З рэдакцыйнага «круглага стала» па пытаннях сучаснага кінамастацтва
Антон Сідарэнка: За апошнія семнаццаць гадоў айчынны кінематограф перажыў шмат выпрабаванняў. Эканамічныя і сацыяльныя трансфармацыі звялі ў пэўны момант дзейнасць нашай адзінай студыі да мінімуму.  |
«Пакуль мы жывыя...» Сяргея Сычова. Віктар Манаеў (Бацька), |
Анатоль Красінскі, доктар мастацтвазнаўства: Трэба адразу задацца пытаннем: гэта новы этап у творчасці ці ў кінапрамысловасці? Калі мець на ўвазе прамысловасць -- так, наша студыя, як аказалася, можа выпускаць не дзве ігравыя стужкі ў год, а пяць. Не сумняваюся, зможа і восем, і дзесяць, а потым і пятнаццаць -- дваццаць. Не здзіўлюся, калі колькасць фільмаў стане большай, чым у савецкія часы. Што ж да мастацтва… На мой погляд, беларускае кіно -- у абсалютным творчым тупіку. Больш за тое, ці існуе яно ўвогуле, беларускае кіно? Не кіно ў Беларусі, а -- менавіта беларускае кіно. Студыя дапускае да пастаноўкі рэжысёраў з Масквы, Санкт-Пецярбурга. Яны прывозяць нейкія дзіўныя, небеларускія сюжэты. Напрыклад, фільм Генадзя Палокі «Вока за вока». Аповед пра лёс інтэлігента падчас рэвалюцыі ў Расіі. Мала таго, што тэма сама па сабе «не наша», дык і вырашана яна ў даўно састарэлых традыцыях савецкага кіно. Дарэчы, гэтая стужка дасюль не пабачыла экрана па незразумелых прычынах. Яшчэ прыклады -- вельмі слабыя фільмы Марыі Мажар «Ворагі» і Алы Крыніцынай «Радзіма або смерць». Па сваім узроўні, па мастацкай вартасці гэта наогул не кіно. Краіне, якая больш за іншыя пацярпела падчас вайны, сорамна здымаць такое. Але спатрэбілася меркаванне расійскага рэжысёра Дзмітрыя Месхіева, старшыні журы на леташнім «Лістападзе», каб гэта зразумелі. Можна, канешне, выпускаць па пятнаццаць-дваццаць такіх фільмаў і гаварыць пра адраджэнне нацыянальнай студыі. Тым часам сапраўдныя беларускія сюжэты, беларускія творцы не дапускаюцца да працы.Некалькі гадоў таму на мастацкім савеце студыі мы абмяркоўвалі сцэнарый фільма «Ладдзя роспачы» паводле Уладзіміра Караткевіча. Ставіць фільм збіраўся Міхаіл Якжэн. І сцэнарый быў добры, і рэжысёр надзвычай захапіўся гэтай ідэяй, зрабіў вельмі цікавыя напрацоўкі. А што далей? Нічога. На гэты праект, у адрозненне ад вышэйзгаданых сумніўных пастановак, сродкаў не знайшлося. Задумайцеся, не знайшлося грошай на экранізацыю твора класіка нацыянальнай літаратуры!Дык дзеля чаго існуе кінастудыя? Дзеля чаго ідзе рэканструкцыя, павялічваецца вытворчасць? Адно для таго, каб «Беларусьфільм» стаўся базай для замежных прадзюсераў? Тады не варта нават спадзявацца на існаванне беларускага кінамастацтва!
Сяргей Кацьер, рэжысёр, тэлевядучы: Я шмат у чым згодны з Анатолем Віктаравічам, але не падзяляю ягонай катэгарычнасці ў ацэнцы фільмаў. Нельга сказаць, што стужкі, якія ён называў, -- шэдэўры, аднак усе яны маюць права на існаванне. Галоўнае, у чым я згодны -- сучасны стан кіно ў Беларусі выклікае трывогу. Апошняе пасяджэнне праўлення Беларускага саюза кінематаграфістаў скончылася безвынікова: не быў абраны новы старшыня, само існаванне арганізацыі пастаўлена пад сумненне. А гэта вельмі важны званочак -- калі ў нас не будзе сваёй творчай арганізацыі, дык і пра мастацтва можна забыцца. Студыя стане цалкам прамысловым комплексам, які будзе прадаваць свае паслугі таму, хто больш заплаціць. Вельмі добра, што «Беларусьфільм» узначальвае моцны гаспадар, які рамантуе павільёны, закупляе новае абсталяванне. Але побач з дырэктарам хацелася б бачыць пэўнага «духоўнага лідэра», які аб’яднае моладзь, да якога вернецца сярэдняе пакаленне, што наймаецца ў «гастарбайтэры» на расійскія тэлеканалы. Не так даўно я размаўляў з класікам нашага кіно Вячаславам Нікіфаравым, які працуе цяпер выключна ў Маскве. І той казаў, як яму хочацца здымаць на Радзіме, распавядаў пра свае задумы… Уявіце: мы шукаем за мяжой рэжысёра для фільма пра нашу святыню -- Брэсцкую крэпасць! А тым часам знакамітыя беларускія рэжысёры працуюць на чужых праектах. Ці гэта лагічна?Але галоўная праблема -- крызіс творчы, духоўны. Кіно імкнецца толькі забаўляць. У ім няма месца для мастацкага пошуку. Калі гутарыш з рэктарам ВГІКа, іншымі педагогамі, чуеш адны і тыя ж скаргі -- на недахоп творчай энергіі. Ну не ідуць сёння ў кіно філосафы, людзі з акрэсленай маральнай пазіцыяй! Адсюль і адпаведныя фільмы.Шараговы, «сярэдні» глядач прагне стужак, пабудаваных па серыяльных шаблонах. Гэта цалкам камерцыйныя праекты, да якіх не трэба ставіцца, як да праяў мастацтва. Мы вымушаны здымаць такія стужкі дзеля выжывання. Трэба зарабляць грошы. У нас ёсць таленавітыя людзі, якія могуць гэта рабіць, і няма нічога дрэннага ў тым, што сродкі на гэтыя праекты ідуць з-за мяжы. Праблема ў адсутнасці ідэй. Сцэнарны крызіс! Няўжо збяднела зямля беларуская на літаратурныя таленты? Пэўна, не збяднела. Ці не кожны год студыя праводзіць конкурсы сцэнарыяў, вось толькі іх пераможцы на экраны не трапляюць. Экранізуюць чамусьці няякасныя сцэнарыі, а потым усе скардзяцца на ўзровень нашага кіно.Нельга казаць, што у нас адсутнічае кінапрацэс. Ён ідзе, але -- стыхійна. Беларускаму кіно патрэбны прадзюсеры, людзі, якія бяруць на сябе адказнасць за праект цалкам.
Антон Сідарэнка: Такім чынам, вызначыліся дзве асноўныя праблемы. Першая звязана з падзеннем творчага, мастацкага ўзроўню кіно. Другая праблема -- арганізацыйная. Сапраўды, Беларусь -- ці не адзіная краіна ў свеце, дзе няма інстытута айчынных прадзюсераў, а іх функцыі на сябе часткова бярэ дзяржава.
Людміла Саянкова, кандыдат філалагічных навук, загадчык кафедры літаратурна-мастацкай крытыкі Белдзяржуніверсітэта: Так, але справа не толькі ў арганізацыі кінапрацэсу. Выпускаецца шэраг стужак, але за іх назвамі нічога не стаіць, іх нават цяжка запомніць. Нашы фільмы не пакідаюць пасля сябе ніякіх уражанняў, не выклікаюць эмоцый, і гэта таксама паказчык. Я цалкам згодная з тымі даследчыкамі, якія называюць шасцідзесятыя -- пачатак васьмідзесятых гадоў мінулага стагоддзя залатой эпохай беларускага кіно. Потым старэйшае пакаленне нашых кінематаграфістаў паступова сышло, але на змену ім ніхто не з’явіўся. На пачатку 90-х наша кінематаграфія, як, дарэчы, і ўсе іншыя нацыянальныя кінематаграфіі на постсавецкай прасторы, перажывала крызіс. Але ў адрозненне ад расійскай, напрыклад, наш крызіс зацягнуўся надоўга. Прычын некалькі: і адсутнасць належным чынам адукаваных кадраў, і адсутнасць традыцый падрыхтоўкі такіх кадраў, а таксама -- культуры ўпраўлення кіно, інстытута прадзюсэрства. Міхаіл Пташук быў першы, хто пачаў ставіць пытанне наконт прадзюсэрства. Ездзіў у Маскву, сам шукаў прадзюсера. Няхай у яго не ўсё атрымлівалася, аднак Пташук хоць спрабаваў. Пасля яго -- поўная цішыня! На студыі не засталося вопытных майстроў рэжысуры. Ёсць Валерый Рыбараў, але ён не можа запусціцца ні з адным праектам. Моладзь, што выйшла з майстэрань Турава і Пташука, таксама нічым пакуль не парадавала. Курсавыя, дыпломныя працы ў іх былі цікавыя, ды як толькі яны ўзяліся за поўны метр... Пра фільм «Чаклун і Румба» Андрэя Голубева хоць і напісаны ўхвальныя рэцэнзіі, але творчай удачай гэта не назаве нават той, хто іх пісаў. Тое самае тычыцца і поўнаметражных ігравых дэбютаў -- стужак «Шчыт Айчыны» Дзяніса Скварцова і «На спіне ў чорнага ката» Івана Паўлава. Ці можна было пра фільм «Ворагі» Марыі Мажар казаць як пра «адкрыццё»? Мала таго, што карціна зроблена неахайна, дык яшчэ есць пытанні пра гістарычныя і маральныя акцэнты. Нездарма рэжысёр Дзмітрый Месхіеў заўважыў: «Сорамна, што гэты фільм мае дачыненне да Беларусі». На мой погляд, нашаму кіно замінае адсутнасць адпаведнай кінематаграфічнай культуры, прычым культуры як сукупнасці фактараў.Па-першае, на «Беларусьфільме» амаль цалкам страчана ўменне ствараць відовішча. Тут я кажу менавіта пра камерцыйнае кіно, так званы мэйнстрым. Сучасная забаўляльная індустрыя пабудавана на развітой візуальной культуры. У нас такая культура адсутнічае, канкурыраваць у гэтым плане беларускае кіно не можа. Калі глядзіш вучэбныя працы студэнтаў ВГІКа, адразу адчуваеш высокую якасць выяўленчага шэрагу. Глядзіш беларускія фільмы... Здаецца, пра такую акалічнасць, як візуальны складнік, нашы творцы нават не задумваюцца.Па-другое, знікла сувязь паміж пакаленнямі. Цудоўны мастак-пастаноўшчык Яўген Ігнацьеў, які прыйшоў на «Беларусьфільм» у шасцідзесятыя, успамінае, як ставіліся тады да моладзі. З імі працавалі, увесь час падтрымлівалі, прыслухоўваліся да іх слоў. Сёння маладым далі магчымасць зняць поўны метр. І -- усё, далей плыві як хочаш! Дэбютанты засталіся сам-насам са сваімі праектамі, таму вымушаны займацца вынаходніцтвам веласіпеда. Аніякага падмурку ў выглядзе глыбокіх ведаў па гісторыі кіно, мудрых настаўнікаў або вопытных старэйшых сяброў яны не маюць. Акадэмія мастацтваў не можа рыхтаваць кадры для кіно на такім жа ўзроўні, як ВГІК. У Беларусі проста няма культуры падрыхтоўкі новых кінематаграфістаў.Трэцяе. Мы страцілі такі складнік кінапрацэсу, як крытыка. Пад крытыкай я маю на ўвазе не колькасць публікацый, а людзей, якія сваімі выступленнямі ў прэсе могуць уплываць на развіццё кінамастацтва. Калі гэта ўсё будзе падмяняцца псеўдапатрыятычным «Мы любім беларускае кіно, наша кіно -- самае лепшае», тады пра крытэрыі, як і пра крытыку, казаць няма патрэбы. У дадзены момант крытыка ў Беларусі знаходзіцца на нулявым узроўні. Нельга лічыць крытыкай тыя цалкам станоўчыя, па сутнасці рэкламныя публікацыі, якія з’яўляюцца пасля прэм’ер «Беларусьфільма» ў нашых грамадска-палітычных выданнях. Больш за тое, рэальная крытыка -- праўдзівая, якая адзначае не толькі станоўчыя якасці фільма, але і недахопы, -- не часта з’яўляецца на старонках беларускіх СМІ. Вось і атрымліваецца дзіўная рэч. У газетах і на тэлебачанні жвавыя рэпартажы пра тое, як шмат гледачоў прыйшло на беларускую прэм’еру, а пракатчыкі скардзяцца, што нават вайскоўцаў на тыя прэм’еры не зацягнеш. Я хачу, каб усе зразумелі: калі крытыкі гавораць пра канкрэтныя хібы і недахопы, гэта не азначае, што яны ворагі беларускага кіно. Наадварот, мы спрабуем яму дапамагчы.
Аляксандр Богдан, сцэнарыст, галоўны рэжысёр мінскага «Дома кіно»: Дарэчы, наконт пракату. Як чалавек, які працуе непасрэдна з гледачамі, магу засведчыць: айчынныя стужкі поспехам не карыстаюцца. Можна казаць толькі пра так званага «арганізаванага гледача» -- школьнікаў, студэнтаў, вайскоўцаў, якіх мы спецыяльна запрашаем на прагляды. Па ўласным жаданні яны на беларускія фільмы не ідуць, нават пры наяўнасці тэлевізійнай рэкламы. Ніякай падтрымкі ад «Беларусьфільма» мы, пракатчыкі, звычайна не адчуваем. Студыя выпускае стужку за вароты -- і тое, што з ёю адбываецца далей, мала каго турбуе. І гэта цяпер, калі памеры выдаткаў на рэкламу і прасоўванне фільма ў пракат дасягаюць памераў бюджэту стужкі! Вось нам і даводзіцца працаваць з «арганізаванай» залай, каб хоць часткова пакрыць выдаткі і гарантаваць студыі адпаведныя паказчыкі. Але зацягнуць гледачоў у кінатэатр у сённяшніх умовах немагчыма. Даходзіць да анекдота, калі прадстаўнікі навучальнай установы выкупляюць некалькі соцень білетаў, а гледачоў на прагляд з’яўляецца на парадак менш. Імідж у беларускага кіно адмоўны. Нашай студыі трэба працаваць над паляпшэннем сваёй рэпутацыі. На жаль «Беларусьфільм» ніколі не збіраў пракатчыкаў, каб з намі параіцца, якое кіно цяпер запатрабаванае. А мы можам расказаць шмат цікавага.Наш «Дом кіно», як і астатнія кінатэатры, вымушаны працаваць у жорсткіх умовах, выконваць план па зборах. Мы знайшлі сваю нішу ў так званым «фестывальным» кіно, якім, дарэчы цікавіцца вялікая колькасць гледачоў. Што датычыць нашага кіно, то мы прыдумалі «Артхаус па-беларуску» -- паказы кароткаметражных стужак, знятых маладымі кінематаграфістамі, студэнтамі і нават аматарамі. Мы не акцэнтавалі ўвагу на тым, што гэтыя фільмы беларускія, проста прадставілі іх як сучасны артхаус, зняты новым пакаленнем для новага пакалення. І такая тактыка дала плён: зала была поўная. Беларускі глядач прыйшоў на беларускае кіно! Такім чынам, справа не ў адсутнасці талентаў, а ў адсутнасці сістэмнай працы з імі. Акадэмія мастацтваў існуе сама па сабе, студыя -- сама па сабе, хоць некаторыя студэнты ўжо на другім-трэцім курсах здымаюць цікавыя стужкі. Таленты ёсць, але чамусьці працуюць не ў нас. Я сам скончыў Вышэйшыя сцэнарныя курсы ў Віктара Турава, мой сцэнарый перамог на конкурсе, аднак фільм па ім не быў пастаўлены. І мой прыклад не адзінкавы. Пытанне: навошта тады патрэбны такія конкурсы? І ўсёж-такі я веру ў будучыню нашага кіно.
Людміла Саянкова: Аднак з дакументальным кіно і з анімацыяй сітуацыя ў нас нашмат лепшая.
Сяргей Кацьер: Не згодны. Давайце не будзем ствараць міфы пра росквіт дакументалістыкі і анімацыі. У нас ёсць асобныя поспехі, аднак цяжка казаць пра квітненне гэтых відаў мастацтва. Узяць тую ж анімацыю. Насамрэч у Беларусі здымае толькі Ірына Кадзюкова. І Міхаіл Тумеля, і Ігар Волчак, і Андрэй Ленкін працуюць пераважна па расійскіх заказах. Дарэчы, працуюць няблага. Міхаіл Тумеля, напрыклад, дапамагае ўладальніку «Оскара» Аляксандру Пятрову.Андрэй Расінскі, кінакрытык, рэжысёр: Ну, за дакументалістыку нам сапраўды не сорамна. Віктар Аслюк, які тут прысутнічае, Галіна Адамовіч, Міхаіл Жданоўскі, Вольга Дашук, іншыя нашы дакументалісты папросту выратоўваюць рэпутацыю «Беларусьфільма». Фільмы Аслюка -- гэта гонар сучаснай беларускай культуры. На жаль, іх не часта паказваюць па тэлебачанні і ў кінатэатрах -- хіба што адзінкавыя сеансы, якія адбываюцца дзякуючы энтузіястам. Што датычыцца кіно ігравога, якое патрабуе нашмат больш сур’ёзнай структурнай арганізацыі, дык тут у нас абсалютны правал. Студыя, па сутнасці, уяўляе сабой грувасткую бюракратычную арганізацыю, не здольную прадаваць нават тое, што ў яе ёсць. Даходзіць да смешнага. Мне спатрэбіліся звесткі пра фільмы, якія выйшлі на экраны ў 2008 годзе. Тэлефаную на «Беларусьфільм», прашу даць выхадныя даныя. Там нічога не могуць сказаць. Праз тыдзень тэлефонных перамоў мне нарэшце адказваюць: «Гэта камерцыйная інфармацыя, і яна каштуе грошаў». Я пагаджаюся: «Добра. Каму і колькі я павінен?» А студыйны супрацоўнік: «Не ведаю». Можна зразумець, калі сакрэтам з’яўляецца сюжэт яшчэ не пастаўленай стужкі. Але каб журналісту, крытыку адмовіліся расказаць пра зроблены фільм! Ды ва ўсім свеце стваральнікі стужак бегаюць за крытыкамі, каб пра іх прадукцыю хоць што-небудзь напісалі. У краінах з развітой прадзюсерскай кінавытворчасцю падрыхтоўка аўдыторыі да прагляду фільма пачынаецца раней за яго здымкі. У нас -- наадварот. Ствараецца ўражанне, што адпаведныя аддзелы «Беларусьфільма» проста не працуюць.
Ала Бабкова, кінакрытык: Становішча кіно ацэньваю як крызіснае. Першая прычына (і пра гэта трэба сказаць уголас) -- «апраўдала сябе» сістэма кіравання кінематографам і ратацыі кадраў вышэйшага звяна «Беларусьфільма». За 13 гадоў, з 1993-га па 2006-ы, змянілася шэсць генеральных дырэктараў. У такім становішчы немагчыма было распрацаваць дзяржаўную стратэгію беларускага кіно, зразумець яго перспектывы і прыярытэты. Можна казаць толькі пра сітуацыйнае рэагаванне, бо сістэма кіраўніцтва студыяй была разлічана не на ініцыятыву і пошук новых ідэй, а адно на выкананне загадаў. І гэта датычыцца не толькі адміністрацыі, але і творчага калектыву. Мастацтва было адарвана ад кінапрамысловасці. Глядач зацікаўлены ў фільмах, сюжэты якіх разгортваюцца на нацыянальнай глебе (яскравы прыклад -- «Анастасія Слуцкая»), студыя гэты запыт выканаць не можа. Таму -- за невялікім выключэннем -- беларускія стужкі не акупляюцца. Прэстыж студыі і нацыянальнай кінематаграфіі ў цэлым вызначаецца перш за ўсё ігравым кіно. Беларусы сваё кіно не глядзяць, таму можна зрабіць сумную выснову -- у незалежнай Беларусі кіно як культурнага феномена не існуе.Пасля таго як у 2007 годзе пасаду дырэктара студыі, паўнамоцтвы якога былі пашыраны, заняў Уладзімір Замяталін, у нас адбываецца пераход да кінабізнесу ў спецыфічных умовах краіны. Ці адаб’ецца новая палітыка на мастацкім узроўні, ці паспрыяе інтэграцыі беларускага кіно ў агульны кантэкст хоць бы еўрапейскай кінематаграфіі, пакажуць бліжэйшыя гады. А пакуль што перад намі стаяць назапашаныя цягам многіх гадоў праблемы, пра якія ўжо тут гаварылася. Дарэчы, я б перасцерагла кіраўнікоў, якія называюць «Беларусьфільм» будучым «маленькім Галівудам». Падабенства немагчымае не толькі з-за розніцы ў тэрытарыяльных маштабах і ў ступені ўплыву на астатні свет, але і паводле іншых параметраў. (Пра тэхнічнае абсталяванне Галівуда, з якім працуюць лепшыя спецыялісты, я нават не згадваю.) Справа ў тым, што Галівуд -- не маналіт, а 10-11 прыватных кампаній, большасць з якіх не робяць фільмы, а заказваюць іх так званым незалежным вытворцам па-за структурай кінакарпарацый. Дэцэнтралізацыя -- адзін з галоўных складнікаў галівудскай сістэмы. Самымі значнымі постацямі ў ёй з’яўляюцца прадзюсер, агент і адвакат.Беларускае кіно апынулася ў становішчы, калі трэба зарабляць грошы самастойна. Усе ведалі, што дзяржаўнае фінансаванне не вечнае. Адміністрацыя студыі робіць захады, каб выйсці з крызісу. Вось некаторыя меры, якія прапаноўвалі рэфарматары-кінематаграфісты на працягу 15 гадоў і якія яшчэ не страцілі актуальнасці.Неабходны больш сучасны механізм адбору кінапраектаў. Сцэнарый высокай мастацкай якасці мусіць выстаўляцца на рэжысёрскі аўкцыён. Няхай права на пастаноўку атрымае той, хто абароніць свой праект лепш за іншых. Гэты парадак, на мой погляд, зменшыць суб’ектывізм, звузіць калідор для рамеснікаў, павялічыць прастору для творцаў.Не трэба палохацца вострых вуглоў гісторыі і сучаснасці, як гэта дасюль было. Толькі праўдай можна заваяваць давер гледача, а з ім і касу. Зразумела, пры дакладным выбары папулярнага жанру, добрай рэкламе, у якую будуць укладзены патрэбныя грошы.Варта распрацаваць праграму прыярытэтаў на пэўны тэрмін, напрыклад, на тры гады, і абгрунтаваць яе эканамічна. У Расіі прыярытэтнымі з’яўляюцца дзіцячае, анімацыйнае, дакументальнае кіно і дэбютныя пастаноўкі. Думаю, для нас гэта таксама падыходзіць -- як і тэмы, звязаныя з нацыянальнай ментальнасцю (не абавязкова на гістарычным матэрыяле).Неабходна рабіць серыялы для беларускіх тэлеканалаў. Можа, я памыляюся, але практыка тэлекампаній -- цалкам прагматычная, накіраваная на атрыманне прыбытку ад рэкламы. Таму на нашым тэлебачанні так шмат паўтораў расійскіх серыялаў. Іх месца мусіць заняць якасны серыяльны прадукт «Беларусьфільма». Калі студыя падрыхтуе партфель арыгінальных тэлесцэнарыяў, думаю, праз 3-4 гады справа зрушыцца з месца. Дарэчы, трэба павялічыць ганарары за добрыя сцэнарыі.Нарэшце, карысна было б звярнуцца да расійскага закона «Аб падтрымцы кінематаграфіі» ад жніўня 1996 года, у якім выкладзены блок падатковых, фінансавых і гаспадарчых ільгот. Магчыма, гэта пасадзейнічае распрацоўцы стратэгіі і тактыкі пераходу беларускага кіно да кінабізнесу. Расіянам такі закон вельмі дапамог, але трэба памятаць, што расійскі кінематограф уключае ў сябе незалежную кінавытворчасць.Канешне, дзяржава і цяпер падтрымлівае творцаў. Вельмі добра, што выдаткоўваюцца грошы на анімацыю, дакументальнае кіно -- тыя сферы, дзе акупіцца фільмам вельмі цяжка. Аднак у адплату не варта патрабаваць, каб здымаліся кіначасопісы накшталт тых, што рабіліся ў савецкую эпоху. На жаль, атрымаць грошы на фільм пра асобу, пра сучасны стан чалавека значна цяжэй, чым на аптымістычны опус пра дасягненні нашай прамысловасці. А менавіта праблемныя, глыбокія стужкі і прадстаўляюць наша кіно на міжнародных фестывалях. Фільмам Віктара Аслюка, напрыклад, вельмі цяжка прабіцца да гледача праз бюракратычныя заслоны.
Антон Сідарэнка: У нас ёсць магчымасць паслухаць самога Віктара, стужкі якога ў апошнія гады атрымалі некалькі дзесяткаў прызоў на самых прэстыжных кінафорумах. Скажыце, ці існуе на студыі заказ на пэўныя сюжэты?
Віктар Аслюк, рэжысёр, член Еўрапейскай кінаакадэміі: Спачатку хачу пагадзіцца з усім, што сказаў Анатоль Віктаравіч Красінскі. Да яго слоў пра наша агульнае становішча няма чаго дадаць. Кожны раз, калі здымаю фільм, спрабую прымірыцца з думкай, што больш не буду займацца творчасцю, буду проста адпрацоўваць грошы. Адносіны да мяне і маіх твораў на студыі вельмі спецыфічныя. Усе стужкі прымаюцца па другой катэгорыі. Здымаць на тэмы, якія мяне хвалююць, вельмі цяжка, таму цяпер буду рабіць фільмы пра коней, птушак, сабачак -- але толькі не пра жывых людзей, бо тут падтрымкі я не адчуваю. Студыя мне ўяўляецца тупіком. І не толькі мне. Я абсалютна ўпэўнены, што ў бліжэйшыя дзесяць гадоў ні ў дакументальным, ні ў мастацкім кіно ў нас не будзе ні значных фільмаў, ні таго, што называецца падзеямі. Васіль Быкаў некалі сказаў: літаратура складаецца з жыцця і культуры. У нашага кіно вельмі нізкая культура, і там абсалютна незапатрабавана тое, што адбываецца за акном, чым жывуць людзі. Адсюль -- дэградацыя сцэнарыяў, якую мы назіраем, дэградацыя тэм і гэтак далей. Тут разважалі пра візуальнасць, мастацкі ўзровень... Справа нават не ў гэтым. Кіно павінна быць шчырым. Калі б кіно ў нас здымалі шчырыя людзі, калі б яно адлюстроўвала сапраўднае жыццё, то нашы фільмы і гледачы, і фестывалі адрывалі б з рукамі.Мы тут сказалі шмат слоў, і ўсе яны былі правільныя. Так, нам трэба лепш рыхтаваць кадры, зрабіць больш сучаснымі праграмы ў Акадэміі мастацтваў. Так, нам патрэбны прадзюсеры. Але праблема больш глыбокая. Мы як нацыя, відаць, знаходзімся ў тым стане, калі не ўсведамляем, як жывем, як і чым будзем жыць далей. У нас ёсць людзі, гатовыя пра гэта гаварыць, аднак гэтых людзей ніхто не слухае, не чытае і не бачыць. Формула вельмі простая: трэба звярнуцца да сваёй культуры, сваёй гісторыі -- і гэтым мы будзем цікавыя. Абсалютна банальныя і паўтораныя за апошнія гады сто разоў ісціны. Калі мы не чытаем сучасную беларускую літаратуру і не збіраемся яе чытаць, са сцэнарыямі ў нас нічога не атрымаецца. Калі мы не ведаем, чым жывуць нашы людзі, на ўздым мастацтва можна не разлічваць. Ігравое кіно патрабуе праўды. Праўда не можа «дыскрэдытаваць Рэспубліку Беларусь».Што датычыцца дакументальнага кіно, то яно не павінна ляжаць на паліцах. Кінатэатры -- не месца для неігравога кіно ў сучасным свеце. Так, за мяжой існуюць спецыяльныя кінасеткі, якія паказваюць дакументалістыку. Аднак нам да такой сістэмы яшчэ вельмі і вельмі далёка. Трэба больш паказваць дакументальныя стужкі па тэлебачанні.І яшчэ. Спецыфіка нашага дакументальнага кіно -- у невялікай колькасці асоб, да таго ж -- па сутнасці -- слабых і правінцыйных. І я таксама стаю ў гэтым шэрагу. Я таксама адчуваю сваю глыбокую правінцыйнасць. Вырвацца з гэтага вельмі цяжка. Каб выйсці на нейкі ўзровень, трэба, скажу яшчэ раз, працаваць шчыра, здымаць пра тое, што баліць.
Галіна Шур, кіназнаўца: Наконт міфаў і ўзроўню нашага кіно. Сёлета я была ў журы на XXIII Міжнародным фестывалі каталіцкіх фільмаў і мультымедыйных праектаў у польскім Непакалянаве. Гэта фестываль каталіцкі, і фільмы праваслаўнай тэматыкі туды трапляюць рэдка, аднак стужка «Ва ўсе дні» Міхаіла Жданоўскага была адабрана і выклікала вельмі станоўчую рэакцыю. Да мяне падыходзілі людзі і пыталіся, дзе набыць дыск. Чаму мы лічым, што наша кіно не можа акупляцца? Дакументальныя стужкі малабюджэтныя і ў стане акуплівацца. Беларускае дакументальнае кіно захавала свае традыцыі, сваю скіраванасць на паказ жыцця простага чалавека. Гэта ўсё суадносіцца з сучаснай еўрапейскай тэндэнцыяй. Глабалізацыя прывяла да знікнення вёскі, старой сялянскай культуры. І адпаведныя беларускія фільмы на гэтую тэму вельмі добра ўспрымаюцца на сусветным узроўні. Лепшая прапаганда айчыннага кіно -- гэта якасныя стужкі. Студыі не трэба баяцца даваць грошы на паказ рэчаіснасці. На сусветных фестывалях узнагароджваюць не за «чарнуху», а за высокую мастацкую якасць. У апошні час з’явілася некалькі вельмі добрых маладых дакументалістаў, якія знялі свае першыя працы. Я маю на ўвазе Кацярыну Махаву, Андрэя Куцілу. Цікавы дакументальны праект «Адваротны адлік» у абмежаваных умовах тэлевізійнай вытворчасці робіць Уладзімір Бокун. Так што перспектывы ў беларускай дакументалістыкі ёсць.
Антаніна Карпілава, кандыдат мастацтвазнаўства, загадчык аддзела кіна- і тэлемастацтва Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору НАН РБ: Мы казалі пра крызіс у беларускім кіно, але сёння назіраецца крызіс ва ўсёй сусветнай культуры. І сказаць, калі ён завяршыцца, нельга. Адбыўся пераход да мазаічнай, ці, як мы кажам, кліпавай культуры ўспрымання. Я адчуваю гэта вельмі добра на прыкладзе моладзі трох сталічных ВНУ, дзе выкладаю. І гэтая новая культура ў асноўным зводзіцца да малога экрана камп’ютэра ці тэлевізара, а не да вялікага экрана кінатэатра. Новыя галівудскія блакбастэры складаюцца з мноства кароткіх кліпаў. Мастацтва вярнулася да фрагментарнасці комікса -- першакрыніцы маскультуры. Яшчэ адна праблема, якая стаіць і перад беларускім кіно: адсутнасць Героя. Герой у нашым кіно вельмі супярэчлівы. З аднаго боку, ён праяўляе рысы галівудскага Супермена -- у вадзе не тоне, у агні не гарыць, з іншага -- беларускаму Герою ўласцівы рысы нацыянальнага характару -- ён ціхі і памяркоўны. Калі вобраз героя сучаснага беларускага кіно акрэсліць больш выразна, стане зразумела, што гэта пераважна жанчына, а мужчына апынаецца ў становішчы аўтсайдэра. Адпаведна, і галоўным жанрам у нас з’яўляецца меладрама. Паказальна, што гэты жанр лідзіраваў на конкурсе сцэнарыяў, які нядаўна праводзіўся на студыі. Прыемна, што арганізатары і яго ўдзельнікі ўжо добра ведалі аб жанравых абмежаваннях і адпаведна аднесліся да сваёй працы. На жаль, сам узровень конкурснага матэрыялу быў, мякка кажуы, жахлівы. Таму і першае месца нікому не дасталася. Тэндэнцыя, аднак, досыць выразная. Сацыёлагі лічаць гэта прыкметай таго, што грамадства пачынае пазбаўляцца сваіх хвароб. Між іншым, меладрама была самым папулярным жанрам беларускага кіно ў савецкія часы. Такім чынам, мы пераскочылі перыяд баевікоў і трылераў і зноў вярнуліся да традыцый.
Людміла Саянкова: Наконт меладрамы як галоўнага жанру беларускага кіно савецкага перыяду можна паспрачацца...
Антаніна Карпілава: Тым не менш, меладрам на конкурсе было больш за астатнія жанры. А на другім месцы па колькасці ішлі так званыя «навагоднія» камедыі.
Наталля Сцяжко, галоўны рэдактар кінастудыі «Беларусьфільм», кандыдат мастацтвазнаўства: Сённяшняя размова для мяне вельмі важная. Згодная амаль з усім, пра што казалі папярэднія выступоўцы, падзяляю думку і пра адсутнасць у нас значных асоб-творцаў. Сучаснае кіно будуецца на асобах, і нам вельмі не хапае таленавітых сцэнарыстаў. Сцэнарыяў прыносяць шмат, кожны з аўтараў упэўнены, што напісаў шэдэўр, аднак годных прац сярод гэтага шэрагу матэрыялу вельмі мала. І гэта адна з прычын, чаму фільмы, выпушчаныя ў апошнія гады, вельмі слабыя. Добра ўжо тое, што магчымасць працаваць атрымалі маладыя рэжысёры. Яны паказалі, хто на што здатны. Няма сумнення ў тым, што карціны мусяць будавацца на нацыянальным падмурку, і мы да гэтага ідзем. Напрыклад, на студыю запрошаны Андрэй Кудзіненка для працы над фільмам, заснаваным на беларускім фальклоры. Я таксама вельмі спадзяюся, што Віктар Аслюк здыме ігравую стужку «Млечны шлях» паводле Кузьмы Чорнага. Дзяніс Скварцоў працуе над «Дняпроўскім рубяжом» па п’есе Аляксея Дударава. Можна згадаць і новы фільм Віталя Дудзіна «Метык». Узровень рабочага матэрыялу гэтай стужкі дазваляе спадзявацца, што менавіта з яе пачнецца адраджэнне нацыянальнай тэмы.Таксама хачу пагадзіцца з неабходнасцю вытворчасці камерцыйнай, забаўляльнай прадукцыі з добра акрэсленымі жанравымі межамі. Такое кіно заўсёды запатрабаванае. Яскравы прыклад: зроблены сумесна з Расіяй ваенны міні-серыял «Снайпер» Аляксандра Яфрэмава адразу пасля заканчэння здымак будзе паказаны на пэўным канале. На студыі існуе яўная схільнасць да жанравага кіно. У модным жанры «іранічнага дэтэктыву» Ігар Чацверыкоў зрабіў «Цень самурая», першы цалкам беларускі баявік «Крапавыя берэты» зняў Андрэй Голубеў. Таксама вялікія надзеі на псіхалагічную драму Рэнаты Грыцковай «Інсайт» (паводле сцэнарыя Алёны Калюновай) з выдатным аператарам Таццянай Логінавай. Дзіцячая казка Алены Туравай «Навагоднія прыгоды ў ліпені», спадзяюся, стане для «Беларусьфільма» прарывам у выкарыстанні камп’ютэрнай анімацыі.Не забыта і аўтарскае кіно. Надзвычай таленавіты Аляксандр Колбышаў вяртаецца з Расіі, каб паставіць фільм «Ваўкі» паводле сцэнарыя Аляксандра Чакмянёва.Студыя мяняецца, робіць высілкі, каб да мінімуму звесці хібы, пра якія тут сёння гаварылася.
Антон Сідарэнка: У 2006 годзе пад Мінскам здымалі фільм «Франц + Паліна» паводле аповесці Алеся Адамовіча. Праўда, рэжысёрам быў маскоўскі кліпмэйкер Міхаіл Сегал, а прадзюсерам -- Алег Урушаў з Ханты-Мансійска. Галоўныя ролі выконвалі таксама расійскія акцёры. Але гэта сапраўднае беларускае нацыянальнае кіно! Аснову здымачнай групы складалі беларусы, у эпізодах і масоўке здымаліся беларусы, сама зямля была беларуская. Фільм атрымаў шырокі розгалас на вельмі прэстыжных фестывалях. У ім, дарэчы, можна ўбачыць усе складнікі поспеху, пра якія сёння ішла гаворка: класіка нацыянальнай літаратуры, таленавіты малады рэжысёр, незалежны прадзюсер. Застаецца спадзявацца, што такім рэцэптам будуць карыстацца ў нашым кіно як мага часцей. Так ці іначай, у беларускіх кінематаграфістаў з’явіліся новыя шанцы і новыя надзеі. Наша кіно відавочна змяняецца. Праблем шмат, але большасць з іх, так бы мовіць, агульнасусветнага кшталту. Галоўнае зараз -- не баяцца змен, пільна сачыць за патрабаваннямі часу і памятаць: кіно -- справа комплексная. Каб адпаведная культура развівалася, ніводны яе складнік не мусіць заставацца па-за ўвагай як дзяржавы, так і саміх творцаў. І тады падстаў для аптымізму пабольшае. А пакуль… Пакуль мы жывыя.