Менавіта ў Мінску пачынаўся яе прафесійны шлях, калі выпускніца Адэскай кансерваторыі пасля парады свайго педагога, мудрага Яўгена Іванова, выправілася спасцігаць асновы опернага выканальніцтва пад крыло масцітага дырыжора Яраслава Вашчака. Менавіта ў беларускім Вялікім яна спявала тое, да чаго потым амаль не звярталася на сусветных сцэнах, — рускую оперу, італьянскае бельканта. Менавіта з беларускай сцэны пачалося яе трыумфальнае шэсце па свеце — з дэбюту адразу ў Ла Скала ў 1987-м, калі малавядомая савецкая спявачка выступіла ў вердзіеўскім «Балі-маскарадзе» ў адным складзе з найвялікшымі вакалістамі — Ф’ёрэнцай Касота, Лучана Павароці і Рэната Брузонам.
Гэта быў унікальны дэбют. Як правіла, на Захад, тым больш на такія прэстыжныя пляцоўкі, выязджалі толькі самыя-самыя першыя артысты савецкай опернай сцэны. Галоўным чынам з маскоўскага Вялікага тэатра — Ірына Архіпава, Алена Абразцова, Яўген Несцярэнка: народныя артысты СССР, лаўрэаты Ленінскай прэміі, героі Сацыялістычнай працы, вялікія спевакі, яны мелі поўныя рэгаліі, у іх склаліся кар’еры; артысты, што займалі самае высокае становішча ў тагачаснай іерархіі. Кар’ера за мяжой для спевака не з Масквы была практычна немагчымая, і, напрыклад, імёны Марыі Біешу, Яўгеніі Мірашнічэнка або Нінэль Ткачэнка — толькі тыя рэдкія выключэнні, што пацвярджаюць правіла.
Насуперак усяму Марыя Гулегіна апынулася там. Яе Амелія заваявала ўсіх — Павароці, вялікага маэстра Джанандрэа Гавадзені, капрызлівую міланскую публіку і яшчэ больш патрабавальную італьянскую крытыку. Гэта было нараджэнне суперзоркі — Ла Скала зробіцца для яе родным домам, тут яна праспявае ў шаснаццаці пастаноўках, незлічоную колькасць разоў выйдзе на легендарную сцэну, будзе адкрываць сезоны славутага тэатра ў дзень Амброзія Медыяланскага, апекуна сталіцы Ламбардыі, і даваць сольныя канцэрты. Такой кар’еры ў гэтым тэатры, мабыць, пакуль яшчэ было ні ў Абразцовай у былыя гады, ні ў Ганны Нятрэбка цяпер.
Гулегіна ў Ла Скала — гэта цэлая эпоха, яе знаходжанне на першай сцэне Італіі, у храме бельканта, можна параўнаць, бадай, толькі з кар’ерамі Рэнаты Тэбальдзі або Мірэлы Фрэні, найлюбімейшых італьянскіх прымадонн. Улюбёнае сапрана Рыкарда Муці, спявачка на самы складаны, «крывавы» і запатрабаваны рэпертуар — сапраўднае драматычнае сапрана, голас, якіх ніколі не бывае шмат.
Але ўнікальны прарыў нікому не вядомай спявачкі з СССР — гэта была сенсацыя толькі на Захадзе. У краіне Гулегіну ўжо ведалі. Усяго чатыры гады мінула з яе дэбюту на прафесійнай сцэне ў Мінску, а аматары оперы ўжо прыкмецілі гэтую яркую паўднёвую жанчыну (па бацьку Марыя — армянка, па маці — украінка) з раскошным голасам. Яна выйграла конкурс Глінкі — яе заўважыла і ацаніла мудрая Архіпава, а на конкурсе Чайкоўскага Марыя атрымала толькі трэцюю прэмію — тая ж Архіпава аддала перавагу сваёй вучаніцы Наталлі Ерасовай (прыгожае мецца, на жаль, вялікага авансу не апраўдала), што вылілася ў грандыёзны скандал. Гулегіна з такім выглядам атрымлівала ад старшыні журы сваю ўзнагароду, што асабліва адчувальныя з публікі асцерагаліся за жыццё і здароўе Ірыны Канстанцінаўны, а выйшаўшы з Маскоўскай кансерваторыі, дзе адбывалася цырымонія, яна шпурнула свой медаль кудысьці ў кусты. Тэмпераменту Гулегінай не трэба было пазычаць — яна не проста нарадзілася, маючы драматычнае сапрана, яна нарадзілася сапраўднай трагічнай актрысай.
Масква яе не прыняла — афіцыйная Масква, важныя людзі савецкай сталіцы, вялікадзяржаўны Вялікі тэатр. Там былі свае прымадонны і ўласныя правілы, і свавольную адэсітку не надта прывячалі. Простая ж Масква яе палюбіла адразу — публіка чакала яе канцэртаў, насіла ёй букеты нават у нішчымныя перабудовачныя гады. На жаль, Гулегіна пакрыўдзілася на тую, першую Маскву, а ў выніку пацярпела другая: доўгія гады спявачка не прыязджала на гастролі ў Расію і наогул у постсавецкую прастору, і ўсе яе зорныя ролі, трыумфы і лаўры даносіліся да нас толькі ў якасці трансляцый па радыё або тэлебачанні, перадрукаў рэцэнзій з замежнай прэсы або рэдкіх сведчанняў суайчыннікаў, што чулі Гулегіну на замежных сцэнах. Адно з тых сведчанняў, вельмі аўтарытэтнае, належыць народным артыстам СССР Тамары Сіняўскай і Мусліму Магамаеву, яны больш чым эмацыйна шкадавалі пра тое, «якую спявачку мы ўсе страцілі». Ніякія абяцанкі, ніякія кантракты не маглі перакрэсліць тую крыўду, так, але, па праўдзе кажучы, у 1990-я нашы тэатры і не маглі прапанаваць штосьці сапраўды цікавае — ні ў плане рэпертуару, ні ў плане ганарараў.
Сітуацыю змог змяніць толькі даўні сябар Гулегінай, бас Паата Бурчуладзэ, з якім яны калісьці разам займаліся ў Адэсе ў Іванова і які і парэкамендаваў Марыю дырэкцыі Ла Скала ў сярэдзіне 1980-х. Свой важны юбілей у 2003-м Паата святкаваў у тым ліку і ў Вялікім і запрасіў на яго Марыю — яму яна адмовіць не змагла. Яе вяртанне было трыумфальным: маскоўская публіка зладзіла ёй грандыёзную авацыю, толькі тая з’явілася на сцэне, яшчэ не праспяваўшы ніводнай ноты. Апладысменты доўга не змаўкалі, не даючы прадоўжыць канцэрт, а Марыя Гулегіна, здаецца, стаяла калі не шчаслівая, то цалкам задаволеная — вось яна, цытадэль, некалі жаданая мара кожнага савецкага вакаліста, ля яе ног, апладзіруе ёй, захлынаючыся ад захаплення.
Марыя Гулегіна адтаяла і стала прыязджаць усё часцей і часцей. Адпаведна таму, як паступова не такой гучнай, як раней, станавілася яе кар’ера на Захадзе (апошнія самыя яе значныя спектаклі — гэта серыя «Турандот» у нью-ёркскай Метраполітэн у сезоне 2012/13 гадоў і «Тоска» ў 2015-м), Марыя ўсё больш спявае ў Расіі. Асабліва цесным аказалася яе супрацоўніцтва з Марыінскім тэатрам — у Гергіева яна выканала Лізу ў «Пікавай даме» яшчэ на пачатку свайго шляху, калі яе міжнародная зорка толькі запалілася. А ў апошнія гады праспявала шмат роляў са свайго звыклага рэпертуару (оперы Вердзі і Пучыні) і нават упершыню ў кар’еры замахнулася на Вагнера (Кундры ў «Парсіфалі»). Адбыўся нарэшце ў 2013-м яе дэбют і ў маскоўскім Вялікім тэатры — для яго Гулегіна абрала нехарактэрную для сябе (яе часцей спяваюць мецца-сапрана) партыю Эбалі ў «Доне Карласе», калі новую пастаноўку оперы для Вялікага рабіў брытанскі рэжысёр Эдрыян Ноўбл.
Сёння, у век кароткіх вакальных кар’ер, калі зоркі ўспыхваюць хутка — па ўзмаху агентаў і інтэндантаў — і гэтак жа хутка згасаюць, надарваўшыся на неадпаведным іх галасам рэпертуары і не валодаючы належнай вакальнай тэхнікай, Марыя Гулегіна — прыклад доўгага і стабільнага служэння опернаму мастацтву. На сцэне яна без малога сорак гадоў — і яе раскошны інструмент і сёння ў форме, дзівіць яркасцю, гучнасцю, тэмбральнай насычанасцю, сілай. Жалезная тэхніка і артыстызм дазваляюць ёй мікшыраваць недахопы, якія непазбежна прыходзяць разам з вакальнай восенню да кожнага спевака. На парозе самавітага юбілею Гулегіна не перастае адкрываць новыя партыі-ролі, вучыць творы, якіх раней не выконвала: літаральна за месяц да свайго жнівеньскага дня нараджэння яна ўпершыню ў кар’еры праспявала вельмі няпростую партыю Міні ў «Дзяўчыне з Захаду» Пучыні, прычым дэбютавала з ёй не дзе-небудзь, а на знакамітым пучыніеўскім фестывалі ў Тарэ-дэль-Лага (Італія).
Знакаміты оперны слоўнік Яўгена Цодакава (1999) у артыкуле пра артыстку характарызуе яе ні больш ні менш як «адну з найбуйнейшых спявачак нашага часу». Што ж, азначэнне вельмі абавязвае, але па сутнасці яно вельмі-вельмі дакладнае. Велізарны рэпертуар, практычна ўвесь — сапраўдны «прымадонскі», зорны, шматгадовыя выступленні на ўсіх самых значных сцэнах свету, прычым на такіх пляцоўках, як Ла Скала і Метраполітэн.
Ну а што ж Беларусь? Нягледзячы на разлуку даўжынёю ў трыццаць гадоў, ніколі не позна аддаць даніну павагі вялікай спявачцы і, дарэчы, беларускай грамадзянцы — нягледзячы на тое, што Гулегіна спявае па ўсім свеце, а пастаянна пражывае ў Люксембургу, вандруе яна ўсе гэтыя гады з адзіным беларускім пашпартам. Многія вялікія артысты рабілі гучную кар’еру не ў сябе дома, а за мяжой: нічога ганебнага ў тым няма, бо менавіта вядучыя музычныя цэнтры свету даюць такія магчымасці, шанцы для буйных талентаў. І беларуская дзяржава ні ў чым не схібіць, калі згадае пра юбілей выдатнай суайчынніцы і адзначыць яго з належным размахам.
Аляксандр Матусевіч