У дыскусіі, што адбылася пры канцы форуму, удзельнічалі запрошаныя крытыкі — Любоў Марозава (Украіна), Ёсэф Тавор (Расія / Ізраль) і беларускія — Юлія Андрэева, Надзея Бунцэвіч, Таццяна Мушынская. У размове прымалі ўдзел Святлана Казюліна і Уладзімір Рылатка, адпаведна, намеснік і першы намеснік гендырэктара
Святлана Казюліна: Мэта нашага круглага стала — падвядзенне вынікаў ІХ Міжнароднага мінскага каляднага форуму. Нам важна пачуць прафесійную ацэнку мастацкага складніка і акрэсліць шляхі далейшага развіцця форуму. Будзем рады, калі ўдзельнікі адзначаць важныя моманты, якія датычаць і конкурсу вакалістаў.
Таццяна Мушынская: Спынюся на ідэі, звязанай ці з запрошаным спектаклем, ці, як было апошнім разам, з канцэртам неверагоднай Вольгі Перацяцька. Вядома, практыку запрашэння зорак хацелася б доўжыць. Бо гэта вельмі цікава! Адна справа, калі глядзіш запіс на канале YouTube. Ступень апрацоўкі запісу не заўжды можна зразумець. Тут слухаеш спявачку «ўжывую». Разумееш: салістка ўнікальная, запатрабаваная на лепшых сцэнах свету. Гэта ўзровень! Шмат артыстаў нашай оперы прысутнічалі на канцэрце. Здаецца, такія акцыі варта ладзіць хоць бы праз год. Разумею, задавальненне не таннае. Але тэатру дапамагае супрацоўніцтва з банкамі. Відавочна: лягчэй прывезці на форум адну Вольгу Перацяцька ці іншую зорку такога ўзроўню, чым спектакль тэатра (а гэта салісты, хор, дэкарацыі, касцюмы, бутафорыя).
Надзея Бунцэвіч: Нягледзячы на любоў да запрошаных зорак, усё ж больш перспектыўна сумяшчаць канцэртныя выкананні і гастрольны спектакль. Сам форум мае назву «Оперны». І конкурс разлічаны ў першую чаргу на маладых оперных выканаўцаў. Асаблівасць ІІІ туру ў тым, што ўсе выходзяць у сцэнах са спектакляў. Таму важна бачыць альтэрнатыву толькі нашым пастаноўкам, каб меўся годны ўзровень рэжысуры, цікавы і для нашага тэатра, для параўнанняў і паралеляў.
Юлія Андрэева: Вельмі добра, што прыехала Вольга Перацяцька. Не пажылая салістка, што заканчвае кар’еру, а маладая спявачка «на ўзлёце». Яна паказала ўзровень, да якога трэба імкнуцца. Вядома, вельмі цікава было б запрасіць яе для ўдзелу ў спектаклі. Даступны для размовы і іншы чалавек, з якім тэатр раней супрацоўнічаў, а потым чамусьці перастаў. Гэта Уладзіслаў Цяцерын, што прывозіў у Мінск Мансерат Кабалье. (Уладзіміру Рылатку.) Калі ён спатрэбіцца, усе каардынаты імпрэсарыа ў мяне ёсць.
Уладзімір Рылатка: І ў нас ёсць...
Юлія Андрэева: Не сумняваюся! Наладзіць з ім сяброўскія адносіны было б магчыма, бо эфект канцэрта Вольгі Перацяцька неверагодны. У нас ніколі нічога падобнага не здаралася. Кабалье прыязджала да нас не на піку ўласнай формы. Дарэчы, велізарнае ўражанне на ўсіх, у тым ліку і на Вольгу, зрабіў наш сімфанічны аркестр. Яна не чакала, што тут такі тэатр і такі аркестр! Давайце не толькі прывозіць славутых, зорных салістаў нашаму слухачу, але і каб праз іх свет даведваўся пра нашых музыкантаў.
Уладзімір Рылатка: Што лепей: Перацяцька або Музычны тэатр імя Станіслаўскага? У даным выпадку ганарар спявачцы выплачваў імпрэсарыа Максім Берын. Мы запрашаем на форум усе тэатры, якія могуць дабрацца самі. Польская опера ў 2017-м прыязджала да нас сама. Наконт гастроляў у нас Тэатра імя Станіслаўскага — дамаўляліся некалі з маскоўскай мэрыяй. За кожным прыездам стаіць шмат арганізацыйнай працы.
РЭПЕРТУАР І ВЫБАР
Таццяна Мушынская: Колькі думак пра запрошаныя спектаклі. Некалькі гадоў таму на адной з прэс-канферэнцый перад форумам прагучала ідэя. Маўляў, калі ў 1933-м тэатр адкрыўся операй «Кармэн», дык цяпер будзем штораз паказваць гэты спектакль, але ў розных версіях. Ідэя прыгожая і... крыху тэарэтычная. Ды тэорыя — адно, а практыка — іншае. Так, у снежні 2017-га было цікава глядзець беластоцкую версію «Кармэн», аднак тэатрал многія хіты з гэтага твора чуў безліч разоў. Разумею, на афішу будучых форумаў крытыкі мо і не паўплываюць. Вырашае кіраўніцтва, наяўнасць грошай, супрацоўніцтва з калектывамі. Але мая прапанова — прывозіць тыя спектаклі, якіх у нас на афішы няма. Гэта было б класна!
Уладзімір Рылатка: Вы фантазёрка! Маўляў, дзе новыя оперы? Узялі б, да прыкладу, «Нос» Шастаковіча і прывезлі! Калі зусім новая назва, дык трэба чужы аркестр сюды везці. Ці свайму аркестру засвойваць.
Таццяна Мушынская: Оперны крытык Аляксандр Матусевіч, якога тэатр запрашаў на апошні форум, пісаў у часопісе «Мастацтва», што ў Маскве шэсць оперных дамоў...
Ёсэф Тавор: Ужо пяць! Сышоў Камерны тэатр Пакроўскага.
Таццяна Мушынская: Так. Ён цяпер у складзе Вялікага тэатра Расіі. Але калі оперных дамоў пяць, ёсць выбар, што глядзець і слухаць. Выбар у назвах, версіях, інтэрпрэтацыях. Як чалавеку, шмат гадоў звязанаму з тэатрам, мне хочацца новага музычнага і рэжысёрскага матэрыялу для роздуму, уражанняў. Пры велізарнай любові да Пятра Ільіча, ужо не магу глядзець «Лебядзінае возера». Як і «Дон Кіхота» ці «Жызэль». Гэтаксама, як слухаць «Анегіна». (Агульны смех.) Думаю, у Мінску людзей з такім успрыманнем вядомых твораў хапае. Існуе велізарная колькасць оперных і балетных назваў, цікавых і рарытэтных, якія па многіх прычынах да нашай сцэны не даходзяць.
Цудоўна разумею контраргументы. У Беларусі адзін Оперны тэатр. Усюды планы па наведвальнасці. Ад касы залежаць зарплата і прэміі артыстаў. У выніку ставіцца тое, што дае гарантыю запаўняльнасці залы. І атрымліваецца: адна «Травіята» сышла, пачынаем ставіць наступную. Нядаўна ішла папярэдняя версія «Князя Ігара», у новым сезоне будзе наступная. І таму, што Барадзін — класіка, і таму, што прыйдуць школьнікі. Як вынік — у рэпертуарнай палітыцы стаўка на оперныя хіты, якія дакладна прадаюцца. Неаднойчы ў тэатральных дыскусіях выказваліся думкі, што тэатр (пры павазе да яго) знаходзіцца ў зачараваным коле адных і тых жа назваў. Таму калектыву хочацца пажадаць арыгінальнасці рэпертуару і запрашэння на форум спектакляў, якіх у нас няма.
Уладзімір Рылатка: Мы не возьмемся дзеля аднаго паказу вучыць і рэпеціраваць невядомую партытуру. Гэта 10 карэктур і 6 аркестравых рэпетыцый. А ў нас трэба кожны вечар адкрыць заслону і каб сядзела паўнюткая зала гледачоў. Іначай не будзе чым артыстам плаціць прэміі.
Юлія Андрэева: Таццяна выказала слушную думку наконт рэпертуару. І тут могуць з’явіцца неверагодныя назвы. Напрыклад, у Рымскага-Корсакава ёсць опера-балет «Млада». У нас у тэатры ёсць выдатны рэжысёр, які можа паставіць спектакль у такім жанры. Гэты твор напісаны на заходнеславянскім, беларускім, польскім музычным матэрыяле. Неверагодна прыгожае сачыненне!
Таццяна Мушынская: У Мінску працуе Акадэмія музыкі, Універсітэт культуры, музычная вучэльня, шмат аркестраў і харавых калектываў. Музыкантам патрэбны новыя слыхавыя ўражанні, а не толькі тое, што яны ведаюць з часоў музычнай школы. У многіх калектывах растуць будучыя артысты аркестра ці салісты тэатра, яны потым выйдуць на сцэну. Новаму пакаленню патрэбны новыя назвы, новая музыка, якую досыць часта не маем магчымасці чуць «ужывую».
КАЛЯДНАЯ АФІША
Ёсэф Тавор: Для мяне каштоўнае і карыснае запрашэнне на форум. Тут сабраліся музычныя крытыкі, а я — аглядальнік па пытаннях культуры на ізраільскім і расійскім радыё. Праўда, з кансерваторскай адукацыяй. Тры рэпартажы, якія я рабіў, менавіта з Беларускай оперы. Да Мінска ў мяне асаблівае стаўленне. Помню часы, калі тут працавала адна з лепшых у Савецкім Саюзе кансерваторый, што выпускала лепшых скрыпачоў, піяністаў, вакалістаў. Яны раз’ехаліся па ўсім свеце, у тым ліку трапілі і ў Ізраіль, краіну, дзе я пражыў апошнія 45 гадоў. Яны павезлі з сабой незвычайнае музычнае багацце. Таму ўзровень тэатральнага аркестра не здзівіў. Усе традыцыі захаваліся, толькі іх трэба берагчы.
Юлія Андрэева: Сімвалічна: форум пачаўся напаўстудэнцкім спектаклем «Дон Паскуале». Такога ў нас ніколі не было, і гэта выдатна! Хацелася б, каб такая завядзёнка зрабілася традыцыяй. Стала школай для маладых выканаўцаў. Мне сімпатычныя ўсе. Дарэчы, і «Багема» — па сутнасці маладзёжная пастаноўка. Гэта ўжо тэндэнцыя.
Уладзімір Рылатка: Правільна ці няправільна, што пачалі форум пастаноўкай «Дон Паскуале»? Так, яна крыху сыраватая. З другога боку, спявае моладзь, якой належыць будучыня. Так, можна было на адкрыццё паставіць «Саламею». Вось гэта грандыёзны пачатак! Аднак немагчыма выпусціць прэм’еру і паўтарыць на тым жа ўзроўні. Усе ўдзельнікі пастаноўкі — цяперашнія ці былыя стажоры.
Юлія Андрэева: Але не павінна быць так, што Марта Данусевіч, надзвычай перспектыўная салістка, спявае Мімі ў «Багеме» і адначасова ўдзельнічае ў конкурсе. Тое ж можна сказаць і пра Андрэя Сялюціна, уладальніка рэдкага голасу (бас-барытон). Ён — выканаўца галоўнай партыі ў «Доне Паскуале» і спявае ўсе туры. У конкурсе яны не здолелі «выкласціся» ў поўную сілу. Данусевіч — больш «прасунутая» ў артыстычным плане. Тыя, хто прайшоў праз супрацоўніцтва з Міхаілам Панджавідзэ ці Аляксандрам Цітэлем, больш раскаваныя.
Уладзімір Рылатка: Падчас рэпетыцый «Дона Паскуале» ў выніку застаўся адзін склад выканаўцаў, яны шмат працавалі. Нырнулі, як казачны Іван Царэвіч, у кіпень — і вынырнулі артыстамі.
Юлія Андрэева: Форум пераконвае: ёсць пастаноўкі, у якія варта запрашаць спевакоў, а ёсць тыя, куды не варта. Напрыклад, «Багема», дзе ярка выяўлены аўтарскі пачатак, складаная для ўваходжання. Калі ў пастаноўцы з’яўвіўся новы Рудольф, казахскі саліст Медэт Чатабаеў, з якім Цітэль не працаваў, як бы ён ні спяваў — усё роўна чужародны. Такая ж сітуацыя, памятаю, склалася ў снежні 2017-га з нашай Аксанай Волкавай у польскай «Кармэн». Геніяльная спявачка, увайшла ў чужую пастаноўку з іншай канцэпцыяй. Усё цудоўна, але спектакля няма. А «Тоска» пастаўленая Панджавідзэ так, што застаецца велізарная прастора для манеўру. Бліскучыя акцёры дадаюць ад сябе штосьці, не запланаванае рэжысёрам, аднак нічога не разбураюць.
Існуе меркаванне: беларуская публіка спакойная, надта стрыманая, у нечым халодная. Але Ахмет Агадзі, тэнар з Марыінкі, які выконваў Каварадосі ў оперы «Тоска», сказаў: «Я надзвычай люблю гарачую беларускую публіку! Такой няма нідзе!» Неверагодная заслуга калектыву ў тым, што Оперны зрабіўся модным і папулярным. Няхай прыходзяць і крычаць, выплёскваючы эмоцыі. У фінале «Тоскі» гучала такая авацыя, якая не забываецца. Станіслаў Трыфанаў (Скарпіа) — асаблівая з’ява прыроды. Ён не проста іграе! У яго кожны сказ, кожная інтанацыя адлюстроўвае драматычны сэнс. Гэта і ёсць тое, што называецца ідэальны спявак.
Ёсэф Тавор: Пастаноўка вашай «Саламеі» ўзрадавала ў першую чаргу тэатральнасцю. Я быў сведкам стварэння Ізраільскай оперы, якая ўзнікла ў 1986-м. Ужо тады калектыў спаборнічаў з вядомымі трупамі, імкнуўся ўзяць у іх ўсё лепшае. Гэта быў менавіта рэжысёрскі тэатр, што прывабліваў публіку. Хоць наш сімфанічны аркестр у той час лічыўся адным з дзесяці лепшых у свеце. Тэатр — гэта відовішча. Праўда, у «Саламеі» існуе праблема, якая ёсць ва ўсіх былых савецкіх тэатрах, — хоць і па-нямецку, але спявалі ў рускай манеры. Сістэма коўчаў, што навучаюць не толькі мове, існуе, каб у спевака ўзнік стыль выканання опусаў канкрэтнага кампазітара. На французскай можна спяваць толькі пэўным чынам. У італьянскай зусім іншая манера. Вакалісты павінны адчуваць і ўмець увасобіць розніцу паміж мовамі спеваў.
Прысутнічаў на рэпетыцыі «Саламеі», бачыў, як Міхаіл Панжавідзэ будуе асацыяцыі ў працы са спевакамі. Увогуле спектакль уразіў магутнасцю эмоцый. Выканана фантастычна! Падыход рэжысёра неардынарны: Саламея тут не сапсаваная дзяўчына, а цнатліўка, якая захацела паверыць. І ў сваім жаданні і страсці яна даходзіць літаральна да вар’яцтва. Канцэпцыя цікавая і прымушае думаць. Што не атрымалася? «Так казаў Заратустра». Геніяльны твор, але, магчыма, аркестр працаваў на «выдыху», магчыма, дырыжор стаміўся за форум. У харэаграфічным плане хацелася б большай вытанчанасці і прыдумкі. Увогуле вельмі рады, што паглядзеў спектакль. Бо мне будзе з кім паспрачацца і тут, і ў Маскве.
ВАКОЛ КОНКУРСУ
Надзея Бунцэвіч: Пачынаючы з першага конкурсу, я неаднойчы казала і пісала, што неабходны папярэдні адбор. Мне тлумачылі: такім чынам прывабліваем больш спевакоў. Але цяпер конкурс раскручаны і не патрабуе такой рэкламы. Цудоўна, калі прыязджае столькі вакалістаў, якія потым радасна бравіруюць, што ўдзельнічалі ў першым туры. Папярэдні адбор хоць крыху разгрузіў бы канцэртмайстраў, бо нагрузка ў іх неверагодная! Яны працуюць «на знос»! Дзіўлюся, як яны гэта выцягваюць?! Калі ад пачатку будзе менш канкурсантаў, дык будзе менш выпадковасцей, калі хтось перспектыўны застаецца за межамі спаборніцтва.
Любоў Марозава: На Мінскі оперны форум я трапіла ўпершыню. Вельмі цікава было назіраць у трэцім туры, як малады артыст не проста спявае, а ўзаемадзейнічае з партнёрам. Бачыш, ці хутка выканаўца ўключаецца ў ролю. І сцэнаграфія робіць уражанне. Гэта адрэналін, які зашкальвае. І эмоцыі большыя, чым, напрыклад, на выніковым гала-канцэрце. З другога боку, конкурс, як ні круці, — гэта агледзіны «нявест». Ён прываблівае вялікую колькасць антрэпрэнёраў, тых, каму патрэбны маладыя сілы. Беларусь — тэрыторыя, дзе з’яўляюцца надзвычай яркія галасы. Таму і не дзіўна, што алмаз хочацца як мага хутчэй аграніць і забраць сабе... (Агульны смех.) Ва Украіне тая ж сітуацыя. Гадуем, выхоўваем, але ў рэшце рэшт становімся мосцікам...
Мы расцім перліну, потым прыязджае нехта і забірае яе.
Юлія Андрэева: Канкурсанты, якія не працавалі раней з рэжысёрамі, выглядаюць на сцэне бездапаможнымі. У нашай Акадэміі музыкі кепска вучаць акцёрскаму майстэрству. На прыкладзе конкурсу мы гэта бачым.
Таццяна Мушынская: Мо ўжыць дыпламатычны выраз: не кепска, а слабавата? Бо акцэнт у навучанні спевакоў робіцца на ўласна вакале.
Юлія Андрэева: У Амерыцы няма буйных спевакоў, якія не прайшлі б праз драматычную студыю. Калі ў нас падобнага няма, дык мы губляем балы. Упэўнена: калі б Анастасія Малашкевіч мела больш сцэнічнага вопыту і раскаванасці, яна б перамагла ўсіх.
Любоў Марозава: У рускім рэпертуары Анастасія (лаўрэатка ІІІ прэміі) выглядала б больш упэўнена. Яе голас менавіта для такіх партый. Калі з ёй папрацаваць над акцёрскімі задачамі, атрымаецца вельмі цікавы вынік.
Надзея Бунцэвіч: У арганізацыі конкурсу відавочная арыентацыя на шоу. Скончыўся трэці тур, выступаюць лаўрэаты мінулых гадоў, неўзабаве аб’яўляюцца вынікі... На мой погляд, журы трэба даць час — падумаць, абмеркаваць, паспрачацца. Сама неаднойчы працавала ў журы розных конкурсаў. Здараецца, балы падлічылі — і паўстае карціна, якую ніхто не прагназаваў. Дыскусія дапамагае вызначыць прыярытэты. Конкурс — гэта не толькі «хто першы». Але і кірунак: куды рухаемся далей? Калі спаборніцтва вызначае пераможцу, яно акрэслівае і ўласную будучыню. Магчыма, вынікі конкурсу варта аб’яўляць на фінальным гала-канцэрце?
Што да Гран-пры, з ім вечная праблема. Калісьці ўзнагарода ўводзілася, каб адзначыць унікальнае, што існавала па-за стандартамі. Цяпер, і гэта датычыць не толькі нашага спаборніцтва, Гран-пры ўручаецца вакалісту, які апынуўся на першай прыступцы. Так не заўжды справядліва. Разумею: ёсць пэўная сума грошай. Але, магчыма, мае сэнс падчас абмеркавання ў журы пераразмяркаваць балы і месцы. Да трэцяга туру і абвяшчэння вынікаў варта ставіцца не як да шоу, якіх у нас апошнім часам зрабілася замнога. А як да конкурсу, дзе абмеркаванне дапаможа дакладна расстаўляць прыярытэты.
Уладзімір Рылатка. Думка пра Гран-пры справядлівая. Так, узровень Надзеі Паўлавай, уладальніцы гран-пры аднаго з мінулых конкурсаў, немагчыма паўтарыць. Бо там да нас прыехала сталая спявачка. Але апошнім разам журы паглядзела: Ксенія Несцярэнка з Саратаўскай кансерваторыі, маладая. Хутчэй за ўсё, дзяўчына не шыкуе. Ну, як ёй не даць такую ўзнагароду?!
Ёсэф Тавор: Для Несцярэнка гэта імпульс на будучыню. Бо ў яе каласальны запас таленту! Я прысутнічаў на многіх вакальных конкурсах. Ваш трэці тур з аркестрам, партнёрам — гэта фактычна ўвод у зусім новы спектакль. І на тым будуецца адбор. Канчатковае рашэнне журы, як я разумею, здзівіла ўсіх. (Смех.) Ведаю конкурс Рубінштэйна з 1974 года. Не было ніводнага разу, каб нязгодныя з рашэннем журы не выходзілі з плакатамі і транспарантамі. Першае ўражанне ад вынікаў — як гэта так?! А праз нейкі час яно, бывае, аказваецца самым дакладным.
У КАМЕРНЫХ ЖАНРАХ
Любоў Марозава: Разумею: ваш тэатр выконвае не толькі забаўляльныя функцыі. Ён сур’ёзна працуе з нацыянальным рэпертуарам. Некалі прысутнічала на прэм’еры «Сівой легенды». Цяпер пашанцавала патрапіць на канцэрт «Чатыры стагоддзі беларускай музыкі». Была ўражана. Бо праект адлюстроўваў шматнацыянальны характар музычнай спадчыны, разгортваў перад слухачом еўрапейскую і па сутнасці касмапалітычную карціну.
Ёсэф Тавор: Цалкам згодны з Любоўю. Напярэдадні форуму мяне спыталі, ці гатовы прыйсці на канцэрт «Чатыры стагоддзі беларускай музыкі», адказаў: дзеля гэтага еду! Атрымалася ўзрушальная вечарына. Наступным ранкам дзяліўся з радыёслухачамі тым, што Віктар Скорабагатаў распавядаў пра князя Радзівіла, таямнічыя гісторыі ператварэння музычных опусаў. Так паўстаюць незвычайныя сувязі ў оперных і вакальных творах, што належаць розным часам і культурам. Мне здаецца, такіх вечарын на форуме павінна быць як мага болей.
Любоў Марозава: Каб даць уяўленне пра опернае мастацтва мінулага часу, не абавязкова ўвасабляць спектакль цалкам. Ёсць практыка ставіць асобныя сцэны. Такія ж пастаноўкі можна рабіць і ў межах лабараторыі. Калі ставяцца асобныя сцэны з розных опер, у тым ліку тыя, якія не ідуць у тэатры. Заадно можна прыгледзецца, ці рэальна ўвасобіць іх цалкам.
Надзея Бунцэвіч: Загаварылі пра камерныя пастаноўкі... Пытанне пра камерную сцэну ўзнікала ў тэатры даўно, яшчэ ў часы рэжысёра Сямёна Штэйна. Ды не пра маленькую залу, прыстасаваную для канцэртаў, а сапраўдную камерную сцэну. Нагадаю: існуе неверагодная колькасць эксперыментальных сачыненняў, якія ўвогуле мяняюць наша ўяўленне пра оперу. Пытанне пра камерныя сцэны неаднойчы ўзнікала, калі ў розных тэатрах пачыналіся рэканструкцыі і капітальныя рамонты. Такая пляцоўка неабходная. Невыпадкова гэтае пытанне нядаўна згадвалася на мастацкай радзе ў сувязі з прэм’ерай «Дона Паскуале». Яна патрэбна і для барочнага рэпертуару, і калі ўлічыць спецыфіку маладых галасоў. Бо дае ім магчымасць развівацца, а не адразу імкнуцца «перакрычаць» аркестр.
Юлія Андрэева: Але і Акадэміі музыкі такой сцэны не хапае. Таму, магчыма, ёсць сэнс нейкім чынам аб’яднаць намаганні.
Надзея Бунцэвіч: У кансерваторыі даўно ідуць размовы, каб сцэну зрабіць ва ўнутраным дворыку будынка. Але гэта планы для будучыні. А ў тэатра ёсць стажорская група. Сапраўды, намаганні трэба неяк аб’ядноўваць.
Таццяна Мушынская: Дадам, ёсць шмат партытур у айчынных кампазітараў. Яны не ведаюць, куды ісці, да каго. Наогул нікому не вядома, ці набудуць тыя опусы калі-небудзь сцэнічнае ўвасабленне.
Ёсэф Тавор: Для ўсяго музычнага свету вы паўстанеце ў нечаканым святле, калі адкрыеце камерную сцэну. Гэта трэба зрабіць абавязкова! Не заўжды варта імкнуцца да маштабных пастановак. Камерная пляцоўка наогул блізкая да салона — у лепшым сэнсе слова.
ІДЭІ І ПАЖАДАННІ
Любоў Марозава: Вельмі ўдзячная за магчымасць прыехаць на форум і магчымасць прафесійных кантактаў. Калі ў антракце оперы можаш падзяліцца думкамі, гэта неверагодна важна. Іншы ўзровень камунікацыі. Слухаю дыскусію і разумею: у вас моцныя аналітыкі, якія ў межах фестывалю маглі б рабіць лабараторыю опернай крытыкі. Каб маладыя кадры, што маюць патрэбу ў практыцы, далучаліся і абмяркоўвалі ўражанні з больш вопытнымі. Спасцігалі азы майстэрства на жывым матэрыяле. Гэта было б здорава і дапамагала фестывалю. Маладыя крытыкі маглі б у большай ступені напаўняць сайт. І расці ад аднаго форуму да іншага.
Уладзімір Рылатка: Так, патрэбны клуб музыказнаўцаў і тэатральных крытыкаў, але гэта нескладана ажыццявіць.
Любоў Марозава: Сярод людзей, якія прыязджаюць да вас на конкурс, нехта можа даць майстар-клас. Або зрабіць круглы стол па праблемах рэжысуры. На форуме я ўбачыла лабараторыю для стажыроўкі і таго, каб гадаваць кадры па розных на кірунках. Ва Украіне, на жаль, няма такой з’явы, як Калядны форум, пра што шкадую. Падобныя культурныя акцыі важныя для тэатра і грамадскасці. Адна справа — навучанне, што доўжыцца планамерна, а іншая, калі на 10 дзён ты паглыбляешся ў канцэнтраванае асяроддзе. У такой прасторы можаш сустрэцца з людзьмі, здольнымі паўплываць на твой лёс. Гэта важна.
І ў вас, і ў нас шмат выдатных салістаў, якія з’ехалі за мяжу. Ва ўкраінскіх тэатрах ёсць традыцыя, што дапамагае расці самому калектыву, — падтрымліваюцца кантакты з былымі салістамі. Бо яны, як правіла, хочуць выступіць на радзіме, штосьці даказаць сабе і публіцы, прадэманстраваць дасягненні педагогам. Свае зорныя салісты прыцягваюць увагу публікі. Часам лепей, чым узрушальныя, ды чужыя.
Ёсэф Тавор: У Ізраілі можна назіраць такую самую карціну — у дачыненні да знакамітых дырыжораў, рэжысёраў, вакалістаў...
Любоў Марозава: Прычым былыя ўкраінскія спевакі згодныя выступіць на радзіме за смешныя ганарары. А потым у «Фэйсбуку» ставяць на аватарку фота роднага тэатра. У вас ёсць мінімум дзясятак раскручаных вакалістаў, якія маглі б удзельнічаць у мінскіх пастаноўках. Артысты, што займелі спеўны вопыт на Захадзе, прыўносяць тыя няўлоўныя рэчы, якім немагчыма навучыць. Свае салісты маглі б стаць моцным складнікам форуму, гэта сведчыла бы і пра еўрапейскі кантэкст фестывалю... Нацыянальнага тэатра оперы і балета.