Выставу адкрывае праект Таццяны Ткачовай «Сезоны Веры». Гэтая серыя партрэтаў 91-гадовай Веры Зянько — прамая фатаграфія з характэрнымі для гэтага жанру аб’ектыўнасцю і дэталізацыяй. Рэчыўным складнікам партрэтаў і іх галоўным фокусам становяцца ўборы галоўнай гераіні, яе калекцыя, якую яна збірала ўсё жыццё.
Кожная з гэтых рэчаў — радок у дзённіку памяці.
Мы амаль чуем голас Веры, калі яна распавядае пра сябе: «...Упершыню я ўбачыла сябе ў люстэрка, калі мне было каля дзесяці гадоў. Не памятаю сапраўды. Мы прадавалі яўрэям шчаўе. У іх у хаце было люстэрка. Я знервавалася, калі ўбачыла сваё адлюстраванне, таму што была бледная, худая і апранутая ў брыдкае паліто. Прыбегла дахаты і плакала. Мама падвяла мяне да вядра з вадой і сказала, што я — самая прыгожая...»
Яе маналог надае праекту трохвымернасць, глыбіню. Перад гледачом праходзіць цэлае жыццё з таго моманту, калі маленькая Вера ўпершыню ўзіраецца ў люстэрка — і гэта вельмі прыгожы лірычны вобраз, — праз важныя вехі, кожная з якіх нагадвае пра сябе сукенкай, аксамітным паліто, квяцістай хусткай. «Гэта канец майго жыцця. Усё важнае ўжо было і прайшло. Дзяцінства, голад, вайна, каханне, дзеці». На заключным здымку ўвасоблена адзенне, якое Вера падрыхтавала для апошняга шляху. Самой Веры на фатаграфіі няма, і тое моцны аўтарскі ход: гэтая старонка дзённіка яшчэ не напісана.
Надзвычай кранальна: сярод таго, што носіць і захоўвае Вера, ёсць рэчы яе блізкіх. Гэта нагадвае культ, у якім рэчы надзяляюцца амаль жывымі ўласцівасцямі: сукенка дачкі, татаў тканы пояс — вопратка захоўвае сувязь з тымі, каго няма побач.
Праект «Сезоны Веры» зрыфмаваны з архіўным праектам Уладзіміра Парфянка «Баранавіцкія моды». Гісторыя гэтага архіва падобная да знакамітай гісторыі фотаархіва Віўен Маер — ён быў знойдзены сваякамі пасля смерці аўтара, фатографа-аматара з Баранавічаў Пятра Таранды і адкрыты свету толькі цяпер, праз 18 гадоў. Таранда дакументаваў эпоху, а куратар Уладзімір Парфянок сабраў з фотаздымкаў мастацкае выказванне пра савецкае жыццё правінцыйнага горада паваенных гадоў.
Фотаздымкі, якія склалі праект «Баранавіцкія моды», — гэта не старонкі часопіса мод таго часу, але і не сямейны фотаальбом. Гэта ілюстрацыя тых першых мірных гадоў, калі людзі сталі патроху вяртаць сабе радасць жыцця і святочнае адзенне было даступнай раскошай, для многіх адзінай.
Калі мы глядзім на гэтыя здымкі, то за ўсмешкамі тых, хто выжыў, бачым смутак па тых, хто быў перамелены жорнамі страшнага часу. І ўсё ж іх радасць, іх святы, дзеці, уборы, якія трапілі ў аб’ектыў Пятра Таранды, — гэта маніфест жыцця, дэкларацыя права чалавека на шчасце.
Удалай знаходкай куратара стала дэманстрацыя лічбавых сканаў фотаздымкаў, з якімі магчыма больш шчыльна ўзаемадзейнічаць — павялічыўшы малюнак, можна разгледзець дэталі адзення: гузікі, радкі, каўнерыкі, абутак. Такім чынам аўтар вяртае нас да першага сэнсавага пласта праекта — моды, як яе разумелі ў той час і ў тым месцы.
Сацыяльна ангажаваны праект Аксаны Веніямінавай «Белая сукенка» звяртае да традыцыйна галоўнай ролі жанчыны ў грамадстве, ролі жонкі. На думку аўтара, паспяховасць жанчыны ўсё яшчэ мераецца тым, наколькі яна змагла рэалізаваць сябе ў сям’і, што па сутнасці — сацыяльны атавізм. Белая вясельная сукенка — як сімвал змены стану або як фіксацыя моманту пераходу са статусу дзяўчыны ў статус жонкі — для многіх застаецца сакральным прадметам.
У праекце прынялі ўдзел 36 гераінь, многія з якіх перажылі развод або смерць мужа. І, нягледзячы на распад сям’і, яны працягваюць захоўваць вясельныя ўбранні. Праект прадстаўлены серыяй партрэтаў у інтэр’еры, на кожным адлюстраваная пара — жанчына і яе белая сукенка. Размяшчэнне сукенкі на здымках можа сказаць нам сёе-тое пра стаўленне жанчыны да свайго вобраза ў якасці жонкі.
Белая паветраная сукенка — гэта эфемерная мара пра ідэальны шлюб, і многія з гераінь усё яшчэ прымяраюць яго на сябе, іншыя моцна трымаюцца за яго, трэція любуюцца збоку. Усё гэта сведчыць пра немагчымасць прыняць неідэальнасць сям’і як канцэпцыі і як сацыяльнай структуры і неідэальнасць сябе ў любой чалавечай якасці або праяве. Толькі нямногія вырашыліся пераўтварыць свой вясельны строй ў нешта ўтылітарнае, даць яму іншае жыццё.
Нягледзячы на фармальнае імкненне да тыпалагізацыі, праект атрымаўся вельмі асабістым. Паставы гераінь, эмоцыі на іх тварах, размяшчэнне вясельнай сукні ў кадры — усё гэта актыўна падтрымлівае галоўны тэзіс «Белай сукенкі». Аднак у працэсе здымкі і ўдзельніцы, і аўтарка прайшлі праз эмацыйную трансфармацыю.
Аксана Веніямінава прызнаецца, што на пачатку была абураная архаічнасцю мыслення жанчын, паганскім імкненнем надзяліць неадушаўлёны прадмет чароўнай моцай, ператварыць сукенку ў абярэг і талісман сям’і. Праца з гераінямі, судакрананне з іх інтымнымі перажываннямі і жыццёвымі гісторыямі змяніла яе, трансфармаваўшы гнеў і адмаўленне ў прыняцце іншасці жанчын і іх каштоўнасцяў.
Амаль тэрапеўтычным аказаўся ўдзел у праекце і для гераінь — шэсць жанчын аддалі свае вясельныя строі аўтарцы, сімвалічна завяршаючы гэты жыццёвы цыкл.
Адна з гэтых сукенак стала «медыядонарам» для яшчэ аднаго праекта выставы. «Я адпомшчу свету каханнем» мастацкага дуэта Вольгі Салахеевай і Паўла Няхаева быў задуманы і рэалізаваны падчас арт-рэзідэнцыі ў Львове ў 2017 годзе, прысвечанай легендарнаму рэжысёру і вялікаму містыфікатару Сяргею Параджанаву.
Праект распавядае трагічную гісторыю кахання рэжысёра-пачаткоўца і дзяўчыны Нігяр з татарскай сям’і, якая стала яго першай жонкай употай ад сваіх бацькоў і загінула ад рук родных братоў. Вобраз страчанай каханай — часты лейтматыў паэтычнага кінематографа Сяргея Параджанава, у гэтым сэнсе яго стужку «Цені забытых продкаў» прынята лічыць амаль аўтабіяграфічнай.
Цэнтральны элемент аўдыявізуальнай інсталяцыі — сукенка нявесты, якая служыць экранам для кадраў вясельных абрадаў, рамантычных і драматычных момантаў кахання з фільмаў Параджанава. Абраная аўтарамі форма інсталяцыі мае нечаканы эфект: з аднаго боку, пышная напаўпразрыстая тканіна скажае малюнак, дае яму нязвыклы аб’ём, прымушае ўглядацца ў мітуслівыя вобразы. З іншага боку, абмежаванне візуальнай прасторы ператварае інсталяцыю ў «рэч-у-сабе», не дае гледачу звыкла зліцца з тым, што адбываецца на кінаэкране, стварае ілюзію ажылай рэчы. Вясельная сукенка сама распавядае гісторыю кахання, і гэта яшчэ адна ўдалая містыфікацыя, калі ісці за мастацкай традыцыяй Параджанава.
Адзенне як інструмент для містыфікацый — тэма фатаграфічнага даследавання маладога латвійскага фатографа Рэйніса Хофманіса. Яго «Героі» — пра папулярную гульню ў пераапрананне — касплэй — і тых, хто ў яе гуляе ўсур’ёз.
Аўтар праекта разважае: «Ці з’яўляецца пагружэнне ў персанажа кароткачасовымі ўцёкамі з рэальнасці або адлюстраваннем жывога ўяўлення чалавека і яго здольнасці бачыць фантастычнае і магічнае ў штодзённым?» Кожны з герояў — аўтар сола-перформансу, маніпулюе ўласным чынам. Ці можа быць так, што фантазійныя персанажы выяўляюць утоенае ад вачэй унутранае «я» чалавека і «героі» таму і героі, што рашаюцца паказаць яго свету?
«Народны» поп-акцыянізм, адкрыта не прылічаючы сябе да мастацтва, персаніфікуе міфалагічную эстэтыку новага стагоддзя і адначасова з’яўляецца адным з прадаўжальнікаў місіі постмадэрнізму, пазбаўляючы традыцыйнае мастацтва элітарнасці. Фармаванне такіх перфарматыўных субкультур, нароўні з узнікненнем велізарнай колькасці альтэрнатыўных медыя і дэманстрацыйных пляцовак у інтэрнэце, дапамагае скарачаць дыстанцыю паміж мастацтвам і жыццём.
Яшчэ адзін еўрапейскі праект на выставе прадставіла Ленка Вацкава (Чэхія). Упершыню хэпенінг «Fast or last» быў паказаны на Designblok 2016. Гэта дакументацыя аўтарскага перформансу, у працэсе якога мастачка падвяргае сябе татуяванню лагатыпамі вядомых фэшн-брэндаў, выкарыстоўваючы замест фарбы ўласную кроў. Мэта перформансу — выказаць пратэст супраць «хуткай моды», што часцяком дастаецца крывёю людзей, якія працуюць у дрэнных умовах на «патагонных» фабрыках.
Ленка Вацкава з’яўляецца заснавальніцай фэшн-брэнда L&V. Усе мадэлі адзення адшываюць з другаснай сыравіны, падтрымліваючы прынцып устойлівай вытворчасці і справядлівага гандлю — з мінімальнай колькасцю адкідаў, ашчадным стаўленнем да навакольнага асяроддзя і сумленнай аплатай працы. Гэта «тэрыторыя постмоды», тэрыторыя ўсвядомленага спажывання. Выставачная прастора праекта выкарыстоўваецца таксама як шоурум для дэманстрацыі мадэляў брэнда.
Адзін з самых вядомых праектаў выставы — «Немагчымы гардэроб для нябачнага» Лары Торэс. Мастачка з Вялікабрытаніі працуе на стыку моды, выяўленчага мастацтва і тэорыі кіно. «Для мяне мода — гэта вера, перакананне, але таксама і ўнутранае стаўленне як да тэарэтычнай і метадалагічнай сістэмы поглядаў на цела, вопратку і культуру».
Гэта эксперыментальны праект-даследаванне, у якім дзеянне і вынік непрадказальныя. Кожны момант унікальны і не можа быць паўтораны. Лара Торэс прадстаўляе сем відэаінсталяцый, кожная з іх фіксуе працэс стварэння «часовага» адзення з адзінай мэтай — яго далейшага знішчэння. Гэта зварот да страты аб’екта і дакументаванне гэтай страты. У выніку растварэння адзення пад уздзеяннем вады на целе застаюцца сляды — ніткі на месцы швоў, якія выконваюць функцыю памяці.
Лара Торэс уважліва адбірае архетыпы — маладая жанчына, пара, пажылы мужчына — і змяшчае іх у сітуацыі, дзе страта «часовага адзення» будзе для назіральніка трансляваць страту ў яе самым агульным сэнсе.
Знікненне — гэта дзеянне, наўпрост звязанае з дызайнам. У працэсе перформансу застаецца непаўторны малюнак, шкілет былога адзення, і гэтыя швы на аголеным целе ствараюць перажыванне вельмі асабістай страты.
Вада ў праекце — таксама «дызайнер». Архетыпы, увасобленыя ў вобразах студэнтаў, палюбоўнікаў, бізнэсменаў, пасля амаль рытуальнага абмывання паўстаюць перад гледачом у нявіннай галечы. Гэтая трансфармацыя, прычым як працэс, так і вынік, звяртае назіральніка да ідэі эфемернасці моды і сама з’яўляецца метафарай недаўгавечнасці трэндаў фэшн-індустрыі.
Закрывае выставу праект Дзіны Даніловіч «Nudity is not found». Цела гістарычна з’яўляецца аб’ектам моды. У розныя часы, ад Рубенса да нашых дзён, мода рэагавала не толькі на формы цела, але і на дэманстрацыю сэксуальнасці ў вопратцы, падкрэсліванне або ўтойванне розных частак цела, спосабы праявы жаноцкасці і мужнасці і нават мадыфікацыі самога цела. Гэта праект пра цэнзуру ў публічнай медыяпрасторы, ці пра «сучасную інквізіцыю», як яе называе аўтарка. Узмацненне цэнзуры ў дачыненні да выявы аголенага цела вяртае нас у эпоху Сярэднявечча, калі пад уплывам хрысціянскіх канонаў цела было прынята лічыць крыніцай граху і адной з галоўных задач станавілася «ўтаймаванне плоці». Новае пурытанства ў сацсетках супрацьстаіць агульнай усёдазволенасці інтэрнэту, але, як і ў любога забароннага дзеяння, існуе рызыка «выплюхнуць з вадой дзіцяці». Алгарытмы сацсетак забараняюць дэманстрацыю галізны нават у грэцкіх статуй, цалкам ігнаруючы эстэтычны складнік выяў.
Як піша мастацтвазнаўца Кэнэт Кларк у сваім артыкуле «Галізна ў мастацтве»: «Існуе адрозненне паміж паняццямі “голы” і “аголены”. Быць голым — значыць быць пазбаўленым адзення, і гэтае слова мяркуе вядомую няёмкасць, якую большасць з нас адчувае ў такім стане. Наадварот, слова “аголены” ва ўжыванні адукаваных людзей не ўтрымлівае ніякіх абертонаў нязручнасці. Смутны вобраз, які яно выклікае ў свядомасці, — гэта не вобраз скурчанага і безабароннага цела, але вобраз цела ўраўнаважанага, квітнеючага і ўпэўненага, цела ператворанага. Па сутнасці, у краінах, дзе скульптура і жывапіс практыкуюцца і цэняцца належным чынам, аголенае чалавечае цела з’яўляецца галоўным прадметам мастацтва».
Праект прадстаўлены серыяй партрэтаў маладога аголенага мужчыны, сфатаграфаванага Дзінай Даніловіч каля пяці гадоў таму, і да гэтага часу праект не экспанаваўся, у тым ліку і з-за адсутнасці пляцовак без цэнзуравання. Своеасаблівай набедранай павязкай служаць белыя мужчынскія офісныя кашулі, якія затуляюць галізну мадэлі.
За дэкларатыўным маніфестам праекта гледачу адкрываецца шмат візуальных і сэнсавых пластоў. Гэта і адсылка да грэчаскай эстэтыкі, і рэмінісцэнцыя іканічных выяў, і нават вобраз сучаснай мужчынскай ініцыяцыі, ператварэння з юнака ў дарослага.
«Non-fashion» падтрымлівае ідэю таго, што мода — гэта адна з праяў чалавечай прыроды з усімі яе супярэчлівымі рысамі: цікаўнасцю, цягай да самавыяўлення, патрэбы прыналежаць і падтрымліваць традыцыі, запалам да ўсяго новага і пратэсту супраць існуючага, а галоўнае — натуральным імкненнем да развіцця і ўнутранай свабоды.