Пан­аван­не Ме­ль­па­ме­ны

За­ўваж­ная ры­са се­лёт­ня­га фэс­ту — між­на­цы­яна­ль­ныя су­по­ль­ныя ра­бо­ты, ка­лі, па-про­сту ка­жу­чы, на інтэ­лек­ту­аль­ныя пер­лі­ны ад­ной на­цыі мож­на бы­ло гля­дзець ва­чы­ма іншай. Пры­кла­дам, Мес­хя­цін­скі (Ахал­цых­скі) пра­фе­сій­ны дра­ма­тыч­ны тэ­атр з Гру­зіі з тра­ге­ды­яй «Скра­дзе­нае шчас­це» ўкра­інска­га кла­сі­ка Іва­на Фран­ко ў па­ста­ноў­цы лі­тоў­ска­га рэ­жы­сё­ра Лі­на­са-Ма­ры­юса За­йкаў­ска­са. Пра­ўда, укра­інская этнаг­ра­фіч­насць у гру­зін­скім ува­саб­лен­ні вы­гля­да­ла за­ліш­няй і не­на­ту­ра­ль­най, бо акцёр­скае вы­ка­нан­не вы­зна­ча­ла­ся на­іўнай ілюс­тра­цый­нас­цю. Жыц­цё Ган­ны, яе ня­лю­ба­га му­жа Мі­ко­лы і ка­ха­на­га Мі­хай­ла, яко­га лі­чы­лі за­бі­тым, пра­хо­дзіць за шы­ро­кі­мі за­чы­не­ны­мі дзвя­ры­ма сап­раў­дна­га шчас­ця, у пе­рад­па­коі жыц­ця. Міс­тыч­ны ма­тыў сне­га­па­ду, ле­дзя­ное сэр­ца Мі­ко­лы, якое раз­бі­лі Ган­на з Мі­хай­лам, ад­сы­ла­юць гле­да­ча да ка­ляд­ных дзён як ча­су дзея­ння спек­так­ля. Моц­ная тан­ца­ва­ль­ная сцэ­на на­ўпрост злу­ча­на з мо­ман­та­мі інтым­нас­ці — хвац­кі та­нец за­муж­няй Ган­ны з жан­да­рам Мі­хай­лам кан­трас­туе з ня­ўме­лы­мі і гвал­тоў­ны­мі спро­ба­мі Мі­ко­лы па­ска­каць з жон­кай без му­зы­кі — як без ка­хан­ня і ўза­емна­га пры­цяг­нен­ня (за тры га­ды су­мес­на­га жыц­ця ў па­ры не з’я­ві­ла­ся дзя­цей). На та­кім са­мым кан­трас­це вы­ра­ша­на экс­прэ­сіў­ная сцэ­на, ка­лі Мі­хай­ла ся­ке­рай (ві­да­воч­ны фа­ліч­ны знак) ніш­чыць пад­га­лоў­е шлюб­на­га ло­жа ў ха­це Мі­ко­лы. На­су­пе­рак укра­інскай тэ­атра­ль­най тра­ды­цыі Ган­на зу­сім не ахвя­ра аб­ста­ві­наў — яна вар­тая свай­го ка­хан­ка, ка­лі пра­ва­куе аб­одвух муж­чын на эмо­цыі, які­мі не­маг­чы­ма кі­ра­ваць. Кла­січ­ная ўкра­інская дра­ма ў рэ­жы­сёр­скай інтэр­прэ­та­цыі пе­ра­тва­ра­ецца ў гіс­то­рыю гвал­ту, дзе кож­ны пер­са­наж у пэў­ных ака­ліч­нас­цях вы­яўля­ецца агрэ­са­рам.

Дра­ма «Ва­р’ят» па­вод­ле «На­та­так ва­р’я­та» Мі­ка­лая Го­га­ля му­ні­цы­па­ль­на­га тэ­атра Мал­тэ­пе (Тур­цыя, рэ­жы­сёр — Ку­бі­лай Эрдэ­лі­ка­ра) — цу­доў­ны сін­тэз тра­ды­цый­на­га азі­яцка­га і еўра­пей­ска­га ма­дэр­ніс­цка­га тэ­атра. На­поў­не­ны рус­кай кла­січ­най му­зы­кай, спек­такль на ту­рэц­кай мо­ве на­бы­вае гу­чан­не кан­цэр­та для са­ліс­та з аркес­трам. Дзён­нік Па­прыш­чы­на агу­ча­ны як дра­ма­тыч­ны ма­на­лог з акцёр­скім ансам­блем — пер­са­ні­фі­ка­ва­ных га­ла­соў у га­ла­ве пер­са­на­жа. Мас­кі, шы­ня­лі і мун­дзі­ры на кра­тах-за­дні­ку ўяў­ля­юць з ся­бе га­ле­рэю ад­во­ль­ных воб­ра­заў хво­рай свя­до­мас­ці ге­роя, вы­пад­ко­вых і ад­на­стай­ных. Ля­жан­ка Па­прыш­чы­на пе­ра­тва­ра­ецца і ў цар­скія на­сіл­кі, і ў тру­ну. Ман­тыя іспан­ска­га ка­ра­ля — чыр­во­ныя стуж­кі, на­шы­тыя ты­ту­ляр­ным рад­цам на ру­ка­вы свай­го па­лі­то­на на знак ад­мо­вы ад шэ­рай рэ­ча­існас­ці, і знак чыр­во­на­га пеў­ня, які фі­гу­руе ў го­га­леў­скім тэк­сце. Ура­зіў і не­ча­ка­ны фі­нал, вы­ра­ша­ны ве­ль­мі вы­на­ход­лі­ва: лю­дзі-га­ла­сы з бе­лым гры­мам на тва­рах ма­лю­юць та­кі ж са­мы на тва­ры Па­прыш­чы­на. Яго­нае мес­ца — ся­род іх, зда­няў роз­уму, а ля­жан­ку за­й­мае не­вя­до­мы, яго за­раз жа па­чы­на­юць ка­та­ваць га­ла­сы хво­рай свя­до­мас­ці. Мо­нас­пек­такль «Спе­ра­ду і зза­ду» (рэ­жы­сёр — Ста­ніс­лаў Надзі­еўскі, мас­тач­ка — Маг­да­ле­на Фран­чак) вы­кон­вае экс­прэ­сіў­ны і ад­важ­ны Ма­тэ­вуш Но­вак, акцёр поль­ска­га тэ­атра­ль­на­га пра­екта «Т1А». У спек­так­лі, на­тхнё­ным док­тар­скай ды­сер­та­цы­яй Ка­ра­ля Збы­шэў­ска­га «Ня­мцэ­віч спе­ра­ду і зза­ду», Трэ­ці падзел Рэ­чы Па­спа­лі­тай пе­ра­тва­ра­ецца ў шту­кар­скі пры­двор­ны тэ­атр Ра­ма­на­вых. З да­лі­кат­ным пра­нік­нен­нем у жа­но­чую пры­ро­ду артыст ува­саб­ляе Ка­ця­ры­ну II, якая сыш­ла з пры­жыц­цё­вых еўра­пей­скіх ка­ры­ка­тур. Прыўзды­ма­ючы пад­ол і пе­ра­кі­да­ючы яго праз пля­чук, ні­бы ке­са­раў плашч, да­ма пе­ра­тва­ра­ецца ў ка­ва­ле­ра. Пад кры­на­лі­нам — ке­ды, кур­та­тыя ру­жо­выя шор­ты і зя­лё­ныя кал­гот­кі: апош­ні ка­роль Поль­шчы Ста­ніс­лаў Аўгуст Пан­ятоў­скі паў­стае хлоп­чы­кам ці, па­вод­ле рас­ійскай імпе­рат­ры­цы, «ка­ро­ль­чы­кам». Во­ль­на існу­ючы ў эстэ­ты­цы ба­роч­най опе­ры і су­час­ных па­ста­но­вак ха­рэ­огра­фа Іржы Кі­лі­яна, Ма­тэ­вуш Но­вак на­гад­вае па­што­вач­ных анёл­каў з «Сік­стын­скай Ма­дон­ны» Ра­фа­эля. Ігра­ючы ад­на­ча­со­ва Ка­ця­ры­ну і Пан­ятоў­ска­га на тле па­лі­тыч­на­га ба­ла­га­ну, са­цы­яль­най і сэк­су­аль­най пра­сты­ту­цыі, артыст упэў­не­на пад­во­дзіць да дум­кі, што га­лоў­ным па­ма­га­тым аку­пан­та за­ўсё­ды вы­сту­пае дзей­сная ўла­да. Лу­ган­скі ўкра­інскі му­зыч­на-дра­ма­тыч­ны тэ­атр, які сён­ня пра­цуе ў эва­ку­ацыі (на сцэ­не ДК го­ра­да Се­ве­ра­да­нец­ка), прад­ста­віў спек­такль «Жаў­рук» Жа­на Ануя пра лёс Жан­ны Д’Арк (рэ­жы­сёр — Ула­дзі­мір Мас­коў­чан­ка, мас­тач­ка — Іры­на Луб­ская). Пра падзеі най­ноў­шай на­цы­яна­ль­най гіс­то­рыі па­сля Рэ­ва­лю­цыі Год­нас­ці рэ­жы­сёр пры­нцы­по­ва не апа­вя­дае мо­вай да­ку­мен­та­ль­на­га тэ­атра, вы­бі­ра­ючы ве­ль­мі кан­сер­ва­тыў­ную фор­му інша­ка­зу — са сцэ­наг­ра­фі­яй у са­вец­кіх тра­ды­цы­ях 1970-х і маў­клі­вым «ча­ла­ве­кам тэ­атра» як пер­са­на­жа, што ру­хае дзея­нне. Кан­тра­пун­ктам гу­чыць фра­за: «Ка­му, як не нам, лю­дзям Усхо­ду, ве­даць, што та­кое вай­на?» Жан­на ў вы­ка­нан­ні Тац­ця­ны Мер­зля­ко­вай успры­ма­ецца як дзі­ця, якое не жа­дае ста­лець, і раз­віц­ця воб­ра­зу рэ­жы­сёр не прад­угле­джвае. Пер­са­на­жы ў цэ­лым па­збаў­ле­ны інды­ві­ду­аль­нас­ці, як тыя ля­ль­кі, што на па­чат­ку спек­так­ля ля­жаць ля ног га­лоў­най ге­ра­іні, а ў фі­на­ле бу­дуць спа­ле­ныя на «ца­цач­ных» вог­ніш­чах; сты­лі­за­ва­ныя гіс­та­рыч­ныя гар­ні­ту­ры пер­са­на­жаў на­бы­ва­юць ілю­зор­на-бу­фон­нае гу­чан­не...

Спек­такль, хут­чэй, вар­та раз­гля­даць як цэ­лас­ную са­цы­яль­на-ку­ль­тур­ную акцыю, бо яго ня­змен­на су­пра­ва­джае экс­па­зі­цыя: у бля­ху, пра­бі­тую ку­ля­мі, ушту­ка­ва­ныя вы­явы ўкра­інак, якія ва­ява­лі ў АТО, — су­час­ных ува­саб­лен­няў Жан­ны, а на кож­ным фа­тэ­лі ў гля­дзе­ль­ні па­кі­ну­тая ма­ле­нь­кая вя­зан­ка гал­ля, афор­мле­ная чыр­во­най стуж­кай, як маг­чы­масць вы­ба­ру — да­па­ма­гаць спа­лен­ню Арле­анскай пан­ны ці не.

Сло­ган XXI фэс­ту «Ме­ль­па­ме­на Таў­рыі» гу­чыць упэў­не­на і спра­вяд­лі­ва: «Тэ­атр — мас­тац­тва бу­ду­чы­ні». Ён за­бяс­печ­вае во­ль­ную пра­сто­ру для но­ва­га раз­умен­ня кла­сі­кі, асэн­са­ван­ня гіс­то­рыі і су­час­нас­ці, дэ­шыф­роў­кі мен­та­ль­ных ко­даў, не­ве­ра­год­на­га і гар­ма­ніч­на­га сін­тэ­зу на­цы­яна­ль­ных ку­ль­тур.

Дзмітрый Ермаловіч-Дашчынскі