ІДЭЯ СТВАРЭННЯ ТВОРЧАГА ФОРУМУ НАЛЕЖЫЦЬ ДЫРЭКТАРЦЫ І МАСТАЦКАЙ КІРАЎНІЦЫ ДНЯПРОЎСКАГА ТЭЛЕТЭАТРА ВОЛЬЗЕ ВАЛОШЫНАЙ І ЗАСЛУЖАНАЙ АРТЫСТЦЫ УКРАІНЫ ЛЮДМІЛЕ КАЛАСОВІЧ. У СЁЛЕТНЯЙ ПРАГРАМЕ СВАЕ ТВОРЧЫЯ НАБЫТКІ ПРАДСТАВІЛІ ШАСНАЦЦАЦЬ ВЯЛІКІХ АКАДЭМІЧНЫХ, КАМЕРНЫХ І ПРАЕКТНЫХ ТЭАТРАЎ З РОЗНЫХ РЭГІЁНАЎ УКРАІНЫ.
Праз гармонію кінематаграфічнага тэксту Наталлі Варажбіт, відовішчную рэжысуру Андрэя Бакірава і надзвычайную зладжанасць акцёрскага ансамбля Чарнігаўскага акадэмічнага музычна-драматычнага тэатра імя Тараса Шаўчэнкі вылучыўся спектакль «Вій. Дакудрама» — сучасная інтэрпрэтацыя гогалеўскай містыкі, адзначаная Нацыянальнай прэміяй імя Лэся Курбаса. Пераасэнсоўваючы фальклор, дэміург Бакіраў стварыў на сцэне ўкраінскі космас са сваёй этнаграфічнасцю, сакральнасцю, экспрэсіяй і эратызмам. У розных варыяцыях лейтматывам гучала песня «Стаіць гара высокая…» на вершы Леаніда Глібава, дарэчы, вядомая ў Брэсцкай вобласці як беларуская народная, дзе зусім побач з жывой прыродай альбо ў ёй самой — боскі пачатак. Украіна паўставала і ў трагічным вобразе Панначкі, і ў вечным вобразе старажытнай шматрукай берагіні праз тры паравіны жаночай прыроды. Злучнай ніткай сюжэта і найлепшым акцёрскай работай спектакля варта прызнаць загадкавую старую Соньку (Любоў Калеснікава).
Куды страшнейшаю за тагасветнага Вія паўстала сучасная рэальнасць, дзе малодшага брата студэнта-філосафа Лукаса (Сяргей Пунтус) у Парыжы забілі арабы, знялі злачынства на тэлефон і выклалі на YouTube. Людзі, з якімі малады француз знаёміўся ва ўкраінскай вёсцы, не ад добрага жыцця п’юць, варожаць, адзін у аднаго крадуць. Але калі Лукас, спрабуючы ўцякаць, ляцеў дахаты, Аксана-Панначка (Ірына Лазоўская) па «Скайпе» папрасіла адстаяць па ёй апошнюю, трэцюю ноч, за што абяцала не адно паказаць Лукасу забітага брата, але на час вярнуць яго са свету мёртвых. Лукас, надзеўшы вышыванку, па-ўкраінску чытаў малітву, на велізарным экране-задніку буйная постаць Аксаны аддалялася і гледачу адкрывалася панарама ўсіх персанажаў спектакля — як сабор сучасных святых. Абрынаўся заднік, увесь склад артыстаў з’яўляўся на сцэне. Прыадкрываючы таямніцу ўкраінскай душы, неарамантызм Бакірава ў XXI стагоддзі паўстаў працягам містычнага рамантызму Гогаля стагоддзя пазамінулага.
У спектаклі Тэатра Кіеўскага дома акцёра «Кульгавая балерына» Юліі Максіменка ў пастаноўцы Вольгі Гаўрылюк галоўную ролю выконвала сама драматург. Кантамінацыя з аповедам «Доўгае начное вандраванне» Міларада Павіча — удалая рэжысёрская знаходка, якая адкрывала другі план дзеяння з дылемай пра каханне і амаральнасць. На першым плане — гісторыя дзіцячай траўмы Карыны, разлучанай аўтарытарным бацькам з абылганай маці. Гераіня кульгала пасля трагічнай катастрофы, у мінулым засталася бліскучая балетная кар’ера, і дзень пры дні побач з ёй суперніца Міла, занятая цяпер ва ўсіх партыях, якія даручалі Карыне. Яе багатага і ўплывовага бацьку Міла папросту спакусіла.
Юлія Максіменка — артыстка эфектная і высакародная, у кайстрачцы ейнай гераіні напраўду могуць знайсціся пяцьдзясят тысяч еўра. Спектакль, што першапачаткова ўспрымаўся абсалютна сцэнтраваным вакол лёсу і характару гераіні-аўтаркі, робіцца дуэтным дзякуючы Глебу Іванову ў ролі кілера: Карына наймае яго, каб забіць Мілу і каб аднойчы… пакахаць. Эмацыйная статычнасць артыста, брутальнасць, вонкавая адсутнасць эмпатыі кантрастуюць з экспрэсіўнасцю партнёркі. У адной з выразных сцэн ён вырываў у яе інкруставаны каштоўнымі камянямі кій, на які тая змушана ўвесь час абапірацца. Праз вонкавую жорсткасць гэтага дзеяння кілер вучыў Карыну хадзіць (жыць!) самастойна. Міла (Ганна Гуляева) на сцэне выглядала гратэскавай і другараднай, яе праўдзівае існаванне — у хваравітых перажываннях Карыны. Адзіная неспадзеўка: «Маленькая балерына» з рэпертуару Аляксандра Вярцінскага ў выкананні Мілы па-руску гучала іншародна. Больш удалым быў бы ўкраінскі варыянт — безумоўна, такі дасканалы, як пераклады старадаўніх рускіх рамансаў слыннай паэткі Ліны Кастэнка.
П’есу «Вар’яцкая галубка» замовіла драматургу Таццяне Івашчанка адміністрацыя Дняпроўскага тэлетэатра. Аднайменная пластычная монадрама ў жанры споведзі (рэжысёрка і мастачка Людміла Каласовіч) уяўляе з сябе гісторыю ўнутранай барацьбы вядомай мастачкі Фрыды Кала: яна рушыла ў мастацтва і супраць уласнай волі выраклася мацярынства.
Рэжысёр прапануе два спосабы існаванні гераіні — у драматычнай гульні (Святлана Сушко) і пластыцы (Вольга Ціханенка). Дыега Рывера паўстае ў знаках: мужчынскія штаны, пінжак і капялюш, цень-сілуэт камічнага таўстуна.
Сярэдні план сцэны падзяляе праекцыі карцін Фрыды на тры часткі. Няўдала гэта выглядае толькі на пачатку спектакля, дзе цытуецца яе вядомае выказванне пра Дыега. Людміла Каласовіч стварае выдатную каларыстычную партытуру ў гарманічным спалучэнні з каляровай гамай рэпрадукцый — нават у тым выпадку, калі праекцыі кладуцца на твары артыстак.
Прывязаная да ложка, раскрыжаваная і знявечаная ў першую чаргу духоўна, Фрыда выконвае свой уступны маналог на выцяжцы галавой долу. Штучныя кветкі шкрабуць масніцы — традыцыйная святочная мексіканская фрызура вельмі падобная да ўкраінскага вянка як элемента нацыянальнага строя. Дэталі сведчаць пра дзівоснае духоўнае сваяцтва ўкраінцаў і лацінаамерыканцаў, іх аб’ядноўвае сакральная сувязь з прыроднымі стыхіямі.
Дзіцячыя траўмы, пакуты і праніклівасць — усё, што дарослым здаецца няважным, але вызначальна фармуе псіхалогію чалавека, — матэрыялізуе артыстка Алена Матавілава ў монаспектаклі «Малюнак на змерзлым акне» Уладзіміра Даніленкі ў пастаноўцы Уладзіміра Завальнюка (персанальны рэжысёрскі тэатр «Пераўтварэнне» з Кіева).
Гледачу адкрываецца свет дзяўчынкі, якая страціла бацьку, але аддана любіць яго — ідэалізаваны вобраз бачыцца ёй паўсюль. Набожная настаўніца адвезла яе на магілу Святога Аскольда, і тата пакінуў юную гераіню, а яна нудзіцца па ім і просіць Мікалая Цудатворца, каб бацька з’явіўся хоць бы ў сне. Раніцай на вонкавым боку марознага акна яна бачыць намаляванае сэрцайка, а гэта значыць, што ён прыходзіў. Ізноў любы бацька мроіцца дачцэ паўсюль, яна можа падсесці да яго ў трамваі, узяць за руку, убачыўшы знаёмую кашулю і гарнітур — у іх ён быў, калі загінуў…
Выбудоўваючы прадметны тэатр, у адной сцэне Алена Матавілава ўзаемадзейнічае з каляровай кардоннай скрынкай, да якой прывязана папругамі — як да дзіцячай траўмы. Артыстка, што недалёка адышла ад «далікатнага ўзросту», эмацыйна, але без штучнага голасу ці перабольшанай мімікі перадае дзіцячыя інтанацыі, выказвае пачуцці, сціскае тэмп гаворкі і запінаецца ў складаных словах.
Монаспектакль «Старая жанчына выседжвае» паводле Тадэвуша Ружэвіча (аўтар монаверсіі і рэжысёр Збігнеў Хшаноўскі, мастак Яўген Лысік) зрабіўся адступленнем ад рэпертуарнай канцэпцыі фэсту і майстар-класам Народнай артысткі Украіны Ларысы Кадыравай. Прымадонна іграе спектакль — а ён зрабіўся класікай монадрамы — больш за дзесяць гадоў і кожны раз асучаснівае яго для сябе і для глядзельні.
Артыстка падымаецца на сцэну, поўную старых скамечаных газет: на гэтым жыццёвым сметніку ўладкавалася яе бяздомная гераіня, чые набыткі змяшчаюцца ў невялікую торбу на колах. Свой час гераіня змушана бавіць у таннай кавярні. На пытанне, ці не абвясціў сусветны генсек пра пачатак Трэцяй сусветнай вайны, яна спяшаецца адказаць, што трэба проста рабіць печыва, есці і таўсцець, а прыгатаванне кавы ператвараецца ў вар’яцкае чаяванне Алісы ў Капялюшніка.
Старая дама «выседжвае» — значыць, чакае, узгадоўвае сваё гіпатэтычнае дзіця (дама вельмі хоча ізноў зацяжарыць, пакуль яшчэ не надта позна). Эксцэнтрычная і какетлівая, яна літаральна б’ецца аб сцяну, намагаючыся прачыніць акно «з відам на Еўропу, на Днепр». Здымае апранахі — складнікі свайго шматслаёвага гарнітура — і вызваляецца ад усяго залішняга, навязанага, ненатуральнага. Яна застаецца ў белай сподняй сукенцы, з кароткімі пастрыжанымі сівымі валасамі — і зале адкрываецца таямніца: жорсткі сын выгнаў яе з дому са словамі: «Стары чалавек — не чалавек»...
Выбітная ўкраінская артыстка не ўпершыню звяртаецца да вострай тэмы фіналу чалавечага жыцця, спалучаючы для гэтых зваротаў сваё маральнае і мастацкае права.
Нягледзячы на некаторыя «хваробы росту», фэст «Днепр. Тэатр. UA» відавочна набывае моцы і маштабу. Ён паўстаў летась як выключна камерны, а сёлета сабраў сучасную ўкраінскую драматургію, што асэнсоўвае нацыянальную і сусветную культурную спадчыну, звяртаецца да глыбінь чалавечай псіхалогіі, імгненна адгукаецца на сацыяльна-палітычныя рэаліі, даследуе нацыянальны код і адкрывае забытую гісторыю.
Дзмітрый Ермаловіч-Дашчынскі