Намадызм — даволі плённы стыль жыцця, калі справа тычыцца мастацтва... Дзе сёння знаходзіцца ваш стацыянарны мальберт? І якое месца сярод вашых бясконцых вандровак займае Мінск?
— У мяне стаяць два мальберты ў розных гарадах: адзін у Бруселі, другі ў Санкт-Пецярбургу. А Мінск размясціўся якраз па дарозе паміж імі. Гэта па-першае. А па-другое, усё ж тут мае родныя месцы. І я з задавальненнем, калі ёсць магчымасць, сюды прыязджаю, у тым ліку каб зладзіць ці паўдзельнічаць у выставах. Гэта важна для мяне — адкрыць выставу ў Мінску, дый не толькі ў Мінску, але і ў беларускіх правінцыйных гарадах таксама.
Вось вы доўгі час жылі ў Бруселі, і тады мала хто ведаў, што адбываецца ў вашай творчасці...
— Гэта быў толькі нейкі перыяд, бо з 2010-га мы ўжо тут сталі экспанавацца, бо раней больш займаліся праектамі, якія адбываліся там. Апошнія гады ўвогуле шмат даводзіцца перамяшчацца.
Месцы, дзе вы жывяце, неяк уплываюць на вашы творы?
— Мне даволі складана адказаць на гэтае пытанне, тут трэба паглядзець на сябе збоку, а мне гэта зрабіць цяжка. Верагодна, нешта і ўплывае, але залежыць хутчэй ад запытаў розных структур — музеяў, галерэй. У апошні час я рабіў нейкія работы па прыездзе ў той ці іншы горад, аднак толькі тое, што сам хацеў. І ў гэтым годзе таксама ў розных месцах будзе шмат працы, напрыклад у Расіі ці Славакіі.
Ці ёсць у вас галерэя, якая вамі апякуецца?
— У розных краінах розныя: у Мінску гэта «A&V», дзе мы і знаходзімся, у Бельгіі і Нідэрландах таксама ёсць галерэі, з якімі я супрацоўнічаю.
Ваша творчасць цэласная і паслядоўная, але што абумовіла гэты шлях у самым пачатку — час палітычных перамен ці нейкія эстэтычныя чыннікі?
— З нагоды таго, што мая творчасць паслядоўная і цэласная, я б паспрачаўся...
Прынамсі яна лагічна прырастае новымі творамі і ідэямі.
— Збоку, можа, так і відаць. Але розныя хістанні ў мяне былі, асабліва ў 1990-я. Цяпер новы час, які патрабуе новых поглядаў, іншай пазіцыі. Таму мяркую, што мая творчасць будзе мяняцца. Пятнаццаць-дваццаць гадоў таму пошукі свайго шляху былі даволі адчувальныя. А адштурхоўваўся я ад уласных творчых патрэб. Можна згадаць тут банальную фразу, маўляў, мастак не павінен рабіць тое, што падабаецца гледачам, а абапірацца толькі на сябе. Паступова знойдуцца гледачы, якіх ён можа зацікавіць. Усе змены адбываліся пад уплывам уласных памкненняў. Нешта рабіў, мне не падабалася, пачынаў іншае. Дый цяпер так бывае. Я не магу сказаць, што прыйшоў да нейкага канчатковага выніку, я ніколі сябе не тыражаваў. Трэба мяняцца пастаянна.
Ці ёсць мастакі, за творчасцю якіх вы сочыце?
— Больш сачу за агульнай сітуацыяй, за тэндэнцыямі, як яны змяняюцца з часам. А там ужо ўсплываюць нейкія імёны. Мне сапраўды цяжка назваць канкрэтных аўтараў. Аднойчы задалі падобнае пытанне: якога мастака ты любіш і, каб трэба было з’ехаць далёка, кнігу пра якога творцу ты ўзяў бы з сабой? Я тады адказаў, што, хутчэй за ўсё, прыхапіў бы якую-небудзь энцыклапедыю, у якой будзе шмат аўтараў. Я люблю назіраць за працэсам у параўнанні, заўважаючы нейкія плыні, узаемаўплывы. Ці наадварот — адрозненні.
Дзе тое ядро, вакол якога нарастае карціна? Што можа знаходзіцца ў пачатку творчага працэсу — слова, пляма, ці вобраз?
— Усё заўсёды адбываецца па-рознаму: бывае, што спачатку з’яўляецца слова ці нават назва. І тады падчас працы ты дамагаешся нейкага выніку, але часцей усё даводзіцца перарабляць. І два, і тры разы. На розных стадыях працы твор можа выглядаць па-рознаму. З вялікімі кантрастамі — ад белага да чорнага. Часам не слова і не назва знаходзіцца ў пачатку, а нейкі вобраз, выява. Творчы працэс нельга прадбачыць, я прыхільнік мастацтва, якое можна назваць непрадказальным. Ёсць аўтары, якіх адразу пазнаеш, бо іх работы падобныя, ёсць іншыя, што працуюць больш спантанна, бо пастаянна прыслухоўваюцца да сябе. І ты не заўсёды пазнаеш твор такога мастака, і мне гэта падабаецца. Напрыклад, Ёзэф Бойс ці Марцiн Кiпенбергер ёсць творцамі, якія не паўтараліся ў сваіх работах.
Што да мяне, то шмат чаго залежыць ад маіх жаданняў. Вось я зрабіў гэтую выставу, тыдзень таму яшчэ адна персанальная экспазіцыя адкрылася ў Бруселі. Дзве выставы за адзін і той жа перыяд, зараз я хачу, каб нешта новае з’явілася ў маіх працах. Але што павінна змяніцца — не ведаю, толькі прадчуваю: іншы час наступае для мяне, час пераменаў.
Вы сказалі, што ў аснове твора можа ляжаць слова, але ці гэтае слова застаецца воссю далейшага працэсу альбо вы можаце яго адкінуць?
— Не, першапачатковая ідэя заўсёды застаецца, аднак здараецца, што нешта пачынаю рабіць і кідаю. Праз дзесяць год магу вярнуцца да незавершанага твора, так працэс расцягваецца на многія гады.
«Do not disturb me when I’m bored» — так гучыць назва вашай выставы. Не турбуйце мяне, калі мне сумна-лянотна. Высвятляецца, што сум — цудоўны матэрыял для мастацтва. Як узнікла назва, як такія розныя творы з’ядналіся ў адно гэтым агульным найменнем?
— Мне падалося, што сум можа стаць прычынай нейкіх зрушэнняў, не абавязкова сярод мастакоў, але ў жыцці іншых людзей. Сум можа падштурхнуць чалавека да вытворчасці нечага. Ці да тварэння. Часам гэта больш важны і значны перыяд для чалавека, чым калі ты знаходзішся ў цэнтры бурных падзей. Падзеі могуць мець меншы вынік, чым стан суму. У маім выпадку я маю такія дзіцячыя ўспаміны пра правінцыйнае жыццё, пра адзіноту. І сёння я думаю, што гэта абярнулася нейкім пазітыўным вынікам у позні перыяд.
Акрамя суму ёсць лянота, з’ява, якая можа быць у нейкіх выпадках прадуктыўнай і выніковай.
Тыповая карціна інтраверта... Чаму менавіта гэтыя творы вы сабралі пад адной назвай?
— Так, яны розныя, з іншага боку, я так і планаваў, яны не павінны выглядаць работамі з адной серыі. Што іх яднае? Інфантыльнасць прысутнічае ў нейкіх працах, у іншых — маркотныя перажыванні і ўспаміны. З дзяцінства і не толькі.
Вы даволі шмат выкладалі ў свой час, і дзякуючы вашаму выкладчыцкаму актывізму, які вось і мяне крыху закрануў у мастацкай вучэльні, многія аўтары-пачаткоўцы вызначыліся і самаарганізаваліся. Сёння, з пазіцый вашага выкладчыцкага досведу, што можна сказаць пра маладых? Ці запеленгавалі вы тут новыя канцэпты ў новых творцаў?
— Цяпер моцна змяніўся час у параўнанні з тым перыядам, калі я выкладаў у мастацкай вучэльні. У нас не было інтэрнэту, мы атрымлівалі зусім мала інфармацыі. Усё цяпер змянілася радыкальна, і для маладых мастакоў ідзе магутны паток інфармацыі, які некаму дапамагае, некаму перашкаджае. Кшталтуюць іх ці не, мастакі заўсёды з’яўляліся нібы з ніадкуль. Але раней (напрыканцы існавання Савецкага Саюза) узнікалі нейкія рухі, ці то ў вучылішчы, ці ў Акадэміі. Сёння людзі вельмі раз’яднаныя, і я не бачу нічога, што б магло іх аб’яднаць. Мы можам назіраць толькі развіццё і ўвасабленне індывідуальных асаблівасцей таго ці іншага аўтара.
Шмат мастакоў, мала ідэй?
— Такі складаны час можа прывесці да разгубленасці, да стрэсавых станаў, бо незразумела, што рабіць і навошта. Але гэтая разгубленасць, нават істэрыка сённяшняга часу, цалкам магчыма, прывядзе да нейкага выніку, да з’яўлення новых асоб у мастацтве.
У Палацы мастацтва вельмі вялікая выстава, якую можна разглядаць як панараму, пэўны зрэз сучасных тэндэнцый. Убачылі там нешта новае?
— Так, я паглядзеў галоўную экспазіцыю «Арт-Мінска», але там складана нешта выдзеліць і складана зразумець, пра што гэта ўся гісторыя. З пункту гледжання арганізацыі, усё магло быць лепш, а так экспазіцыя нагадала мне аркестр без дырыжора, бо кожны аўтар там выплывае, як лічыць патрэбным.
Дык гэта і ёсць тая энцыклапедыя, пра якую вы гаварылі...
— Не, гэта базар. Энцыклапедыю нехта складае. Але што да маладых, то я бачыў на іншых выставах вельмі цікавых аўтараў, нават студэнтаў, у якіх ёсць нешта адметнае. Паназіраем...