Баў­хаўз і по­зні са­вец­кі ма­дэрнізм

Не­скла­да­на ўя­віць, як пра­хо­дзі­лі ві­зі­ты вы­клад­чы­каў і сту­дэн­таў Баў­хаў­за ў СССР да Дру­гой сус­вет­най вай­ны і па­сля, як ад­бы­ваў­ся аб­мен ідэй на аса­біс­тым узроў­ні. Тро­хі скла­да­ней зра­зу­мець, якім чы­нам іх ад­апта­ва­лі і вы­ка­рыс­тоў­ва­лі ў зу­сім роз­ных эка­на­міч­ных рэ­алі­ях і ку­ль­тур­ных кан­тэк­стах. Ад­роз­нен­ні ва ўспры­ман­ні ідэй і спад­чы­ны Баў­хаў­за па­між дзвю­ма сус­вет­ны­мі вой­на­мі і па­сля іх у Гер­ма­ніі і СССР бы­лі ві­да­воч­ны­мі, як і асаб­лі­вас­ці іх успры­ман­ня ў БССР. Вар­та ўліч­ваць, што ў зма­ган­ні з фар­ма­ліз­мам з 1930-х рэ­жым у БССР быў на­шмат бо­льш кан­сер­ва­тыў­ны, чым у СССР (Мас­ква, Ле­нін­град). Маг­чы­масць пра­ца­ваць у аван­гар­дыс­цкім клю­чы, зма­ган­не з «фар­ма­ліз­мам», як і рэ­абі­лі­та­цыя аван­гар­дна­га мас­тац­тва, ад­бы­ва­лі­ся са знач­ным спаз­нен­нем у па­ра­ўнан­ні з умоў­ным «цэн­трам». Ад­на­ча­со­ва ад­да­ле­насць ад цэн­тра пры­няц­ця ра­шэн­няў маг­ла спры­яць пэў­ным па­слаб­лен­ням.

Гіс­то­рыя Баў­хаў­за по­ўная су­пя­рэч­нас­цяў і кан­флік­таў, пра бо­ль­шую час­тку якіх мы ма­ла што ве­да­ем, і пры­йшоў час раз­абрац­ца: ча­му. Пер­шая сус­вет­ная вай­на, злу­ча­ныя з ёй ма­са­выя за­бой­ствы з вы­ка­рыс­тан­нем апош­ніх да­сяг­нен­няў пра­мыс­ло­вай рэ­ва­лю­цыі і на­ву­кі (пры­кла­дам, газ за­рын), сва­бод­ны ка­пі­та­лізм і інфля­цыя, імпер­ская па­лі­ты­ка і на­цы­яна­лізм пры­вя­лі не то­ль­кі да кры­зі­су ў Гер­ма­ніі, але і вы­клі­ка­лі за­пыт на не­шта кар­ды­на­ль­на но­вае для пра­грэ­сіў­на на­стро­енай час­ткі гра­мад­скас­ці. Стаў­лен­не Баў­хаў­за да мі­ну­ла­га і тра­ды­цыі вы­яві­ла­ся ў зва­ро­це да ба­за­вых фор­маў, ко­ле­раў і ма­тэ­ры­ялаў, што бы­ло раў­наз­нач­на раз­ры­ву з мі­ну­лым і аб­ну­лен­ню тра­ды­цыі.

У кан­тэк­сце ня­мец­кай ку­ль­ту­ры гэ­та вы­гля­да­ла до­сыць ад­ыёз­ным, на­ват Ніц­шэ быў тут менш ра­ды­ка­ль­ны. Та­му ад­ра­зу па ад­крыц­ці Ва­ль­тар Гро­пі­ус, за­сна­ва­ль­нік і пер­шы ды­рэк­тар шко­лы, сутык­нуў­ся з не­пры­ман­нем кан­сер­ва­тыў­най бо­ль­шас­ці. Кры­ты­кі Баў­хаў­за ў 1920-я за­ся­ро­дзі­лі­ся на тым, што пра­екты эка­на­міч­на­га і фун­кцы­яна­ль­на­га жыл­ля для пра­цоў­ных, для якіх, улас­на, і ства­ра­лі­ся пра­екты, ма­ла ка­му пад­аба­лі­ся, і менш за ўсё — са­мім пра­цоў­ным. Ім трэ­ба бы­ло кам­фор­тнае жыт­ло (пры­ту­лак і схо­віш­ча), а не ма­шы­на, што вы­кон­вае пэў­ныя фун­кцыі. Эрнст Кал­лай, га­лоў­ны рэ­дак­тар ча­со­пі­са «Баў­хаўз», так ха­рак­та­ры­за­ваў архі­тэк­тур­ныя пра­екты і фун­кцы­яна­ль­ны пад­ыход да пра­екта­ван­ня жыт­ла: «з ту­але­там, ван­най, свят­лом і не­ка­ль­кі­мі дру­жа­люб­ны­мі сце­на­мі (a few friendly wall)». Ці «Жыт­ло, зі­хат­лі­вае шклом і стал­лю — Баў­хаўз стыль; ста­лё­выя труб­кі кар­ка­са крэс­ла — Баў­хаўз стыль; лям­па з ні­ке­ля­ва­най пад­стаў­кай і аб­ажу­рам з ма­та­ва­га шкла — Баў­хаўз стыль; ад­сут­насць кар­цін на сце­нах — Баў­хаўз стыль». Вен­скі архі­тэк­тар Джо­зэф Франк у 1931 го­дзе пі­ша: «Тое, што ця­пер уяў­ляе фун­кцы­яна­ль­ны пады­ход, — гэ­та не што іншае, як бед­на­та». На­ват Ад­ольф Ло­ас вы­ка­заў­ся: «Бес­ка­рыс­ныя кан­струк­цыі, вы­ка­рыс­тан­не ўся­го трох ма­тэ­ры­ялаў (бе­тон, шкло і ме­тал) — ра­ман­тызм Баў­хаў­за ні­чым не леп­шы за арна­мен­та­лізм». І гэ­та пі­ша ча­ла­век, які пры­раў­няў пры­хі­ль­насць да арна­мен­ту да ду­шэў­ных хва­роб. «Шык плос­кіх да­хаў» вы­гля­дае ў ча­ра­дзе кры­тыч­ных вы­каз­ван­няў амаль кам­плі­мен­там. Але ня­гле­дзя­чы на ўсе су­пя­рэч­нас­ці, прад­стаў­ні­кі Баў­хаў­за энер­гіч­на пра­ца­ва­лі над эстэ­ты­кай для сфе­ры пра­мыс­ло­вых тэх­на­ло­гій, і гэ­тая эстэ­ты­ка не му­сі­ла мець ні­чо­га агу­ль­на­га са сты­ля­мі па­пя­рэд­ніх эпох. Не дзі­ва, што Баў­хаўз так хут­ка і арга­ніч­на быў успры­ня­ты ў ЗША, дзе ку­льт бу­ду­чы­ні спа­лу­чаў­ся з па­лі­ты­кай melting pot (пла­ві­ль­ны ка­цёл), пры якой эміг­ран­там пра­па­ноў­ва­ла­ся за­быц­ца пра мі­ну­лае і пра­ца­ваць на шчас­лі­вую бу­ду­чы­ню, ува­соб­ле­ную ў аме­ры­кан­скай ма­ры. Кан­флікт з бур­жу­азным ата­чэн­нем шко­лы Баў­хаўз су­пра­ва­джаў­ся су­пра­цьс­та­яннем кан­цэп­цый пер­шых двух ды­рэк­та­раў: Ва­ль­та­ра Гро­пі­уса (кі­ра­ваў шко­лай на пра­ця­гу пер­шых дзе­вяці га­доў), што ста­яў за са­юз мас­тац­тва і тэх­на­ло­гій, і Ха­нэ­са Ме­ера (кі­ра­ваў два га­ды), які ба­чыў у архі­тэк­ту­ры і ды­зай­не пры­ла­ду ства­рэн­ня но­ва­га гра­мад­ства. Ад­сут­насць кан­сэн­су­су ся­род май­строў шко­лы, пра што вя­до­ма па дзён­ні­ках Оска­ра Шле­ме­ра, Джо­зэ­фа Аль­бер­са і іншых, да­да­ва­ла на­пру­жа­нас­ці агу­ль­най атмас­фе­ры. Тым не менш су­пра­цьс­та­янне Гро­пі­уса і Ме­ера спры­чы­ні­ла­ся з’яў­лен­ню дзвюх кан­ку­рэн­тных, а ча­сам уз­ае­ма­вык­лю­ча­ль­ных гіс­то­рый уста­но­вы.

Кан­так­ты са­вец­кіх мас­тац­кіх уста­ноў са шко­лай Баў­хаўз рас­па­ча­лі­ся ў апош­ні год ды­рэк­тар­ства Гро­пі­уса, але най­бо­льш інтэн­сіў­ны­мі бы­лі ў двух­га­до­вы пе­ры­яд ды­рэк­тар­ства Ме­ера, ча­му спры­ялі яго са­цы­яліс­тыч­ныя пе­ра­ка­нан­ні. Не­ка­то­рыя сту­дэн­ты па­сля па­еха­лі пра­ца­ваць у СССР.

У 1930 го­дзе Ха­нэс Ме­ер са сту­дэн­та­мі пры­ехаў у Мас­кву з не­вя­лі­кай вы­ста­вай. Ме­ер прад­стаў­ляў то­ль­кі тыя пра­цы, якія бы­лі звя­за­ны з яго кан­цэп­цы­яй архі­тэк­ту­ры і ды­зай­ну. Ён па­кі­нуў без тлу­ма­чэн­няў пры­чы­ну, ча­му не па­жа­даў за­стац­ца ў СССР, хоць па­сля эміг­ра­цыі ў Мек­сі­ку (эміг­ра­ваць у ЗША не за­ха­цеў з-за ідэ­ала­гіч­най ня­зго­ды з ка­пі­та­ліс­тыч­ным рэ­жы­мам) на іспан­скай мо­ве на­пі­саў грун­тоў­ны і ў цэ­лым да­дат­ны арты­кул пра архі­тэк­ту­ру і ды­зайн СССР у свят­ле пер­шай і дру­гой пя­ці­го­дак. Ка­лі пры на­цыз­ме Баў­хаўз трак­та­ваў­ся як «дэ­ге­не­ра­тыў­нае мас­тац­тва», то пры ста­лі­ніз­ме ён кры­ты­ка­ваў­ся за «фар­ма­лізм», так­са­ма цка­ва­лі­ся мас­та­кі, якія пра­ца­ва­лі ў кан­струк­ты­віс­цкай і экс­прэ­сіў­най ма­не­ры. Тым не менш уплыў шко­лы і фар­ма­ль­ныя по­шу­кі ў архі­тэк­ту­ры і ды­зай­не мож­на вы­явіць яшчэ да ся­рэ­дзі­ны 1930-х. Па­сля не бы­ло ні­якай маг­чы­мас­ці ад­кры­та і афі­цый­на ці­ка­віц­ца Баў­хаў­зам, як і аван­гар­дным мас­тац­твам. У дру­гі раз ідэі шко­лы Баў­хаўз бы­лі імпар­та­ва­ны ў СССР з на­го­ды за­сна­ван­ня ВНИ­ИТЭ ў са­мы раз­гар ха­лод­най вай­ны. Та­ды пра­ва­ды­ром ідэй вы­сту­пі­ла Ульм­ская шко­ла ды­зай­ну (ФРГ), якая бы­ла вы­дат­на інтэг­ра­ва­на ў ка­пі­та­ліс­тыч­ную эка­но­мі­ку. У кан­тэк­сце су­пра­цьс­та­яння са­цы­яліс­тыч­на­га і ка­пі­та­ліс­тыч­на­га рэ­жы­маў у ход ішло ўсё, што маг­ло пад­крэс­ліць іх пе­ра­ва­гу адзін пе­рад ад­ным, і Баў­хаўз пры­даў­ся ве­ль­мі да­рэ­чы. Ён раз­гля­даў­ся як знак эка­на­міч­на­га і індус­тры­яль­на­га ад­ра­джэн­ня лі­бе­ра­ль­най Гер­ма­ніі (ФРГ), пры гэ­тым гіс­то­рыя за­крыц­ця шко­лы на­цыс­та­мі ад­ыгра­ла не­ма­ла­важ­ную ро­лю для рэ­абі­лі­та­цыі ФРГ у па­ва­енным све­це. Але, каб ні­ве­ля­ваць са­цы­яліс­тыч­ныя па­мкнен­ні двух­га­до­ва­га ды­рэк­тар­ства Ха­нэ­са Ме­ера, увесь бу­кет ідэй і дзей­нас­ці Баў­хаў­за бы­ў зве­дзе­ны да мас­тац­ка­га сты­лю, які ха­рак­та­ры­за­ваў­ся вы­ка­рыс­тан­нем ба­за­вых ко­ле­раў і про­стых фор­маў і по­шу­ку вы­раз­ных улас­ці­вас­цяў ма­тэ­ры­ялаў, якія мы да­гэ­туль успры­ма­ем як асноў­ную вер­сію гіс­то­рыі шко­лы. Па­лі­ты­ка, ідэ­ало­гія і пра­ектная дзей­насць ВНИ­ИТЭ шмат у чым бы­ла пе­рад­выз­на­ча­на «ку­хон­ны­мі» дэ­ба­та­мі Нік­са­на і Хруш­чо­ва, якія ад­бы­лі­ся на вы­ста­ве «Пра­мыс­ло­вая прад­укцыя ЗША» ў Мас­кве, і зна­ка­мі­тай за­явай Мі­кі­ты Хруш­чо­ва пра тое, што, са­вец­кую ся­м’ю не здзі­віш па­су­да­мый­най ма­шы­най. Гэ­та ў 1959 го­дзе! Па­сля та­кой за­явы ні­чо­га не за­ста­ва­ла­ся, апроч як пе­ра­ары­ента­ваць са­вец­кую індус­трыю з вы­твор­час­ці стан­коў (срод­каў вы­твор­час­ці для вы­твор­час­ці — ка­тэ­го­рыя та­ва­раў А) на по­бы­та­выя та­ва­ры (ка­тэ­го­рыя та­ва­раў Б). Але хут­кі ана­ліз ня­даў­на зной­дзе­на­га архі­ва бе­ла­рус­ка­га фі­лі­яла ВНИ­ИТЭ па­каз­вае, што до­ля пра­ектаў ка­тэ­го­рыі А ўсё ж бы­ла ве­ль­мі істот­най, а зна­чыць асоб­ныя са­вец­кія се­м’і, на­су­пе­рак аб­яцан­ням Хруш­чо­ва, ме­лі ўсе шан­цы толь­­кі з за­йздрас­цю па­зі­раць на па­су­да­мый­ныя ма­шы­ны. Пуб­лі­ка­цыі ў ча­со­пі­се «Тэх­ніч­ная эстэ­ты­ка» і спа­да­рож­ных вы­дан­нях ВНИ­ИТЭ, на­ву­ча­ль­ныя пра­гра­мы мас­тац­кіх ВНУ свед­чаць пра ве­лі­зар­ны ўплыў ідэй, пры­піс­ва­ных шко­ле Баў­хаўз. Фак­тыч­на мас­тац­кая ад­ука­цыя бу­да­ва­ла­ся на пад­ыхо­дах, у якіх афі­цый­на пры­зна­ва­ла­ся пе­ра­емнасць з гэ­тай шко­лай: фар­ма­ль­ная кам­па­зі­цыя, ко­ле­раз­наў­ства па сіс­тэ­ме Ітэ­на і, вя­до­ма, та­та­ль­ны пад­ыход да пе­ра­тва­рэн­ня срод­ка­мі ды­зай­ну не то­ль­кі ата­чэн­ня, але і тых, хто па­ві­нен яго на­ся­ляць, у са­вец­кай тэр­мі­на­ло­гіі — сіс­тэм­ны пад­ыход, ці ды­зайн як пры­ла­да са­цы­яль­най тран­сфар­ма­цыі.

Лі­чыц­ца, што ме­на­ві­та Баў­хаў­зу трэ­ба дзя­ка­ваць за стан­дар­ты­за­ва­нае бу­даў­ніц­тва, што знай­шло ўва­саб­лен­не ў пан­эль­най за­бу­до­ве са­вец­кіх га­ра­доў. Па­ра­ўноў­ва­ючы пан­эль­ныя да­мы з архі­тэк­тур­ны­мі пра­екта­мі Ха­нэ­са Ме­ера, сап­раў­ды скла­да­на ад­маў­ляць іх су­вязь і пе­ра­емнасць. Фун­кцы­яна­ль­ны па­д­ы­ход да пра­екта­ван­ня пра­сто­ры ква­тэр і гра­мад­скіх па­мяш­кан­няў, гэ­так жа як і ў Гер­ма­ніі, у Са­юзе час­та ацэ­нь­ва­лі кры­тыч­на. Ад­на­ча­со­ва з інтэн­сіў­най пра­гра­май індус­тры­ялі­за­цыі і на­рош­чван­нем вы­твор­час­ці та­ва­раў по­бы­та­ва­га пры­зна­чэн­ня існа­ва­лі кра­мы «Зра­бі сам» і руб­ры­кі пра па­ляп­шэн­не спа­жы­вец­кіх якас­цяў та­ва­раў у ча­со­пі­сах «На­ву­ка і жыц­цё», «Ра­бот­нi­ца i ся­лян­ка»...

Уплыў шко­лы Баў­хаўз на індус­тры­яль­ную эстэ­ты­ку та­ва­раў се­рый­най вы­твор­час­ці ацэ­нь­ва­ецца за­ўсё­ды па­зі­тыў­на, ча­го не сус­тра­ка­ла­ся пры ацэн­цы вы­ні­ку ўка­ра­нен­ня гэ­тай эстэ­ты­кі ў са­вец­кай пра­мыс­ло­вас­ці.

У Са­вец­кім Са­юзе Баў­хаўз мог пры­мац­ца і з ве­ль­мі не­ча­ка­ных пры­чын. Ад­на з іх кры­ецца ў спо­са­бе ле­гі­ты­ма­цыі са­вец­ка­га аван­гар­ду. Да ха­лод­най вай­ны за­хоў­ван­не прац мас­та­коў-аван­гар­дыс­таў, іх вы­ву­чэн­не бы­ло спра­вай не­бяс­печ­най. Ад­мо­ва ад гіс­та­рыч­нас­ці, тра­ды­цы­яна­ліз­му ў імя індус­тры­яль­най эстэ­ты­кі, аб­веш­ча­ная Баў­хаў­зам, цал­кам рэ­за­нуе са спро­бай дыс­тан­цы­явац­ца, за­быц­ца ці «за­быць» (вы­цес­ніць з па­мя­ці) і асу­дзіць ста­лін­скія рэ­прэ­сіі.

Ня­гле­дзя­чы на тое што ў БССР яшчэ све­жы­мі бы­лі ўспа­мі­ны пра рэ­прэ­сіі ста­лін­ска­га пе­ры­яду, а «на­цы­яна­ліс­тыч­ныя спра­вы» ў ася­род­дзі інтэ­лі­ген­цыі фаб­ры­ка­ва­лі­ся і ў 1970-я, ідэ­ало­гія і эстэ­ты­ка ма­дэр­ніз­му, на пры­кла­дзе Баў­хаў­за, да­зва­ля­ла як быц­цам аб­ну­ліць, за­быц­ца пра дос­вед па­пя­рэд­ніх па­ка­лен­няў і па­чаць усё з чыс­та­га арку­ша: про­стых ге­амет­рыч­ных фор­маў, ба­за­вых ко­ле­раў і но­вых ма­тэ­ры­ялаў. З но­вым сты­лем звяз­ва­лі­ся надзеі на бо­льш спра­вяд­лі­выя ці хоць бы менш кры­ва­жэр­ныя рэ­жым і ата­чэн­не. Пад эгі­дай за­хап­лен­ня ідэ­ямі Баў­хаў­за ў архі­тэк­ту­ры і інтэ­р’е­ры рэ­алі­за­ваў­ся за­пыт на ад­ра­чэн­не ад мі­ну­ла­га, пе­рад­усім, ма­быць, ста­лін­ска­га мі­ну­ла­га (знік­лых без вес­ткі на­заў­жды ці над­оўга свая­коў, сяб­роў і ка­ле­гаў у ка­та­ва­ль­нях ста­лін­скіх ла­ге­раў, па­ўсюд­ныя да­но­сы і іншае), ува­соб­ле­нае ў эстэ­т­ыцы пра­змер­нас­ці і бур­жу­азнас­ці. Эстэ­ты­ка Баў­хаў­за ва ўсім су­пра­ць­пас­таў­ле­на ста­лін­ска­му ампі­ру, гэ­так жа як і ў па­ва­еннай Гер­ма­ніі (па­сля Пер­шай сус­вет­най вай­ны) аске­тызм фун­кцы­яна­ліс­таў не мае ні­чо­га агу­ль­на­га з эстэ­ты­кай мэб­лі і прад­ме­таў інтэ­р’е­ра Гер­ман­скай імпе­рыі і Вей­мар­скай рэ­спуб­лі­кі. Баў­хаўз ідэ­аль­на па­са­ваў для ўва­саб­лен­ня надзей на іншую бу­ду­чы­ню, бо­льш спра­вяд­лі­вую і, пры­нам­сі, ве­ге­та­ры­янскую ў па­лі­тыч­ным да­чы­нен­ні. А та­та­ль­ны, ці, у са­вец­кай тэр­мі­на­ло­гіі, сіс­тэм­ны пад­ыход то­ль­кі ўзмац­няў надзеі на аб­наў­лен­не ўся­го ата­чэн­ня, а не то­ль­кі кроп­ка­выя па­ляп­шэн­ні. Па­ра­докс ма­дэр­ніс­цка­га ды­зай­ну быў у тым, што ён су­пя­рэ­чыў гус­там бо­ль­шас­ці, асаб­лі­ва пра­ле­та­ры­яту, на ка­го га­лоў­ным чы­нам і бы­лі скі­ра­ва­ны надзеі на са­цы­яль­ную тран­сфар­ма­цыю з да­па­мо­гай но­ва­га ві­зу­аль­на­га асяроддзя. Пад­час ха­лод­най вай­ны, аске­тыч­ны, «ха­лод­ны» ма­дэр­ніс­цкі ды­зайн ува­саб­ляў спа­дзе­вы на но­вы, бо­льш бяс­печ­ны і дэ­мак­ра­тыч­ны свет, па­жа­да­ны, але не­да­сяж­ны для бо­ль­шас­ці. Па ме­ры ўва­саб­лен­ня но­вых пры­нцы­паў у па­нэль­­най і стан­дар­ты­за­ва­най за­бу­до­ве га­ра­доў, у мэб­лі се­рый­най вы­твор­час­ці, які­мі зму­ша­на бы­ла ка­рыс­тац­ца тая са­мая бо­ль­шасць, ве­ль­мі хут­ка ста­лі бач­ны вар­тас­ці і не­да­хо­пы, што знай­шлі сваё ад­люс­тра­ван­не ў «кла­сі­цы» са­вец­ка­га кі­но. Ад­мо­ва ад мі­ну­ла­га на­зі­ра­ла­ся не то­ль­кі на ўзроў­ні па­лі­ты­кі тран­сфар­ма­цыі са­вец­кай пра­мыс­ло­вас­ці, але ў бі­ягра­фі­ях асоб­ных лю­дзей. Удзел у маш­таб­ных са­вец­кіх бу­доў­лях да­зва­ляў мнос­тву ма­ла­дых пра­фе­сі­яна­лаў пры­клас­ці свае сі­лы ў са­мых ад­да­ле­ных кут­ках кра­іны. Пра­цоў­ная міг­ра­цыя за­ма­цоўвала ма­дэр­ніс­цкі пад­ыход у фар­ма­ван­ні га­рад­ско­га ася­род­дзя і ата­чэн­ня: ад­сут­насць су­вя­зі з ла­ка­ль­ны­мі тра­ды­цы­ямі і гіс­то­ры­ямі ў імя свет­ла­га і леп­ша­га бу­ду­ча­га. Пра­фе­сій­ная эміг­ра­цыя ажыц­цяў­ля­ла­ся і ў пэў­ны пе­ры­яд за­ахвоч­ва­ла­ся не то­ль­кі ў кра­іне, але і па­між дру­жа­люб­ны­мі кра­іна­мі. Так, бі­ягра­фіі Эрві­на Шу­бер­та і Стэ­фа­на Се­бо­ка дэ­ман­стру­юць, на­ко­ль­кі ма­бі­ль­ны­мі маг­лі быць ма­ла­дыя ад­мыс­лоў­цы і на­ко­ль­кі па-роз­на­му скла­да­лі­ся іх лё­сы. Шу­берт і Се­бок, не­мцы, актыў­на ўцяг­ну­тыя ў дзей­насць у воб­лас­ці архі­тэк­ту­ры і ды­зай­ну, так ці інакш злу­ча­ную з Баў­хаў­зам, у са­мым па­чат­ку 1930-х па пра­фе­сій­най лі­ніі, маг­чы­ма, па за­пра­шэн­ні са­вец­кай дзяр­жа­вы, пе­ра­еха­лі ў СССР. Стэ­фан Се­бок пра­ца­ваў у архі­тэк­тур­ным бю­ро Мас­кпра­екттранс, Са­юзтран­с­пра­ект, дзе пра­екта­ваў чы­гу­нач­ныя стан­цыі Ка­зан­ска­га і Кур­ска­га вак­за­лаў. У 1936 го­дзе пра­ца­ваў у архі­тэк­тур­най сту­дыі бра­тоў Вес­ні­ных, удзе­ль­ні­чаў у пра­екта­ван­ні стан­цыі мет­ро «Па­вя­лец­кая». У са­мым па­чат­ку вай­ны быў арыш­та­ва­ны і аб­ві­на­ва­ча­ны ў шпія­на­жы, за­гі­нуў пры ня­выс­вет­ле­ных ака­ліч­нас­цях, рэ­абі­лі­та­ва­ны ў 1997 го­дзе. Эрвін Шу­берт, па ад­ных кры­ні­цах, збег у СССР ад на­цыз­му, па іншых — па­пра­сіў праз МОПР атры­ман­не са­вец­ка­га гра­ма­дзян­ства. У Мас­кве пра­ца­ваў мас­та­ком-кан­струк­та­рам у мас­тац­кай фаб­рыч­на-за­вод­ской ву­чэ­ль­ні ў Аб­рам­ца­ва і на­ву­ко­вым су­пра­цоў­ні­кам у Ка­бі­не­це ўнут­ра­на­га аб­ста­ля­ван­ня і мас­тац­кай пра­мыс­ло­вас­ці Усе­са­юзнай ака­дэ­міі архі­тэк­ту­ры. З па­чат­кам вай­ны быў дэ­пар­та­ва­ны ў Та­тар­скую АССР.

Ад­нак яму ўда­ло­ся вы­жыць, і ў 1960-я (у ве­рас­ні 1960 ці 1963 го­да, у роз­ных кры­ні­цах роз­ныя да­дзе­ныя) Шу­берт за­про­ша­ны на па­са­ду га­лоў­на­га Архі­тэк­та­ра пра­ектаў інсты­ту­та «Мін­скпра­ект», дзе рас­пра­цоў­ваў се­рыю кор­пус­най мэб­лі ўні­вер­са­ль­най збор­на-раз­бор­най кан­струк­цыі. Дзя­ку­ючы ка­та­ло­гу БСД «Ту­тэй­шы ды­зайн. Асо­бы. Рэ­чы» вя­до­ма яго крэс­ла з плос­как­ле­ена­га дрэ­ва, спра­екта­ва­на­га ў 1960-я, і да­гэ­туль яно зна­хо­дзіц­ца ў вы­твор­час­ці. Яму на­ле­жаць рас­пра­цоў­кі вы­ста­вач­ных кам­па­зі­цый па­ві­ль­ёна БССР на ВДНГ СССР, на між­на­род­ных кір­ма­шах у Лей­пцы­гу, Дзю­се­ль­дор­фе, Мас­кве. Ён аўтар інтэ­р’е­раў для та­кіх аб’­ектаў, як аэ­ра­порт «Мінск-1», аген­цтва Аэ­раф­ло­та, Вяр­хоў­ны Са­вет БССР і інш. Ма­бі­ль­насць шмат у чым спры­яла за­ма­ца­ван­ню ма­дэр­ніс­цка­га пад­ыхо­ду ў са­вец­кім ды­зай­не — ма­ла­ды ад­мыс­ло­вец з іншай кра­іны і рэ­гі­ёна рэ­дка за­дум­ваў­ся пра ка­ра­ні і тра­ды­цыі мес­ца, дзе да­во­дзі­ла­ся пра­ца­ваць, у той жа час га­то­вы быў ства­раць пра­екты, скі­ра­ва­ныя ў бу­ду­чы­ню, што злу­ча­ла­ся з індус­трый­най вы­твор­час­цю, се­рый­ны­мі та­ва­ра­мі. Та­кі пад­ыход рыф­му­ецца з ідэ­ямі Баў­хаў­за — ад­ной з пер­шых і да­во­лі ра­ды­ка­ль­ных школ, што за­яві­лі пра ад­мо­ву ад гіс­та­рыч­нас­ці ў архі­тэк­ту­ры і ды­зай­не. Са­вец­кая ка­н’юн­кту­ра ўзмац­няе ма­дэр­ніс­цкія па­мкнен­ні ад­ра­чы­ся ад не­йкіх су­вя­зяў, алю­зій з ла­ка­ль­ным кан­тэк­стам, што зна­хо­дзіць вод­гук на­ват у по­ст­са­вец­кі час. Пра­ўда, за са­вец­кім ча­сам ма­дэр­нізм сцвяр­джаў­ся не як ад­мо­ва ад пры­трым­лі­ван­ня і пра­йгра­ван­ня мясц­овых тра­ды­цый, а, па да­клад­най заў­ва­зе Ба­ры­са Грой­са, як іх вы­цяс­нен­не, бо да­рэ­ва­лю­цый­нае мас­тац­тва і тое, што злу­ча­на з на­цы­яна­ль­ны­мі ад­мыс­ло­вас­ця­мі, уся­ляк кан­фіс­ка­ва­ла­ся з му­зе­яў на ка­рысць важ­на­га з па­зі­цый кла­са­вай ідэ­ало­гіі (у му­зей­ных пра­сто­рах за­ста­лі­ся то­ль­кі тво­ры, у якіх пра­соч­ваў­ся пры­гне­ча­ны стан пра­ле­та­ры­яту да рэ­ва­лю­цыі). У бе­ла­рус­ка- і рус­ка­моў­ных пуб­лі­ка­цы­ях ня­рэд­ка апус­ка­ецца мо­мант су­пра­цьс­та­яння прад­стаў­ні­коў Баў­хаў­за з бур­жу­азным ата­чэн­нем Вей­мар­скай рэ­спуб­лі­кі, як і не­за­да­во­ле­насць са­вец­кіх спа­жыў­цоў та­ва­ра­мі ма­са­вай вы­твор­час­ці. Але з вя­лі­кім за­па­лам па­ўта­ра­ецца гіс­то­рыя пра тое, як Баў­хаўз інтэг­ра­ваў­ся ў ад­ука­цый­ную, бу­даў­ні­чую і вы­да­вец­кую індус­трыі ЗША, дзя­ку­ючы ча­му і стаў ад­ной з са­мых уплы­во­вых школ у све­це. Ме­на­ві­та та­му важ­на зра­зу­мець гіс­то­рыю на­ша­га за­сва­ення ідэй Баў­хаў­за, што спры­чы­ні­ла­ся да іх па­пу­ляр­нас­ці. 

Ала Пігальская