Па­лон бу­дзён­на­га гвал­ту

З той жа — ча­ла­ве­чай — пры­чы­ны гэ­та й не атры­ма­ла­ся: люб­лю тэ­атра­ль­ныя пра­грам­кі. У «шлюб­най» на­пі­са­на: «Лёс муж­чы­ны, які зна­хо­дзіц­ца ў па­ло­не чу­жых ра­шэн­няў». Зна­чыць, бу­ду спа­чу­ваць ге­рою, па­лон — гэ­та не жар­ты, чым бо­льш чу­жых ра­шэн­няў, множ­ны лік, без Ма­ці й Ня­вес­ты, га­лоў­ных жан­чын, не аб­ышло­ся. І да­лей: «Мат­чы­на лю­боў, якая па­глы­нае сы­на і па­ра­лі­зуе яго асо­бу». Сап­раў­ды жах­лі­ва. Ну, гэ­та Кар­няг, май­стар вус­ціш­най пры­га­жос­ці, усё як мы лю­бім.

Ві­зу­аль­на, як за­ўсё­ды ў тан­дэ­ма Кар­няг-Не­рсі­сян, не­ве­ра­год­ная пры­га­жосць. Свят­ло ў гэ­тым спек­так­лі — па­ўна­вар­тас­ны актар. Яно ад­дзя­ляе свет жы­вых ад све­ту па­мер­лых (сі­ро­чая пес­ня), ад­на­ча­со­ва, як гэ­та ні па­ра­дак­са­ль­на, злу­ча­ючы іх; акцэн­туе ўва­гу, вы­яўляе га­лоў­нае, ха­ва­ючы ў змрок «не­па­жа­да­нае»; асляп­ляе, асвят­ляе — вер­ха­во­дзіць. І спя­вае — на­роў­ні з астат­ні­мі дву­ма кі­та­мі све­ту гэ­тай па­ста­ноў­кі — му­зы­кай і мо­вай, скла­да­наз­лу­ча­нае плас­ты­кай і дра­май.

Па­чы­нае спек­такль вяс­нян­ка (вес­на­вая пес­ня з ка­лян­дар­на-аб­ра­да­ва­га свя­та «Гу­кан­не вяс­ны») «Вол бу­шуе — вяс­ну чуе», дзе спа­чат­ку «дзеў­ка пла­ча — за­муж хо­ча», по­тым атрым­лі­вае муд­рае, гар­ка­вае па­пя­рэ­джан­не-пра­роц­тва: «Не плач, дзеў­ка, по­йдзеш за­муж — на­жы­веш­ся», а на­пры­кан­цы ўжо «дзеў­ка пла­ча, сы­на меў­шы». Спрад­веч­нае ко­ла жыц­ця, на­ват ка­ля­іна, з якой так про­ста не вы­бе­раш­ся, на­ват ве­да­ючы, што ця­бе ча­кае. Та­кім чы­нам, Ня­вес­та (Ган­на Се­мя­ня­ка), адзі­ны пер­са­наж ва ўсім бе­лым, ча­кае за­мус­тва, сма­куе яго на­пе­рад, рых­ту­ецца, ня­гле­дзя­чы на ад­кры­тую не­пры­язь з бо­ку свек­ры­ві. А як іна­чай — так бы­ло да яе, так жа й бу­дзе па­сля. Апяк­лі эпі­зо­ды з ба­ць­ка­мі Ня­вес­ты: кра­на­ль­нае раз­ві­тан­не з ма­ці (Га­лі­на Чар­на­ба­ева), якая ад­дае да­чку і, па сут­нас­ці, за­ста­ецца ад­на, і пра­га блас­ла­вен­ня ад ба­ць­кі... з та­го све­ту. Сі­ро­чыя вя­се­ль­ныя пес­ні ма­гут­ныя па сі­ле ўздзе­яння, ні­бы пра­ці­на­юць кож­ную кле­тач­ку це­ла, нат, як ска­за­лі б астро­ла­гі ды су­та­ва­ры­шы, тон­ка­га, бо й ма­юць на мэ­це, апроч ста­ра­жыт­на-сак­ра­ль­на­га (про­сь­ба да­зво­лу на шлюб), яшчэ й бла­ган­не лі­тас­ці ад но­вай сям’і-ра­дзі­ны, ку­ды ўва­хо­дзіць дзяў­чы­на: «Устань, устань, а мой та­тач­ка, до­сыць спаць! // Ды па­ма­жы мне дру­жы­нач­ку на­збі­раць» — «Ой, я не ўста­ну, маё дзі­цят­ка. // Зя­лён дзяр­но­чак за­ла­жыў груд­цы, // Жоў­ты пя­со­чак за­сы­паў во­чы, // Ня­мыя дош­кі сціс­ну­лі нож­кі».

Акцё­ры плён­на па­пра­ца­ва­лі над ва­ка­лам, іх спе­вы — і а ка­пэ­ла, і з аран­жы­роў­ка­мі (Ка­ця Авер­ка­ва), і ў пе­ра­пеў­ках ды шмат­га­ло­сіі — кра­на­юць і пе­ра­кон­ва­юць.

Вер­нем­ся да пра­бле­мы, акрэс­ле­най аўта­ра­мі. Дык хто тут па­ку­туе, па­ла­нё­ны? Ясная спра­ва, усе, бо лю­дзі, але кан­крэт­ней: Жа­ніх (Арцём Ку­рэнь), яко­га «пры­му­ша­юць вы­бі­раць» між Ма­ці (Тац­ця­на Мар­хель) й Ня­вес­тай, па­збаў­ля­ючы ўлас­на­га го­ла­су, сва­іх жа­дан­няў і на­ват бо­льш — іх усве­дам­лен­ня? Ня­вес­та, бо, уба­чыў­шы, што рэ­аль­насць жор­сткая, пры­нам­сі як ад­бі­так у кры­вым люс­тэр­ку, і на­сам­рэч ані аб­аро­ны, ані надзей­на­га пля­ча пад­трым­кі дзяў­чы­на не за­ймее, а то й бу­дзе вы­му­ша­ная ўспер­ці ўсё на свае пле­чы, да ўся­го яшчэ і не ў змо­ве ад­мо­віц­ца ад та­ко­га шлюб­на­га шчас­ця — бо што-лю­дзі-ска­жуць, цяр­пі-жан­чы­на, так-трэ­ба, усё-як-ва-ўсіх? А мо Ма­ці, якая, па­клаў­шы жыц­цё на га­да­ван­не сы­на, ця­пер за­ста­ецца з чор­най пус­тэ­чай, што зеў­рае ўся­рэ­дзі­не? По­шу­кі ахвя­ры ідуць у не­па­рыў­най звяз­цы з по­шу­кам ві­на­ва­та­га: ад­но не­маг­чы­мае без дру­го­га. Дык хто тут хто? І... ці так ужо кон­ча трэ­ба іх ад­шу­каць або, як гэ­та час­та ро­біц­ца, пры­зна­чыць? Кож­ны вар­ты спа­чу­ван­ня, як і кож­ны ад­каз­вае за свае ўчын­кі. Са­ма­стой­на, без кі­ван­ня на інша­га, ці тое ча­ла­век, ці аб­ста­ві­ны.

Да­тыч­на дэ­ма­ні­за­цыі (лю­бо­ві) Ма­ці й яе ро­лі ў сы­на­вым лё­се: ані з та­го, што я ўба­чы­ла, як і з та­го, што да­да­ло­ся-да­мыс­лі­ла­ся ця­гам спек­так­ля ды раз­ва­га­мі па­сля яго, не ма­гу зра­біць та­кіх вы­сноў. Гэ­та, ба­дай, той ілюс­тра­цый­ны хай­дэ­ге­раў­скі вы­па­дак, ка­лі мо­ва га­во­рыць на­мі. Пры ўсёй ве­ры да ана­та­цыі спек­так­ля, мне не тое што не шка­да Жа­ні­ха, а не­як на­ват і спа­чу­ван­не не пра­клёў­ва­ецца, ня­гле­дзя­чы на яго сап­раў­ды ча­сам кра­на­ль­ную раз­губ­ле­насць і па­цеш­ную ня­гег­ласць. Я ба­чу Жа­ні­ха не як асо­бу, «па­збаў­ле­ную ўлас­нае во­лі», а як ча­ла­ве­ка, які не хо­ча пры­маць ра­шэн­ні (гой­сан­не па ста­ле між ма­май і жон­кай як па­кут­лі­вы вы­бар між «усім га­то­вым» і жа­дан­нем са­ма­сцвер­дзіц­ца, па­кі­ра­ваць, «быць муж­чы­нам» па­вод­ле са­цы­яль­най ма­дэ­лі, у рэ­шце рэшт). Яшчэ вар­та да­даць: яго­ныя па­во­дзі­ны не да­да­юць да­бра і ма­ці. Я ба­чу Ня­вес­ту як пад­ма­ну­тую дзяў­чы­ну, якой за­мест яблы­ка ўру­чы­лі вас­ко­вы му­ляж і аб­ура­юцца, маў­ляў, ча­му не ясі? ча­му не дзя­ку­еш? (Двой­чы яна спра­ба­ва­ла вы­рвац­ца з гэ­та­га за­мкнё­на­га ко­ла — двой­чы ёй за­сту­па­лі да­ро­гу: спа­чат­ку гра­мад­ства, тыя са­мыя «лю­дзі» з су­пол­кі «што-лю­дзі-ска­жуць», з птуш­ка­мі-тэ­ле­фо­на­мі ў ру­ках ды з дра­пеж­ны­мі воч­ка­мі-аге­нь­чы­ка­мі ка­мер, за­тым — ве­цер.) Ад­чай і ня­на­вісць — ні­бы га­лоў­ныя па­чуц­ці дзвюх вя­ду­чых ге­ра­інь, Ня­вес­ты і Ма­ці жа­ні­ха. Дык што, ві­на­ва­цім «па­ра­лі­зоў­ную» мат­чы­ну лю­боў?.. Аль­бо тут га­вор­ка пра не­шта іншае, тое, што мы звык­ла — ха­па­ем з па­вер­хні ад ля­но­ты, не­жа­дан­ня ду­маць-па­глыб­ляц­ца? — на­зы­ва­ем лю­боў­ю.

Ко­ле­ра­ва «Шлюб» чор­на-бе­лы, але ма­ецца і «чыр­во­ная сцэ­на», эма­цый­на цяж­кая, якую рас­па­чы­нае ку­па­льс­кая пес­ня з рэ­фрэ­нам: «Ад­на суч­ка пад­ла­са. // Гэ­та, хлоп­цы, вам на мя­са». Дзяў­чы­на (Гра­жы­на Бы­ка­ва), сля­пым вы­пад­кам вы­бра­ная ся­род дзяў­чат «на мя­са», ува­хо­дзіць на стол-язык, ця­пер пад­све­ча­ны так, што вы­дае на сля­пу­чую лям­пу ў ла­ба­ра­то­рыі, звер­ху, як з жах­лі­ва­га сну, апус­ка­ецца стол-столь, па­збаў­ля­ючы на­ват маг­чы­мас­ці ўцё­каў. Адзін хло­пец на­паў­няе ке­ліх чыр­во­ным ві­ном, яно лі­ецца це­раз край, за­лі­вае бе­лую па­вер­хню, іншыя пад­ыхо­дзяць з чаў­на­мі й раз­га­ня­юць ві­но ў бок дзяў­чы­ны, пры­му­ша­ючы тую не­рво­ва і рос­пач­на ўздрыг­ваць. По­тым, як ні­чо­га ні­яка­га, хлоп­цы зноў апра­на­юць ка­шу­лі й пін­жа­кі, а астат­нія жан­чы­ны ха­пат­лі­ва і спрак­ты­ка­ва­на пры­бі­ра­юць стол, змы­ва­ючы ві­но-кроў, маў­ляў, бы­ло і бы­ло, што ўжо. Бу­дзён­насць гвал­ту — ці ёсць не­шта бо­льш вус­ціш­нае за яе? «Ну, гэ­та не я, ця­пер гэ­та не я...» Ты, мі­лая, твая ма­ці, сяс­тра, да­чка. І ра­ней, і ця­пер, і по­тым. Жор­стка? Не­спра­вяд­лі­ва? Тра­ды­цыя, за­вя­дзён­ка, жыц­цё. «Тра­ды­цый­ная» жор­сткасць пе­ра­пля­та­ецца з «тра­ды­цый­най» жа на­ка­на­ва­нас­цю й па­ко­рай так шчы­ль­на і так шчы­ра, ажно пе­ры­ядыч­на не да­еш ве­ры, што гэ­так ад­бы­ва­ецца ў на­шым жыц­ці. А яно ад­бы­ва­ецца, і нат ка­лі «маў­клі­выя су­зі­ра­ль­ні­кі» не ўхва­ля­юць гэ­та­га, дык жа й не за­мі­на­юць.

Што та­кое тут ве­цер? Ма­гут­ная сля­пая сты­хія? На­ка­на­ван­не? Лёс, бог, лад жыц­ця? У аб­ра­ных для па­ста­ноў­кі на­род­ных пес­нях да яго па да­па­мо­гу звяр­та­ецца Ня­вес­та ў сі­ро­чай пес­ні («Уз­ды­мі­це­ся, буй­ныя вет­ры»); ме­на­ві­та ён, ве­цер, улас­на «рас­пля­тае ка­сі­цу» згвал­та­ва­най дзяў­чы­не, і ў ка­лы­хан­цы сы­ноч­ку за­мі­нае спаць так­са­ма ён... Зда­ецца мне, гэ­тае пы­тан­не ле­пей па­кі­нуць без ад­ка­зу, пры­нам­сі агу­ча­на­га; па­кі­нуць яго са­бе.

«Ці ёсць жыц­цё па­сля спек­так­ляў Кар­ня­га?» — вы­дых­ну­ла мая сяб­роў­ка, ка­лі мы вы­йшлі з тэ­атра ў мін­скую сне­жа­ньс­кую ноч. А я ду­ма­ла пра тое, што тра­ды­цыі ства­ра­юць лю­дзі, што ня­ма ча­ла­ве­ка, які быў бы як вы­спа, і што кроп­ля то­чыць ка­мень не сі­лай.

Такім чынам, іду­чы на спек­такль, я імкну­ла­ся быць на­сто­ль­кі аб’ектыў­най (чы­тай: «чыс­тым арку­шам успры­ман­ня»), на­ко­ль­кі гэ­та ўво­гу­ле маг­чы­ма для ча­ла­ве­чай істо­ты. З той жа — ча­ла­ве­чай — пры­чы­ны гэ­та й не атры­ма­ла­ся: люб­лю тэ­атра­ль­ныя пра­грам­кі. У «шлюб­най» на­пі­са­на: «Лёс муж­чы­ны, які зна­хо­дзіц­ца ў па­ло­не чу­жых ра­шэн­няў». Зна­чыць, бу­ду спа­чу­ваць ге­рою, па­лон — гэ­та не жар­ты, чым бо­льш чу­жых ра­шэн­няў, множ­ны лік, без Ма­ці й Ня­вес­ты, га­лоў­ных жан­чын, не аб­ышло­ся. І да­лей: «Мат­чы­на лю­боў, якая па­глы­нае сы­на і па­ра­лі­зуе яго асо­бу». Сап­раў­ды жах­лі­ва. Ну, гэ­та Кар­няг, май­стар вус­ціш­най пры­га­жос­ці, усё як мы лю­бім.

Ба­дай усю сцэ­ніч­ную пра­сто­ру за­ймае стол — доў­гі, вя­лі­кі, чор­ны. Асно­ва вя­сел­ля, яго ня­змен­ны атры­бут. Над ста­лом — так­са­ма стол, то­ль­кі бе­лы, ён жа экран-ад­бі­так, та­кі са­бе іншас­вет­ны пя­рэ­ва­ра­цень; на яго пра­ецы­ру­юцца здым­кі ві­дэ­ака­ме­ры ў рэ­аль­ным ча­се, то­ль­кі па­спя­вай са­чыць: тут кож­ная дэ­таль на сва­ім мес­цы ды са сва­ёй ро­ляй. Да­рэ­чы бу­дзе зга­даць не­ве­ра­год­ную тэх­ніч­ную да­клад­насць акцёр­скай дый уво­гу­ле тэ­атра­ль­най ка­ман­ды — на сцэ­не без­ліч дра­тоў, шну­роў, пра­ва­доў ды іншай су­час­най трас­цы, але ме­ха­нізм су­пра­цы лю­дзей і тэх­ні­кі без­да­кор­ны!

Ві­зу­аль­на, як за­ўсё­ды ў тан­дэ­ма Кар­няг-Не­рсі­сян, не­ве­ра­год­ная пры­га­жосць. Свят­ло ў гэ­тым спек­так­лі — па­ўна­вар­тас­ны актар. Яно ад­дзя­ляе свет жы­вых ад све­ту па­мер­лых (сі­ро­чая пес­ня), ад­на­ча­со­ва, як гэ­та ні па­ра­дак­са­ль­на, злу­ча­ючы іх; акцэн­туе ўва­гу, вы­яўляе га­лоў­нае, ха­ва­ючы ў змрок «не­па­жа­да­нае»; асляп­ляе, асвят­ляе — вер­ха­во­дзіць. І спя­вае — на­роў­ні з астат­ні­мі дву­ма кі­та­мі све­ту гэ­тай па­ста­ноў­кі — му­зы­кай і мо­вай, скла­да­наз­лу­ча­нае плас­ты­кай і дра­май.

Па­чы­нае спек­такль вяс­нян­ка (вес­на­вая пес­ня з ка­лян­дар­на-аб­ра­да­ва­га свя­та «Гу­кан­не вяс­ны») «Вол бу­шуе — вяс­ну чуе», дзе спа­чат­ку «дзеў­ка пла­ча — за­муж хо­ча», по­тым атрым­лі­вае муд­рае, гар­ка­вае па­пя­рэ­джан­не-пра­роц­тва: «Не плач, дзеў­ка, по­йдзеш за­муж — на­жы­веш­ся», а на­пры­кан­цы ўжо «дзеў­ка пла­ча, сы­на меў­шы». Спрад­веч­нае ко­ла жыц­ця, на­ват ка­ля­іна, з якой так про­ста не вы­бе­раш­ся, на­ват ве­да­ючы, што ця­бе ча­кае. Та­кім чы­нам, Ня­вес­та (Ган­на Се­мя­ня­ка), адзі­ны пер­са­наж ва ўсім бе­лым, ча­кае за­мус­тва, сма­куе яго на­пе­рад, рых­ту­ецца, ня­гле­дзя­чы на ад­кры­тую не­пры­язь з бо­ку свек­ры­ві. А як іна­чай — так бы­ло да яе, так жа й бу­дзе па­сля. Апяк­лі эпі­зо­ды з ба­ць­ка­мі Ня­вес­ты: кра­на­ль­нае раз­ві­тан­не з ма­ці (Га­лі­на Чар­на­ба­ева), якая ад­дае да­чку і, па сут­нас­ці, за­ста­ецца ад­на, і пра­га блас­ла­вен­ня ад ба­ць­кі... з та­го све­ту. Сі­ро­чыя вя­се­ль­ныя пес­ні ма­гут­ныя па сі­ле ўздзе­яння, ні­бы пра­ці­на­юць кож­ную кле­тач­ку це­ла, нат, як ска­за­лі б астро­ла­гі ды су­та­ва­ры­шы, тон­ка­га, бо й ма­юць на мэ­це, апроч ста­ра­жыт­на-сак­ра­ль­на­га (про­сь­ба да­зво­лу на шлюб), яшчэ й бла­ган­не лі­тас­ці ад но­вай сям’і-ра­дзі­ны, ку­ды ўва­хо­дзіць дзяў­чы­на: «Устань, устань, а мой та­тач­ка, до­сыць спаць! // Ды па­ма­жы мне дру­жы­нач­ку на­збі­раць» — «Ой, я не ўста­ну, маё дзі­цят­ка. // Зя­лён дзяр­но­чак за­ла­жыў груд­цы, // Жоў­ты пя­со­чак за­сы­паў во­чы, // Ня­мыя дош­кі сціс­ну­лі нож­кі».

Акцё­ры плён­на па­пра­ца­ва­лі над ва­ка­лам, іх спе­вы — і а ка­пэ­ла, і з аран­жы­роў­ка­мі (Ка­ця Авер­ка­ва), і ў пе­ра­пеў­ках ды шмат­га­ло­сіі — кра­на­юць і пе­ра­кон­ва­юць.

Вер­нем­ся да пра­бле­мы, акрэс­ле­най аўта­ра­мі. Дык хто тут па­ку­туе, па­ла­нё­ны? Ясная спра­ва, усе, бо лю­дзі, але кан­крэт­ней: Жа­ніх (Арцём Ку­рэнь), яко­га «пры­му­ша­юць вы­бі­раць» між Ма­ці (Тац­ця­на Мар­хель) й Ня­вес­тай, па­збаў­ля­ючы ўлас­на­га го­ла­су, сва­іх жа­дан­няў і на­ват бо­льш — іх усве­дам­лен­ня? Ня­вес­та, бо, уба­чыў­шы, што рэ­аль­насць жор­сткая, пры­нам­сі як ад­бі­так у кры­вым люс­тэр­ку, і на­сам­рэч ані аб­аро­ны, ані надзей­на­га пля­ча пад­трым­кі дзяў­чы­на не за­ймее, а то й бу­дзе вы­му­ша­ная ўспер­ці ўсё на свае пле­чы, да ўся­го яшчэ і не ў змо­ве ад­мо­віц­ца ад та­ко­га шлюб­на­га шчас­ця — бо што-лю­дзі-ска­жуць, цяр­пі-жан­чы­на, так-трэ­ба, усё-як-ва-ўсіх? А мо Ма­ці, якая, па­клаў­шы жыц­цё на га­да­ван­не сы­на, ця­пер за­ста­ецца з чор­най пус­тэ­чай, што зеў­рае ўся­рэ­дзі­не? По­шу­кі ахвя­ры ідуць у не­па­рыў­най звяз­цы з по­шу­кам ві­на­ва­та­га: ад­но не­маг­чы­мае без дру­го­га. Дык хто тут хто? І... ці так ужо кон­ча трэ­ба іх ад­шу­каць або, як гэ­та час­та ро­біц­ца, пры­зна­чыць? Кож­ны вар­ты спа­чу­ван­ня, як і кож­ны ад­каз­вае за свае ўчын­кі. Са­ма­стой­на, без кі­ван­ня на інша­га, ці тое ча­ла­век, ці аб­ста­ві­ны.

Да­тыч­на дэ­ма­ні­за­цыі (лю­бо­ві) Ма­ці й яе ро­лі ў сы­на­вым лё­се: ані з та­го, што я ўба­чы­ла, як і з та­го, што да­да­ло­ся-да­мыс­лі­ла­ся ця­гам спек­так­ля ды раз­ва­га­мі па­сля яго, не ма­гу зра­біць та­кіх вы­сноў. Гэ­та, ба­дай, той ілюс­тра­цый­ны хай­дэ­ге­раў­скі вы­па­дак, ка­лі мо­ва га­во­рыць на­мі. Пры ўсёй ве­ры да ана­та­цыі спек­так­ля, мне не тое што не шка­да Жа­ні­ха, а не­як на­ват і спа­чу­ван­не не пра­клёў­ва­ецца, ня­гле­дзя­чы на яго сап­раў­ды ча­сам кра­­наль­ную раз­губ­ле­насць і па­цеш­ную ня­гег­ласць. Я ба­чу Жа­ні­ха не як асо­бу, «па­збаў­ле­ную ўлас­нае во­лі», а як ча­ла­ве­ка, які не хо­ча пры­маць ра­шэн­ні (гой­сан­не па ста­ле між ма­май і жон­кай як па­кут­лі­вы вы­бар між «усім га­то­вым» і жа­дан­нем са­ма­сцвер­дзіц­ца, па­кі­ра­ваць, «быць муж­чы­нам» па­вод­ле са­цы­яль­най ма­дэ­лі, у рэ­шце рэшт). Яшчэ вар­та да­даць: яго­ныя па­во­дзі­ны не да­да­юць да­бра і ма­ці. Я ба­чу Ня­вес­ту як пад­ма­ну­тую дзяў­чы­ну, якой за­мест яблы­ка ўру­чы­лі вас­ко­вы му­ляж і аб­ура­юцца, маў­ляў, ча­му не ясі? ча­му не дзя­ку­еш? (Двой­чы яна спра­ба­ва­ла вы­рвац­ца з гэ­та­га за­мкнё­на­га ко­ла — двой­чы ёй за­сту­па­лі да­ро­гу: спа­чат­ку гра­мад­ства, тыя са­мыя «лю­дзі» з су­пол­кі «што-лю­дзі-ска­жуць», з птуш­ка­мі-тэ­ле­фо­на­мі ў ру­ках ды з дра­пеж­ны­мі воч­ка­мі-аге­нь­чы­ка­мі ка­мер, за­тым — ве­цер.)

Ад­чай і ня­на­вісць — ні­бы га­лоў­ныя па­чуц­ці дзвюх вя­ду­чых ге­ра­інь, Ня­вес­ты і Ма­ці жа­ні­ха. Дык што, ві­на­ва­цім «па­ра­лі­зоў­ную» мат­чы­ну лю­боў?.. Аль­бо тут га­вор­ка пра не­шта іншае, тое, што мы звык­ла — ха­па­ем з па­вер­хні ад ля­но­ты, не­жа­дан­ня ду­маць-па­глыб­ляц­ца? — на­зы­ва­ем лю­боў­ю.

Ко­ле­ра­ва «Шлюб» чор­на-бе­лы, але ма­ецца і «чыр­во­ная сцэ­на», эма­цый­на цяж­кая, якую рас­па­чы­нае ку­па­льс­кая пес­ня з рэ­фрэ­нам: «Ад­на суч­ка пад­ла­са. // Гэ­та, хлоп­цы, вам на мя­са». Дзяў­чы­на (Гра­жы­на Бы­ка­ва), сля­пым вы­пад­кам вы­бра­ная ся­род дзяў­чат «на мя­са», ува­хо­дзіць на стол-язык, ця­пер пад­све­ча­ны так, што вы­дае на сля­пу­чую лям­пу ў ла­ба­ра­то­рыі, звер­ху, як з жах­лі­ва­га сну, апус­ка­ецца стол-столь, па­збаў­ля­ючы на­ват маг­чы­мас­ці ўцё­каў. Адзін хло­пец на­паў­няе ке­ліх чыр­во­ным ві­ном, яно лі­ецца це­раз край, за­лі­вае бе­лую па­вер­хню, іншыя пад­ыхо­дзяць з чаў­на­мі й раз­га­ня­юць ві­но ў бок дзяў­чы­ны, пры­му­ша­ючы тую не­рво­ва і рос­пач­на ўздрыг­ваць. По­тым, як ні­чо­га ні­яка­га, хлоп­цы зноў апра­на­юць ка­шу­лі й пін­жа­кі, а астат­нія жан­чы­ны ха­пат­лі­ва і спрак­ты­ка­ва­на пры­бі­ра­юць стол, змы­ва­ючы ві­но-кроў, маў­ляў, бы­ло і бы­ло, што ўжо. Бу­дзён­насць гвал­ту — ці ёсць не­шта бо­льш вус­ціш­нае за яе? «Ну, гэ­та не я, ця­пер гэ­та не я...» Ты, мі­лая, твая ма­ці, сяс­тра, да­чка. І ра­ней, і ця­пер, і по­тым. Жор­стка? Не­спра­вяд­лі­ва? Тра­ды­цыя, за­вя­дзён­ка, жыц­цё. «Тра­ды­цый­ная» жор­ст­касць пе­ра­пля­та­ецца з «тра­ды­цый­най» жа на­ка­на­ва­нас­цю й па­ко­рай так шчы­ль­на і так шчы­ра, ажно пе­ры­ядыч­на не да­еш ве­ры, што гэ­так ад­бы­ва­ецца ў на­шым жыц­ці. А яно ад­бы­ва­ецца, і нат ка­лі «маў­клі­выя су­зі­ра­ль­ні­кі» не ўхва­ля­юць гэ­та­га, дык жа й не за­мі­на­юць.

Што та­кое тут ве­цер? Ма­гут­ная сля­пая сты­хія? На­ка­на­ван­не? Лёс, бог, лад жыц­ця? У аб­ра­ных для па­ста­ноў­кі на­род­ных пес­нях да яго па да­па­мо­гу звяр­та­ецца Ня­вес­та ў сі­ро­чай пес­ні («Уз­ды­мі­це­ся, буй­ныя вет­ры»); ме­на­ві­та ён, ве­цер, улас­на «рас­пля­тае ка­сі­цу» згвал­та­ва­най дзяў­чы­не, і ў ка­лы­хан­цы сы­ноч­ку за­мі­нае спаць так­са­ма ён... Зда­ецца мне, гэ­тае пы­тан­не ле­пей па­кі­нуць без ад­ка­зу, пры­нам­сі агу­ча­на­га; па­кі­нуць яго са­бе.

«Ці ёсць жыц­цё па­сля спек­так­ляў Кар­ня­га?» — вы­дых­ну­ла мая сяб­роў­ка, ка­лі мы вы­йшлі з тэ­атра ў мін­скую сне­жа­ньс­кую ноч. А я ду­ма­ла пра тое, што тра­ды­цыі ства­ра­юць лю­дзі, што ня­ма ча­ла­ве­ка, які быў бы як вы­спа, і што кроп­ля то­чыць ка­мень не сі­лай. 

Ліда Наліўка