Ларыса Міхневіч: Максім, вы адзін з тых, хто прадстаўляў Беларусь на Алімпійскіх гульнях у Пекіне...
Максім Пятруль: Але я не быў бегуном на доўгія дыстанцыі ці цяжкаатлетам. Я — удзельнік дзвюх мастацкіх выставак, якія былі часткай культурнай праграмы Алімпійскіх гульняў. Першай была ІІІ Міжнародная пекінская арт-біенале, якую наладзілі Кітайская асацыяцыя літаратурных і мастацкіх крытыкаў, Народны ўрад горада Пекіна і Асацыяцыя мастакоў Кітая.
Ларыса Міхневіч: Дастаткова толькі кінуць позірк на каталог, каб зразумець, што гэта была грандыёзная акцыя...
Максім Пятруль: Праект быў вельмі значны. А як жа іначай: ён рыхтаваўся да Алімпійскіх гульняў! Больш за 800 удзельнікаў з 87 краін свету.
Ларыса Міхневіч: Якія яшчэ выставы ўваходзілі ў культурную праграму?
Максім Пятруль: Тэматычная выстава «Колеры Алімпіяды» (я ўдзельнічаў і ў ёй), а таксама экспазіцыя сучаснага кітайскага жывапісу і скульптуры, шэраг куратарскіх праектаў і выстаўкі асобных краін-удзельніц. Акрамя гэтага, па-за афіцыйнай праграмай існуе вялікая колькасць «арт-раёнаў»: арандуецца, напрыклад, вялікі будынак былога ліцейнага завода — і там размяшчаюцца галерэі і прыватныя мастацкія праекты. Атрымліваецца проста цудоўна, але каб усё пабачыць, трэба шмат часу.
Я выстаўляў скульптуры «Паміж» і «Сувязі». Гэта творы з інтэрактыўнай формай экспанавання: яны могуць быць выстаўлены па-рознаму — у залежнасці ад задумы куратараў праекта. Абедзве работы — драўляныя скульптуры з пазнавальнымі формамі, якія не прадугледжваюць нейкай адзінай (ці асноўнай) кропкі разгляду. У творы для выставы «Алімпійскае мастацтва-2008», натуральна, істотную ролю іграла фарба.
Ларыса Міхневіч: Гэта ўжо ваш пяты кітайскі праект...
Максім Пятруль: Атрымліваецца, што так. Я трапіў у Кітай у 2003 годзе — удзельнічаў у міжнароднай выставе гарадской скульптуры ў Фучжоу. Гэта было падобна на пленэр у нашым разуменні, а ў выніку Фучжоу займеў шыкоўны скульптурны парк, які стаў вядомым у свеце.
Ларыса Міхневіч: Што найбольш уразіла падчас першай паездкі?
Максім Пятруль: Верагодна, тое, што ўвогуле ўражвае еўрапейцаў: сама «кітайскасць», я не падбяру іншага слова... Кітай вялізны і бясконцы, ён — як асобная планета. Гэты свет настолькі непадобны на наш! А вось людзі там падаваліся «на адзін твар». Табе, прыкладам, кажуць: «Ідзі да майстра Лао, вы з ім ужо працавалі, і спытайся ў яго...» А ты не можаш адрозніць майстра Лао ад іншых асістэнтаў! Сёння мне ўжо дзіўна, што я мог гэтак блытацца. Але, ведаеце, калі вяртаешся дадому пасля доўгай адсутнасці, дык і беларусы падаюцца вельмі падобнымі адзін на аднаго...
Марына Капілава: Я не згодная з меркаваннем наконт падабенства кітайцаў. Яны — розныя. Гэта ж агромністая колькасць генатыпаў! Ёсць кітайцы паўночныя, ёсць — паўднёвыя, і пераблытаць іх немагчыма.
Максім Пятруль: Вельмі магчыма, калі трапляеш у кітайскую правінцыю, дзе людзі спрадвек былі не вельмі мабільныя.
Ларыса Міхневіч: Чым здзівіў Кітай падчас Алімпіяды?
Максім Пятруль: Здзівіў Пекін. У гэтую паездку мяне ўразілі сучасная пекінская архітэктура і вельмі прыгожыя жанчыны. Стадыён-гняздо і Алімпійскую вёску пабачыў увесь свет, таму пра іх я не буду нічога казаць. Надзвычай спадабаўся будынак Нацыянальнага тэатра: простая, вялізная, падобная на яйка форма, якую атачае вада.
Ларыса Міхневіч: А што, у папярэднія паездкі прыгожых жанчын не было відаць?..
Максім Пятруль: Якія там прыгожыя музейныя наглядчыцы! Твары — як на старажытных гравюрах, а строі адкрытых цёплых колераў. Але гэтым разам Вэй Сяо Мін — адзін з куратараў праекта — запрасіў удзельнікаў выставы на прыём, што зладзіў тамтэйшы мецэнат. Менавіта там і былі жанчыны немагчымага хараства: прыродная дасканаласць, дапоўненая мастацтвам і выхаваннем.
Мяне заўсёды ўражвае манера кітайцаў прымаць гасцей. Памятаеце, як свет захапляўся бліскучай падрыхтоўкай і арганізацыяй Алімпійскіх гульняў? Гэта была не выпадковасць, а заканамернасць. Калі цябе запрасілі, то няважна, хто ты ёсць насамрэч, ты — жаданы госць.
Марына Капілава: Кітайскі характар — гэта сапраўды штосьці выключнае. У людзей на вуліцы — нязмушанасць, вольная цікаўнасць да ўсяго. Але пры гэтым Кітай, нягледзячы на ўсю вонкавую адкрытасць жыхароў, застаецца неспасцігальным — як іншы сусвет. Перад ім мы часам выглядаем, быццам наіўныя дзеці. У нас (я кажу пра ўсю еўрапейскую культуру) і ў кітайцаў розняцца вельмі сур’ёзныя рэчы — культурныя парадыгмы...
Максім Пятруль: Найбольш здзіўляе іхні дынамізм. Яны і ўласнае мастацтва — як і ўсё іншае — выдаюць якасна і «оптам». Афіцыйныя кітайскія выставы пабудаваны аднолькава — гэта дэманстрацыя шматпланавасці мастацкіх працэсаў. Ад самых найноўшых ідэй да твораў традыцыйнага мастацтва.
Ларыса Міхневіч: А што не падабаецца ў Кітаі?..
Максім Пятруль: Ды той жа кітайскі дынамізм. Гэтая краіна так імкліва развіваецца і рухаецца наперад, што яе міжволі пачынаюць баяцца. Разважаюць: а як жа мы? Што будзе з намі? Але кітайская машына ўжо паехала, яе не спыніць, таму трэба альбо саступаць ёй дарогу, альбо рухацца гэтак жа імкліва, ці сядаць у яе і рухацца разам з ёй — гэта спрабую рабіць я.
Ларыса Міхневіч: Максім, чаму, на вашу думку, вас зноў і зноў запрашаюць у Кітай?
Максім Пятруль: Я і сам задаваў Вэю гэтае пытанне. Цікава ж... Атрымаў адказ, што яму падабаецца і падаецца блізкай мая манера думаць у мастацтве. Пасля першай паездкі ў Кітай я ўсур’ёз захапіўся ўсходняй філасофіяй. Шмат чытаю — верагодна, гэта адбіваецца ў творах.
Ларыса Міхневіч: Чым вас зачапіла ўсходняя філасофія?
Максім Пятруль: Поглядам на чалавека. Паводле гэтай філасофіі, няма людзей ні добрых, ні дрэнных. Чалавек — істота шматбаковая, і ты павінен сам зрабіць так, каб ён павярнуўся да цябе сваім добрым бокам. Але пры гэтым варта ўвесь час памятаць, што пры адпаведным збегу акалічнасцей усё яшчэ можа змяніцца — давядзецца мець справу і з дрэнным бокам.
Але праз гэта я не стаў кітайцам. Я — беларускі мастак, які цікавіцца Усходам, думае пра ўсходнюю культуру. Напрыклад, у сваім творы «Паміж» я адмаўляюся ад еўрапейскага дуалізму. Бо няма катэгарычнага падзелу свету на дзве супрацьлегласці, гэты падзел існуе толькі ў нашай галаве. Свет — адзіны. Трэба адрозніваць сутнасць рэчаў і іх якасці. Напрыклад, вада можа быць імклівай плынню, вадаспадам, а можа быць лёдам ці снегам. Але гэта толькі яе якасці, а сутнасць адна і тая ж.
Ларыса Міхневіч: Якраз прыгадала вашага слана — «без пачатку і без канца»...
Максім Пятруль: А, мой першы кітайскі твор, мой «Elephantus»! Ён адыграў важную ролю ў маім лёсе. Па-першае, я шмат пра яго думаў, бо спачатку планаваў зрабіць слана ў бронзе, а ў Кітаі мяне пераканалі ўзяць мармур. Сёння я мяркую, што гэта было слушна. Па-другое, праз яго ў мяне завязаліся трывалыя адносіны з Кітаем. «Elephantus» спадабаўся ўжо згаданаму Вэй Сяо Міну — старшыні Камітэта па творчых кантактах, і мяне пачалі запрашаць у іншыя праекты.
Марына Капілава: Мне падаецца надзвычай важным, што Максіма запрашаюць... Гэта вельмі сур’ёзнае пацверджанне яго творчага патэнцыялу, бо ў мастацтве кітайцы маюць і розум, і густ. Скульптурныя творы ў тамтэйшых музеях уражваюць глыбінёй пранікнення ў матэрыял і своеасаблівым поглядам на рэчы. Ступень абагульнення не рэгулюецца схематычна, усё зробленае выглядае і тонка, і складана. Адкідваюцца толькі тыя падрабязнасці, якія адводзяць наша вока ад галоўнага, тое, што сапраўды лішняе. І гэта адбываецца не з-за імкнення да мінімалізму — прыгадайма, што ў кітайскім мастацтве надзвычай складаныя арнаменты, упрыгожванні і самі дэкаратыўныя тэхналогіі. Але мяне проста да галавакружэння ўразіла знакамітая тэракотавая армія. Не ў тым справа, што тэракотавыя ваяры — як жывыя, важна іншае: яны жывыя па-сапраўднаму — за кошт унутранага напаўнення. Менавіта гэты баланс паміж унутраным і вонкавым падаецца мне самай прыцягальнай рысай кітайскага мастацтва. Наша мастацтва, на жаль, выглядае іначай, мне падаецца, што ў нас існуе перакос у бок знешняга, фармальнага. Знікае душа... Страчваецца...
Максім Пятруль: У Кітаі цудоўна працуецца. Любы праект вельмі абмежаваны ў часе, што перашкаджае рэалізацыі твораў. Магчыма, кітайцы гэта разумеюць, а можа, у іх гэта проста нацыянальная завядзёнка, але яны даюць усім запрошаным аўтарам шыкоўных асістэнтаў: майстроў-рэзчыкаў ці ліцейшчыкаў. Твая задача — кантраляваць працэс, каб ідэя твора была данесена самым найлепшым чынам. Не ведаю толькі, чаго тут болей — павагі да аўтара ці адвечнай кітайскай прагі да высокага рамяства. Рамеснікі яны — а гэтую рысу трэба вельмі паважаць! — проста геніяльныя.
Марына Капілава: Я ехала ў Пекін якраз у якасці памагатай у рэалізацыі аднаго вялізнага твора і ўпершыню ад пачатку да канца працавала ў такіх памерах. Досвед атрымала вельмі карысны: калі цяпер гляджу на вялікія скульптуры, дык разумею, наколькі гэта высокапрафесійная работа.
Максім Пятруль: Ёсць у мяне яшчэ адно цікавае назіранне. Да беларускіх творцаў у кітайскіх калег вельмі цёплае стаўленне, а вось кантакты з расійскім мастацтвам, як ні дзіўна, адбываюцца куды больш складана. У мяне такое адчуванне, што ў Кітаі існуе даволі дзіўны стэрэатып успрымання рускай культуры, які выпрацаваўся за гады «савецкіх» адносін. Мяркую, з-за таго, што большасць кітайскіх творцаў старэйшага пакалення мелі расійскую мастацкую адукацыю. Сёння яны запрашаюць і экспануюць падкрэслена фігуратыўнае рускае мастацтва. Дужыя жаночыя постаці, высечаныя з каменю... Іншай Расіі не бачаць і не хочуць бачыць. Для нас жа — усе дзверы адчынены: рабі, калі ласка, што хочаш.
Ларыса Міхневіч: Ужо тое добра, што не блытаюць. Я не жартую, гэта сапраўды вельмі важна, што мы існуем асобна, самастойна. А дзе сёння вучацца кітайцы?
Максім Пятруль: Калі ёсць магчымасць — у Еўропе. Кажуць, што ў буйных маштабах гэта пачалося з 80-х гадоў ХХ стагоддзя. Вэй Сяо Мін, напрыклад, вучыўся ў Аўстрыі. Таму ў іх і моцныя сувязі з еўрапейскай культурай.
Марына Капілава: Кітайцы ахвотна бяруць любую інфармацыю адусюль, груба кажучы, цягнуць усё, карыстаюцца ўсім.
Ларыса Міхневіч: Чаму ж, нягледзячы на гэтыя кантакты, не знікае традыцыйная культура?
Максім Пятруль: Гэта і выхаванне, і дзяржаўны клопат. У іх акадэмічная адукацыя пабудавана па іншай схеме. Ёсць факультэт скульптуры, факультэт жывапісу, графікі, але побач ёсць і факультэт традыцыйнага кітайскага мастацтва. А каліграфія! Яны да гэтага часу захавалі яе культ. Каліграфію вывучаюць усюды — вельмі шырока і пачынаючы са школы.
Між іншым, на кітайскіх выставах мне спадабалася амерыканскае фігуратыўнае мастацтва. Гэта быў проста шок! Гіперрэалізм найвысокага ўзроўню! Узнікала адчуванне цалкам рэальнага чалавека, толькі — надзвычай вялікага па габарытах. Не магу згадаць чагосьці падобнага ў нас.
Марына Капілава: Усё гэта агулам я б назвала пазіцыяй пераможцаў. Кітайцы настолькі ўпэўнены ў сабе, што не баяцца запрашаць спецыялістаў збоку. Так было і са знакамітым стадыёнам-гняздом, з Алімпійскай вёскай... Гатовы вывучаць, засвойваць, прымаць любыя навацыі, любыя тэхналогіі. Гатовы рабіць літаральна ўсё. Памножце гэта на кітайскае стаўленне да працы. У іх любая праца ў пашане.
Ларыса Міхневіч: Максім, якое ваша асабістае ўражанне ад галоўнай выставы Пекінскай Алімпіяды — «Алімпійскае мастацтва-2008»?
Максім Пятруль: Канцэпцыя выставы была складаная і крыху незразумелая. Але, як і ва ўсіх іншых кітайскіх праектах, уражвала мастацкая якасць. Кітайцы здольныя ацаніць якасць у іншых — на любой пластычнай мове, здольныя прад’явіць і сваю ўласную. Ёсць яшчэ спецыфічна «скульптурнае» ўражанне: кітайцы сёння шыкоўна працуюць з «нержавейкай»! Я літаральна адкрыў для сябе гэты матэрыял.
А ўвогуле выставак было шмат, вернісажы адбываліся штодня. І не толькі мастацкія. Калі ласка — найноўшыя тэхналогіі, высокая хімія, дасягненні экалагічнай навукі... Паўсюль было разліта адчуванне, што Алімпійскія гульні для Кітая — бліскучая магчымасць у поўным харастве паказаць сябе ўсяму свету. Спорт — падстава сустракацца, узгадняць новыя кантакты, падпісваць дамовы. Даўно падлічана, што грошы за рэалізаваныя квіткі — дробязь у параўнанні з затратамі на арганізацыю і правядзенне. Але ўсё акупіцца.
Ларыса Міхневіч: А як выглядала на Алімпіядзе наша Беларусь?
Максім Пятруль: Для Беларусі Алімпіяда — гэта пакуль яшчэ толькі спорт.
Ларыса Міхневіч: Натуральна, што ў Кітаі не ведаюць нашай скульптуры...
Максім Пятруль: І не толькі ў Кітаі! Мы самі сябе не ведаем. Ці не жадаем ведаць. Памятаеце апошні мінскі гарадскі скульптурны пленэр?
Ларыса Міхневіч: Так. Я лічу яго вельмі сур’ёзнай мастацкай падзеяй.
Максім Пятруль: Але ж гэтая падзея засталася, так бы мовіць, незавершанай. Пасля пленэру кепска абышліся з творамі: раскідалі іх па розных вельмі нечаканых месцах. Калі хто захоча адшукаць тое-сёе — не атрымаецца. Маю ж «Папараць-кветку» ўвогуле так належным чынам і не сабралі.
Ларыса Міхневіч: Скульптура ў гарадскім кантэксце — рэч неабходная. Яна стварае прастору. Памятаеце ранейшую плошчу перад Камароўскім рынкам? Калі там нічога не было, людзі не праходзілі паўз яе, а прабягалі, нахіліўшы галовы, і проста фізічна адчувалі стомленасць. А сёння? Фатаграфуюцца, адпачываюць ля фантана... Пустэча зрабілася гарадской прасторай. Гэта ўздзеянне скульптуры: яна надае гораду інтымнасць, камернасць... Але я хацела запытацца крыху пра іншае: ці ёсць, на вашу думку, у нашым мастацтве такія рысы, па якіх — няхай нават і з цяжкасцю — можна было б вызначыць нейкія агульныя прыкметы беларускай школы? Кшталту таго «падабенства беларусаў», якое вы адчувалі адразу пасля вяртання?
Максім Пятруль: Думаю, што ёсць. Толькі гэта вельмі тонка, і таму цяжка падабраць словы. А на вашу думку?
Ларыса Міхневіч: Напэўна, я магла б вызначыць тыя прыкметы ў жывапісе і графіцы, а вось у скульптуры гэта зрабіць больш складана. Мне спадабаўся адказ знаёмага італьянца. Ён вельмі прыстойна ведае сучаснае рускае мастацтва, і на маё пытанне, ці можа ён са «славянскай плыні» вылучыць беларусаў, сцвярджаў, што так, што мы рознімся ў самы станоўчы бок. Якасцю эмоцыі! На ягоную думку, у нашым мастацтве яна надзвычай багатая і складаная: у нас ёсць нават сентыментальнасць, сённяшняй еўрапейскай культурай амаль страчаная. Як вам гэткае меркаванне?
Максім Пятруль: Вельмі цікава! А які, калі не сакрэт, скульптурны твор, убачаны апошнім часам, зрабіў на вас самае моцнае ўражанне?
Ларыса Міхневіч: Праца Паўла Вайніцкага на скульптурным сімпозіуме ў Віляндзі ў Эстоніі. Яго інсталяцыя «Мужчына і жанчына ў Балтыйскім моры» са старога металу. Лёгка, дасціпна, прасторава. Вольна і проста... Але за гэтай лёгкасцю адчуваецца глыбіня. Мне вельмі спадабаліся і апошнія творы Максіма Петруля... А вось гэты, які пакуль існуе толькі ў якасці мадэлі, не выходзіў з галавы падчас усёй нашай гаворкі. Моцныя сферычныя формы і высакародная, нечаканая для мяне ідэя балансу сонечнай энергіі: не толькі яе выкарыстання, але і звароту, вяртання. Як тонка... А дзе гэта будзе стаяць?
Максім Пятруль: У Германіі.
Марына Капілава: Прадчуваю, што неўзабаве пад рубрыкай «У майстэрні» пойдзе размова пра беларуска-нямецкія мастацкія сувязі...
Ларыса Міхневіч: Што ж, такое яно пакручастае — сённяшняе маладое скульптурнае жыццё на Беларусі.
Ларыса МІХНЕВІЧ
У гутарцы прымае ўдзел мастак Марына Капілава.