У 1983 годзе спявачка прыехала праслухоўвацца ў наш тэатр. У 1984-м атрымала 1-ю прэмію на Усесаюзным конкурсе вакалістаў імя Глінкі, у наступным — 3-ю на міжнародным конкурсе у Рыа-дэ-Жанейра, яшчэ праз год — 3-ю на міжнародным імя Чайкоўскага. Для тых, хто сёе-тое разумеў у вакальным мастацтве, было відавочна: узыходзіць новая зорка. У Мінску Марыя выконвала Лізавету ў «Дон Карласе», Таццяну ў «Яўгене Анегіне», Разіну ў «Севільскім цырульніку». Паралельна пачыналася міжнародная кар’ера. Напрыклад, у міланскім Ла Скала, дзе ў 1987 годзе разам з Лучана Павароці яна спявала прэм’еру оперы «Баль-маскарад».
Але стаўленне да Гулегінай у мінскай оперы аказвалася ўсё больш няпростым. Верагодна, яна выглядала занадта яркай, магчыма, вострай на язык. У дадатак прапанавала выконваць оперы на мове арыгіналу, як гэта робіцца ва ўсім свеце. Большасць салістаў сустрэла ідэю ў штыхі. Бо трэба перавучваць наноў усе партыі, існуе і дадатковы клопат — праца з коўчамі, каб дасягнуць правільнага вымаўлення. А для чаго?!
Хто ж мог уявіць, што праз колькі сезонаў і наш тэатр пачне італьянскія оперы спяваць менавіта па-італьянску, а французскія па-французску? Але да той змены традыцыі яшчэ далёка. А пакуль у беларускі ЦК паляцеў ліст ад тых, хто прынцыпова не хацеў працаваць разам з Гулегінай. Замежныя гастролі ёй як салістцы тэатра забаранілі, а партый станавілася ўсё меней. Марыя Агасаўна згадвала пазней, што дзверы ў любы момант маглі зачыніцца. Бо з краіны яе б проста не выпусцілі. Таму, атрымаўшы прапанову праспяваць Аіду ў іспанскім горадзе Аўеда, яна і муж аформілі турыстычныя візы і з’ехалі. Узяўшы з сабой самае неабходнае, у тым ліку чамадан нот і запісаў.
Так сістэма яе адпрэчвала і выштурхоўвала. Але адначасова пераконвала, што будаваць уласную вакальную кар’еру трэба на іншай тэрыторыі, у іншай прасторы, на іншых сцэнах. Цяпер зразумела: такім чынам лёс, няхай праз непрыманне і абструкцыю былых калег, дапамог рэалізавацца ёй напоўніцу. Разгарнуцца як выдатнай спявачцы на самых знакамітых сцэнах свету — Метраполітэн, Ла Скала, Ковент-гардэн, Венская опера. Дадамо ў гэты спіс Мюнхен, Цюрых, Лос-Анджэлес. Як чалавек высакародны і захоплены справай, Марыя Гулегіна неаднойчы і ў ранейшых інтэрв’ю, і з нагоды сольніка ў Мінску казала, што даўно ўсім даравала. А свой праект прысвячае памяці дырыжора Яраслава Вашчака, спявачкі Святланы Данілюк, якая заўжды ёй спрыяла, і адэскага педагога, прафесара Яўгена Іванова.
Характар
Маштабная асоба цікавая сваім характарам. Тым, які выяўляецца не толькі на сцэне, але і па-за ёй. Тым, як яна выглядае, пра што яна гаворыць, якая ў яе лексіка і тэмбр голасу.
Уражанне, што жыццё будучай зоркі оперы ніколі не было лёгкім, простым і суцэльна радасным. У дзяцінстве выявілася сур’ёзнае захворванне ног. Артыстка згадвала: так гучна крычала, калі яе ногі перабінтоўвалі, што, відаць, менавіта так і адкрыўся голас. Падлеткам была танклявым, зграбным і марыла прафесійна займацца танцамі. Але яе бацька не лічыў занятак перспектыўным і вартым увагі.
У 18 гадоў Марыя (дарэчы, сапраўднае імя артысткі Марына) выйшла замуж, а потым нарадзіла дачку Наталлю (дачка прыязджала разам са спявачкай у Мінск. Яна для маці імпрэсарыа і сакратарка, якая дапамагае ва ўсіх творчых справах). А тады збіралася наогул кінуць заняткі ў кансерваторыі. Бо для ўсходняй жанчыны (па бацьку яна армянка) сям’я павінна быць на першым плане! Праўда, пасля нараджэння дачкі голас з мецца нечакана ператварыўся ў сапрана. І ў Адэскую кансерваторыю яна ўсё-такі вярнулася. Прыехаўшы ў Мінск, з сям’ёй жыла ў інтэрнаце. І толькі пасля таго, як перамагла на некалькіх конкурсах і займела званне заслужанай артысткі Беларусі, атрымала асобную кватэру.
Каб зразумець ступень яе апантанасці прафесіяй, згадаю некалькі сітуацый. Калі ўзнікла прапанова дэбютаваць у міланскім Ла Скала, Гулегіна вывучыла сваю партыю за тыдзень. Яна ведала яе, але па-руску, а цяпер трэба наноў, па-італьянску. З усімі адценнямі фанетыкі і сэнсу. Хоць кожны вакаліст ведае — працэс так званага «ўпявання» дастаткова доўгі і няспешны. (На мінскай прэс-канферэнцыі артыстка сказала, што свабодна валодае многімі мовамі. Бо для сапраўднага засваення ролі вакаліст павінен не проста механічна вывучыць фанетыку, а дэталёва разумець адценні сэнсу. Таго, які спяваецца.)
Калі чакала сваё другое дзіця (паміж яе дачкой і сынам розніца ў 20 гадоў), дык спявала ажно да шостага месяца цяжарнасці. У 2015-м дактары выявілі ў Гулегінай парок сэрца, спатрэбілася аперацыя, а праз тры месяцы пасля хірургічнага ўмяшальніцтва яна спявала на сцэне Метраполітэн. Так што трываласці ў спадарыні Марыі можна павучыцца. А здольнасцю рэалізаваць сябе можна толькі захапляцца. Пра ступень яе запатрабаванасці сведчыць той факт, што паводле многіх оперных пастановак з яе ўдзелам («Пікавая дама», «Манон Ляско», «Тоска», «Набука», «Макбет», «Андрэ Шэнье») створаны фільмы.
Артыстка прыехала ў Мінск не за дзень ці два да канцэрта, як звычайна здараецца, а ледзь не за тыдзень. Каб агледзіцца, як след прарэпеціраваць з аркестрам, з якім раней не працавала, выверыць усю праграму.
За некалькі дзён да сольніка адбылася прэс-канферэнцыя ў зале імя Александроўскай. Дакладней, дзве. Першая для журналістаў, а ўслед — з будучымі вакалістамі з нашай Акадэміі музыкі.
Размова, на якую атрымалася трапіць, пакінула прыемныя і моцныя ўражанні. Рэдка здараецца, калі гаворка ўжо скончана, а нават пасля яе застаецца шлейф, посмак, адчуванне свежага паветра. Яно ўзнікае, калі чуеш і бачыш самабытную асобу. Жанчыну і спявачку, якая пазбягае банальнасці і агульных слоў, застаецца сабой і ведае, што менавіта гэтым цікавая грамадству. Гулегіна паўставала раскаванай. Удзячнай усім, хто дапамог, падтрымаў, паўплываў на яе творчы лёс.
Яна па-ранейшаму мае беларускі пашпарт. Жыве ў Люксембургу, адкуль лёгка дабірацца ў тэатры многіх еўрапейскіх краін. Набыла кватэру ў Нью-Ёрку. Графік гастроляў такі насычаны, што дадому заязджае літаральна на некалькі дзён, а потым выпраўляецца ў новую вандроўку. У вольны час любіць збіраць грыбы і з захапленнем пра гэта распавядае. Перад слухачамі паўставаў чалавек, які любіць жыццё і якому цікавыя ўсе ягоныя праявы.
Аіда, Амелія, Тоска...
Памятаю канцэрт Марыі Гулегінай у 1992-м на сцэне нашага Опернага. Мая кароткая рэцэнзія ў «Мастацтве» з нагоды той музычнай акцыі называлася «Мы будзем чакаць вас, пані Марыя!». Прыемна, што ўсё-такі мы дачакаліся. Як і можна было прадбачыць, зала Вялікага тэатра падчас сёлетняга сольніка аказалася паўнюткай. Больш за чвэрць стагоддзя спявачка ў Мінску не выступала. У дадатак невядома, калі пачуем яе наступным разам «ужывую» і ці наогул пачуем. Аркестр быў наш, дырыжор італьянскі — Альберта Веранэзі. Ён музычны кіраўнік фестывалю Джакама Пучыні ў Торэ дэль Лага ў Італіі. Фэст прэстыжны, існуе з 1930 года, мае некалькі шыкоўных, спецыяльна пабудаваных пляцовак. Летась адбыўся 65-ы форум.
Праграма, прапанаваная Гулегінай, аказалася цалкам італьянская. Як заўважыла спявачка на прэс-канферэнцыі, не варта ў адным канцэрце яднаць класіку італьянскую і, напрыклад, рускую. Падтэкст такі: спяваюцца такія сачыненні па-рознаму, бо адметныя стылістыкай, вакальнымі прыёмамі, гукавядзеннем. Ад некаторых фрагментаў у працэсе рэпетыцый з аркестрам яна адмовілася, менавіта ад тых, якія мінскія музыканты раней не выконвалі. Нашто лішняе хваляванне? Першая дзея — выключна Вердзі, арыі з опер «Аіда», «Баль-маскарад», «Макбет», «Сіла лёсу». Другая дзея — Леанкавала, Пучыні, Чылеа, Джардана. Дастаткова разгорнутыя вакальныя фрагменты чаргаваліся з аркестравымі нумарамі.
Што асабліва ўразіла? Прыгажосць і моц галасу. Роўнасць рэгістраў і іх насычанасць. Вынослівасць яе сапрана. Бо і напрыканцы канцэрта голас не здаваўся стомленым, не губляў яркасці. Нават пасля першых нумароў зрабілася зразумела, чаму Гулегіна (якой, між іншым, 60 гадоў) і дагэтуль запатрабаваная на лепшых сцэнах свету. А там, паверце, ёсць з каго выбіраць. Для сольніка ў Мінску спявачка выбрала самыя складаныя ў оперным рэпертуары і самыя «крывавыя» партыі. І тое, што любяць драмсапрана (Аіда, лэдзі Макбет, Тоска), і тое, што спяваюць лірыка-каларатурныя (Манон, Адрыяна). Арыя Эбалі, якая выконвалася на біс, — наогул з рэпертуару мецца. Разіна з «Севільскага» можа быць і каларатурнай, і меццовай. Інакш кажучы, дыяпазон фантастычны. Не менш уразілі і магутны тэмперамент, уласна артыстычныя таленты спявачкі. Яе здольнасці праз вакал, пластыку, адценні голасу, выраз твару перадаць пачуцці і розны эмацыйны стан гераіні. Відавочна: найбольш блізкія Гулегінай жанчыны моцныя, уладарныя, якія стаяць на высокіх прыступках сацыяльнай лесвіцы.
У гэтым плане выключнай па віртуознасці, насычанасці і маштабе падаліся два фрагменты з «Макбета». Першы ўрывак — рэчытатыў і каваціна лэдзі «Nel di della vittoria» — гэта момант яе перамогі, яшчэ адна прыступка на шляху да бязмежнай улады. Сцэна, дзе ў фінале гераіня непрыкметна, з усмешкай і ці не сатанінскай радасцю заколвае ножыкам чарговую ахвяру. А ўслед ідзе сцэна самнамбулізму лэдзі «Una macchia», якая адлюстроўвае распад псіхікі і працэс паступовага вар’яцтва. І гэта ўспрымаецца як расплата за ранейшыя злачынствы.
У другой палове сольнага канцэрта неверагодна моцнай успрымалася арыя Тоскі з 2-й дзеі оперы. І нездарма: спявачка лічыцца адной з лепшых у свеце выканаўцаў гэтай партыі. Пасля трагічных фрагментаў дзівосным, амаль немагчымым кантрастам паўставала каваціна Разіны з «Севільскага цырульніка», праспяваная на «біс» з жаночым какецтвам і гарэзлівай лёгкасцю. А сапраўднай кульмінацыяй вечарыны стаўся твор Шуберта «Ave Maria». Вядомы, чуты сто разоў. Але тут ён успрымаўся як вынік доўгага духоўнага шляху, як вызваленне ад пакутлівых жарсцяў, з сілкоў ці зачараванага кола якіх не могуць выбрацца яе гераіні — Абігаіль, Манон, Адрыяна, Мадлен. Так і ўяўляеш: сабор, музыка, жанчына, малітва. Узнёсласць і прасветленасць, што не можа не кранаць, — аж да нечаканых слёз.
Думаю, уражанні ад канцэрта Марыі Гулегінай, магчымасць наяве пабачыць і пачуць знакамітую спявачку надоўга застануцца ў памяці беларускіх меламанаў. Можна толькі пашкадаваць, што падобная магчымасць усё ніяк не надаралася столькі гадоў. Але ж можна і парадавацца, што наша жаданне нарэшце ўвасобілася ў рэальнасць.