Му­зей МО ў Ві­ль­ні

Па­штоў­ка 1. Лi­бес­кiнд ужо по­бач

Архі­тэк­тур­ны пра­ект МО вы­ка­на­ны ў бю­ро Studio Daniel Libeskind у су­пра­цы з лі­тоў­скі­мі ка­ле­га­мі Do Architects. І гэ­та ўжо са­ма па са­бе вы­дат­ная на­ві­на. Да­ні­эль Лi­бес­кiнд — адзін з топ-10 архі­тэк­та­раў све­ту, аўтар ме­ма­ры­яль­на­га па­рка Ве­жаў Бліз­нят Сус­вет­на­га ган­длё­ва­га цэн­тра ў Нью-Ёрку, Яўрэй­ска­га му­зея ў Бер­лі­не, Ка­ра­леў­ска­га му­зея Анта­рыа ў Та­рон­та, Му­зея су­час­на­га мас­тац­тва ў Мі­ла­не і трох Тан­цу­ючых Ве­жаў у Се­уле — па­бу­да­ваў му­зей у 600-ты­сяч­най ста­лі­цы Літ­вы.

Вя­до­мы трэнд не­ка­ль­кіх апош­ніх дзе­ся­ці­год­дзяў: га­ра­ды, што ро­бяць стаў­ку на раз­віц­цё, не­за­леж­на ад усіх іншых аб­ста­ві­наў, бу­ду­юць но­вы, па-доб­ра­му па­фас­ны му­зей су­час­на­га мас­тац­тва ў са­мым цэн­тры і з са­мым зна­ка­мі­тым архі­тэк­та­рам, яко­га то­ль­кі мож­на пры­цяг­нуць. Яго імя пра­цуе за­доў­га да з’яў­лен­ня МСМ, але на 200% рэ­кла­ма ўклю­ча­ецца, ка­лі За­ха Ха­дзід, Нор­ман Фос­тэр, Фрэнк Гэ­ры, Оскар Ні­ме­ер, Рэ­нца Пі­яна, Сан­т’я­га Ка­лат­ра­ва, Рон Арад па­кі­да­юць у го­ра­дзе свае тва­рэн­ні.

Пра гэ­тую тэн­дэн­цыю пі­саў Ба­рыс Гройс, яна ві­да­воч­ная не то­ль­кі для пра­він­цыі, але і для пер­шых ста­ліц све­ту. Ды вось хоць бы эфект Бі­ль­баа: на по­ўна­чы Іспа­ніі, у Кра­іне Бас­каў фрон­тмэ­нам пе­ра­ўтва­рэн­няў стаў Му­зей Гу­ген­хай­ма (1997), па­бу­да­ва­ны па пра­екце Фрэн­ка Гэ­ры. Адзна­чым, што мет­ро, для «пад­трым­кі» эфек­ту, тут скан­стру­яваў Нор­ман Фос­тэр, і вя­дзе ад­на з яго лі­ній на­ўпрост на бе­раг акі­яна. Але сты­му­ля­ваў пе­ра­ме­ны ме­на­ві­та му­зей, і го­рад змя­ніў­ся. Бо­льш за тое, на­вед­ва­юць яго ў тры разы бо­льш лю­дзей, чым пра­гна­за­ва­ла­ся пер­ша­па­чат­ко­ва.

Той факт, што Літ­ва, па пры­ват­най іні­цы­яты­ве Да­нгу­оле і Вік­та­ра­са Бут­ку­саў, саб­ра­ла су­час­ную му­зей­ную ка­лек­цыю і рэ­алі­за­ва­ла пра­ект Да­ні­эля Лi­бес­кiн­да, свед­чыць пра са­цы­яку­ль­тур­ную па­вес­тку бо­льш, чым лю­бая ста­тыс­ты­ка.

А му­зей­ная ста­тыс­ты­ка наступная:

Ка­лек­цыя — ка­ля 5000 ра­бот лі­тоў­скіх мас­та­коў XX — па­чат­ку XXI ста­год­дзя.

Плош­ча вы­ста­вач­ных за­лаў — 1300 кв. м.

Агу­ль­ная плош­ча — бо­льш за 3100 кв. м.

Кошт пы­тан­ня: ка­ля 3 млн еўра — зя­ме­ль­ны ўчас­так, 7 млн еўра — бу­даў­ніц­тва МО.

Па­штоў­ка 2. На пра­свет

Му­зей МО ідэ­аль­на ўпі­са­ны ў га­рад­скі лан­дшафт. Пры­тым што гэ­та за­ўсё­ды спрэч­ная па­зі­цыя для та­ко­га ро­ду пра­ектаў. Пра­блем­ная і пра­тэст­ная.

Для бу­даў­ніц­тва бы­ло вы­бра­на мес­ца, з са­вец­кіх ча­соў за­ня­тае кі­на­тэ­атрам «Lietuva» (1965): знос бу­дын­ка, хоць і за­кі­ну­та­га, вя­до­ма, су­пра­ва­джаў­ся не­за­да­во­ле­нас­цю на­ста­ль­гіч­на на­стро­еных га­ра­джан. Маг­чы­ма, не­хта па­мя­таў, што тут пра­ца­ваў офіс кі­на­фес­ты­ва­лю «Kino pavasaris» («Вяс­на кі­но»). Але бу­ды­нак усё ж быў зне­се­ны, МО па­бу­да­ва­ны, і кан­струк­цыя яго та­кая, што праз усе шкля­ныя па­вер­хні сцен бач­ныя су­сед­нія ву­лі­цы, вер­хняя пля­цоў­ка, унут­ра­ны двор, дзе пла­ну­ецца вы­ста­ўляць ску­льп­ту­ры і аб’­екты. Жы­ва­піс на трэ­цім па­вер­се, фа­таг­ра­фіч­ны (па­куль яшчэ) дру­гі па­верх — ва ўсіх ра­кур­сах мож­на ба­чыць і ста­ры го­рад, і мі­на­коў, і тран­спарт. На­ват ка­вяр­ня і кні­гар­ня раз­меш­ча­ны так, каб пуб­лі­ка не пра­хо­дзі­ла ў глы­бі­ню па­мяш­кан­няў. Ад­чу­ван­не, што му­зей злу­ча­ны з са­мім жыц­цём го­ра­да, — ад­но з са­мых моц­ных.

Не мен­шая ўда­ча му­зея — та­лент Лi­бес­кiн­да ў дэ­кан­струк­цыі. Май­стар фор­мы і ге­амет­рыі, а да сло­ва, фі­ло­саф і пра­фе­сій­ны му­зы­кант, на­ват на не­вя­лі­кай, у па­ра­ўнан­ні са сва­імі тры­умфа­ль­ны­мі аб’­екта­мі, плош­чы па­цвер­дзіў сло­вы кры­ты­каў, што без Лi­бес­кiн­да не­ль­га ка­заць пра дэ­кан­струк­ты­візм у архі­тэк­ту­ры. Бу­ды­нак на­сы­ча­ны ско­ша­ны­мі па­вер­хня­мі, ды­яга­на­ль­ны­мі бэль­­ка­мі, зіг­за­га­мі і кан­трас­та­мі. Усё, што мож­на бы­ло скры­віць і раз­рэ­заць, бы­ло скрыў­ле­на і раз­рэ­за­на. Спа­чат­ку зда­ецца, што ад­чу­ван­не дыс­кам­фор­ту ад­па­вя­дае по­стса­вец­кай кан­цэп­цыі му­зея, але не­ўза­ба­ве ста­но­віц­ца зра­зу­ме­лым: су­час­нае мас­тац­тва дыс­кам­фор­тнае ў пры­нцы­пе, то-бок без­аднос­на да ня­даў­няй гіс­то­рыі. Та­му дэ­кан­струк­цыя як ме­тад за­ста­нец­ца ра­шэн­нем па-за ўты­лі­тар­ным уяў­лен­ні аб ча­се і чы­імі-не­будзь пе­ра­ва­га­мі. А пры­н­цып «на пра­свет» азна­чае, што пры­зна­чэн­не мас­тац­тва і му­зея — пе­ра­асэн­са­ван­не.

Па­штоў­ка 3. Ад во­пы­ту 1960-х да сён­няш­ня­га вы­ба­ру

Пра­гляд экс­па­зі­цыі рэ­ка­мен­ду­ецца па­чы­наць з трэ­ця­га па­вер­ха, з пра­екта, на маю дум­ку, пра­грам­на­га. «Усё мас­тац­тва — пра нас» («All Art Is About Us», ку­ра­тар­ка Ра­мін­та Юрэ­най­тэ) — гэ­та жы­ва­піс дру­гой па­ло­вы XX ста­год­дзя, пе­ры­яду, на якім скан­цэн­тра­ва­лі­ся Бут­ку­сы. Да­рэ­чы, ужо ў 2011 го­дзе іх ка­лек­цыя бы­ла пры­зна­ная на­цы­яна­ль­ным зда­быт­кам.

У асноў­ным гэ­та до­сыць экс­прэ­сіў­ныя аб­страк­тныя ра­бо­ты, у якіх ку­ра­тар­ка счыт­вае па­сля­ва­енныя траў­мы, ад­га­лос­кі ад­лі­гі, брэж­неў­скай стаг­на­цыі, пе­ра­бу­до­вы i сён­няш­ніх дзён. І вя­до­ма, пер­са­на­ль­ны во­пыт — аса­біс­та я б аб­ра­ла Мi­ка­ла­юса Сал­каў­ска­са і Андры­юса За­ка­раў­ска­са. Але сам Бут­кус ка­жа пра ўні­вер­са­ль­насць ка­лек­цыі: на яго дум­ку, мно­гія тво­ры су­гуч­ныя су­час­ным пе­ра­жы­ван­ням гле­да­ча, хоць хто­сь­ці не па­го­дзіц­ца з прад­стаў­ле­ны­мі інтэр­прэ­та­цы­ямі мі­ну­лых га­доў. Ма­ры і аб­сурд, ру­ці­на ці па­эзія — у лю­бым вы­пад­ку, «ка­заць пра час — зна­чыць, вы­клі­каць рэ­ха. Яно ёсць у во­пы­це кож­на­га, гэ­та су­до­тык з гіс­то­ры­яй». Па­вод­ле май­го ўра­жан­ня, «рэ­ха» спры­яе ад­чу­ван­ню тры­во­гі, вя­лі­кая за­ла як быц­цам ге­не­руе на­пру­жан­не. У гэ­тым сэн­се ку­ра­тар­ка цал­кам сфар­ма­ва­ла «інтэр­прэ­та­цыі» дра­ма­тыз­му са­вец­ка­га пе­ры­яду гіс­то­рыі Літ­вы.

...Ко­ль­кі слоў пра архіў, пра тую час­тку фон­ду, якая яшчэ ча­кае сва­іх гле­да­чоў. Архіў, у рам­ках ма­ёй са­ма­стой­най кан­цэп­цыі «на пра­свет», зна­хо­дзіц­ца за шкля­ны­мі дзвя­ры­ма і так­са­ма ад­кры­ты для по­гля­даў. Па сут­нас­ці та­кая ж пра­сто­ра для мас­тац­тва, як і вы­ста­вач­ная за­ла, то­ль­кі за­мест под­пі­саў і ку­ра­тар­скіх тэк­стаў — стой­кі аб­ста­ля­ван­ня.

Па­штоў­ка 4. Фа­таг­ра­фія што­дзён­нас­ці на дзвюх мо­вах

У ад­роз­нен­не ад вя­лі­кай за­лы МО, у ма­лой пан­уе эфект па­зна­ван­ня, які зда­ра­ецца ў ме­ло­ды­ях і кі­на­фі­ль­мах. «Плынь па­ўся­дзён­на­га жыц­ця» («The passage of daily life») сус­тра­кае нас доб­ра зна­ёмы­мі імё­на­мі: Анта­нас Сут­кус, Аляк­сан­драс Ма­цы­яўскас, Аль­гі­ман­тас Кун­чус. Ву­лі­цы Ві­ль­ні, Каў­на­са і Па­лан­гі, ве­тэ­ры­нар­ная клі­ні­ка, пры­ват­ныя інтэ­р’е­ры, вяс­ко­вае жыц­цё, лі­тоў­цы 1970-х. Ку­ра­тар­ка Ра­мін­та Юрэ­най­тэ ад­ной ідэ­яй аб’­ядноў­вае фа­таг­ра­фіч­ную час­тку з экс­па­зі­цы­яй жы­ва­пі­су. Пры гэ­тым яна вы­лу­чае і кан­цэп­ту­аль­ны для фа­таг­ра­фіі склад­нік: мы ба­чым не то­ль­кі фе­но­мен лі­тоў­скай шко­лы, па-свой­му ра­ман­тыч­най у да­ку­мен­та­цыі ча­су, але і фа­тог­ра­фаў, якія лі­чы­лі важ­ным ісці іншым шля­хам. І ў гэ­тым, ма­быць, асноў­ная інтры­га для бе­ла­рус­ка­га гле­да­ча. «Іншым шля­хам» па­йшлі Гін­таў­тас Тры­ма­кас, Аль­фон­сас Буд­вi­цiс, Аль­гір­дас Сес­кус, іх мы ве­да­ем знач­на менш. Гэ­та асоб­ны на­ра­тыў вы­ста­вы, і ста­но­віц­ца ясна, ча­му ме­на­ві­та. Тры­ма­кас за­хап­ля­ецца фор­май, тэк­сту­рай, па­збаў­ля­ючы аб’­екты іх ася­род­дзя, па­вя­ліч­вае іх на­сто­ль­кі, ажно ўжо не зра­зу­ме­ла, што пе­рад на­мі. Да­ку­мен­та­цыя пе­ра­тва­ра­ецца ў знак, сім­вал ча­го­сь­ці ад­ста­ро­не­на­га. Рэ­мі­гі­юс Па­чэ­са — май­стар графікі і кам­па­зі­цыі, эфект це­няў на­паў­няе іро­ні­яй. Ня­знач­ныя дэ­та­лі як быц­цам вы­пра­боў­ва­юць мед­ыум на тры­ва­ласць: фік­са­цыя дзе­ля фік­са­цыі пе­ра­тва­рае ад­біт­кі ў шэ­раг ме­лан­ха­ліч­ных воб­ра­заў, у якіх мож­на ўба­чыць лі­та­ра­ль­на ўсё. Гэ­та ўсё тая ж «Плынь па­ўся­дзён­на­га жыц­ця», але, без­умоў­на, іншая мо­ва, а за ёй — ад­арва­насць ад са­цы­яль­ных чын­ні­каў, ад лю­бо­га акты­віз­му.

Раз­дзе­лы вы­ста­вы так уме­ла су­пра­ць­пас­таў­ле­ныя, што кан­тэкст лі­тоў­скай фа­таг­ра­фіі апош­ніх дзе­ся­ці­год­дзяў на­бы­вае па­трэб­ны аб’­ём. Адзна­чу: хоць дру­гі на­пра­мак бе­ла­ру­сам зна­ёмы менш, гэ­тыя аўта­ры так­са­ма ста­лі кла­сі­ка­мі — ска­заць, што яны за­ста­лі­ся ў андэг­раў­ндзе, ні­як не­ль­га. Фа­таг­ра­фіч­ная прэ­зен­та­цыя МО ў гэ­тай час­тцы ста­ла двой­чы па­зна­ва­ль­най, і ёсць упэў­не­насць: фа­таг­ра­фія і ў да­лей­шым бу­дзе ў фо­ку­се ўва­гі ку­ра­та­раў. А на­вед­ва­ль­ні­каў у гэ­тай за­ле ўжо ця­пер бо­льш, чым у іншых.

Па­штоў­ка 5. Ві­ла «Літ­ва»: да­ку­мент, воб­раз, ме­та­фа­ра

Маг­чы­ма, са­мая ці­ка­вая і ў ку­ра­тар­скім да­чы­нен­ні раз­гор­ну­тая інста­ля­цыя — «Ві­ла «Літ­ва»» (аўта­ры Nomeda & Gediminas Urbonas). У 2007 го­дзе яе прад­стаў­ля­лі на 52-м арт-бі­ена­ле ў Ве­не­цыі з тэ­май «Ду­май па­чуц­ця­мі, ад­чу­вай роз­у­мам» (ку­ра­тар Ро­берт Стор), і лі­тоў­скі па­ві­ль­ён атры­маў та­ды «Га­на­ро­вае згад­ван­не».

Ба­ць­ка і сын П’ячэн­цi­нi (Пій і Мар­чэ­ла) бу­ду­юць гэ­тую ві­лу — і гэ­та рэ­аль­ны бу­ды­нак, а не фі­гу­ра пра­мо­вы, — у 1912 го­дзе. У 1933-м ві­лу аран­дуе лі­тоў­скі па­сол Ва­ль­дэ­ма­рас Чар­не­кiс для раз­мяш­чэн­ня па­со­льс­тва, і та­ды яна атрым­лі­вае сваю па­этыч­ную на­зву. За­тым (1937) Літ­ва куп­ляе ві­лу за 3 млн лір з іпа­тэч­ны­мі пла­ця­жа­мі да 1952 го­да, ну а да­лей, у жніў­ні 1940-га, па­чы­на­юцца сус­вет­ныя ка­так­ліз­мы: ува­хо­джан­не кра­іны ў СССР, падзеі Дру­гой сус­вет­най вай­ны, кам­пен­са­цыі і г.д. Для Літ­вы ві­ла бы­ла стра­ча­ная.

Пра­ект, прад­стаў­ле­ны ў МО, змяш­чае два ві­дэ­афі­ль­мы. Пер­шы — з 1930-х, з амаль ся­мей­най хро­ні­кай па­сла Ста­сі­са Ла­за­рай­цi­са, ці­ха­мір­ным яшчэ жыц­цём і пра­цай дып­ла­ма­таў у Іта­ліі. Яшчэ ад­но ві­дэа — з на­ша­га ча­су, ка­лі на арт-бі­ена­ле ў Ве­не­цыі з ма­ке­та ві­лы вы­пус­ка­лі ў не­ба га­лу­боў у знак надзеі на пры­мі­рэн­не. Літ­ва за­ўсё­ды зма­га­ла­ся за вяр­тан­не ві­лы як аб’­екта не­ру­хо­мас­ці, і мас­тац­кі жэст па­ві­нен быў азна­чаць доб­рую во­лю і га­тоў­насць доў­жыць пра­цяг­лы ды­ялог. Плюс пад­ра­бяз­ная iнфаг­ра­фі­ка і ад­апта­ва­ная рэ­плі­ка ві­лы так­са­ма раз­меш­ча­ны ў экс­па­зі­цыі.

Та­кі быў дэ­бют­ны вы­хад у свет но­ва­га му­зея МО ў Ві­ль­ні. Ужо ў са­ка­ві­ку за пер­шым сэ­там, ка­лі мож­на вы­ка­рыс­таць тут спар­тыў­ную лек­сі­ку, ру­шыць услед дру­гі. Ба­ла­зе ка­лек­цыя ў Бут­ку­саў вя­лі­кая. Ча­ка­юцца ску­льп­тур­ныя аб’­екты на ад­кры­тай пля­цоў­цы му­зея. А бе­ла­ру­саў да­клад­на мож­на па­він­ша­ваць з ку­ль­тур­най падзе­яй у та­кой бліз­кай кра­іне-су­сед­цы.