П’еса Мікіты Ільінчыка ўвайшла ў кароткі спіс маскоўскага фестывалю маладой драматургіі «Любімаўка», а дагэтуль ягоны ж тэкст «урайІліяд» («врайИлиад») апынуўся ў шорце I Конкурсу-фестывалю «WriteBox».
Спалучыліся ўсе складнікі, неабходныя для добрага выніку: актуальны тэкст, сучасная рэжысёрская мова, моцны акцёрскі ансамбль (Аляксандр Маўчанаў, Святлана Цімохіна, Кацярына Сірыўля і іншыя) і адметная прастора былога завода. Вядучай тэмай вынікнуў пошук ідэнтычнасці: нацыянальнай, сэксуальнай, прафесійнай і нават сутнаснай. «Пакой памірае» — спроба знайсці хоць якія арыенціры ў сучасным свеце, асабліва беларускім.
Тэкст зроблены ў жанры мак’юментары — псеўдадакументальнай п’есы, кожная сцэна суправаджаецца пэўнымі каардынатамі, напрыклад «53.976297, 27.417682» — Ждановічы. Паліна Дабравольская пакідае дзеянне ў адным пакоі — ягоныя часткі трансфармуюцца ў розныя лакацыі п’есы: месцы становяцца менш канкрэтызаванымі, а кантэкст пашыраецца, імкнецца аб’яднаць падзеі, выйсці на абагульняючы ўзровень. Сцэнаграфія сімультанная — і белы герметычны кут, і інсталяцыя з тэлевізарамі, і дзвярныя праёмы са святочным дожджыкам.
Дзеянне распачынаецца дыялогам Марыны (Кацярына Сірыўля) і дзеда-ветэрана (Аляксандр Маўчанаў), якога яна даглядае. Спачатку гутарка здаецца бессэнсоўнай: нейкія побытавыя дыялогі, статычныя па сваёй сутнасці — пра халоднае надвор’е, печыва, чарэшні. Дзед кажа прастуджанай Марыне: «Выпі гэтых, як іх», — на што Марына адказвае, маўляў, «пашукаем у бабулі гэтых, як іх». Гэта не столькі крызіс камунікацыі, колькі сведчанне таго, што часам словы непатрэбныя. Парадокс прасочваецца і ў візуальным вырашэнні: Марына дастае цыгарэту, дзед кажа пра запалкі, а яна падпальвае ад запальнічкі — пры гэтым дае зацягнуцца і дзеду. Увогуле і п’еса, і спектакль напоўнены макра-планамі: вось Марына сушыць валасы фенам, які ў пустой прасторы выглядае іншародна, а вось дзед доўга стараецца наслініць старонку газеты і перагарнуць яе. Але ўсе гэтыя буйныя дэталі — як тэкставыя, так і візуальныя — робяцца зыходнымі пунктамі для маштабных рэфлексій. З кантэксту размовы мы даведваемся, што Марына мусіла ўдзельнічаць у парадзе, а праз ягоныя рэпетыцыі захварэла. А, прыкладам, знаёмства герояў у падвальным бары перакідаецца спробай перачакаць бамбёжку. З побытавых, незразумелых на пачатку дыялогаў вынікаюць значныя сацыяльныя і экзістэнцыяльныя пытанні, дзеянне набывае трагічнае адценне.
Пераходы паміж сцэнамі вырашаюцца праз зацямненне, але, у адрозненне ад тэатра «з калонамі і заслонай», гэта апраўдана, бо дадае пэўнай дакументальнасці і шчырасці: так, ідзе спектакль, тут і цяпер мяняецца мізансцэна, як і ў нашым жыцці. Менавіта прыём з зацямненнем дапамагае надаць тэмпарытму пастаноўкі больш мулкасці — на яе працуе таксама і музычнае рашэнне Эрыка Арлова-Шымкуса.
Адным з лейтматываў спектакля з’яўляюцца тэлевізійныя праграмы — гэта і рэпартаж з парада, і польскія навіны, іх героі глядзяць у варшаўскай кватэры двух эмігрантаў-гомасэксуалаў з Беларусі, і праграма пра здароўе, якой цікавіцца дзед. Усё гэта — сацыяльны кантэкст, яго нельга выключыць са свайго жыцця, на яго вельмі складана паўплываць. Дзе б ты ні знаходзіўся, адмаўляць працэсы глабалізацыі немагчыма.
Інтэлектуалка Марына зрывае сваё вяселле, хаваючыся ў пакоі з вульгарнай майстаркай па манікюры Веранікай (Ксенія Юрэня), а потым яны разам са сведкам у мілітары-касцюме са стужачкай вырашаюць паехаць на Мінскае мора. І распіваюць гарэлку... быццам экспанаты ў сфабрыкаванай музейнай прасторы: каля тэлевізараў з выявай берага, пад песню Ларысы Грыбалёвай «Трошкі сонца ў халоднай вадзе». Акцёры працуюць настолькі блізка да публікі, што з уяўнымі сонечнымі промнямі Марына разнявольваецца якраз пад нагамі гледачоў. Гэта кульмінацыйны момант спектакля — дзяўчына прапануе жыць «тут і цяпер»: трэба абнуліцца, сцерці сябе з гісторыі, як з флэшкі, і пачаць з чыстага аркуша. Смеючыся, героі выпіваюць за «чувакоў з дзіркай у патыліцы», сібіракоў, яўрэяў, немцаў, забітых пар-
тызанамі, і партызанаў, забітых немцамі. Але Веранічка піць не хоча, маўляў, сок з мякаццю. Абсурднасць і жудаснасць сітуацыі, разуменне гістарычнага кантэксту выклікае парадаксальнае жаданне люта адмаўляць і пры гэтым часткова прымаць гэткую дзіўную філасофію. Увесь маналог Марыны — шакуючая рэфлексія на траўматычнае мінулае, якое вельмі складана перапрацаваць, — вытрыманы ў жанры «немантажу рэальнасці», пра што распавядаў драматург у адным з інтэрв’ю.
Спектакль Паліны Дабравольскай чымсьці нагадвае раннюю эстэтыку «Тэатра.doc»: выбрана мак’юментарная п’еса з нацыянальнымі кодамі, няма дакументальнага існавання з нуль-пазіцыяй, яскрава прасочваецца псіхалагізм акцёрскага ўвасаблення, яркія тыпажы — але пры гэтым не «чыстыя», а складаныя. Можна вызначыць нейкія алюзіі на пастаноўку «Жыццё ўдалося» паводле Паўла Пражко, аднак размова ўжо не пра «аднаклетачных», а пра рэфлексуючых людзей, якія апынуліся ў пэўнай сацыяльнай сітуацыі. Дарэчы, з алюзіяй на прафесійную тэатральную суполку, дзе ўсё больш маладых рэжысёраў да дваццаці пяці гадоў пераасэнсоўваюць штодзённыя змены і са сваім разуменнем даносяць іх да гледача.
Пэўнай фінальнай кропкай становіцца роставая лялька-мядзведзь (Святлана Цімохіна, яна ж і маці, і эмігрантка), якая спачатку просіць каркавальнік для піва, а потым спявае каля трупаў: «Я ўваскрэсну і спяю на першым дне народзінаў краіны, якая вярнулася з вайны». Гэта можна трактаваць і як сімвал расійскай культуры, што запаланіла постсаветскую прастору, і як пэўную адсылку да трагедыi Чарнобыля (у п’есе мядзведзь уцёк з заапарку). Усё разам стварае постдраматычны мікс, насычаны беларускімі культурнымі кодамі, — смешны і адначасова страшны. Драматург разам з рэжысёркай даследуюць нашу сучасную міфалогію: тут можна знайсці і Заслаўскае вадасховішча, і Ждановічы, і Чыжоўку разам з адключэннем гарачай вады ды павелічэннем пенсій. Каштоўна, што ў маладых людзей атрымаўся далікатны сур’ёзны спектакль, а не плакат ці агітка.
Пры канцы Марына агучвае свае ці аўтарскія ўспаміны — пра хутар, сястру, якая палiла ў тамбуры цягніка, араматызатар-ялінку ў татавым «Фальксвагене». А пакуль пануе перадфінальная ціша, пакой, дзе разгортвалася гісторыя адной сям’і, набывае маштабы беларускага свету..
Наста Васілевіч