Ва­ле­рый Мар­тын­чык

Мін­скую мас­тац­кую ву­чэ­ль­ню Мар­тын­чык не за­кон­чыў, а за спро­бы экс­пе­ры­мен­та­ваць яго ледзь не вы­гна­лі і з бе­ла­рус­ка­га Тэ­атра­ль­на-мас­тац­ка­га інсты­ту­ту, дып­лом яко­га ён усё ж аб­ара­ніў у 1972 го­дзе. З та­го ча­су яго твор­часць падзя­лі­ла­ся на афі­цый­ную і не­афі­цый­ную час­ткі, і апош­няя, на хва­лі пе­ра­бу­до­вы, ста­ла­ся за­пат­ра­ба­ва­най.

У 1989 го­дзе Ва­ле­рый Мар­тын­чык эміг­ра­ваў у Поль­шчу. З 1990 го­да жы­ве ў Лон­да­не, дзе вы­кла­даў ма­лю­нак і жы­ва­піс. Мас­так рэ­алі­зу­ецца ў роз­ных фар­ма­тах — ана­лі­тыч­ным жы­ва­пі­се, свет­ла­вой ску­льп­ту­ры. Праз аб’ёмны кан­струк­ты­візм яго па­лот­наў вы­бу­доў­ва­юцца схе­мы і іка­на­піс­ныя, і на­ва­тар­скія (на­кшталт пла­ка­таў Род­чан­кі). «Ня­бач­ны ду­хоў­ны свет» сва­іх тво­раў аўтар кан­стру­юе як гла­ба­ль­ную ла­ба­ра­то­рыю, у якой фар­му­юцца но­выя струк­ту­ры.

Не бу­ду за­да­ваць пы­тан­не, ча­му вы з’еха­лі з СССР у 1989 го­дзе. Але як апы­ну­лі­ся ў Лон­да­не?

— Су­па­дзен­не фак­та­раў. Я ма­ла ве­даў пра гэ­тае ка­ра­леў­ства. На­ват мо­ва ў шко­ле бы­ла ня­мец­кая, а ў Тэ­атра­ль­на-мас­тац­кім інсты­ту­це — фран­цуз­ская. У англій­скай па­трэ­бы не ўзні­ка­ла. Ніх­то ж не мог і ўя­віць, што ад­бу­дзец­ца пе­ра­бу­до­ва і ўтво­рыц­ца дзір­ка ў ту­рэм­най сця­не. Шмат га­доў я ба­чыў адзін і той жа сон — уцё­кі з тур­мы, па зям­лі і ва­дзе, пад ва­дой і па па­вет­ры. Я ста­міў­ся ад гэ­та­га сну. Ды­сі­дэн­там я ся­бе не лі­чыў, але быў до­сыць ад­у­ка­ва­ным ча­ла­ве­кам, каб умець ад­роз­ні­ваць раб­ства ад сва­бо­ды. У рэ­шце рэшт сяб­ры па­ля­кі да­па­маг­лі арга­ні­за­ваць мае ўцё­кі ў Поль­шчу. Але тут зда­ры­ла­ся тое, што ніх­то не мог прад­ба­чыць. На­ват у сне. Над­ышлі па­лі­тыч­ныя пе­ра­ме­ны, і гру­па, якую я арга­ні­за­ваў і на­зваў «Фор­май», па­ча­ла вы­стаў­ляц­ца. У тым лі­ку і ў Мас­кве. Гэ­та ста­ла ве­ль­мі за­ўваж­най падзе­яй на той час. І зля­це­лі­ся на на­шу мас­коў­скую вы­ста­ву арт-ды­ле­ры і га­ле­рэй­шчы­кі з роз­ных кра­ін. І ў мя­не не­ча­ка­на ака­за­лі­ся два за­пра­шэн­ні ў Англію. Мне пра­па­на­ва­лі ўзяць з са­бой яшчэ двух мас­та­коў. Так мы і зра­бі­лі: я пры­ля­цеў у Лон­дан з Вар­ша­вы, а Хац­ке­віч з Баб­ро­вым — з Мін­ска. Вар­ша­ва бы­ла для мя­не пер­шым ку­ль­тур­ным шо­кам. За мно­гія га­ды пан­аван­ня Рас­ійскай імпе­рыі, а па­сля і ў СССР, у бе­ла­рус­кіх га­ра­дах зніш­ча­ла­ся еўра­пей­скасць. Я быў свед­кам, як у ма­ёй Га­род­ні ўзар­ва­лі кас­цёл ХІV ста­год­дзя. У Поль­шчы я знай­шоў тое, што лю­біў, — еўра­пей­скасць. І ка­лі ў Мін­ску мя­не на­зы­ва­лі анты­са­вет­чы­кам, то ў Поль­шчы ўсе бы­лі імі. Я ад­ра­зу знай­шоў ся­бе ся­род сва­іх. Ну і поль­ская мо­ва мне як род­ная. Але тра­піў­шы ў Бры­та­нію, пе­ра­жыў дру­гі ку­ль­тур­ны шок. Пры­га­жосць кра­іны бы­ла ка­зач­най. Як тэ­атра­ль­ная дэ­ка­ра­цыя. Я не па­лі­тыч­ны, а эстэ­тыч­ны бе­жа­нец. Жыць трэ­ба там, дзе пры­го­жа.

Вы­ста­ва ме­ла по­спех, але Лон­дан — го­рад да­ра­гі. Праз год гро­шы па­ча­лі за­кан­чвац­ца, і на апош­нія, пе­рад тым як вяр­тац­ца ў Поль­шчу, вы­ра­шыў з’ездзіць у Па­рыж. Ко­ля Па­ўлоў­скі — бы­лы ўця­кач — пры­вёў мя­не у га­ле­рэю «Бас­ма­джан», дзе ўжо ве­да­лі пра мя­не. Там ад­ра­зу пра­па­на­ва­лі вы­ста­ву. А ў кі­шэ­ні бы­лі апош­нія фун­ты. У мя­не про­ста не бы­ло маг­чы­мас­ці пла­на­ваць. Але тут рап­там мя­не па­зна­ёмі­лі з не­йкім пан­ам па­важ­на­га ўзрос­ту, які за­ві­таў у га­ле­рэю. Да­ве­даў­шы­ся, што я мас­так з Бе­ла­ру­сі, ён па­пра­сіў па­ка­заць здым­кі ма­іх прац. Праз ко­ль­кі хві­лін я вы­йшаў з га­ле­рэі з чэ­кам на 10 000 фун­таў. Гэ­тым спа­да­ром быў зна­ка­мі­ты аме­ры­кан­скі ка­лек­цы­янер Нор­тан Додж. Шмат га­доў ён ездзіў у Рас­ію і збі­раў тво­ры мас­та­коў, якія ў са­вец­кія ча­сы не ме­лі маг­чы­мас­ці вы­стаў­ляцца. Гэ­ты ча­ла­век вы­ра­та­ваў цэ­лы пласт са­вец­ка­га мас­тац­тва. Да Бе­ла­ру­сі ў тыя ча­сы ні дып­ла­ма­ты, ні жур­на­ліс­ты, ні ка­лек­цы­яне­ры не да­язджа­лі. Та­кім чы­нам, гэ­ты чэк даў мне маг­чы­масць за­тры­мац­ца ў ка­зач­ным ка­ра­леў­стве. Ча­са­мі бы­ва­ла ве­ль­мі цяж­ка, але пры­га­жосць кам­пен­са­ва­ла ўсе не­пры­емнас­ці. Ні­вод­на­га дня не шка­да­ваў пра свой вы­бар, бо на­быў надзвы­чай ці­ка­вы дос­вед жыц­ця ў іншай цы­ві­лі­за­цыі. У сап­раў­днай цы­ві­лі­за­цыі.

А ў той фран­цуз­скай га­ле­рэі на Ман­пар­на­се по­тым бы­лі яшчэ дзве вы­ста­вы — у 1992 і ў 1994 га­дах.

Ці­ка­ва па­чуць пра «Фор­му» з пер­шых вус­наў. Як яна ства­ра­ла­ся?

— Ле­там 1987 го­да Ві­таль Чар­наб­ры­саў пры­вёў да мя­не ў май­стэр­ню ку­ра­та­ра з Эсто­ніі Ні­нэль Зі­тэ­ра­ву, каб па­ка­заць мас­та­ка, які ма­люе не­йкія крэс­лы. Не­ча­ка­на Ні­нэль пра­па­на­ва­ла мне пер­са­на­ль­ную вы­ста­ву ў му­зеі Кад­ры­ёрга ў Та­лі­не. Мо­жа­це ўя­віць мой шок. Але па­ко­ль­кі тран­спар­ту ў му­зея не бы­ло, я знай­шоў кам­пра­міс­ны ва­ры­янт — гру­па­вую экс­па­зі­цыю пад­по­ль­ных мас­та­коў з Бе­ла­ру­сі. Я ве­даў і ша­на­ваў Ва­ле­рыя Баб­ро­ва, дзя­ліў май­стэр­ню з Ге­на­дзем Хац­ке­ві­чам. Ге­надзь і па­зна­ёміў мя­не з ма­ла­ды­мі (на той час) і мне не­зна­ёмы­мі мас­та­ка­мі. Мы ўсе бы­лі ве­ль­мі роз­ны­мі, але ядна­ла нас ад­но — за­ймац­ца мас­тац­твам да­во­дзі­ла­ся ў та­ямні­цы. Ні­нэль ве­ры­ла май­му гус­ту, і так атры­ма­ла­ся, што я стаў і арга­ні­за­та­рам, і ку­ра­та­рам гру­пы. Та­кі збег аб­ста­він. На­зва «Фор­ма» ўва­саб­ля­ла пра­тэст. Бо на пра­ця­гу ўсёй гіс­то­рыі са­вец­ка­га мас­тац­тва ішло зма­ган­не з фар­ма­ліз­мам, а пад­час пе­ра­бу­до­вы та­кіх, як мы, зва­лі не­фар­ма­ла­мі. Я аса­біс­та сар­кас­тыч­на ста­віў­ся і стаў­лю­ся да са­цы­яль­на­га ў мас­тац­тве, лі­чу гэ­та ка­рот­кім шля­хам да ка­мер­цый­на­га по­спе­ху. Та­му імкнуў­ся ад­абраць тых мас­та­коў, якія эстэ­тыч­нае, па­за­ча­са­вае ба­чаць важ­ней­шым за надзён­нае. Фор­ма пе­рад­усім. Гэ­та нас ад­роз­ні­ва­ла­ся ад мас­коў­скіх і пі­цер­скіх аўта­раў. А по­тым ужо і кі­тай­скіх твор­цаў.

То-бок сац-арт у вас не ў па­ша­не?

— Рэ­цэпт сац-арту ба­на­ль­ны: ува­со­біць Маа ці Ста­лі­на, да­клад­на ве­да­ючы, што ўжо ні­чо­га кеп­ска­га з та­бой з-за гэ­та­га не зда­рыц­ца. Ду­маю, не­па­пу­ляр­насць сац-арту ся­род бе­ла­рус­кіх мас­та­коў свед­чыць пра ка­лек­тыў­ны доб­ры густ. Але як пры­хі­ль­нік раз­на­стай­нас­ці па­кор­лі­ва пры­маю яго — сац-арту — на­яўнасць.

Ва­ша май­стэр­ня бы­ла ў свой час да­во­лі ле­ген­дар­ным мес­цам...

— Яна мне да­ста­ла­ся ўза­мен на бяс­плат­нае афар­млен­не до­ма­кі­раў­ніц­тва. Мес­ца сап­раў­ды гіс­та­рыч­нае — у цэн­тры, на­суп­раць До­ма-му­зея пер­ша­га з’езда РСДРП. У май­стэр­ню за­ўсё­ды пры­хо­дзі­ла шмат сяб­роў і зна­ёмых. Ма­ла­дых (у той час) і ад­ука­ва­ных лю­дзей — па­вод­ле скла­ду мыс­лен­ня, па па­во­дзі­нах. Ві­ном на­ват не асаб­лі­ва злоў­жы­ва­лі, за­тое бы­ло шмат гу­та­рак. Анты­са­вец­кіх. Бы­лі сяб­ры з Ака­дэ­міі на­вук (на­прык­лад, фі­зік і ма­тэ­ма­тык Ігар Фяд­чэ­ня, ця­пер жы­ве ў Бос­та­не). За­хо­дзіў па­эт Аляк­сей Жда­наў, які жыў не­па­да­лёк. Мой ста­рэй­шы ся­бар, ула­да­ль­нік не­ве­ра­год­най біб­лі­ятэ­кі Ві­таль Са­віч. Мой ка­ле­га па андэг­раў­нду Ва­ле­рый Баб­роў. Ліп­ко­ві­чы, Ра­бі­но­ві­чы. Шмат дзяў­чат з ка­вяр­ні «Ра­мо­нак» і Тра­ецка­га прад­мес­ця. Я лю­біў кам­па­ніі яшчэ і та­му, што ка­на­па бы­ла за­ня­тая гас­ця­мі і хо­ць­ма-ня­хо­ць­ма да­во­дзі­ла­ся ста­яць ля па­лат­на і пі­саць. Та­му прад­укцый­насць пра­цы ўзрас­та­ла. А  па­вер­хам вы­шэй бы­ла ква­тэ­ра, дзе не­ка­лі жыў Лі Хар­ві Осва­льд.

Якія твор­цы фар­ма­ва­лі вас? Хто най­бо­льш па­ўплы­ваў на ваш стыль?

— Мас­та­кі — ста­рыя май­стры, пра якіх я да­ве­даў­ся з Вя­лі­кай Са­вец­кай Энцык­ла­пе­дыі. Па­сля смер­ці ма­ёй ма­мы ба­ць­ка, па­чы­на­ючы след­чы, па­кі­нуў мя­не і 50 та­моў энцык­ла­пе­дыі ў ба­бу­лі ў Да­ман­та­ві­чах (вёс­ка па­між Слуц­кам і Ба­ра­на­ві­ча­мі). Так што вы­рас я на рэ­пра­дук­цы­ях Пу­сэ­на, Ла­рэ­на, Ты­цы­яна. А ўжо па­зней, пад­час хруш­чоў­скай ад­лі­гі, да­да­лі­ся Уру­бель, по­стім­прэ­сі­яніс­ты, Пі­ка­са і мас­тац­тва ХХ ста­год­дзя. Бо да ад­лі­гі за­ход­няе мас­тац­тва лі­чы­ла­ся бур­жу­азным. То­ль­кі ў 1960-х пачалі паказваць працы 1920-х, не­вя­до­мыя да­туль.

За тое, што мы з Але­гам Ма­ці­еві­чам, ма­ім ад­на­кур­сні­кам па мас­тац­кай ву­чэ­ль­ні, з’ез­дзі­лі ў Мас­кву на вы­ста­ву Пят­ро­ва-Вод­кі­на, нас ад­лі­чы­лі. Ня­гле­дзя­чы на­ват на тое, што мы бы­лі та­ле­на­ві­ты­мі і прад­укцый­ны­мі сту­дэн­та­мі. Уво­гу­ле тэ­ма гру­бі­янства пед­аго­гаў у той час за­слу­гоў­вае асаб­лі­вай ува­гі. Я дзе­сяць га­доў вы­кла­даў мас­тац­тва ў Лон­да­не, ма­гу па­ра­ўнаць, як да­лі­кат­на ста­вяц­ца да сту­дэн­та тут і якое жах­лі­вае хам­ства квіт­не­ла ў наш час у мас­тац­кай ву­чэ­ль­ні і ў інсты­ту­це. Ду­маю, гэ­та ста­ла вы­ні­кам не­га­тыў­най се­лек­цыі з-за зніш­чэн­ня інтэ­лі­ген­цыі ў са­вец­кі час. «Уну­чак, кож­на­га ад­ука­ва­на­га ў тае ча­сы за­бі­ва­лі, — ка­за­ла мая ба­бу­ля. — Кож­на­га, хто тро­хі ўмеў чы­таць аль­бо пі­саць — ка­мор­ні­ка, агра­но­ма, на­стаў­ні­ка».

Ваш ана­лі­тыч­ны жы­ва­піс на­гад­вае ме­тад Па­ўла Фі­ло­на­ва. Які­мі яны бы­лі, ва­шы пер­шыя са­ма­стой­ныя пра­цы? Як ад­бы­ва­ла­ся тран­сфар­ма­цыя сты­лю?

— Тут вы ма­еце ра­цыю, мас­тац­тва Фі­ло­на­ва ста­ла ад­крыц­цём і ары­енці­рам. Бо пе­рад ма­ла­дым мас­та­ком за­ўсё­ды па­ўстае за­да­ча вы­ба­ру сты­лю. Мой стыль фар­ма­ваў­ся ў 1970-я. У афі­цый­ным мас­тац­тве ў той час квіт­неў, як сён­ня хіт­ра­нь­ка арт-ды­ле­ры ка­жуць, са­цім­прэ­сі­янізм. Я б удак­лад­ніў: пра­па­ган­да, за­ква­ша­ная на вет­ры, со­нцы і фа­ль­шы­вай ра­дас­ці. І гэ­ты стыль быў аб­авяз­ко­вым. Я па­кут­лі­ва пра­ца­ваў над раз­віц­цём свай­го. Сак­рэт­на. І не­як па за­ба­ро­не­на­му «Го­ла­су Аме­ры­кі» скрозь трэск глу­шы­лак па­чуў не­ве­ра­год­ную на­ві­ну: на­ву­коў­цы і мас­та­кі на не­вя­до­мых та­ды яшчэ камп’юта­рах ства­ра­юць, кан­стру­ююць вы­явы ма­тэ­ма­тыч­на. За­пом­ні­ла­ся — пя­лёс­так ру­жы, кроп­ля расы... Гэ­тая на­ві­на ўра­зі­ла. Я ўя­віў ся­бе камп’юта­рам і кан­струк­та­рам. Мас­та­ком-пра­гра­міс­там. А ка­та­лі­за­та­рам ста­лі ма­люн­кі Іга­ра Стра­він­ска­га. Як гэ­та ні дзіў­на бы­ло, я ў чы­ёйсь­ці май­стэр­ні ў Мін­ску ў ся­рэ­дзі­не 1970-х на пад­ло­зе пад­абраў здра­та­ва­ны ча­со­піс «Аме­ры­ка». Уся­рэ­дзі­не бы­ло інтэр­в’ю з кам­па­зі­та­рам-іміг­ран­там Стра­він­скім. Арты­кул з яго ма­люн­ка­мі. Лі­ніі, спі­ра­лі, ла­бі­рын­ты. Стра­він­скі дэ­ман­стра­ваў, як ён ба­чыць му­зы­ку, ві­зу­аль­на яе ўва­саб­ляў. Праз ге­амет­рыч­ныя фор­мы. Я атры­маў два арку­шы з інша­га вы­мя­рэн­ня. Мне ста­ла зра­зу­ме­ла, у якім кі­рун­ку раз­ві­ваць свой стыль. Ге­амет­рыя і му­зы­ка. Му­зы­ку, якую я ад­чу­ваў, трэ­ба бы­ло кан­стру­яваць ге­амет­рыч­на. А ге­амет­рыя лю­біць да­клад­насць. Да­вя­ло­ся пе­ра­йсці на ка­лан­ко­выя пэн­дзлі і ка­рыс­тац­ца лі­ней­кай. Пра­ца­ваць ве­ль­мі па­во­ль­на і аку­рат­на. І са­мае га­лоў­нае — аб’­ём. Я люб­лю Кан­дзін­ска­га, мне пад­аба­ецца По­лак. Але мне ў іх пра­цах не стае аб’­ёму дэ­та­ляў. Я вы­ра­шыў кож­най пля­ме на па­лат­не над­аць ЗD-вы­мя­рэн­не. І я да­гэ­туль не ка­рыс­та­юся камп’юта­рам. Я сам су­пер­камп’ютар.

Рас­ка­жы­це пад­ра­бяз­ней пра свой твор­чы ме­тад. У чым яго сут­насць?

— Я на­зваў свой стыль, свой пад­ыход «рэ­кан­струк­цыя рэ­аль­нас­ці». На жаль, гэ­тыя сло­вы з іншай воб­лас­ці твор­ча­га пра­цэ­су. Та­му я стаў­лю­ся да та­ко­га ро­ду вы­зна­чэн­няў з до­ляй іро­ніі. Гэ­та вер­ба­ль­ны свет. Але па­ко­ль­кі ў па­чат­ку бы­ло сло­ва, мас­та­кі пі­шуць ма­ні­фес­ты. Я ў сва­ім ма­ні­фес­це згад­ваю сло­ва «гу­ль­ня». Я ўво­гу­ле з’яў­ля­юся ама­та­рам тэ­орыі камп’ютар­най сі­му­ля­цыі. Тэ­орыі, пры­хі­ль­ні­кі якой сцвяр­джа­юць, што мы ўсе пер­са­на­жы сус­вет­най камп’ютар­най гу­ль­ні. Гэ­та ідэя дзіў­ным чы­нам рэ­за­нуе са ста­ра­жыт­на­індый­скі­мі, кі­тай­скі­мі, яўрэй­скі­мі ды іншы­мі да­ктры­на­мі, у якіх сцвяр­джа­ецца, што свет — ілю­зія. Я апош­ні час шмат ча­го чы­таю па­пу­ляр­на­га па кван­та­вай фі­зі­цы. І там так­са­ма. Гу­ль­ня. Ілю­зія. Я гу­ляю. У мя­не свае ку­бі­кі. Да­рэ­чы, яшчэ Эйнштэйн ка­заў: кам­бі­на­тор­ная гу­ль­ня — ма­гут­ны сро­дак твор­ча­га пра­цэ­су. Я рэ­кан­стру­юю. Пе­ра­раб­ляю ўжо зроб­ле­нае. Пе­ра­бу­доў­ваю ў які раз ужо па­бу­да­ва­нае.

Ча­му ста­лі за­ймац­ца ску­льп­ту­рай?

— Да аб’­ёму пры­йшоў з ці­каў­нас­ці. Бо мае кан­струк­цыі скла­да­юцца з бло­каў, яны на­ма­ля­ва­ны трох­мер­ны­мі. І я за­ўсё­ды ля­піў. Вы­ра­шыў пра­цяг­нуць свае твор­чыя по­шу­кі ў ма­тэ­ры­яле. У ко­ле­ры я ўжо па­спра­ба­ваў — за­раз спра­бую ў свят­ле. Але гэ­та асоб­ная ці­ка­вая тэ­ма. Як і тэ­ма скла­да­нас­ці.

Як вы ўпі­са­лі­ся ў мясц­овае арт-ася­род­дзе, як ад­бы­ва­ла­ся ва­ша са­цы­ялі­за­цыя? Як у Англіі ўлад­ка­ва­ны інсты­ту­ты мас­тац­тва?

— У Лон­да­не шмат роз­ных ні­шаў. Усё існуе і су­існуе. Ёсць Ака­дэ­міі, та­ва­рыс­твы, вя­лі­кія дзяр­жаў­ныя га­ле­рэі і мнос­тва пры­ват­ных. У Ака­дэ­міі за­ся­да­юць рэ­аліс­ты. У вя­лі­кіх дзяр­жаў­ных га­ле­рэ­ях, ба­дай, ад­бы­ва­ецца са­мае ці­ка­вае. Я б ска­заў — аван­гар­днае. Ну а ў пры­ват­ных — усё, што за­ўгод­на.

У мя­не свая ні­ша ў да­во­лі вя­до­май га­ле­рэі, але апош­нія тры га­ды я пра­ца­ваў над сін­га­пур­скім пра­ектам. Ця­пер жа ў мя­не за­мо­вы ў Ка­на­дзе і но­выя пла­ны ў Сін­га­пу­ры. Ад­нак з Лон­да­нам аб­авяз­ко­ва бу­ду пра­цяг­ваць, ды ўжо з но­вы­мі пра­ца­мі, та­му што амаль усё па­сля вы­ста­вы за­ста­ло­ся ў Сін­га­пу­ры. Я га­лоў­ным чы­нам маю ста­сун­кі з мясц­овы­мі твор­ца­мі, вы­кла­даў мас­тац­тва ў ка­ле­джы ка­ля дзе­ся­ці га­доў. Дзе­ці ка­му­ні­ку­юць па-анге­льс­ку. Па­чу­ва­юся тут да­во­лі ўту­ль­на. Лон­дан люб­лю. Жы­ву ў цэн­тры. У ча­роў­ным мес­цы. Дый усё гэ­тае ка­ра­леў­ства ча­роў­нае. Ці­ка­выя, да­лі­кат­ныя лю­дзі. Ад­нак у біз­нэ­се бяз­лі­тас­ныя.

Па­тры­ятызм не дэк­ла­ру­ецца, а пры­сут­ні­чае. Сён­ня, дзя­куй бо­гу, шмат інтэр­на­цы­яна­ль­ных га­ле­рэй, дый ка­лек­цы­яне­ры — з уся­го све­ту. Але ў пры­нцы­пе фран­цу­зы ўсё ж га­лоў­ным чы­нам збі­ра­юць фран­цуз­скіх мас­та­коў. Англі­ча­не — англій­скіх. Дый у мя­не ўжо на­ват з’я­віў­ся пер­шы бе­ла­рус­кі ка­лек­цы­янер, пра­ўда, ён не жы­ве ў Бе­ла­ру­сі.

Ні­шы роз­ныя і рын­кі таксама роз­ныя. Шмат не­прад­ка­за­ль­на­га, але га­лоў­нае — пра­цяг­ваць, ня­гле­дзя­чы ні на што. Бо га­лоў­нае — са­ма­рэ­алі­за­цыя. Fullfilment.

У ад­ным з інтэрв’ю вы ка­за­лі, што падзя­ля­еце свет на дзве на­цыі — га­рад­скую і вяс­ко­вую. І лі­чы­це ся­бе ты­по­вым прад­стаў­ні­ком га­рад­ской Бе­ла­ру­сі — га­рад­ской цы­ві­лі­за­цыі, то-бок мес­ца, дзе спрэ­са­ва­ны ча­ла­ве­чыя інтэ­лек­ты. Такі су­пер­камп’ютар...

— У га­ра­дах — мас­тац­тва, фі­ла­со­фія, ра­мяс­тво, на­ву­кі. У га­ра­дах — Бах і Ле­анар­да. Пра­цэс па­ско­ра­най урба­ні­за­цыі —са­мае важ­нае, што ця­пер ад­бы­ва­ецца ў све­це. У Бры­та­ніі вёс­ка знік­ла 200 га­доў та­му. Та­му тут жыць — за­да­ва­ль­нен­не. Ці ў Сін­га­пу­ры, дзе я ця­пер зна­хо­джу­ся. Пе­ра­тва­рэн­не вяс­ко­ва­га жы­ха­ра ў га­рад­ско­га — мэ­та раз­важ­на­га дзяр­жаў­на­га дзея­ча. Кі­тай­цы гэ­та ве­да­юць. А фа­льк­лор па­кі­нем гіс­то­рыі і этнаг­ра­фіч­на­му му­зею. Ма­ецца на ўва­зе — вяс­ко­вы фа­льк­лор. На­шы гіс­то­ры­кі са­рам­лі­ва не вы­ву­ча­юць жыц­цё бе­ла­рус­кіх га­ра­доў. А да­рма. Шмат па­ву­ча­ль­на­га вы­яві­лі б. Але мы ад­ышлі ад мас­тац­тва...

Якія га­ра­ды вас ура­жа­юць як мас­та­ка? Ку­ды ру­ха­ецца гэ­тая га­рад­ская цы­ві­лі­за­цыя?

— Я якраз зна­хо­джу­ся ў та­кім го­ра­дзе. Сін­га­пур. Го­рад бу­ду­чы­ні. Ве­ль­мі дзі­вос­ны, па­бу­да­ва­ны амаль на пус­тым мес­цы. Ад­нак па­бу­да­ва­ны раз­умна і са­мае га­лоў­нае — хо­ра­ша. Ве­ль­мі фо­та­ге­ніч­ны го­рад. Фу­ту­рыс­тыч­ны. Зя­лё­ны, рас­кош­ны, з вы­дат­най інфрас­трук­ту­рай, з усі­мі са­цы­яль­ны­мі пе­ра­ва­га­мі.

Га­ра­ды і цы­ві­лі­за­цыя — пан­яцці не­па­рыў­ныя. Кож­ны го­рад — гэ­та ўні­вер­сі­тэт. Го­рад вы­хоў­вае. Вы­пра­цоў­вае ма­не­ры. Нор­мы па­во­дзін. Там з’яў­ля­ецца інтэ­лі­ген­цыя. Го­рад — ста­ноў­чая з’я­ва. І не бу­дзем блы­таць аграр­ную індус­трыю з вёс­кай. Га­ра­джа­не, вяр­нуў­шы­ся жыць на ўлон­не пры­ро­ды, пе­ра­тва­ра­юць, па­ляп­ша­юць і ўпры­гож­ва­юць мес­ца. Я ве­даю, што гэ­ты пра­цэс ідзе і ў Бе­ла­ру­сі. Ён агу­ль­на­сус­вет­ны. Век­тар раз­віц­ця га­рад­ской цы­ві­лі­за­цыі скі­ра­ва­ны на да­дат­нае — у гэ­тым я апты­міст.

Рас­ка­жы­це пра арт-кір­маш, у якім вы бе­ра­це ўдзел. Як, да­рэ­чы, ту­ды вас за­пра­сі­лі — як прад­стаў­ні­ка кра­іны ці са­мо­га ся­бе?

— Мне Бе­ла­русь ні­ко­лі, ні­дзе і ні ў чым не пра­па­на­ва­ла браць удзел. Як у са­вец­кі час, гэ­так і ў по­стса­вец­кі. Ста­ры, вы­пра­ба­ва­ны, пра­ве­ра­ны спо­саб за­моў­чван­ня. Лю­дзі, ад­каз­ныя за падзеі ў бе­ла­рус­кай ку­ль­ту­ры, ро­бяць вы­гляд, што мя­не не існуе. Я да гэ­та­га пры­вык. На вы­ста­вы, бі­ена­ле і кір­ма­шы мя­не за­пра­ша­юць як мас­та­ка, а по­тым ужо да­вед­ва­юцца, што я бе­ла­рус з Бе­ла­ру­сі. На сін­га­пур­скім кір­ма­шы я ўжо дру­гі раз. Мой ка­лек­цы­янер ад­туль — адзін з вя­ду­чых ад­мыс­лоў­цаў у Азіі. Апош­нія тры га­ды я пра­ца­ваў над яго за­ка­за­мі. Гэ­та быў наш су­по­ль­ны пра­ект — рэ­кан­струк­цыя парт­рэ­таў кам­па­зі­та­раў Ба­ха, Мо­цар­та, Ша­пэ­на і іншых.

У мя­не пра­цы ў ка­лек­цы­ях па ўсім све­це, але ме­на­ві­та ў Сін­га­пу­ры са­мы вя­лі­кі збор. Да­рэ­чы, ме­на­ві­та мой ка­лек­цы­янер пра­па­на­ваў зра­біць свет­ла­вую ску­льп­ту­ру сэр­ца. Да гэ­та­га я вы­стаў­ляў­ся з аб­страк­тны­мі свет­ла­вы­мі аб’­екта­мі.

Ця­пер пра­цую над пра­ектам для ка­над­ска­га Та­рон­та. Так зда­ры­ла­ся, што тры га­ды та­му на­зад упер­шы­ню спат­каў­ся са сва­ім бліз­кім сва­яком Ула­дзі­мі­рам Гры­го­ры­кам, які ў 1990-я эміг­ра­ваў у Ка­на­ду і за­сна­ваў кам­па­нію GVA. Яны вы­раб­ля­юць элек­трыч­ныя LED-мо­ду­лі, якія я вы­ка­рыс­тоў­ваю ў сва­іх інста­ля­цы­ях. Так што па­сля Сін­га­пу­ра рас­пач­нец­ца пра­ца над рос­пі­сам і свет­ла­вы­мі аб’екта­мі для но­вых офі­саў фір­мы май­го стры­ечна­га бра­та. Які, між іншым, збі­рае тво­ры су­час­ных бе­ла­рус­кіх мас­та­коў.

У апош­нія га­ды ад­бы­лі­ся мае па­ка­зы ў Мас­кве — на фес­ты­ва­лі «Гук. Свят­ло. Фор­ма» у Му­зеі «Га­раж», у Ака­дэ­міі мас­тац­тваў і ў га­ле­рэ­ях Бя­ля­ева, «На Ка­шыр­цы», і ва Укра­іне — у На­цы­яна­ль­ным му­зеі ў Льво­ве. І ва Укра­іне, і ў Мас­кве ўжо з’я­ві­лі­ся лю­дзі, якім ці­ка­ва тое, чым я за­йма­юся. Мяр­ку­ючы па ва­шых пы­тан­нях, з’яў­ля­юцца і ў Бе­ла­ру­сі.