Ча­ла­век стом­ле­ны, ча­ла­век жар­таў­лі­вы

Вы­тан­ча­на-не­рво­вы, іра­ніч­ны, аб­ая­ль­ны, да­лі­кат­ны, ён ва­ло­даў той ад­мет­най аса­бо­вай пры­ця­га­ль­нас­цю, якой пад­на­ча­ль­ва­ецца — ды што там, ска­ра­ецца! — ці не кож­ная ро­ля. Ве­ра­год­на, ро­ля ка­ра­ля Ягай­лы так­са­ма не зду­жа­ла су­пра­ціў­ляц­ца, ка­лі ў 1997 го­дзе спек­такль «Князь Ві­таўт» ледзь па­трап­ляў спа­то­ліць ажы­ятаж­ны по­пыт бе­ла­ру­саў на ўлас­ную гіс­то­рыю. Дра­ма­тург Аляк­сей Ду­да­раў, па-свой­му да­свед­ча­ны ў апра­цоў­ках Шэк­спі­ра, і рэ­жы­сёр Ва­ле­рый Ра­еўскі, па-свой­му за­ры­ента­ва­ны ў па­ста­ноў­ках Шэк­спі­ра, зла­дзі­лі на ку­па­лаў­скай сцэ­не ды­ялог да­ра­гіх нам це­няў; вы­да­ва­ла на тое, што спек­так­лю спа­да­рож­ні­чаў рэ­дкі твор­чы по­спех. Але ўжо ў п’есе Аляк­сея Ду­да­ра­ва най­леп­шы з усіх ба­коў князь Ві­таўт за­ўваж­на сас­ту­паў не­ра­ман­тыч­на­му, дзей­сна­му, пра­гна­му да пе­ра­ўтва­рэн­няў кня­зю Ягай­лу — над­араў­ся якраз той вы­па­дак, ка­лі вы­ка­наў­ца так зва­най ста­ноў­чай ро­лі па­прос­ту не зду­жаў бы яе без ад­мыс­ло­вай пад­трым­кі (чы­тай­це — сас­туп­кі) парт­нё­ра ў ро­лі не ста­ноў­чай. Але ж сас­туп­ка му­сі­ла быць не­ві­да­воч­най, пад­па­рад­ка­ва­най ло­гі­цы раз­віц­ця пер­са­на­жа — і Кі­ры­чэн­ка за­ча­піў­ся за Ягай­ла­ву на­бож­насць: вус­ны бяз­гуч­на ва­ру­шы­лі­ся, па­ль­цы ні­бы­та шу­ка­лі ру­жа­нец, а на­мац­ва­лі ці кін­жа­ла­вы трон­кі, ці дзяр­жа­ль­на ме­ча… ды зброя за­ста­ва­ла­ся ў по­хвах. Су­пра­ць-

с­та­янне Ві­таў­та і Ягай­лы ўва­саб­ля­ла­ся артыс­та­мі і як ры­цар­скае спа­бор­ніц­тва, і як су­пер­ніц­тва дзяр­жаў­ных асоб, і — па­сту­по­ва — як меж­аван­не двух сус­ве­таў (ледзь ад­кры­тых на­шчад­ка­мі, але да сён­ня не вы­ву­ча­ных). Па­сля міт­рэн­гаў ды зма­ган­няў бра­тэр­скія да­чы­нен­ні вы­зна­чыў Ягай­ла — як… стом­ле­насць. А ў вы­ні­ку — пра­гу раў­на­ва­гі, мі­ру ледзь не лю­бой ца­ной, бо, па­браў­шы­ся з ка­ра­ле­вай Ядві­гаю, да­лу­чыў да свай­го све­таг­ля­ду асвет­ніц­тва (то ахвяр­нае, то ва­яўні­чае). «Але за ім, ба­чы­це, не абы-які ўні­вер­сі­тэт па­ўстаў!» — пуб­ліч­на да­во­дзіў Кі­ры­чэн­ка свае сім­па­тыі да «со­ра­му на­цыі», ку­ды за­лу­чы­ла яго­на­га пер­са­на­жа глядацкае анке­та­ван­не.

…А тым ча­сам на ма­лой сцэ­не тэ­атра, што мес­ці­ла­ся рых­тык на­суп­раць гіс­та­рыч­на­га бу­дын­ка ў бы­лым кі­на­тэ­атры «На­ві­ны дня», за­меш­ваў­ся, збі­раў­ся, на­стой­ваў­ся спек­такль ад­цяг­не­ны, цал­кам ад­арва­ны ад ака­дэ­міч­на­га ста­ту­су пер­шай дра­ма­тыч­най цэ­ны кра­іны, кан­чат­ко­ва пры­ма­ючы на­зоў «Кры­ва­вая Мэ­ры». Рэ­жы­са­ра­ваў артыст Аляк­сандр Гар­цу­еў, са­чы­ня­лі артыс­ты Дзміт­рый Бой­ка, Зоя Бе­лах­вос­цік і Мі­ка­лай Кі­ры­чэн­ка — гэт­кую плынь свя­до­мас­ці з не­ве­ра­год­най па­чуц­цё­вай ло­гі­кай. Як мі­мад­ра­му ды ба­лет, але з рэ­плі­ка­мі, якія па­сту­по­ва скла­да­лі­ся ў да­сціп­ны па­ра­дый­ны тэкст. Гэ­ты тэкст пра­га­вор­ваў­ся то пе­ра­бо­ль­ша­на вы­раз­на ды гуч­на, то па­фас­на, то крык­лі­ва-істэ­рыч­на. Сцэ­ну і пер­са­на­жаў апра­ну­лі ў чор­нае, а ру­хі апош­ніх зра­бі­лі пад­крэс­ле­ны­мі — за­па­во­ле­ны­мі, за­вос­тра­ны­мі, быц­цам на тва­рах — мас­кі, чый вы­раз не мя­ня­ецца, і спа­дзя­вац­ца мож­на хі­ба на плас­ты­ку це­лаў: Джон за­быў­ся, што ка­хае Мэ­ры, але па­мя­тае — не­шта ў іх бы­ло; Мэ­ры за­бы­ла­ся, што ка­хае Джо­на, але па­мя­тае — бы­ло не­як інакш…

Пе­рад­усім Зоя Бе­лах­вос­цік (Мэ­ры) і Мі­ка­лай Кі­ры­чэн­ка (Джон) вы­лу­ча­лі тое, што са­мыя бліз­кія лю­дзі ад­но пе­рад ад­ным са­мыя без­аба­рон­ныя: ча­го то­ль­кі не на­га­во­раць, ча­го то­ль­кі не пры­га­да­юць! Але са­мае важ­нае зга­даць ані­як не вы­па­да­ла, хоць яны так ста­ра­лі­ся. А яшчэ па­між іх увесь час лез Аўтар з аб­ліч­чам Аляк­сан­дра Гар­цу­ева, пра­ва­ка­ваў трыз­нен­не, штур­хаў ра­біць глуп­ствы ды ўвесь час вяр­таў у мі­ну­лае — да мар­ско­га бе­ра­га, да хва­ляў, з якіх Джон вы­нес Мэ­ры і не­шта ёй ска­заў. Адзі­на важ­нае. Тое, што тры­ма­ла іх ра-

з­ам так доў­га…

І што ра­біў Кі­ры­чэн­ка? Лі­та­ра­ль­на ціс­нуў успа­мі­ны з уся­го, што трап­ля­ла­ся пад ру­ку, на­ват апра­на­хі раз­гля­даў на свят­ло, ча­сам за­зі­раў пад крэс­лы або ў тва­ры гле­да­чам — з вы­прас­та­най спі­най і ка­ра­леў­скім вы­ра­зам на тва­ры. Фі­зіч­ныя дзея­нні пер­са­на­жа прад­стаў­ля­лі су­час­ні­ка, які ста­міў­ся на­сто­ль­кі, што за­быў­ся, дзе ён і што ён та­кое. Пра яго­на­га «ча­ла­ве­ка стом­ле­на­га» да­вя­ло­ся раз­маў­ляць на не­ка­ль­кіх фес­ты­ва­ль­ных аб­мер­ка­ван­нях — ну і пра тое, як яго ра­та­ва­ла ка­бе­та, хоць да­ўно маг­ла б… не ра­та­ваць. Как­тэйль на­меш­ваў­ся аж да кры­ва­вых гля­дац­кіх па­чуц­цяў: кры­ты­кі раз­ва­жа­лі пра ана­то­мію ня­на­віс­ці, фрэй­дыс­цкія ма­ты­вы, а па­ста­ноў­ка на­ра­дзі­ла­ся з та­го, што артыс­ты ха­це­лі прад­ста­віць «ча­ла­ве­ка жар­таў­лі­ва­га»…