На сталасць тых, хто дваццацігадовым слухаў савецкі панк-рок ці танчыў у правінцыйных дамах культуры пад мігценне люстранога дыскашара, прыпаў роскід Савецкага Саюза, хвацкія 1990-я, не адзін дэфолт, а таксама сучасныя сацыяльныя і пенсійныя рэформы.
Не выпадкова, мабыць, і тое, што адразу два моладзевыя тэатры краіны прадставілі работы (вельмі розныя, але толькі на першы погляд), якія аб’ядноўвае спроба культурнай дэкадоўкі пакалення 1980-х, музычна-драматычная прырода і рэжысёрская інтэрпрэтацыя вербаціму па законах псіхалагічнага рэалізму.
Першапачаткова п’еса «Двор як знікомая натура» была створана расійскім драматургам Аленай Ісаевай для студыі «SounDrama» Уладзіміра Панкова. Пра сваіх герояў аўтарка заўважала: «Я проста люблю ўсіх гэтых людзей, і мне хацелася напісаць пра іх, каб яны засталіся…»
Тэкст Ісаевай мае моцную музычную прыроду. У спектаклі Маладзёжнага тэатра «Знікомая натура» (пастаноўка Таццяны Аксёнкінай і Канстанціна Міхаленкі) гучыць мноства песень і тэм: «Boys» Сабрыны, «Алёшкава каханне» ВІА «Весёлые ребята», «Баюся здацца неразумным…» аўтара-выканаўцы і артыста тэатра Антона Макухі… Калі Сашка-Пелікан (Яўген Іўковіч) вяртаецца ў Маскву пасля шматлікіх гадоў эміграцыі і сустракае пасталелае «першае каханне» Надзьку (Наталля Анішчанка), яны на два галасы спяваюць малавядомую песню «Зімовы дзень» з рэпертуару групы «Воскресенье». На вялікі жаль, імя музычнага афарміцеля Міхаіла Коранева нават не пазначана ў праграмцы музычна-драматычнага спектакля!
Сцэнаграфія Вольгі Грыцаевай характарызуецца падкрэсленай аскетычнасцю і цёплымі адценнямі драўнянай фактуры. Старое суровае дрэва ў цэнтры сцэнічнага кола выступае знакам каранёў, паходжання, савецкай ментальнасці. Удалыя сцэнічныя гарнітуры вылучае стрыманасць і гістарычная дакладнасць, што не заўсёды ўласціва работам мастачкі Вікторыі Ця-Сен.
Новае пакаленне сталічнага Маладзёжнага тэатра іграе юных персанажаў — ці то сваіх раўналеткаў, ці тых, кім яны яшчэ зусім нядаўна былі: маладых Сашку (Сяргей Хадзькоў) і Надзьку (Вольга Раік), сястру Сашкі Юлю (Лізавета Ільеўская), Руслана (Рыгор Жураўлёў) і Таню (Валерыя Млынар), Рудога з няшчаснай сям’і (Антон Макуха), Генку (Анатоль Лагуценкаў), за якога Надзька выйдзе замуж пасля ад’езду Сашкі. Дзеці могуць і пабіцца з «новенькім» у двары, каб яго «ўпісаць», могуць і лямпу з тэлевізара выкруціць, каб вынаходліва падзарабіць. Але колькі ў іх дабрыні, шчырасці і веры ў сцэне з выдатным, вакальна дасканалым харавым нумарам «Наш край», што перакінецца сном ветэрана пра памятную і важную сустрэчу са школьнікамі напярэдадні 9 мая.
Чароўным дуэтам камічных старых становяцца баба Зоя (Ганна Лаўхіна) і дзед Лёня (Юрый Шэланкоў). Артысты па-майстэрску вызначаюць унутраны свет і фізічную прыроду людзей сталага веку. Улюбёнец дам бальзакаўскага ўзросту, артыстычны і музычны Аляксандр Пашкевіч, у сваю чаргу, нечакана для глядзельнай залы становіцца карыкатурным савецкім алкаголікам — стэрэатыпным персанажам савецкага сатырычнага кіначасопіса «Фитиль».
Асобныя сцэны спектакля ўспрымаюцца самастойнымі эпізодамі, выбудаванымі па мантажным прынцыпе і падпарадкаванымі першаму плану дзеяння. Героі часам гіпербалізаваныя, а часам трафарэтныя, але гэта магчыма ў гісторыі, якая паўстае з успамінаў Пелікана, сціраючы катэгорыю часу. Таццяна Аксёнкіна — рэжысёрка з рэдкім талентам стварэння гістарычных палотнаў савецкай эпохі (згадаем поспех меладрамы «Саня, Ваня, з імі Рымас» Уладзіміра Гуркіна). Яна цудоўна збірае і выштукоўвае акцёрскі ансамбль, распрацоўвае характары персанажаў, набліжаючы іх да жыцця і пакідаючы прастору для паэзіі памяці: вось так любіў казаць чыйсьці бацька, чыясьці мама таксама фарбавала вочы ценямі смарагдавага адцення, а нечая цётухна рабіла такую самую фрызуру…
Фінал, дзе гучыць песня «Аўстралія — мая дзівосная выспа…» (аўтары — Зоя Яшчанка і Алег Залівака), толькі пацвярджае, што ў чаканні шчасця, у імкненні да ідэалу мы не мяняемся. У ажыўленай гутарцы з добрым смехам і дзіцячымі ўспамінамі юнацкасць пачынае аповед, а сталасць нібыта завяршае: за спінай юнага Сашкі ўзнікае сталы Сашка-Аўстраліец, на плечы юнай Надзькі кладзе рукі сталая Надзея. Фінал, адкрыты хвалі часу, якая ўсё змывае на сваім шляху, пазначаны шматкроп’ем, вечным працягам, які сцвярджае падабенства чалавечых лёсаў і эпох.
У намінаваным на Нацыянальную тэатральную прэмію спектаклі Гомельскага маладзёжнага тэатра «Ляцелі арэлі» па аднайменнай п’есе беларускага драматурга Канстанціна Сцешыка (рэжысёр Дзяніс Паршын, мастак Юрый Саламонаў) аўдыявізуальным лейтматывам становіцца музыка панк-рок-групы «Гражданская оборона», задае настрой, рытм і каларыстыку. Пастановачны жанр «трагічная камедыя» ўяўляе з сябе толькі маркетынгавы ход — нягледзячы на некаторую іранічнасць, камедыі тут няма і быць не можа.
Субкультурная эстэтыка спектакля мае на ўвазе сучасных і былых прыхільнікаў «Гражданской обороны» і яе франтмэна Ягора Летава. Сярэднестатыстычнаму беларускаму падлетку, не захопленаму панк-рокам, яна можа падацца чужой ці зусім незразумелай. З прычыны надзвычайнай пэўнасці глядацкага адрасу жыццё пастаноўкі ва ўмовах абласнога горада можа зрабіцца адметным, але кароткім. Аднак сама мэта завабіць у тэатр тых, хто ім ніколі не цікавіўся і не захапляўся, у вышэйшай ступені высакародная і сучасная.
Дзеянне сцэнтравана вакол жыццёвага свету Стаса (Дзмітрый Попчанка) — мужчыны за трыццаць пяць, развітога і эрудзіраванага, у пэўнай ступені надзеленага ўнутранай воляй. Ён не свабодны ад пакланення кумірам юнацтва і не здолеў дараваць свайму бацьку — жорсткаму, эгацэнтрычнаму, а цяпер прыкутаму да ложка. Стасава «гатычная Лаліта» Ксюша (Святлана Жукава) пададзена скрозь прызму ягонага светаўспрымання і не самадастатковая.
Сцэнічны аповед адначасова пэўны і сцвярджальны, плакатны і вызначаны, як матэматычная формула ці нецэнзурнае слова, — іх пішуць белым мелам на чорнай школьнай дошцы. Надпісы і малюнкі сімвалізуюць сацыяльныя цэтлікі, што лепяцца на кожнага з нас (у фінале слова «овощ» на фанерным мужчынскім сілуэце сціраецца і застаецца проста «тата», а двухсэнсоўнае скарачэнне «Гр. Об.» замяняецца словам «Жыццё!»).
Спектакль набывае адназначнасць і строгі пафас чорнага дзіцячага гумару. Але засмяяцца можна, хіба абстрагуючыся ад акцёрскай ігры. Якраз іроніі бракуе артыстам, бо гісторыя — пра брыдкіх (таму што аўтэнтычна прыўкрасных) «маленькіх людзей», такіх самых, як у Дастаеўскага і Гогаля, Феліні і Муратавай, прадстаўленых у іншым гістарычным кантэксце і іншай эстэтыцы.
Нароўні з выканаўцам галоўнай ролі лепшая акцёрская работа ў Лізаветы Астрахавай — артысткі высокай прафесійнасці, з рэдкай сёння культурай сцэнічнага слова. Яна выконвае ролі ўсіх сталых кабет у жыцці Стаса, і той дзівіцца іх дзіўнаму падабенству (сцярвозная жонка Яна, рознахарактарныя сядзелкі ў доме для людзей сталага веку, буфетніца, маці Ксюшы). Мабыць, галоўны пасыл спектакля звернуты ўсё ж не да падлеткаў, а да іх бацькоў: праблема ўнутранай адзіноты, адсутнасці дыялогу паміж роднымі людзьмі (эпізод, дзе, размаўляючы са Стасам ля даччынай труны, Ксюшына маці ўсцягвае сабе на галаву вядро).
Тэатр падкрэслена імкнецца злучыць дзеянне з рэальнасцю, таму пытанне пра ягоную праўдзівасць нават не паўстае. Ці выжыў бы пасля юнацкіх таксікаманскіх эксперыментаў персанаж Дзмітрыя Попчанкі ў XXI стагоддзі? Ці трымала б спіну наструненай і выпрастанай самаўпэўненая гераіня Наталлі Анішчанка?.. Гэтыя пытанні да гледачоў — прадстаўнікоў пакалення 1980-х і іхніх дзяцей, тых самых, якім адрасаваны сцэнічныя творы моладзевых тэатраў з адлюстраваннем юнацтва ўласных бацькоў. Мо менавіта ў гэтым — дыялог пакаленняў, на які спадзяюцца тэатры?
Дзмітрый Ермаловіч-Дашчынскі