РАМЯСТВО VS КАНЦЭПТ:БАЗАВЫЯ ПРЫНЦЫПЫ МАСТАЦКАЙ АДУКАЦЫІ
Аліна, тваё вызначэнне і асэнсаванне сябе як мастака адбывалася ў так званую «акадэмічную эпоху», калі такія рэчы, як традыцыя і пераемнасць заставаліся базавымі прынцыпамі арт-адукацыі. Гэта табе пасля дапамагло або перашкодзіла? Ці існуе лінія напружання паміж рамяством і канцэптам у тваім мастацтве і асяродку, у якім ты дзееш ужо 25 гадоў?
Аліна Блюміс: Я нават не магу сказаць, дапамагло або перашкодзіла, гэта тое, што з’яўляецца дадзенасцю. Тое, што было і што я не абдумвала. Ва ўсіх ад пачатку ёсць свой шлях, і я выказваю толькі сваё меркаванне. Як мастак я склалася на Захадзе. Не толькі таму, што ў мяне заходняя адукацыя, але і таму, што я з’ехала з Беларусі ў 20. Працэс складання мяне як асобы адбываўся на Захадзе. Мне бліжэй канцэптуальнае мастацтва, але ў гімназіі-каледжы імя Ахрэмчыка гэтай тэорыі мастацтва не выкладалі. Таму ўсё, да чаго я імкнулася, даводзілася шукаць самой. Калі я жыла ў Беларусі, не ведала нават пра існаванне маскоўскага канцэптуалізму, на жаль.
Як і наколькі памяняліся твае арыенціры ў мастацтве пасля ад’езду? Бо ў дваццаць гадоў, усвядоміўшы сябе мастаком у адной культурнай традыцыі, ты перайшла ў абсалютна іншую.
Аліна Блюміс: Гэта быў доўгі працэс, без нейкіх асобасных уплываў. Павольна і патроху я ішла ў той бок, якога і цяпер трымаюся, гэты працэс працягваецца дагэтуль. Наконт арыенціраў, трэба сказаць, што з цягам часу яны мяняюцца. Калі я вучылася ў гімназіі-каледжы мастацтваў у Мінску, мой выкладчык навязваў нам Урубеля, перадзвіжнікаў. Я не магла тады пераносіць гэтых мастакоў, цяпер лічу іх выдатнымі. Тое, што я недаацэньвала ў той час, цаню цяпер. Эстэтыка сацыялістычнага рэалізму сёння мне вельмі падабаецца, тады наадварот. Гэты працэс ідзе пастаянна. І гэта нармальна.
Ірэна, наколькі я ведаю, у Грузію ты вярнулася па запрашэнні міністра культуры ўзначаліць Акадэмію мастацтваў, аднак ты перамясцілася воляю лёсу ў незалежнае поле, арганізаваўшы новую платформу для мастацкай адукацыі. Стварыла альтэрнатыўную структуру, якая працуе фактычна з большым поспехам, чым папярэдняя. Акрамя таго, ты працягваеш галерэйную і куратарскую дзейнасць. Раскажы, калі ласка, аб адукацыі ў сферы мастацтва са сваёй перспектывы.
Ірэна Папіашвілі: Маё запрашэнне на пасаду рэктара было звязана з мясцовай сітуацыяй у культуры і адукацыі, таксама са спецыфікай палітычных рэалій таго часу. Аднак, нядоўга прапрацаваўшы ў Акадэміі і маючы такі досвед, я зразумела, што прыярытэтнай для мяне, калі я збіраюся заставацца ў Грузіі, з’яўляецца адукацыя. Пачала я з таго, што зрабіла ў 2012 годзе выставу ў Нацыянальным мастацкім музеі аб грузінскім мастацтве канца 1980-х — 1990-х. Гэта перыяд, калі ўжо існуе сучаснае мастацтва на Захадзе, а ў грузінскіх аўтараў ёсць магчымасць паглядзець на працы амаль сваіх аднагодкаў, а не калег канца ХІХ стагоддзя. Затым у вольным універсітэце я стварыла новую праграму — факультэт, дзе падрыхтоўка мастакоў сталася часткай універсітэцкай праграмы. Кожны год студэнты робяць па дзве выставы, прычым вельмі важна, каб будучы мастак набываў вопыт рабіць групавыя і сольныя экспазіцыі. Пытанне з выкладчыцкім складам з’яўляецца адным з цэнтральных — неабходна разумець, што выкладчык стварае ідэалогію курса. Напрыклад, калі мы згадваем Дзюсэльдорф, мы разумеем, што гэтая школа знакамітая тым, што Пітэр Дойг, Альберт Оэлен выкладаюць там. Я пачала запрашаць людзей, грузінаў, якія жывуць за мяжой, маюць імя, кар’еру, вопыт. Яшчэ раз падкрэслю, што сёння мастак — гэта не толькі адзіночка ў майстэрні. Поспех у любой сферы, у тым ліку і ў бізнэсе, немагчымы без мастака.
Падтрымаю думку і скажу: таксама важна разумець, што ёсць прыкладныя рэчы, спадарожныя, ёсць інструменты. У прыярытэце заўсёды павінен быць той, хто прыдумляе, хто здольны да інавацыі!
КАМЕРЦЫЙНАЕ МАСТАЦТВА:МЕЖЫ
Аліна, ты называеш сябе некамерцыйным мастаком, аднак гэта не адмяняе далучанасці да размечанага міжнароднага арт-поля. Мастак робіць выставу, падзею заўважаюць крытыкі, пішуць рэцэнзіі, пачынаецца ўзаемадзеянне з галерэямі, музеі закупляюць у свае калекцыі працы і г.д. Як ты ставішся да арт-рынку, камерцыялізацыі мастацтва, тэндэнцый сённяшняга глабальнага працэсу?
Аліна Блюміс: Знаходзячыся ўжо тыдзень у Мінску, я прыйшла да высновы, што тое, як тут вызначаюць паняцце камерцыйнага мастака, кардынальна адрозніваецца ад майго — гэта два розныя паняцці. Калі я кажу, што я некамерцыйны мастак, гэта значыць не тое, што я не выстаўляюся ў камерцыйных галерэях і не прадаю свае працы. Я не раблю працы на заказ. А тое, што я хачу, каб мяне прадстаўлялі галерэі, я ўдзельнічаю ў кірмашах, працую з калекцыянерамі, гэта не супярэчыць майму статусу некамерцыйнага мастака. Гэта ўсё частка працэсаў, у якіх я знаходжуся. У дзяржаўных альбо публічных замовах я таксама не бачу нічога кепскага. У Амерыцы лічыцца прэстыжным зрабіць манумент, бо ад цябе не чакаюць нейкай прапаганды, наогул няма прапаганды, ты маеш магчымасць самавыяўляцца ў вялікай прасторы. Тут жа лічыцца: калі ты прадаеш працы — значыць, ты камерцыйны мастак.
Ірэна Папіашвілі: Мяркую, гэта савецкае стаўленне, калі тое, што мастак можа жыць з таго, што прадае свае працы, вызначаецца як кляймо. Ад гэтага трэба вызваліцца. Трэба разумець: усе галерэі, усё мастацтва можа прадавацца. Усё заходняе мастацтва, напрыклад, Рэнесансу — гэта адлюстраванне рэлігіі альбо зроблена на прыватную замову, гэта камерцыйнае мастацтва ці не? Што рабіць, калі ў добрага мастака атрымліваецца сябе паказаць? Глядзець на яго напышліва толькі з прычыны камерцыйнай паспяховасці яго работ — гэта абсалютна старамодна. Мы хочам, каб мастак адбыўся, адкрыў новы свет? Ці нам падабаецца, што мастак не можа сябе ўтрымліваць і заўсёды вымушаны служыць каму-небудзь?
Я думаю, тут важна пазначыць, што ў гэтай тэме ёсць нейкі шлейф канфармізму, знаёмага нам з урокаў мінулага. Тая гісторыя была абсалютна зразумелая, дадзены прынцып шырока функцыянаваў у часы Савецкага Саюза. Быў заказчык і выканаўца, які абслугоўваў ідэалогію, як казала Ірэна. Сёння зноў маецца заказчык і выканаўца, толькі ідэалогій велізарная колькасць — плюралізм. У такой сітуацыі мастак супрацоўнічае, то-бок у нейкай ступені ідзе на саступкі, згаджаецца, прадае сваё ўменне.
Аліна Блюміс: Для мяне галоўная рыса камерцыйнага мастака ў тым, што ён выконвае заказы ў любым стылі. Мастак як бы падладжваецца пад густ прыватнай асобы. Разумееш, за савецкім часам нонканфармісты добра прадавалі свае работы заходнім калекцыянерам. Яны не былі функцыянерамі, якія выконвалі дзяржаўны заказ. Таксама я заўважыла, што ў Беларусі вялікі акцэнт ставіцца на продажы работ. Быццам бы рынку няма, нічога амаль не прадаецца, аднак мастакі вельмі заклапочаныя продажам. Я разумею, што ўсім неабходна жыць, але ж гэта другараднае да пэўнага моманту, творчасць павінна аддзяляцца. Мяне гэта вельмі здзіўляе.
Справа, магчыма, у надзвычай абмежаваных рэсурсах. Пачынаючы ад самой магчымасці быць выстаўленым і ўбачаным «патрэбнымі людзьмі», наяўнасці дастатковай колькасці такіх месцаў да патэнцыяльных продажаў мастацкіх твораў. Мы цяпер гаворым пра сучаснае мастацтва.
Аліна Блюміс: Улічваючы, што пра мастацтва Беларусі вельмі мала вядомае ў астатнім свеце, усе тут знаходзяцца прыкладна ў адным становішчы. Любы поспех, відавочна, працуе на агульную сітуацыю ў цэлым. На агульны «брэнд», якога пакуль няма. Калі паспяховы адзін, другі, цалкам магчыма, у такім выпадку, трэці і чацвёрты і г.д.
СВЕДКА — НАЗІРАЛЬНІК, КАНТРОЛЬ — СТАТЫСТЫЧНЫЯ ДАДЗЕНЫЯ
Тэндэнцыяй апошняга часу стала назіранне. Барыс Гройс (вядомы савецкі і нямецкі мастацтвазнаўца, філосаф, пісьменнік і публіцыст) небеспадстаўна прымеціў, што людзі сталі неверагодна цікавіцца статыстыкай, рознага роду дадзенымі, якія адлюстроўваюць назіранне за чалавечым целам. Калі галоўнага Сведкі душы (Бога) больш няма, то за чалавекам можна толькі назіраць. І статыстыка становіцца асноўным інструментам у складанні ўсеагульных ведаў пра чалавека. Такім чынам, статыстыка — гэта сродак класіфікацыі, ідэнтыфікацыі і тыпалагізацыі ўсеагульных ведаў?
Аліна Блюміс: У маім праекце «Большасць з нас» гэта інструмент. Я задалася пытаннем: як можа выглядаць тыповы чалавек на Зямлі? Як яго клічуць? Калі ён нарадзіўся? Ёсць шмат шляхоў, праз якія я магла б прыйсці да выніку. У дадзеным выпадку я вырашыла, што статыстыка будзе самым цікавым. Наогул мне вельмі падабаецца працаваць з тэкстамі і ідэямі трошкі абстрактнымі, нават абсурднымі. Мне падалося, што для абсурду статыстыка — ідэальны інструмент.
Большасць маіх праектаў — гэта праекты-даследаванні, я вучуся і атрымліваю веды ў працэсе распрацоўкі. Калі б я ўсё ведала пра статыстыку, то не стала б развіваць гэтую ідэю, мне было б нецікава. Мяне ўразіла, што ёсць дадзеныя пра тое, колькі людзей любяць цалавацца, пра што людзі мараць, які колер называюць любімым і г.д. Ты ведаеш, што ёсць статыстычныя дадзеныя, заснаваныя выключна на эстэтыцы?
Выходзіць, гэта твой спосаб назірання?
Аліна Блюміс: Так, гэта мой спосаб назірання. Але, звярні ўвагу, як я збірала гэтыя дадзеныя? Яны ж не зведзеныя ў адзіны дакумент. Ёсць шмат арганізацый, якія збіраюць статыстыку. Каб знайсці тое, што мне трэба, я павінна была прыдумаць пытанне. Так, задаючы пытанні ў розных базах дадзеных, я знаходзіла адказы. Дзіўна, на любы запыт я атрымлівала адказ, нават на самы неверагодны.
Мне гэта нагадвае прынцып працы шматлікіх пошукавых інтэрнэт-сістэм. Гэта новая канцэпцыя захоўвання і запыту інфармацыі, дастаткова сфармуляваць пытанне — і табе даецца ў адказ гатовае меркаванне.
Зноў жа статыстыка — інструмент не толькі ў атрыманні нейкіх ведаў аб тыповым, але таксама неабходны элемент пры падачы, напрыклад, на фінансаванне. Статыстыка ператвараецца і ў інструмент атрымання грошай?
Аліна Блюміс: Так, статыстыка стала магутным камерцыйным інструментам. Я цяпер выступала на канферэнцыі ў Швецыі, у Мальмё. Там сабраліся спецыялісты праграмнага забеспячэння. Я была ў панэлі са статыстамі. Вельмі цікава атрымалася, калі маю абсурдную статыстыку ўставілі ў кантэкст рэальнай.
ТАКТЫКА СФАБРЫКАВАНЫХ ВОРАГАЎ, АБО ПАЛІТЫКА ПРАЗ ПРЭС-РЭЛІЗ
Аліна, у сваім праекце «Палітычныя жывёлы» ты таксама працуеш з прыёмам абсурду, але па-іншаму. Раскажы пра гэта.
Аліна Блюміс: Усе ведаюць пра халодную вайну. Я добра памятаю, што калі дзіцем жыла ў Мінску, то пра самалёты, якія праляталі над галавой, я думала, што гэта амерыканцы кіруюцца нас бамбіць. Пазней я даведалася, што ў Амерыцы таксама былі дзеці, якія думалі, што савецкія войскі гатовыя іх атакаваць. Вядома, гэты абсурд зразумелы. І калі я ўпершыню ўбачыла перадвыбарчую рэкламу Рональда Рэйгана, статыстычна самую паспяховую рэкламную кампанію ў гісторыі палітыкі, я зразумела, як гэта працуе. Тое відэа знаходзіцца ў Музеі Кінавідэа (Museum of Moving Images) і называецца «Мядзведзь». У двух словах рэкламны ролік такі: ідзе мядзведзь па лесе, у закадравым тэксце мужчынскі голас кажа: «Ці ёсць мядзведзь у лесе, для некаторых відавочна, некаторыя сумняюцца. Хтосьці лічыць, што ён прыручаны, хтосьці — што небяспечны. Невядома, хто мае рацыю, але разумна быць гатовым да абароны. У выпадку, калі ёсць мядзведзь». Тут нічога не гаворыцца пра Савецкі Саюз, халодную вайну, але ўсе ўсё разумеюць. Такім чынам, Рэйган выкарыстоўвае халодную вайну ў сваіх палітычных мэтах, як выкарыстоўваюць і іншыя краіны. Свет засяляюць нябачнымі «іншымі», небяспечнымі ворагамі, аднак людзям малююць моцнага лідара, здольнага абараніць. Тое, што я зрабіла ў праекце, гэта, што называецца, палітыка праз прэс-рэліз. Гэта калька, якая, як яе ні пабудаваць, усё роўна будзе працаваць. Такім чынам, я замяніла мядзведзя на арла ў дачыненні да ЗША, мядзведзя на панду ў дачыненні да Кітая, на пеўня ў дачыненні да Францыі і на льва ў дачыненні да Вялікабрытаніі. Атрымалася, што ўсё працуе аднолькава. Гэтае вельмі абстрактнае палітычнае выказванне аказалася дастасавальным да любой краіны. Замяніць адзін знак на іншы — вось гэта мне падалося цікавым.
КАЛЕКТЫЎНЫ ПРАЕКТ БУДУЧАГА ПАД СЦЯГАМ УСЕАГУЛЬНАЙ КАТАСТРОФЫ: ЭКАЛАГІЧНАЯ ПАВЕСТКА І ЗАХАВАННЕ ЭКАСІСТЭМЫ
Нехта верыць у шчаслівую будучыню, нехта ўспрымае яе як пагрозу. Адзінае, што можа аб’яднаць усіх, — экалагічная катастрофа. З’яўляецца новая трактоўка і пераасэнсаванне тэмы міграцыі — нейкая стабільная сацыяльная экасістэма, якую такія перамяшчэнні парушаюць. Так законы экалагічнай раўнавагі пераходзяць на сацыяльны кантэкст. Усё гэта адбываецца на фоне крызісу мультыкультуралізму ў Еўропе. Аліна, ты з гэтай павесткай таксама працуеш, але робіш гэта, вяртаючыся ў першапачатковую прыроду з’явы. Ты ўкаранілася ў яе, аднак толькі не праз прамы пасыл. Вызваляючы птушак, прывязаных да геральдычнай сімволікі, ты вяртаеш ім першапачатковую свабоду — іх прыродны, а не сацыяльны пачатак. Здымаючы стыгму сімвала, вяртаеш жывёльную ідэнтычнасць. Тым не менш яны таксама ёсць і частка сацыяльнай экасістэмы дзяржаў, якія імі прадстаўлены. Падобны сцэнар дзейнічае і ў свеце людзей — палітычных жывёл.
Аліна Блюміс: Несумненна, я бачу крызісы. Але таксама я бачу, як у камерцыйных і нацыянальных інтарэсах выкарыстоўваецца гэтае экалагічнае пытанне. Так, мы гаворым пра экалогію, ды ў той жа час многія дзяржавы, замест таго каб распачаць радыкальныя і сур’ёзныя меры (адмовіцца ад выкарыстання нафты, напрыклад), аддаюць перавагу нязначным крокам. Рэсурсы ўкладаюць і ў важныя выклікі, аднак ёсць гатовыя, распрацаваныя вялікімі навуковымі супольнасцямі праграмы, выкананне і фінансаванне якіх можа забяспечыць больш стабільную будучыню ў плане экалогіі. Так, усе за экалогію, але ж ідуць войны, эканоміка ўся пабудаваная на нафце, г.зн. усё гэта трошкі такі экран, за які зручна хавацца і казаць: «Мы хутка ўсё зробім, яшчэ крыху часу», — а насамрэч нічога не робіцца.
Тут я бачу паралель з сітуацыяй халоднай вайны і агульным ворагам. Тады шукалі гэтага «іншага», усеагульную пагрозу, тут таксама ёсць агульны вораг, але ён змяніўся. Сёння — гэта будучая глабальная катастрофа. Зноў працуюць мадэлі маніпуляцыі.
Аліна Блюміс: Так, усе такія добрыя і ўсе за змены. Гэта мода, у якую ўкладваецца шмат грошай. Але не ў тое, каб рэальна выправіць сітуацыю, а каб зрабіць бачнасць яе выпраўлення.
БРЭНДАВАННЕ КРАІНЫ ЯК НОВАЯ ГЕАПАЛІТЫЧНАЯ ПАВЕСТКА
Аліна Блюміс: Да тэмы пра міграцыю. У мяне ёсць праект «Паэмы без межаў». Я працую з нацыянальнымі жывёламі, гербамі, але ў кожнай краіне ёсць яшчэ турыстычны лозунг. Ён накіраваны на агульную рэкламу, аднак у той жа час вельмі абсурдны. Справа ў тым, што сама гэтая прамова нічога не кажа пра дзяржаву. Гэты лозунг мае на мэце прыцягненне турыстаў, але не эмігрантаў. Гэта такое двайное прыцягненне: як прывабіць гасцей, якія выдаткуюць шмат грошай, і ў той жа час не запрасіць бедных людзей, якім мы павінны будзем дапамагаць. Я склала гэтыя лозунгі ў паэмы. Напрыклад, Беларусь. Раней было так: «Гасціннасць без межаў». Сёння новы слоган абвяшчае: «Тэра інкогніта ў цэнтры Еўропы». Пра што кажа гэты лозунг? Пра тое, што яна, гэтая зямля, — невядомая. Пра Беларусь ніхто не ведае, але яна ў цэнтры Еўропы. Гэта значыць, Беларусь афіцыйна лічыць сябе цэнтрам Еўропы ці не лічыць? Незнаёмая, для каго? Потым выкарыстанне самога лацінскага паняцця (terra incognita) у афіцыйным лозунгу. Па логіцы працы з пашпартамі і вокладкамі, з такімі дадзенымі можна ўзаемадзейнічаць, паступова дэкадаваць да гісторыі паняццяў, палітычнага праўлення краіны. Гэта ўсё код, які мы можам зразумець, дэканструяваць і з яго дапамогай спазнаць вельмі многае пра дзяржаву.
Гэта спроба брэндавання краіны, спосаб вызначыцца з асноўнымі вартасцямі і прывабнымі фактарамі. А што яшчэ за гэтым стаіць?
Аліна Блюміс: Уся сімволіка геральдычная. Дакладней, гэта брэндынг краіны, заснаваны на гісторыі і геаграфіі, а таксама на палітычнай сітуацыі. З гэтых знакаў мы можам распазнаць многае, часам інфармацыя закладзена падсвядома, часам ёсць шмат іроніі. Разумееш, калі чалавек глядзіць адцягненым поглядам Іншага, выяўляюцца новыя сэнсы. Дапусцім, на пашпарце дзяржавы Ліхтэнштэйн намаляваная гарпія. Гэта напалову птушка, напалову жанчына, якая крадзе золата. Сама краіна знакамітая сваёй банкаўскай сістэмай. Шмат такіх цікавых момантаў сустракаецца, калі ты ўважлівы. У выніку гэта больш пра гісторыю палітыкі, чым пра малюнак. Чаму я і паказваю тут не арыгіналы, афорты, а лічбавы друк. Інфармацыя ўся ў выяве. Само рамяство для мяне другаснае. Малюнак можа быць афортам, фотадрукам, архіўнай пячаткай, многае залежыць і ад месца экспазіцыі. Першапачаткова форма падачы праз аловак мяне не задавальняла, больш дакладна гэта атрымалася ў афорце. Але калі я іх паказвала, напрыклад, у Фінляндыі на Шэлтэр-фестывалі, дзе была велізарная прастора (былое бамбасховішча), мы надрукавалі выявы на шоўку (вы іх таксама маглі ўбачыць тут). Бо маленькія работы згубіліся б. Тут не важны памер, гэта ўжо больш праца з прасторай.
Ірэна, выстава «Узоры класіфікацыі: Крысціян, Мухамед, Лі» будуецца на некалькіх праектах Аліны. Як вырашалася такое сумяшчэнне ў прасторы? Бо эфект узнікае і на ўзаемадзеянні, скрыжаванні, злучэнні ідэалогій і маштабаў. Наколькі памяшканне / месца дыктавала або зрушыла сэнсы і што ў выніку атрымалася?
Ірэна Папіашвілі: Будучую выставу неабходна ўспрымаць і разумець у прасторы. Так, сама прастора табе ўжо дыктуе. Трэба думаць, як выбудаваць яе, якую архітэктуру павінна мець экспазіцыя. У працах Аліны ёсць даследаванні, статыстыка, выявы, што характэрна для кнігі, але важна было ўжыць і перамясціць гэта ў прастору. Калі заходзіш у залу, там ёсць адна, дзве, тры лініі злучэння-перасячэння. Затым ты ўваходзіш у зону сцягоў, гэта ўжо звязана з геапалітыкай, і ў куце адзіная каляровая праца выставы — «Маё савецкае дзяцінства. Ён» і «Маё савецкае дзяцінства. Яна». Апошнюю трэба знайсці, яна ініцыюе ўдзел гледача ў працэсе асэнсавання, абдумвання гэтай «калекцыі» паштовак. Бо кожны нешта збіраў і ўкладваў у гэта асаблівы сэнс.
Цікава расстаўлены сэнсавыя акцэнты ў экспазіцыі выставы. Ёсць лініі гарызанталі і вертыкалі, якія перасякаюцца ў z-падобным цэнтры, рэалізуючы ў сабе логіку пабудовы прасторы. Аднак тут ёсць сэнсавы цэнтр, пэўны «чырвоны кут», што аб’ядноўвае кантэнт з кантэкстам прасторы. І гэта якраз калекцыя савецкіх паштовак.
Аліна Блюміс: Так, такое сакральнае месца атрымалася.
Працягваючы тэму міграцыі і ў перспектыве новых эканамічных, палітычных і, вядома, экалагічных выклікаў, агульнай нестабільнасці, з’яўляецца новая сцяна (Абяцанне Дональда Трампа пабудаваць «вялікую, прыгожую сцяну» паміж ЗША і Мексікай было галоўным лейтматывам яго перадвыбарнай кампаніі). Гэта спроба выкарыстаць аджылы фармат стварэння свайго ідэальнага месца, ідэальнага часу і адлучыць яго ад хаосу «іншага»?
Аліна Блюміс: Я лічу, што гэтая сцяна паказвае слабасць Амерыкі. Лепшым каментаром на гэтую тэму будзе, калі мы скарыстаемся двума нацыянальнымі турыстычнымі лозунгамі. Такім чынам, Амерыка — гэта «Усё ў межах дасяжнасці!» («All within your reach!»). А лозунг Мексікі, з якой будуецца сцяна, — «Жыві, каб верыць!» («Live It to Believe It!»). Тут састарэлая дзяржаўная пазіцыя, маўляў, мы ўсяго дасягнулі, сустракаецца з пазіцыяй, накіраванай у будучыню. Гэта і ёсць кантраст і ўзаемаадносіны краін. Бо многія саюзы і аб’яднанні распаліся.
Я не кажу, што Амерыка распадзецца, але, калі моцная краіна абараняецца, думаючы, што, калі яна прыме эмігрантаў ці новыя сілы, яна нешта страціць, — гэта, па-мойму, ілжывае разуменне спраў. Вядома, Трамп прадстаўляе пэўную частку амерыканскага грамадства, якое лічыць, як і многія еўрапейскія краіны, у тым ліку краіны постсавецкай прасторы, што вакол ворагі. Сцены будавалі, яны падалі... Працэс працягваецца.
У дадзеным выпадку для ўпарадкавання нейкага «хаосу» выкарыстоўваецца стратэгія, якая ў мінулым шмат разоў не спрацоўвала.
Аліна Блюміс: А іншай стратэгіі і няма. Ён жа гэта робіць напаказ.
Ірэна Папіашвілі: Гэта сярэднявечная стратэгія. Сёння яна выглядае як бутафорыя.
Аліна Блюміс: Тэатр! Палітыка — гэта настолькі тэатр... Існуюць нармальныя, прагрэсіўныя рычагі. Усё працуе. Мы лятаем у космас, сучасныя тэхналогіі развіваюцца і ствараюць новыя магчымасці. Смешныя рэйды па затрыманні незаконных эмігрантаў, будаўніцтва сцяны — гэта для дэманстрацыі сваім выбаршчыкам, як шмат ён зрабіў.
Сцяны не будзе, я думаю. Але гэтая сцяна — фізічны элемент дэклараванай палітыкі бяспекі і кантролю.
УСЕАГУЛЬНАЯ ДЫГІТАЛІЗАЦЫЯ. СПОСАБ ПРЫМЯНЕННЯ
Пры абмеркаванні тэмы бар’ераў, новых межаў / сцен было закранутае пытанне ўсеагульнай дыгіталізацыі, інтэрнэту як сродкаў атрымання і абмену ведамі. Усе нешта прадстаўляюць, у тым ліку і сябе. Свайго роду рэпрэзентацыя без межаў. Аліна, ты не дыгіталізуеш працэс вытворчасці. Раскажы, як ты працуеш з гэтым рэсурсам.
Аліна Блюміс: Я не супраць дыгіталізацыі, я проста не выкарыстоўваю гэты медыум цяпер. Гэта не значыць, што я не скарыстаюся ім потым. Мне здаецца, такое дзяленне паняццяў, як від мастацтва (жывапіс, графіка, дыгітальныя мастацтва), — учарашні дзень.
Мне бачыцца тут пытанне яшчэ ў іншым. Калі сёння ўсе могуць вырабляць нейкі рэпрэзентацыйны прадукт, у тым ліку творчы, хто глядач?
Аліна Блюміс: У гэтым і праблема. І гэта добра, вельмі цікава! Новы этап! Усе мастакі! Акрамя таго, што кожны можа выставіць у інтэрнэце сваю карцінку, веды таксама даступныя. Сёння мастак, які жыве ў глыбінцы, таксама здольны далучыцца да сучасных інфармацыйных патокаў.
Аднак мы таксама разумеем, што інтэрнэт з’яўляецца вельмі спецыфічным рэсурсам, са сваім алгарытмам і законамі, асабліва датычна запыту і распаўсюду інфармацыі. Апроч таго, празмернасць прадукту, у тым ліку мастацтва, таксама акрэслівае і фармулюе арт-свет і мастацкія супольнасці па-іншаму. Само стаўленне да твора мастацтва мяняецца, з’яўляюцца віртуальныя і фізічна існуючыя могілкі мастацтва, напрыклад.
Аліна Блюміс: Мне хацелася б тут прывесці яшчэ адзін прыклад. Гэта мастак Пол Сулеліс, які стварыў архіў «Бібліятэкі друкаванага Web» (Library of the Printed Web), сёння ён знаходзіцца ў калекцыі Музея сучаснага мастацтва ў Нью-Ёрку. Сутнасць праекта ў тым, што Пол прасіў мастакоў ствараць камп’ютарныя працы, купляў іх і збіраў у бібліятэку. Ён прыводзіць такі факт: мы думаем, што інтэрнэт ёсць і ёсць сабе, аднак, калі прыйшоў да ўлады Трамп, уся інфармацыя, размешчаная на афіцыйным сайце Белага дома, пра інвалідаў і сацыяльныя меншасці знікла. У Пола Сулеліса застаўся папяровы варыянт, раней раздрукаваны. Выдатны прыклад таго, як яшчэ можна працаваць з інтэрнэтам. Сёння ён стварае новую Бібліятэку мастацтва «Давайце возьмем нешта яшчэ» (Library of occurred art «Something else, let’s take it out»).
Ён працуе з інтэрнэтам як з інструментам. Як з любым іншым сродкам, але вынік цікавы!
Аліна Блюміс: Так. Цікавыя факты, якія ён знаходзіць. У прыкладзе з Трампам было якраз даследаванне пра тое, што з’явілася і знікла.
У дадзеным выпадку мастак мадэруе сітуацыю, прапаноўваючы серыю пытанняў і даследаванне, якое акрэслівае поле, але не праблему. Праблема з’яўляецца на выхадзе. Вяртаючыся да вашай выставы. Тут агульную ідэалогію як праекта, так і прасторы выбудоўвае куратар. Якія межы і рамкі кампетэнцый і ўзаемадзеяння ў мінскім праекце? Куратар — гэта медыятар, транслятар, правадыр?
КУРАТАР — МАСТАК: ПУНКТЫ ЎЗАЕМАДЗЕЯННЯ
Аліна Блюміс: Павінна сказаць, што я наогул люблю працаваць з куратарам. З Ірэнай жа было зусім арганічна і камфортна супрацоўнічаць. Мы даўно адна адну ведаем, я ўяўляю сабе яе густ у мастацтве, які супадае з маім, і давяраю ёй цалкам — больш, чым сабе! Вельмі важна выбудоўваць дыстанцыю да работ, мне гэта рабіць складана. Ды гэта неабходна, каб зразумець патэнцыйнага гледача. А Ірэна бачыць, яна ўбачыць не толькі тое, з чым падыдзе звычайны чалавек, але і як прыйдзе прафесіянал. Пачынаючы ад адбору работ і да ўзаемадзеяння з прасторай. Для мяне няма сумненняў у саміх маіх працах, мне неабходная падтрымка ў іх падачы, у фармаванні экспазіцыі.
Ірэна Папіашвілі: Куратар вельмі важны! Ёсць куратары, якія працуюць са сваімі ідэямі, выкарыстоўваючы мастакоў як іх ілюстратараў. Ёсць куратары, якія проста збіраюць мастакоў, гатовыя праекты і робяць выставу без уласнага выказвання / пазіцыі. Мне цікава працаваць не толькі з унутранымі прасторамі, музейнымі, галерэйнымі, але і са знешнім, публічным. Хачу сказаць, што тут, у Беларусі, шмат гісторыі, гэта цісне. Трэба рабіць нешта новае, негістарычнае, фантазійнае, я б сказала. Куратар для мяне — гэта генератар ідэй. Ён выцягвае з мастака нават тое, з чым той не думаў працаваць.
Сапраўды, тут шмат гісторый і гісторыі. Магчыма, трэба паспрабаваць распавесці гэтыя гісторыі па-іншаму...
Ірэна Папіашвілі: Трэба адарвацца ад клішэ! Трэба культываваць і ствараць не агульны наратыў, а індывідуальны. Тое, што зрабіла, напрыклад, Алексіевіч у літаратуры, — вельмі актуальная трансляцыя, я разумею, чаму яна напісала гэта сёння. Тое ж трэба рабіць у мастацтве.
У вашым з Алінай супрацоўніцтве што яшчэ стала важным, вызначальным для яго эфектыўнасці?
Аліна Блюміс: Часта мастак робіць нешта інтуітыўна, не вызначаючы для сябе ўнутраныя сувязі. Так было і ў нашым узаемадзеянні. Для мяне ў працэсе работы сталі відавочныя нейкія новыя стасункі, якіх я не заўважала, рашэнне прасторы. Трэба даць магчымасць кожнаму рабіць сваю працу: галерыст добра прадае, мастак робіць аб’ект, куратар тэарэтычна абдумвае, канцэптуалізуе, не трэба нікому перашкаджаць і ўмешвацца! Важна разумець, што няўдачы таксама важныя!
АЛЬТЭРНАТЫВА «ШЭРАЙ ЗОНЕ»
Вернемся да выставы ў Мінску: пра што мастачка Аліна Блюміс і куратарка Ірэна Папіашвілі гавораць з беларускай арт-супольнасцю? Як вы яе ўбачылі і апазнаеце? І, уласна, якія вашы чаканні ад гэтага дыялогу? Ці былі якія-небудзь заўвагі, крытыка ў дачыненні да выставы?
Аліна Блюміс: Выстава — гэта магчымасць падзяліцца працэсам, у якім я зараз знаходжуся. Акрамя таго, мне радасна працаваць з Ірэнай, з галерэяй «Ў». Нават калі гэта будзе правал і ніхто нічога не зразумее! Склаліся ўсе фактары і здарыўся правільны момант. Наконт заўваг, казалі, што не хапіла энергіі арыгіналу. Але я настойваю на тым, што энергетыка не ў тэхніцы! Ідэя і сэнс у тым, што птушкі з нацыянальных пашпартоў, з мясцовых сімволік выведзеныя — вызваленыя!
Ірэна Папіашвілі: Мне падабаецца тое, з чым працуе Аліна, усім гэта добра знаёма і вядома. Але як яна гэта развівае! Другое, для мяне было цікава папрацаваць з галерэяй.
Я таксама, як і Аліна, вярнулася ў нейкі постсавецкі кантэкст, прыехаўшы ў Грузію, дзе раблю выставы, адукацыйныя праграмы. Мне было цікава пабываць тут, зразумець, як працуе арт-асяроддзе, ці ёсць нейкая інфраструктура. Мне падаецца, што зрабіць тут выставу — значыць, рабіць яе па-за полем бачнасці міжнароднай супольнасці, куратараў і крытыкаў. Аднак, з іншага боку, тут з’яўляецца нейкая свабода. Апроч таго, у сітуацыі, калі пашыранай на Захадзе мадэлі інфраструктуры няма, важна пратэставаць магчымасць стварэння альтэрнатыўнай. У Грузіі сёння стала больш галерэй, больш актыўных маладых мастакоў. І працуе формула: або ты ўключаешся ў правілы гульні, створаныя і прынятыя ў свеце, або ствараеш сваё поле і свае ўмовы. Інакш — «шэрая зона».