Апос­та­лы Ма­ле­ві­ча.

У Ві­цеб­ску яны раз­ам з Ма­ле­ві­чам ува­хо­дзі­лі ў фі­ла­соф­ска-на­ву­ко­ва-да­след­чую экс­пе­ды­цыю, дзе вя­лі пра­цу па дру­гім, суп­рэ­ма­тыч­ным ад­дзе­ле, за­дан­нем яко­га бы­лі по­шу­кі ру­ху суп­рэ­ма­тыч­ных фор­маў і ства­рэн­не таб­ліц з ана­лі­зам сіл па­бу­до­вы і ўспры­ман­ня, а так­са­ма да­сле­да­ван­не ко­ле­ру. Ілля Чаш­нік за­ймаў­ся ў гэ­тым ад­дзе­ле-ла­ба­ра­то­рыі сіс­тэ­май ды­на­міч­ных кан­струк­цый пад на­звай «УЭЛ». Ка­зі­мір Ма­ле­віч пе­ра­сце­ра­гаў сва­іх вуч­няў ад па­вяр­хоў­на­га стаў­лен­ня да суп­рэ­ма­тыз­му, на­стой­ваў на тым, што гэ­та не асоб­ныя пры­ёмы і на­ват не іх су­куп­насць, сцвяр­джаў, што не­ль­га ўспры­маць сіс­тэ­му суп­рэ­ма­тыз­му як спа­лу­чэн­не ге­амет­рыч­ных плос­кас­цяў і фор­маў. Ад вуч­няў ён па­тра­ба­ваў фі­ла­соф­скай глы­бі­ні мыс­лен­ня. І ў гэ­тым сэн­се ў дзей­нас­ці вуз­ка­га ко­ла УНО­ВІ­Са вы­дзя­ля­юцца дзве па­ра­ле­лі: 1) ука­ра­нен­не суп­рэ­ма­тыз­му ў ася­ро­дак і аку­па­цыя ася­род­ку суп­рэ­ма­тыз­мам на ўзроў­ні ды­зай­нер­скіх рас­пра­цо­вак; 2) рас­пра­цоў­ка Ма­ле­ві­чам суп­рэ­ма­тыч­на­га ка­но­на (вы­кла­дзе­на­га ў яго­най ві­цеб­скай пра­цы «Суп­рэ­ма­тызм. 34 ма­люн­кі») і ва­ры­янтаў суп­рэ­ма­тыч­на­га ка­но­на, пра­па­на­ва­ных яго­ны­мі блі­жэй­шы­мі вуч­ня­мі.

У 1915-м 18-га­до­вы Мі­ка­лай Су­эцін з’явіў­ся ў Ві­цеб­ску, у кан­цы 1918-га — па­сту­піў у Ві­цеб­скую на­род­ную мас­тац­кую ву­чэ­ль­ню, ство­ра­ную Ша­га­лам. За­нят­кі ў архі­тэк­тур­най май­стэр­ні Ла­за­ра Лі­сіц­ка­га праз год, ка­лі ў ВНМВ па­чаў вы­кла­даць Ма­ле­віч, пе­ра­рас­лі ў па­ра­ле­ль­ныя шту­дыі. А ў лю­тым 1920-га Суэцін ужо сяб­ра Твар­ка­ма УНО­ВІ­Са. Ілля Чаш­нік па­сля ня­доў­га­га зна­хо­джан­ня ў Дру­гіх Дзяр­жаў­ных во­ль­ных мас­тац­кіх май­стэр­нях у Мас­кве вяр­нуў­ся ў Ві­цебск, па­сту­піў у ВНМВ, так­са­ма за­ймаў­ся ў май­стэр­ні Лі­сіц­ка­га, а по­тым стаў вуч­нем Ма­ле­ві­ча. Ма­ле­віч для іх аб­одвух быў пун­ктам ад­лі­ку — у мас­тац­кай пра­кты­цы і ў мас­тац­кім мыс­лен­ні. Аб­одва яны тва­ры­лі ў рам­ках яго суп­рэ­ма­тыч­на­га ка­но­на.

Сво­еа­саб­лі­васць Су­эці­на бы­ла ў пры­хі­ль­нас­ці да ды­яга­на­ль­ных ру­хаў. У цэн­т­ры яго­ных кам­па­зі­цый існуе / ру­ха­ецца суп­рэ­ма­тыч­нае це­ла / сна­рад (тэр­мін В. Ра­кі­ці­на), што раз­ры­вае пра­сто­ру: хут­касць ні­бы­та то­ль­кі па­чы­нае на­бі­рац­ца, але ды­на­міч­нае імкнен­не ў ра­бо­тах Су­эці­на не пе­ра­хо­дзіць у фу­ту­рыс­тыч­нае мі­ль­ган­не і цэ­лас­нас­ці фор­мы не па­ру­шае. Мі­ка­лай Су­эцін не пе­ра­хо­дзіў за грань пруг­кас­ці ка­но­на, не ўво­дзіў но­выя струк­тур­ныя склад­ні­кі, ён за­ўжды за­ста­ваў­ся ў па­меж­най воб­лас­ці. У яго за­ўсё­ды бы­ла най­бо­льш моц­ная кан­цэн­тра­цыя ды­на­міз­му на плос­кас­ці і па­ча­так раз­ва­ро­ту ў пра­сто­ру. У кож­най з прац бы­ла за­ўваж­ная гра­ніч­ная пруг­касць ды­на­міч­най фор­мы, тран­сфар­ма­цыя суп­рпра­мой у суп­рды­яга­наль, хор­ду, па­ўак­руж­насць. Плос­кас­ці на­кла­да­лі­ся, змяш­ча­лі­ся і ру­ха­лі­ся ад­нос­на ад­на ад­ной. Ге­амет­рыч­ныя фор­мы ўза­ема­пе­рат­ва­ра­лі­ся і віб­ра­ва­лі. Ма­лю­нак за­ўсё­ды за­ста­ваў­ся жор­сткім і вы­раз­ным.

З асноў­ных фор­маў плос­кас­на­га суп­рэ­ма­тыз­му Мі­ка­лай Су­эцін актыў­на вы­ка­рыс­тоў­ваў трох­кут­нік, а да ко­ле­ра­вай суп­рэ­ма­тыч­най тры­яды да­да­ваў зя­лё­ны. У аб’ёмным ва­ры­янце суп­рэ­ма­тыз­му ён вы­ка­рыс­тоў­ваў куб і яго­ныя ва­ры­яцыі: пад­оўжа­ныя пра­ста­кут­ні­кі, вы­цяг­ну­тыя цы­лін­дры, плос­кія па­ра­ле­лаг­ра­мы.

Дру­гі ву­чань Ма­ле­ві­ча з бліз­ка­га ко­ла, Ілля Чаш­нік, пе­ра­адо­ль­ва­ючы жор­сткую грань ка­но­на, дзей­ні­чаў на мя­жы з ад­ва­рот­на­га бо­ку.

Суп­рэ­ма­тыч­ныя кам­па­зі­цыі Чаш­ні­ка ва­ло­да­лі бе­зу­моў­ным па­тэн­цы­ялам кан­струк­цый, асаб­лі­ва гэ­та вы­яўле­на ў яго суп­рэ­ма­тыч­ных рэ­ль­ефах 1920-х. Ілля Чаш­нік, як і Мі­ка­лай Су­эцін, імкнуў­ся да ды­на­мі­кі і вы­ка­рыс­тоў­ваў для гэ­та­га вер­ты­ка­ль­ныя па­бу­до­вы. Яго пры­го­жыя кам­па­зі­цыі з уклю­чэн­ня­мі раз­на­стай­ных ад­цен­няў ко­ле­ру на па­лат­не, арку­шах і на­ват на фар­фо­ры ад­роз­ні­ва­лі­ся вы­ключ­ным зна­чэн­нем вер­ты­ка­лі / стра­лы з га­ры­зан­тал­лю / про­ўнам.

Кры­жа­па­доб­ныя, яны ўраж­ва­лі сва­ёй на­пру­жа­най, бру­та­ль­най і ад­на­ча­со­ва імклі­вай, па­лёт­най па­бу­до­вай — экс­прэ­сіў­ныя, яскра­выя, кід­кія, ясныя, ла­ка­ніч­ныя і вы­раз­ныя. Да­след­чы­кі пад­крэс­лі­ва­юць іх ма­ну­мен­та­ль­насць і пер­ша­быт­ную про­стасць. У ко­ле­ра­вую суп­рэ­ма­тыч­ную па­літ­ру Ілля Чаш­нік унёс вы­са­ка­род­ны і стры­ма­ны шэ­ры.

Кам­па­зі­цыі Чаш­ні­ка най­бо­льш вы­раз­на ру­ха­лі­ся ў бок кан­струк­тыў­нас­ці. Гэ­та па­цвяр­джа­ецца зна­ка­мі­тым чаш­ні­каў­скім пра­ектам Тры­бу­ны — кан­струк­тыў­най, але на­зва­най суп­рэ­ма­тыч­най.

А рэ­ль­ефы Іллі Чаш­ні­ка імкну­лі­ся да архі­тэк­ту­ры. На асно­ве суп­рэ­ма­тыч­на­га ка­но­на ён ства­раў і да­ска­на­лыя фор­мы ге­амет­рыч­на­га арна­мен­ту, так­са­ма ма­дэ­ля­ваў свет­ла­выя рэ­кла­мы. Пры гэ­тым ужо на эскі­зах, як і ў са­міх за­вер­ша­ных кам­па­зі­цы­ях, бач­на, як па­лёт­на мыс­ліць Чаш­нік, як імкнец­ца прэч ад па­вер­хні зям­лі, як уз­ля­тае ў сва­бод­ную пра­сто­ру — у па­вет­ра ці ў бес­па­вет­ра­насць... Ча­со­піс, што вы­да­ваў­ся ў тым лі­ку і ў Ві­цеб­ску, меў на­зву «АЭ­РО», і гэ­тае вы­зна­чэн­не — раз­гор­ну­тая ме­та­фа­ра твор­час­ці мас­та­ка.

Ілля Чаш­нік доб­ра раз­умеў маг­чы­мас­ці суп­рэ­ма­тыч­на­га ка­но­на, сін­крэ­тызм яго­най жор­сткай ге­а­мет­рыч­нас­ці з па­тэн­цы­ялам крэ­атыў­най сва­бо­ды.

У за­лі­ко­вай кніж­цы Чаш­нік на­стой­вае: «Той, хто ўсту­пае ў воб­ласць суп­рэ­ма­тыч­най сіс­тэ­мы, сус­тра­ка­ецца з аб­са­лют­на но­вы­мі ад­чу­ван­ня­мі і ста­на­мі, у якіх аса­біс­тая іні­цы­яты­ва страш­на раз­ві­тая. <...> К. С. Ма­ле­віч <...> сва­імі тэ­арэ­тыч­ны­мі і пра­ктыч­ны­мі пра­ца­мі вы­явіў і аб­грун­та­ваў усю сіс­тэ­му. <...> Той, хто ўва­хо­дзіць у сіс­тэ­му суп­рэ­ма­тыз­му, ужо мае пер­ша­па­чат­ко­вае ад­чу­ван­не бес­прад­мет­нас­ці, што з’яўля­ецца асно­вай суп­рэ­ма­тыз­му. Пер­шае па­ла­жэн­не суп­рэ­ма­тыз­му — пра­ца над ге­амет­рыч­на ясна вы­яўле­ны­мі фор­ма­мі — пры­во­дзіць да па­чат­ку ад­чу­ван­ня суп­рэ­ма­тыз­му і ды­на­міч­на­га яго ста­ну. <...> лю­бое суп­рэ­ма­тыч­нае па­ла­жэн­не дае нам уз­бу­джэн­не суп­рэ­ма­тыч­на­га рыт­му». Да­лей Ілля Чаш­нік раз­гля­даў на­ступ­ны этап раз­віц­ця суп­рэ­ма­тыз­му, а зна­чыць, і маг­чы­мас­ці суп­рэ­ма­тыч­на­га ка­но­на (без вы­ха­ду за яго межы): «...Асноў­ныя вы­ні­кі пра­цы ў гэ­тым пе­ры­ядзе пры­во­дзяць да па­сту­по­ва­га кан­стру­яван­ня не­ка­ль­кіх фор­маў, ка­лі ў пер­ша­па­чат­ко­вым мо­ман­це яны вы­яўля­лі­ся то­ль­кі як ад­но­ль­ка­выя». Для Чаш­ні­ка пры да­сле­да­ван­ні да­лей­шых пе­ры­ядаў суп­рэ­ма­тыз­му ві­да­воч­ны яго­ны вы­хад у пра­сто­ру: «Лі­чу гэ­ты мо­мант <...> са­мым асноў­ным, кры­ні­цай усёй да­лей­шай пра­цы ў ма­тэ­ры­яль­ных пра­ектах і най­вы­шэй­шым раз­віц­цём суп­рэ­ма­тыз­му і свя­до­мас­ці. <...> З’яўля­ецца мо­мант пра­цы над гэ­тым ста­нам, які мае ўсе за­род­кі да­лей­ша­га раз­віц­ця аб’ёмна­га пра­екта».

Асаб­лі­васць твор­час­ці Су­эці­на і Чаш­ні­ка — гэ­та вы­хад да мя­жы суп­рэ­ма­тыч­на­га ка­но­на Ма­ле­ві­ча, рух ва­кол гэ­тай мя­жы пры за­ха­ван­ні асноў­ных па­ра­мет­раў і струк­ту­ры. Ка­лі Су­эцін у пра­цы з суп­рэ­ма­тыч­ным ка­но­нам вы­ка­рыс­тоў­вае суп­ркуб, то ві­да­воч­на, што Чаш­нік за­сноў­ва­ецца на ва­ры­янце / рас­клад­цы суп­рквад­ра­та — суп­ркры­жы і суп­ркру­гі ў бо­ль­шай сту­пе­ні на плос­кас­ці.

У Ле­нін­гра­дзе аб­одва пра­ца­ва­лі на Дзяр­жаў­ным фар­фо­ра­вым за­во­дзе. Ілля Чаш­нік пад­крэс­лі­ваў, што ён мас­так-кам­па­зі­тар і вы­пра­цоў­вае кам­па­зі­цый­ныя фор­мы ў сва­іх уз­орах па эскі­зах Ма­ле­ві­ча і па ўлас­ных. У 1925 го­дзе ў Па­ры­жы на Між­на­род­най вы­ста­ве дэ­ка­ра­тыў­на­га мас­тац­тва аван­гар­дны фар­фор апы­нуў­ся ў цэн­тры ўва­гі, і Чаш­нік атры­маў шмат­лі­кія за­мо­вы. Між­на­род­ныя пры­зы меў і Мі­ка­лай Су­эцін, які ства­рыў свае фор­мы суп­рэ­ма­тыч­на­га фар­фо­ру, і гэ­тыя яго­ныя тво­ры, што аб’ядноў­ва­лі жор­сткія і мяк­кія аб­ры­сы, ме­лі на­зву су­это­ны. У 1932 го­дзе Су­эцін стаў га­лоў­ным мас­та­ком за­во­да.

У ма­ле­ві­ча­вым Дзяр­жаў­ным інсты­ту­це мас­тац­кай ку­ль­ту­ры (ГІН­ХУ­Ку) аб­одва бы­лі ў фар­ма­ль­на-тэ­арэ­тыч­ным і пра­ктыч­ным (жы­ва­піс­ным) ад­дзе­ле. У 1925 го­дзе Мі­ка­лай Су­эцін уз­на­ча­ліў тут ад­дзел ма­тэ­ры­яль­най ку­ль­ту­ры. Усе ад­дзе­лы інсты­ту­та ста­ві­лі мэ­тай ства­рэн­не ўні­вер­са­ль­най мас­тац­кай ме­та­да­ло­гіі праз ана­ліз мас­тац­тва, да­сле­да­ван­не за­ка­на­мер­нас­цяў фор­ма- і струк­ту­раў­тва­рэн­ня на ба­зе Тэ­орыі пры­ба­вач­на­га эле­мен­ту Ма­ле­ві­ча.

У кан­цы 1920-х Су­эцін і Чаш­нік пра­ца­ва­лі ў архі­тэк­та­ра Ні­ко­льс­ка­га, у май­стэр­ні яко­га ра­бі­лі пад­бор ко­ле­ру для га­рад­ско­га ася­род­дзя, ка­лі ў пра­сто­ры на пры­нцы­пах суп­рэ­ма­тыз­му спа­лу­ча­юцца фор­мы школ, мас­тоў, ста­ды­ёнаў.

Лёс твор­цаў склаў­ся па-роз­на­му. Ілля Чаш­нік за­гі­нуў ма­ла­дым ад пе­ры­та­ні­ту ў са­ка­ві­ку 1929 го­да, і яго па­ха­ван­не та­ва­ры­шы тран­сфар­ма­ва­лі ў сап­раў­дную суп­рэ­ма­тыч­ную акцыю. Над тру­ной раз­мяс­ці­лі ма­лю­нак з чор­ным квад­ра­там, над са­мім це­лам ві­ла­ся стуж­ка «Мас­та­ку но­ва­га мас­тац­тва», на ма­гі­ле быў па­стаў­ле­ны бе­лы куб з чор­ным квад­ра­там (праз шэсць га­доў пад­обны над­ма­гі­ль­ны ма­ну­мент Су­эцін па­ста­віў над мес­цам па­ха­ван­ня Ма­ле­ві­ча).

Мі­ка­лай Су­эцін ся­род но­вых, ле­нін­град­скіх вуч­няў Ка­зі­мі­ра Ма­ле­ві­ча да кан­ца за­ста­ваў­ся яго­ным са­мым бліз­кім і сап­раў­дным та­ва­ры­шам, іх звяз­ва­ла ду­хоў­ная род­насць і ўза­емная па­ва­га. Ма­ле­віч вы­со­ка ца­ніў Су­эці­на, Су­эцін жа цал­кам за­ўсё­ды да­вя­раў мер­ка­ван­ню Ма­ле­ві­ча. Су­эцін арга­ні­за­ваў па­ха­ван­не Ма­ле­ві­ча як інста­ля­цыю, з суп­рэ­ма­тыч­най тру­ной і з пра­грам­ны­мі аб’екта­мі ва­кол. Ён зра­біў урну для астан­каў, ад­даў Рус­ка­му му­зею па­смя­рот­ную мас­ку Ма­ле­ві­ча і зле­пак яго­най ру­кі. Па­сля сы­хо­ду на­стаў­ні­ка Мі­ка­лай Су­эцін збі­раў яго ру­ка­пі­сы і дзён­ні­кі, раз­бі­раў і ана­лі­за­ваў тэк­сты, на­пі­са­ныя бі­сер­ным по­чыр­кам: «Ве­ча­ра­мі, ка­лі ёсць час, чы­таю. Надзвы­чай­ныя дум­кі». Пад­час бла­ка­ды Ле­нін­гра­да ён за­ста­ваў­ся ў го­ра­дзе, з 1944 го­да быў га­лоў­ным мас­та­ком Му­зея аб­аро­ны Ле­нін­гра­да. Па­мёр Мі­ка­лай Су­эцін у сту­дзе­ні 1954 го­да.

У гіс­то­рыі УНО­ВІ­Са Ілля Чаш­нік і Мі­ка­лай Су­эцін за­ста­юцца най­бо­льш па­сля­доў­ны­мі вуч­ня­мі Ка­зі­мі­ра Ма­ле­ві­ча, якія пра­нік­лі ў сут­насць суп­рэ­ма­тыч­на­га ме­та­ду і по­ўнас­цю рэ­алі­за­ва­лі яго.

Таццяна КАТОВІЧ