Усё XIX стагоддзе — эпоха актыўных творчых перамяшчэнняў. Ва Усходнюю Еўропу, у Расію едуць на заробкі жывапісцы з Францыі, а ў Еўропу — пераймаць майстэрства — беларускія мастакі: Напалеон Орда, Валенцій Ваньковіч, на грошы мецэнатаў — Янкель Кругер, выхадзец з беднай яўрэйскай сям’і, будучы першы настаўнік Хаіма Суціна.
Паняцце «мастацкае паломніцтва» ўжо мела на ўвазе адукацыйную паездку: творцы пачалі перасяляцца на некалькі год у Парыж для навучання і заробку. Так у французскай сталіцы асталёўваліся баталісты Генрых Вейсенгоф і Зянон Ленскі, якія скончылі Акадэмію мастацтваў у Пецярбургу.
У традыцыі шляхты перыядычныя падарожжы былі атрыбутам падключанасці да еўрапейскай культуры. З Францыі прывозілі не толькі гувернёраў, уборы, ювелірныя ўпрыгожванні і свежыя модныя часопісы, але і кнігі, творы для інтэр’ераў сядзіб — шпалеры, карціны, мармуровую і бронзавую скульптуру, сталовае срэбра, каштоўныя тканіны. Прадметы служылі ўзорамі для мясцовых майстроў. З Парыжа імпартаваліся і адаптаваліся на айчыннай глебе ўзоры высокага мастацтва французскіх майстэрняў і акадэмій.
Чаму так цягне менавіта ў Францыю мастакоў з беларускай глыбінкі? Можна вучыцца ў Берліне, Мюнхене, Вене, Італіі, нарэшце… Побач — знакамітая Санкт-Пецярбургская Імператарская Акадэмія мастацтваў з цудоўнай вучэбнай базай, прафесурай, узнагародамі і цэлай сістэмай кар’ернага прасоўвання, сацыяльнымі гарантыямі — і магчымасцю выкладаць у гімназіях і вучэльнях… Але беларускіх мастакоў-яўрэяў утрымлівала ад расійскіх сталіц адсутнасць «віду на жыхарства», немагчымасць парушыць закон пра рысу аселасці, уведзены ў 1832 годзе, а таксама трохпрацэнтны цэнз прыёму яўрэяў у вышэйшыя навучальныя ўстановы.
Выбар менавіта парыжскіх мастацкіх школ быў абумоўлены пагалоскай, што несла звесткі пра наладжаную дзесяцігоддзямі дэмакратычную сістэму навучання, магчымасць зняць танную майстэрню і натуру, асаблівае паважлівае стаўленне да жывапісцаў, развіты арт-рынак, перыядычныя выставы і наяўнасць мастацкай крытыкі. Парыж не толькі даваў магчымасць акунуцца ў развіты асяродак і навучыцца рамяству, але і «зрабіць імя», стаць вядомым.
Нездарма Шрага Царфін, беларускі мастак са Смілавіч, які эміграваў у 1914 годзе ў Палесціну, меў выставы ў Іерусаліме і Берліне, наведаўшы музеі Парыжа ў 1924-м, знішчыў усе свае папярэднія творы.
У 1900—1910-я неафітаў не спыняе ні адсутнасць грошай і дакументаў, ні няведанне мовы, ні іншыя звычкі і норавы, ні нават пагалоскі пра жорсткую канкурэнцыю на мастацкім рынку. На Усходнім вакзале ў Парыжы аказваюцца каля 80 маладых людзей з беларускай глыбінкі — Марк Шагал, Хаім Суцін, Надзея Хадасевіч, Шрага Царфін, Міхаіл Кікон, Восіп Цадкін, Восіп Любіч, Аскар Мешчанінаў, Лейба Шульман, Мікалай Бонч-Асмалоўскі, Абрахам Маневіч, Роберт Генін… У Парыжы ў ХХ стагоддзі склаўся асаблівы мастацкі інтэрнацыянальны багемны асяродак, куды арганічна ўліліся і выхадцы з Беларусі.
Але быў і адваротны рух: з Францыі ў Расію, часткай якою была Беларусь. 13 лістапада 1904 года ў Мінску, у Зале Дваранскага збору прайшла «Выстава карцін французскіх мастакоў на карысць Мінскай супольнасці сясцёр міласэрнасці Чырвонага Крыжа». Гэта была першая выстава французскага мастацтва ў Мінску ў перыяд да Першай сусветнай вайны.
Другая заўважная хваля беларуска-французскіх культурных стасункаў адносіцца да савецкага пасляваеннага часу. Халодная вайна не лепшы час для палітычных узаемаадносін паміж СССР і Францыяй. У 1957 годзе заключаны пагадненні аб культурным супрацоўніцтве між гэтымі краінамі. Дэпартамент культуры ЮНЕСКА ў чэрвені 1967-га вырашыў па-
дарыць БССР перасоўную выставу «Жывапіс 1900—1925», у якую ўваходзілі рэпрадукцыі твораў Манэ, Рэнуара, Сезана, Гагена, Ван Гога, Маціса, Пікаса, Шагала, Кандзінскага, Малевіча. Але прадстаўнік БССР пры ЮНЕСКА атрымаў строгую інструкцыю адмовіцца ад «непажаданага падарунка», маўляў, у рэспубліцы адсутнічае цікаўнасць да абстрактнага мастацтва, і шырокае грамадскасць адрэагуе на яго негатыўна. У гэтых абставінах, нягледзячы на жалезную заслону, выключную ролю культурнага пасла ў 1960-я адыграла беларуская мастачка Надзя Лежэ (Надзея Хадасевіч), удава мастака-камуніста Фернана Лежэ. Сумесна з Інстытутам мастацтваў імя Марыса Тэрэза яна прыносіць у дар радзіме кераміку Пабла Пікаса, шаўка-
графіі — свае і Фернана Лежэ, значную калекцыю факсімільных рэпрадукцый (194 рэпрадукцыі на палатне ў рамах) і 173 злепка, зробленых майстэрняй Луўра з самых вядомых помнікаў сусветнага значэння. Яе мара — стварыць «Музей музеяў» у Віцебску — так і не была ажыццёўлена, але падчас татальнага «інфармацыйнага голаду» перасоўныя выставы рэпрадукцый былі адзінай інфармацыяй пра мастацтва Францыі ў беларускай правінцыі.
Асабістыя кантакты паміж беларускімі і французскімі мастакамі былі ўнікальныя. Так, у 1962 годзе па стыпендыі ЮНЕСКА мінскаму мастаку, выкладчыку Тэатральна-мастацкага інстытута Аляксандру Казлоўскаму была прадстаўлена магчымасць на працягу трох месяцаў наведаць каля 60 музеяў, больш за 20 персанальных і групавых выстаў, правесці сустрэчы і размовы з 24 мастакамі, пазнаёміцца з выкладаннем у дзвюх вышэйшых мастацкіх навучальных установах. На выставе ў Ніцы Казлоўскі пазнаёміўся з Шагалам, але ў справаздачы быў вымушаны напісаць пра «поўны распад сучаснага выяўленчага мастацтва на Захадзе і перавагу гуманістычнага рэалістычнага мастацтва, прасякнутага духам рэвалюцыйнай партыйнасці».
Толькі ў пачатку 1970-х беларускае савецкае мастацтва пачало паказвацца ў Францыі. У 1971 годзе адбылася выстава «Графіка Беларускай ССР» у Ліёне, паўтораная ў 1981-м у гарадах Францыі. У 1977 годзе ў Парыжы адкрылася выстава беларускага народнага касцюма з фондаў Дзяржаўнага музея БССР (куратар — Міхась Раманюк). У 1981-м у Мінску прайшлі адразу тры выставы: да 100-годдзя Фернана Лежэ, «Ліёнскія тканіны ХVII — ХХ стст. з музеяў і прыватных збораў Францыі», «Кераміка Пікаса» да 100-годдзя з дня народзінаў мастака.
Мастацкая эміграцыя ў Францыю, такая бурная на пачатку ХХ стагоддзя, напрыканцы 1970-х і ў 1980-я праявілася толькі асобнымі эпізодамі, часта скандальнымі. Тут можна згадаць мастака-камуніста Мікалая Паўлоўскага, які ў 1979 годзе падчас турыстычнай паездкі ў Францыю застаўся ў Парыжы. А ў 1987-м Генадзь Хацкевіч з-за мары трапіць у Парыж зрабіў своеасаблівы мастацкі жэст — спробу ўгону самалёта (з кавалкам гаспадарчага мыла замест бомбы). Гэтыя ўчынкі выклікалі надзвычайны рэзананс у мастацкіх колах Беларусі, і азнаямляльныя турыстычныя паездкі ў Еўропу былі забароненыя. Знакавай фігурай беларускай эміграцыі другой паловы ХХ стагоддзя стаў Барыс Забораў, прызнаны мінскі кніжны графік, ілюстратар, які эміграваў у 1981 годзе ў Парыж. Там ён заняўся жывапісам і здабыў поспех: Забораў аформіў некалькі спектакляў «Камедзі Франсэз», у яго прайшлі выставы ў Рускім музеі і Траццякоўскай галерэі, ягоны аўтапартрэт замовіла галерэя Уфіцы, у 2010-м ён правёў выставу ў Мінску, што выклікала небывалы ажыятаж у асяродку мастакоў.
Чарговую хвалю пошукаў свабоды творчасці і пакупнікоў для больш годнага жыцця далі гады гарбачоўскай перабудовы. З распадам СССР і здабыццём незалежнасці Беларусі ў 1991 годзе пачалася бурная дзейнасць па абмену выставамі. У 1990-я ў Парыж накіроўваюцца шматлікія беларускія мастакі (рабіць групавыя выставы было фінансава прасцей). У 1991-м толькі мастацкім аб’яднаннем «Няміга» было праведзена тры выставы ў ваколіцах Парыжа (Фантэнбло). У 1995 годзе па ініцыятыве французскага боку прайшла выстава беларускіх ікон з Музея старабеларускага мастацтва пры Нацыянальнай Акадэміі навук (куратар — доктар мастацтвазнаўства Віктар Шматаў).
Канец 1990-х — пачатак 2000-х можна без перабольшання назваць «адкрыццём» беларусам творчасці Марка Шагала. У 1991 годзе ў Віцебску адкрываецца першая экспазіцыя ў доме Шагала на Пакроўскай вуліцы, у 1997-м — музей і арт-цэнтр Марка Шагала, які ладзіць штогадовыя «Шагалаўскія чытанні», пачынае выпускаць бюлетэнь музея. Арт-цэнтр атрымоўвае ў дар літаграфіі майстра і манаграфіі пра Шагала. У Віцебск упершыню прыязджаюць унучкі мастака. Мэрыет Меер-Грабэр — кіраўніца Французскага фонду Шагала — курыруе арганізацыю пяці выстаў ягоных твораў са збору сям’і (1997—2005).
На пачатку 2000-х прадпрымаюцца спробы актывізаваць культурныя сувязі з Францыяй і на міждзяржаўным узроўні. У красавіку 2002 года і ў 2006 годзе ў Цэнтры Кардэна «Эспас Кардэн» на Елісейскіх палях у Парыжы адбыліся Дні культуры Беларусі ў Францыі, у праграме якіх была выстава сучасных беларускіх мастакоў — потым яна прайшла ў Нацыянальным мастацкім музеі («Мінск — Парыж — Мінск»). У 2004 годзе П’ер Кардэн наведаў Нацыянальны мастацкі музей РБ. За ўнёсак у развіццё беларуска-французскіх адносін у сферы культуры Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка ўзнагародзіў знакамітага мадэльера ордэнам Францыска Скарыны.
На пачатку ХХІ стагоддзя атрымалі распаўсюджанне сумесныя праекты дзяржавы і бізнэсу, якія падтрымліваюцца Міністэрствам замежных справаў. Выстава «Мастакі Парыжскай школы» (2012—2014) у Нацыянальным мастацкім музеі з карпаратыўнай калекцыі Белгазпрамбанка стала адкрыццём многіх імёнаў невядомых дагэтуль майстроў. У 2015 годзе на 66-й Міжнароднай выставе сучаснага мастацтва малюнку і акварэлі, якая адкрылася ў «Гран-Пале», упершыню быў прадстаўлены нацыянальны павільён Беларусі і творчасць 11 вядомых мастакоў з усёй краіны. Па выніках выставы беларуская мастачка Валянціна Шоба і айчынны скульптар Сяргей Парцянкоў былі ўзнагароджаны прэстыжнай прэміяй Тэйлара. У 2016 годзе ў «Восеньскім салоне» на Елісейскіх палях упершыню ў якасці ганаровага ўдзельніка была прадстаўлена Беларусь. У Салоне экспанаваліся творы шасці беларускіх мастакоў і скульп-
тараў: Паліны Амельяновіч, Уладзіміра Грамовіча, Ганны Дзідзішкі, Васіля Пешкуна, Анастасіі Хобатавай, а таксама Алены Вентрыён-Макарэвіч — беларускай мастачкі, якая жыве ў Парыжы. У 2018 годзе ў Цэнтры Пампіду прай-
шла маштабная выстава «Шагал, Лісіцкі, Малевіч. Рускі авангард з Віцебска (1918—1922)». З 50 твораў знакавых фігур авангарда, якія прыехалі з Траццякоўскай галерэі, Рускага музея, музея Стэдэлейка, МоМА, музея Людвіга, экспанавалася некалькі работ з Нацыянальнага мастацкага музея РБ і Віцебскага абласнога краязнаўчага музея — у прыватнасці, партрэт Марка Шагала, зроблены Юдэлем Пэнам, творы Майсея Куніна, скульптуры і графічныя працы Давіда Якерсона.
Актывізавалася праца па вяртанні культурных каштоўнасцей. Важным крокам у гэтай справе можа быць капіяванне работ, звязаных з гісторыяй і культурай краіны. Яшчэ ў 2015-м у Музеі Адама Міцкевіча ў Парыжы пасол Павел Латушка ўбачыў партрэт цешчы паэта, знакамітай піяністкі Марыі Шыманоўскай, напісаны Валенціем Ваньковічам. Копія партрэта была зроблена мастаком Віктарам Альшэўскім і перададзена Філіялу Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь «Дом Ваньковічаў». Гэты акт яшчэ раз падкрэслівае, як глыбока беларуская культура была інтэгравана ў французскую, якія трывалыя адносіны здаўна існавалі паміж нашымі краінамі. А сёлета пасольства Рэспублікі Беларусь у Францыі правяло перамовы з нашчадкамі славутых майстроў Парыжскай школы — Дзінай Любіч і Івам Дзюлак-Царфіным — аб перадачы шэрагу твораў Восіпа Любіча і Шрагі Царфіна на радзіму, арганізацыі выстаў і набыцці твораў мастацтва для беларускіх музеяў…
Такім чынам, беларуска-французскія культурныя сувязі сёння паспяхова развіваюцца пры ўдзеле дзяржавы, дапамозе прадстаўнікоў бізнэсу і зацікаўленасці творчай інтэлігенцыі. Сумесныя высілкі садзейнічаюць павышэнню культурнага патэнцыялу нашай краіны.
Надзея УСАВА
Du pèlerinage artistique au retour
des objets de valeur
Nadeia Ousava
Les Biélorusses (faisant partie de La République des Deux Nations et au sein de l’Empire Russe) percevaient Paris comme une capitale culturelle du monde. La visite de cette ville et de ses musées était considérée comme un élément sinon obligatoire au moins très souhaité de la formation classique. Tout le XIX siècle, c’est l’époque de déplacements intenses d’artistes. Tandis que les peintres français viennent en Europe de l’Est, en Russie pour gagner de l’argent, les peintres biélorusses Napoleon Orda, Walenty Wańkowicz, grâce à l’argent des mécènes — Yankel Kruger, ressortissant d’une pauvre famille juive et future maître de Chaïm Soutine, se rendent en Europe.
La notion de «pèlerinage artistique» entendait déjà des voyages d’étude: des artistes peintres ont commencé à s’expatrier à Paris pour plusieurs années pour apprendre et pour gagner de l’argent. Ainsi, dans la capitale de France s’installèrent Henryk Weyssenhoff et Zianon Lenski qui avaient fait leurs études à Saint-Pétersbourg.
Selon la tradition de la noblesse, de tels voyages périodiques étaient considérés comme attribut du branchement à la culture européenne.On importait de France non seulement des gouverneurs, des parures, des bijoux et de récents magazines de mode mais aussi des livres, des décorations d’intérieur des maisons — papiers peints, tableaux, sculptures en marbre et en bronze, couverts en argents, tissus précieux. Ces articles servaient de modèles pour les artisans locaux. De Paris étaient importés et adaptés sur le sol natal des échantillons de haut art des ateliers et des académies de France.
Pourquoi c’est la France qui attire tellement les peintres biélorusses de province? On peut faire ses études à Berlin, à Munich, à Vienne, en Italie... Non loin, à 15 heures de route — se trouve la célèbre Académie impériale des beaux-arts de Saint-Pétersbourg avec une base matérielle et des professeurs formidables, des récompenses et tout un système de promotion professionnelle, des garanties spéciales — et la possibilité d’enseigner dans les gymnases et écoles professionnelles. Mais les peintres biélorusses d’origine juive ne voulaient pas aller dans la capitale de Russie à cause de l’absence de «permis de séjour», de l’impossibilité de violer la Zone de Résidence établie en 1832 et du quota de 3% d’admission des juifs dans les établissement d’enseignements supérieur.
Le choix des écoles artistiques de Paris s’expliquait par le bouche à oreille répandant l’information sur un système d’enseignement démocratique, bien rodé pendant des décennies, des possibilités de trouver un atelier et des modèles bon marché et surtout une attitude respectueuse envers les peintres, un marché artistique bien développé, des expositions régulières et la présence de la critique artistique. Paris permettait non seulement de se plonger dans un environnement artistique et apprendre le métier mais également de «se faire un nom», devenir célèbre.
Ce n’est pas par hasard que le peintre biélorusse, né à Smilovichi, Schraga Zarfin qui immigra en 1914 en Palestine et exposait ses œuvres à Jérusalem et Berlin après avoir visité Paris en 1924 détruisit toutes ses œuvres précédentes. En 1900—1910, rien n’arrête les néophytes, ni le manque d’argent et l’absence de papiers, ni l’ignorance du français, ni les us et coutumes différents, ni même la connaissance sur une concurrence rude sur le marché artistique. Par la Gare de l’Est passsent près de 80 jeunes gens de la province biélorusse — Marc Chagall, Chaïm Soutine, Nadia Khodossievitch, Schraga Zarfin, Mikhaïl Kikoïne, Ossip Zadkine, Ossip Lubitch, Oscar Meschaninov, Leon Shulman, Nicolas Bonch-Osmolovski, Abraham Manievich, Robert Guénine... Au ХХ siècle, un environnement artistique international particulier de bohème se créa à Paris, que les ressortissants biélorusses ont intégré d’une manière organique.
Pourtant, il y avait un mouvement en sens inverse: de la France vers la Russie
dont le Bélarus faisait partie.
Le 13 novembre 1904, dans la salle de l’Assemblée de noblesse à Minsk se tint «l’Exposition des tableaux de peintres français pour le bénéfice des sœurs de charité de la Croix Rouge». Ce fut la première exposition de l’art français à Minsk avant la Première guerre mondiale.
La seconde vague importante des relations culturelles franco-biélorusses se rapporte à la période soviétique après la guerre. La guerre froide n’était pas le meilleur moment pour les relations politiques entre l’URSS et la France. En 1957, un accord sur la coopération culturelle fut signé entre les deux pays. Le Département de la culture de l’UNESCO décida d’offrir à la RSSB une exposition ambulante «Peinture 1900—1925» qui était composée de reproductions de tableaux de Manet, Renoir, Cézanne, Gauguin, Van Gogh, Matisse, Picasso, Chagall, Каndinsky, Malevitch, mais le représentant de la RSSB reçut l’instruction formelle de refuser «un cadeau indésirable» sous prétexte de l’absence d’intérêt pour l’art abstrait au pays et de la réaction négative attendue du grand public. Dans ces circonstances, c’est la peintre Nadia Léger (Khodossievitch), veuve du peintre français communiste Fernand Léger qui joua un rôle remarquable. Conjointement avec l’Institut des beaux arts Morice Thérèse, elle offre à sa patrie des oeuvres céramiques de Pablo Picasso, des sérigraphies — ses œuvres et celles de Fernand Léger, une importante collection de fac-similés (194 reproductions sur tissus encadrées) et 173 moules des œuvres mondialement connues, faites par l’atelier du Louvre. Son rêve de créer un «Musée des musées» à Vitebsk n’a pas été réalisé, pour autant, à l’époque de la «faim d’information», des expositions ambulantes de reproductions étaient la seule information sur l’art français.
Les contacts personnels entre les peintres français et les peintres biélorusses étaient uniques. Ainsi, en 1962 grâce à la bourse de l’UNESCO, le peintre minskois, professeur de l’Institut de théâtre et d’art Alexandre Kozlovski put durant trois mois visiter près de 60 musées, plus de 20 expositions personnelles et collectives, rencontrer et s’entretenir avec 24 artistes peintres, prendre connaissance de l’enseignement dans deux écoles supérieures des beaux arts. Lors d’une exposition à Nice Kazlovski fit la connaissance de Marc Chagall, mais dans son rapport il dut écrire «sur la décadence complète de l’art contemporain en Occident et la supériorité de l’art réaliste humaniste imprégné de l’esprit révolutionnaire du Parti».
Ce n’est qu’au début des années 1970 que l’art biélorusse soviétique a commencé à s’exposer en France. En 1971, une exposition «Art graphique de la République soviétique socialiste de Biélorussie» a eu lieu à Lyon, réitérée en 1981 dans d’autres villes de France. En 1977, une expositionde costumes folkloriques de la collection du Musée d’État de la RSSB (curateur — Michas Ramaniuk) a été inaugurée à Paris. En 1981, trois expositions ont eu lieu à la fois à Minsk: une exposition consacrée au 100ème anniversaire de Fernand L éger, «Tissus de Lyon ХVII — ХХ siècles de musées et de collections privées de France»,«Oeuvres céramiques de Picasso» dédiée au 100ème anniversaire de la naissance de l’artiste peintre.
L’émmigration artistique vers la France, si intense au début du ХХ siècle, à la fin des années 1970 et dans les années 1980 s’est faite remarquer par des cas ponctuels, souvent scandaleux. On pourrait citer le cas du peintre communiste Nicolas Pavlovski qui lors de son voyage touristique en France est resté à Paris. En 1987, Guennadi Khatskevich rêvant de venir à Paris a recouru à un geste artistique — il a essayé de détourner un avion (avec un morceau de savon de ménage en guise de bombe). Ces actes ont provoqué une réaction extraordinaire dans les milieux artistiques du Bélarus et les voyages d’étude en Europe ont été interdits pour longtemps. C’est Boris Zaborov, dessinateur et illustrateur de livres, qui est devenu une figure remarquable de l’émmigration biélorusse dans la seconde moitié du XX siècle. Il est parti à Paris légalement. En France, il s’est mis à la peinture et a obtenu un succès. Zaborov a exécuté les décors pour plusieurs spectacles à la «Comédie française», ses œuvres ont été exposées au Musée russe et à la galerie Tretiakov, son autoportrait a été commandé par la Galerie des Offices, en 2010, il a tenu une exposition à Minsk ce qui a provoqué un agiotage sans précédent dans les milieux artistiques. Ce sont les années de perestroïka de Gorbatchev qui ont créé une autre vague de quête de la liberté de création et d’acheteurs pour se procurer une vie plus convenable. Après l’éclatement de l’URSS et l’obtention de l’indépendance en 1991, des échanges d’expositions s’intensifient. En 1990, de nombreux peintres biélorusses (il était financièrement plus facile d’organiser des expositions collectives) se rendent à Paris. En 1991, seule l’association artistique «Niamiga» a organisé trois expositions près de Paris (Fontainebleau). En 1995, une exposition d’icônes biélorusses du Musée de l’ancien art biélorusse auprès de l’Académie nationale des sciences (curateur —
docteur en critique d’art Viktor Shmatov) s’est tenue à l’initiative de la partie
française.
Fin 1990 — début 2000 peuvent sans exagération être considérées comme une «découverte» par les Biélorusses des oeuvres de Marc Chagall. C’est en 1991 qu’une première exposition s’ouvre à Vitebsk dans la maison de Chagall rue Pakrovskaya, en 1997 le musée et le Centre d’art Marc Chagall qui organise annuellement des «Lectures de Chagall», commence à publier un bulletin du musée. Pour la première fois, les petites filles du peintre visitent Vitebsk. Meret Meyer Graber, gérante de la fondation française Chagall, supervise l’organisation de cinq expositions de ses oeuvres de la collection familiale (1997—2005).
Au début des années 2000, des efforts sont entrepris en vue d’intensification des liens culturels avec la France également au niveau interétatique. En avril 2002 et 2006, les Journées de la culture biélorusse en France ont été organisées au Centre de P. Cardin «Espace Cardin» sur les Champs Élysées à Paris où étaient exposées des œuvres de peintres biélorusses contemporains —par la suite l’exposition s’est déroulée au Musée national des beaux arts (Minsk-Paris-Minsk). En 2004, Pierre Cardin a visité le Musée national des beaux arts de la République du Bélarus. Le célèbre grand couturier a été décoré par le Président du Bélarus Alexandre Lukashenko de l’ordre Francisc Skaryna pour sa contribution au développement des relations franco-biélorusses dans le domaine de la culture.
Au début du ХХІ siècle, sont devenus fréquents des projets communs des autorités publiques et des hommes d’affaire qui sont soutenus par le Ministère des affaires étrangères. L’exposition «Peintres de l’école de Paris» (2012—2014) au Musée national des beaux arts du Bélarus de la collection corporative de Belgazprombank a permis de découvrir beaucoup de peintres méconnus jusqu’à ce moment. En 2015, pour la première fois un stand national du Bélarus était organisé à la 66ème Exposition internationale de l’art contemporain de dessins et d'aquarelles au Grand Palais sur lequel étaient exposées des œuvres de 11 peintres de tout le pays. A l’issue de l’exposition, la femme peintre biélorusse Valentine Shoba et le sculpteur biélorusse Siarhei Partsiankov ont reçu le Prix Taylor. En 2016, le Bélarus a pris part au «Salon d’automne» sur les Champs Élysées comme pays à l'honneur. Au Salon étaient exposées des oeuvres de six peintres et sculpteurs biélorusses: Palina Amélianovich, Uladzimir Gramovich, Hanna Didishka, Vasil Peshkun, Anastasia Hobatava ainsi que Alena Ventrillon-Makarevich, femme peintre biélorusse qui vit à Paris. En 2018, au Centre Pompidou une importante exposition «Chagall, Lissitzky, Malevitch. L'avant-garde russe de Vitebsk (1918—1922)» a eu lieu. Parmi les 250 œuvres de peintres connus de l'avant-garde venues de la Gallerie Tretiakov, du Musée russe, du Musée Stedelijk, du МоМА, du musée Ludwig, il y avait quatre œuvres de la collection du Musée national des beaux arts du Bélarus et 20 œuvres de la collection du musée régional de Vitebsk, notamment, un portrait de Marc Chagall, peint par Ioudel Pen, des oeuvres de Moïs Kunin, des sculptures et des oeuvres graphiques de David Iakerson. L’Ambassadeur du Bélarus en France Pavel Latushka, le Directeur général du Musée national des beaux arts Uladzimir Prakaptsov et le directeur du Musée régional de Vitebsk Hleb Savitski ont pris part à la cérémonie d’inauguration de l’exposition. Les représentants de la partie biélorusse se sont rencontrés avec le président du Centre Pompidou Serge Lasvignes et ont discuté des perspectives d’échange d’expositions temporaires entre les musées. Ils se sont également entretenus avec la petite fille de Chagall Meret Meyer Graber au sujet de la possibilité d’organiser des expositions au Bélarus d’œuvres du peintre de sa collection privée.
Les efforts visant à rapatrier des œuvres de valeur se sont également intensifiés. La duplication des œuvres, liées à l’histoire et à la culture du pays pourrait être un pas important dans ce sens. En 2015, l’Ambassadeur Pavel Latushka a remarqué au Musée Adam-Mickiewicz de Paris un portrait de la belle mère du poète, la célèbre pianiste Maria Shimanovska, peint par Walenty Wańkowicz. Une copie du portrait a été réalisée par le peintre Victor Alshevski et remise à la filiale du Musée national des beaux arts de la République du Bélarus «Maison de Wańkowiczs». Cet acte souligne, une fois de plus, combien la culture biélorusse était intégrée à la culture française, les liens forts qui existaient depuis longtemps entre nos deux pays. Cette année-là, l’Ambassade de la République du Bélarus en France a mené les négociations avec les descendants des célèbres maîtres de l’École de Paris — Dzina Lubitch et Yves Dulac-Zarfin — au sujet de la remise d’un nombre d’œuvres d’Ossip Lubitch et de Schraga Zarfin au pays de leur naissance, de l’organisation d’expositions et de l’acquisition de leurs œuvres pour les musées biélorusses.
Ainsi, les relations culturelles franco-biélorusses se développent avec succès de nos jours avec la participation de l’État, avec l’aide d’hommes d’affaire et l’intérêt de l’intelligentsia artistique. Les efforts conjoints contribuent au renforcement du potentiel culturel de notre pays. 