VITA BREVIS, ARS LONGA

№ 5 (422) 01.05.2018 - 31.05.2018 г

«БА­ГЕ­МА» Ў ОПЕР­НЫМ ТЭ­АТРЫ
СЁ­ЛЕТ­НІ СЕ­ЗОН У НА­ЦЫ­ЯНА­ЛЬ­НЫМ ТЭ­АТРЫ ОПЕ­РЫ І БА­ЛЕ­ТА ПРА­ХО­ДЗІЦЬ ПАД ЗОР­КАЙ ВЯ­ЛІ­КА­ГА ДЖА­КА­МА ПУ­ЧЫ­НІ.

У ЛЮ­ТЫМ ГЛЕ­ДА­ЧУ БЫ­ЛА ПРАД­СТАЎ­ЛЕ­НА АБ­НОЎ­ЛЕ­НАЯ ВЕР­СІЯ «ТОС­КІ» (РЭ­ЖЫ­СЁР МІ­ХА­ІЛ ПАН­ДЖА­ВІ­ДЗЭ, ДЫ­РЫ­ЖОР ДЖАН­ЛУ­КА МАР­ЧА­НА), А ЎСЛЕД ЗА ЁЙ У КРА­СА­ВІЦ­КА-МАЙ­СКАЙ АФІ­ШЫ З’Я­ВІ­ЛА­СЯ ПРЫ­ВАБ­НАЯ СВА­ЁЙ МУ­ЗЫЧ­НАЙ ВЫ­РАЗ­НАС­ЦЮ «БА­ГЕ­МА». «ІЗНОЎ ПУ­ЧЫ­НІ?» — ЗДЗІ­ВЯЦ­ЦА СКЕП­ТЫ­КІ. «АЛЕ ЯК ЖА БЕЗ ЯГО, ГЭ­ТА Ж ТРЭНД!» — СПРА­ВЯД­ЛІ­ВА ЗА­ПЯ­РЭ­ЧАЦЬ ПРА­ГМА­ТЫ­КІ. ПА­ГО­ДЗІМ­СЯ, ШТО Ў СУС­ВЕТ­НЫМ ОПЕР­НЫМ МЭЙ­НСТРЫ­МЕ «БА­ГЕ­МА» ЗА­ЙМАЕ ЛІ­ДУ­ЮЧАЕ МЕС­ЦА, А ТА­МУ АМАЛЬ НЕ­ГА­ЛОС­НЫМ ПРА­ВІ­ЛАМ З’ЯЎ­ЛЯ­ЕЦЦА НА­ЯЎНАСЦЬ ГЭ­ТА­ГА СПЕК­ТАК­ЛЯ Ў РЭ­ПЕР­ТУ­АРЫ КОЖ­НАЙ ТРУ­ПЫ, ЯКАЯ СЯ­БЕ ПА­ВА­ЖАЕ.

На сцэ­не айчын­на­га тэ­атра «Ба­ге­ма» ста­ві­ла­ся ў 1968-м (рэ­жы­сёр Дзміт­рый Смо­ліч, ды­ры­жор­ка Тац­ця­на Ка­ла­мій­ца­ва), а ў 2002-м па­ста­но­вач­ную гру­пу ўзна­ча­лі­лі рэ­жы­сёр Гео­ргій Іса­акян і ды­ры­жор Аляк­сандр Ані­сі­маў. Трэ­цюю, ця­пе­раш­нюю этап­ную вер­сію спек­так­ля прад­ста­віў Аляк­сандр Ці­тэль, за­про­ша­ны рас­ійскі рэ­жы­сёр, мас­тац­кі кі­раў­нік і га­лоў­ны рэ­жы­сёр Мас­коў­ска­га тэ­атра імя Ста­ніс­лаў­ска­га і Не­мі­ро­ві­ча-Да­нчан­кі, не­адна­ра­зо­вы лаў­рэ­ат «За­ла­той мас­кі», ды­ры­жо­рам-па­ста­ноў­шчы­кам вы­сту­піў Вік­тар Плас­кі­на. Яшчэ на прэс-кан­фе­рэн­цыі Ці­тэль пад­крэс­ліў, што сён­ня на зме­ну рэ­жы­сёр­ска­му тэ­атру пры­хо­дзіць «тэ­атр мас­та­ка», не­ве­ра­год­на ўзрас­тае ро­ля ві­зу­аль­на­га кан­тэн­ту і ўлас­ную пра­цу ён не ўяў­ляе без сад­руж­нас­ці з мас­та­ком-сцэ­но­гра­фам Юры­ем Усці­на­вым. Гэ­та­му твор­ча­му тан­дэ­му ўжо трэ­ці дзя­ся­так, а 22 га­ды та­му ў «Ста­сі­ку» яны прад­стаў­ля­лі свае пер­шыя раз­ва­жан­ні над «Ба­ге­май», у якой та­ды ярка пра­гу­чаў па­ра­фраз на тэ­му эстэ­ты­кі імпрэ­сі­яніз­му.

 

Но­вы час, но­вы тэ­атр, но­вая тру­па — усё гэ­та за­пат­ра­ба­ва­ла но­вых ра­шэн­няў у інтэр­прэ­та­цыі му­зыч­най ідэі «Сцэн з жыц­ця ба­ге­мы», дзея­нне якіх пе­ра­но­сіц­ца ў ма­дэр­ніс­цкую атмас­фе­ру пер­ша­га 20-год­дзя мі­ну­ла­га ве­ку. Гэ­ты ча­са­вы пе­ры­яд ад­крыў не­ве­ра­год­ную глы­бі­ню для ві­зу­аль­на­га на­паў­нен­ня сцэ­ніч­най пра­сто­ры. Рэ­аль­на пер­са­на­лі­за­ва­ным аказ­ва­ецца ата­чэн­не ге­ро­яў опе­ры, у іх лі­ку Са­ль­ва­дор Да­лі, Па­бла Пі­ка­са, Анры Ма­ціс, Жорж Брак, Рэ­нэ Маг­рыт. Вы­раз­на і зна­ка­ва для на­цы­яна­ль­на­га кан­тэк­сту вы­бу­доў­ва­ецца лі­нія бе­ла­рус­ка-па­рыж­скай шко­лы праз цы­та­ты эле­мен­таў і алю­зіі на па­лот­ны Льва Бак­ста, Мар­ка Ша­га­ла, Ка­зі­мі­ра Ма­ле­ві­ча, Ха­іма Су­ці­на, Во­сі­па Лю­бі­ча.

 

Да та­го мо­ман­ту, як па­чы­нае гу­чаць аркестр, рэ­жы­сёр пра­па­нуе гле­да­чу мі­зан­сцэ­ну, у якой мы ба­чым су­час­ных (ка­лі мер­ка­ваць па воп­рат­цы, ма­не­ры па­во­дзін, на­яўнас­ці тэх­на-атры­бу­ты­кі — ма­бі­ль­ны тэ­ле­фон, ноў­тбук) ма­ла­дых мас­та­коў, дзяў­чы­ну — ку­ра­тар­ку пра­екта, ра­бо­чых ва ўні­фор­ме, што за­йма­юцца ман­та­жом экс­па­зі­цыі. Усе яны за­ня­тыя пад­рых­тоў­кай вы­ста­вы ма­дэр­ніс­таў, чые пра­цы ў свой час уз­ру­шы­лі і ша­ка­ва­лі пуб­лі­ку. Асця­рож­ны мікс ча­соў, по­гляд да­ўжы­нёй у ста­год­дзе, пад­арож­жа з XXI у па­ча­так ХХ пры­му­шае гле­да­ча раз­ва­жаць пра лёс твор­чай ба­ге­мы, са­ма­ахвяр­нае слу­жэн­не мас­тац­тву, ве­ру ў сап­раў­ды пры­го­жае. На­рэш­це, ідэй­ная лі­нія спек­так­ля пра тое, што мас­тац­тва веч­нае, а жыц­цё ка­рот­кае (vita brevis, ars longa). Ад­сюль, на жаль, уз­ні­кае і па­ра­докс на­ша­га ка­рот­ка­га зям­но­га быц­ця: жыц­цё ча­ла­ве­ка пра­хо­дзіць на фо­не не­смя­рот­ных мас­тац­кіх шэ­дэў­раў.

 

Хоць у сцэ­наг­ра­фіч­ным вы­ра­шэн­ні опе­ры ёсць пэў­ная кан­крэ­ты­за­цыя геа­гра­фіч­ных та­по­ні­маў Па­ры­жа (Эйфе­ле­ва ве­жа, Ман­мартр, ка­вярня «Ма­мюс»), але рэ­жы­сёр ства­рае эфект умоў­на-ўні­вер­са­ль­на­га «ча­су-пра­сто­ры». Гэ­та па­за­ча­са­вая гіс­то­рыя, якая, пад­крэс­лі­вае Ці­тэль, «маг­ла б ад­быц­ца з кім за­ўгод­на і дзе за­ўгод­на». Для ге­ро­яў яго спек­так­ля сут­нас­ным аказ­ва­ецца ска­за­нае імі Но­вае сло­ва ў мас­тац­тве, пра­ява ўлас­най твор­чай інды­ві­ду­аль­нас­ці. Гуль­­ня, ры­зы­ка і эпа­таж — вось тыя ад­мет­ныя якас­ці ба­ге­мы, які­мі яна жы­ве і аб­вяш­чае свае ма­ні­фес­ты, а та­му ме­лад­ра­ма­тыч­ная love story свя­до­ма ад­соў­ва­ецца рэ­жы­сё­рам на дру­гі план.

 

Га­лоў­ныя ге­роі «Ба­ге­мы» — квар­тэт ма­ла­дых амбі­цый­ных мас­та­ка, па­эта, фі­ло­са­фа і му­зы­кан­та, акру­жа­ных прад­ме­та­мі мас­тац­тва. Іх спа­да­рож­ні­кі — го­лад, га­ле­ча, ня­го­ды. Рэ­аль­нае ад­чу­ван­не хо­ла­ду ў ман­сар­дзе ўзмац­ня­ецца пра­екцы­яй сне­гу, што шмат­ка­мі апус­ка­ецца на па­рыж­скія лан­дшаф­ты. З ары­гі­на­ль­ных рэ­жы­сёр­ска-мас­тац­кіх акцэн­таў адзна­чым пад­ве­ша­ны ў пра­вай час­тцы сцэ­ны ве­лі­зар­ны дра­ця­ны кар­кас «усё­ві­душ­ча­га во­ка», якое сім­ва­ліч­на на­зі­рае за жыц­цём ба­ге­мы. На па­чат­ку трэ­цяй дзеі яго па­спеш­лі­ва дэ­ман­ту­юць ра­бо­чыя: знеш­няя мі­тус­ня пе­ра­хо­дзіць ва ўнут­ра­ную псі­ха­ла­гіч­ную пра­сто­ру дзвюх за­ка­ха­ных пар. Дру­гая час­тка опе­ры па­чы­на­ецца яшчэ пад­час антрак­ту па­між дзея­мі, за­сло­на ўзды­ма­ецца і пры по­ўным асвят­лен­ні гля­дзе­ль­най за­лы на пля­цоў­цы раз­гор­тва­ецца са­ма­стой­ная мі­зан­сцэ­на ў ка­вярні «Ма­мюс», дзе мы ба­чым жыц­цё ба­ге­мы, вя­сё­лае, актыў­нае і бес­кла­пот­нае. Усю ноч ра­кой лі­ецца шам­пан­скае, ідуць кар­тач­ныя гу­ль­ні і вя­дуц­ца бяс­кон­цыя спрэч­кі пра мас­тац­тва.

 

Асоб­най ува­гі за­слу­гоў­вае ра­шэн­не ма­са­вай сцэ­ны на ка­ляд­ным кір­ма­шы. Яна шмат­пла­на­вая і на­сы­ча­ная. Тут і дзе­ці-анёл­кі, якія ча­ка­юць са­лод­кіх па­д­а­рун­каў (адзна­чым зла­джа­ную пра­цу Дзі­ця­ча­га му­зыч­на­га тэ­атра-сту­дыі), і кар­на­ва­ль­нае шэс­це хо­ру ў са­ка­ві­тых па рас­фар­боў­цы кас­цю­мах, пра­ва­ку­ючых тры­ко. Экс­тра­ва­ган­тныя га­лаў­ныя ўбо­ры, аб­утак на ка­тур­нах — воб­ра­зы, што ні­бы сыш­лі з кар­цін ма­дэр­ніс­таў (мас­тач­ка па кас­цю­мах Іры­на Акі­ма­ва). Тут і Па­рпі­нь­ёль у строі Арле­кі­на і зна­ка­мі­тая га­луб­ка Пі­ка­са. У на­тоў­пе Ман­мар­тра мож­на ўба­чыць на­ват двух Ван Го­гаў у ха­рак­тэр­най шап­цы з пе­ра­вя­за­ным ву­хам і імпа­зан­тна­га Са­ль­ва­до­ра Да­лі. Ба­гем­ныя дэ­та­лі дэ­ка­ра­цый, «ву­сы-вус­ны Да­лі» у вы­гля­дзе ка­на­пы, туф­лік-ступ­ня-лес­ві­ца, якая вы­кон­вае роз­ныя фун­кцыі: «бал­кон Джу­ль­еты» — з яго спус­ка­ецца Мі­мі ў сцэ­не сус­трэ­чы з Ру­до­ль­фам, на ёй з’яў­ля­ецца ге­рой па­рыж­ска­га кар­на­ва­лу звон­кі Па­рпі­нь­ёль (Андрэй Ма­цю­шо­нак). У іра­ніч­най фор­ме на гэ­тым жа туф­лі­ку — па­лу­бе ка­раб­ля аб­ыгры­ва­ецца фі­на­ль­ная час­тка ду­эта Мар­се­ля і Мю­зе­ты ў дру­гой дзеі. Да­рэ­чы, зу­сім арга­ніч­на ў та­кім ігра­вым кан­тэк­сце ўспры­ма­ецца па­ра­фраз на тэ­му «Ты­та­ні­ка»: рас­кі­ну­тыя ру­кі ге­ра­іні на­сус­трач вят­рам шчас­ця, дэ­ман­стра­тыў­на рас­пуш­ча­ны хвост ва­ла­соў Мар­се­лем (Ілля Сі­ль­чу­коў). У да­да­так у ку­ль­мі­на­цый­ны мо­мант дзея­ння з’яў­ля­ецца бан­да мед­ных ду­ха­вых на ча­ле з Там­бур­ма­жо­рам — і ўся гэ­тая раз­вя­сё­лая кам­па­нія, ні­бы ў кад­рах за­па­во­ле­най кі­наз­дым­кі, па­кі­дае сцэ­ну.

 

Ад­мет­най ры­сай мін­скай «Ба­ге­мы» ста­ла ве­ль­мі вы­раз­ная і па­сля­доў­ная пра­ца рэ­жы­сё­ра з ві­дэ­акан­тэн­там (камп’ютар­ная гра­фі­ка — Па­вел Су­во­раў) з уклю­чэн­нем эле­мен­таў «кі­не­тыч­на­га жы­ва­пі­су» і ха­рак­тэр­ных пры­ёмаў мед­ыя­мас­тац­тва праз пра­екцыі на вя­ліз­ную пра­сто­ру фраг­мен­таў мас­тац­кіх па­лот­наў. Ві­дэ­апрас­то­ра, якая су­пра­ва­джае опер­нае дзей­ства, на­поў­не­на ня­скон­ча­ны­мі фраг­мен­та­мі арт-аб’­ектаў, яны ўспры­ма­юцца як свед­чан­не па­кут­лі­вых твор­чых по­шу­каў і жыц­цё­вай не­ўлад­ка­ва­нас­ці. Гэ­тыя інста­ля­цыі арга­ніч­на ўва­хо­дзяць у кан­тэкст та­го, што ад­бы­ва­ецца, і жы­вуць-ды­ха­юць-ру­ха­юцца са­мі па са­бе. Чор­на-бе­лы лан­дшафт го­ра­да афар­боў­ва­ецца ў яркія то­ны ў сцэ­не лю­боў­на­га пры­знан­ня Ру­до­ль­фа і Мі­мі (пер­шая дзея). Асаб­лі­ва ўраж­ва­юць шэ­ра-ка­рыч­не­выя да­жджа­выя пад­цё­кі-слё­зы ў мо­мант кан­флік­ту і раз­ві­тан­ня за­ка­ха­ных у трэ­цім акце. Тут жа ўзні­кае не но­вы, але вы­раз­ны рэ­жы­сёр­скі пры­ём: Мі­мі на­но­сіць на вус­ны ярка-чыр­во­ную па­ма­ду, а по­тым гэ­тым «акры­ваў­ле­ным» ро­там аб­сы­пае па­ца­лун­ка­мі Ру­до­ль­фа. У фі­на­ле опе­ры фар­бы сця­ка­юць па экра­не і за­ста­ецца чор­на-бе­лая гра­фі­ка.

 

Га­лоў­ны ста­ноў­чы мо­мант па­ста­ноў­кі — ма­ла­ды склад вы­ка­наў­цаў. Ён знач­на ўзмац­няе эма­цый­ны гра­дус спек­так­ля. Уба­ча­ныя мною два роз­ныя прэ­м’ер­ныя скла­ды са­ліс­таў свед­чы­лі пра роз­ныя акцэн­ты ў іх інтэр­прэ­та­цыі ідэі. Па­чнем з воб­ра­за Ру­до­ль­фа, яко­га на прэм’еры з ма­гут­ным эма­цый­ным на­по­рам вы­ка­наў Аляк­сандр Міх­нюк, ула­да­ль­нік спін­та­ва­га тэ­на­ра. У дру­гі ве­чар у парт­ыі гэ­та­га ге­роя ве­ль­мі кра­на­ль­на-лі­рыч­на вы­сту­піў Аляк­сандр Ге­лах. Аб­одва спе­ва­кі ва­ло­да­юць вя­лі­кім твор­чым па­тэн­цы­ялам.

 

Сва­бод­ны мас­так Мар­сель у вы­ка­нан­ні Ула­дзі­мі­ра Гро­ма­ва экс­пан­сіў­ны, упэў­не­ны ў са­бе, у ім на пер­шы план вы­сту­пае муж­чын­скі бру­та­ль­ны па­ча­так. Спя­вак мае пры­го­жы тэмбр, вы­лу­ча­ецца сты­ліс­тыч­на-да­клад­ным гу­кам. Адзна­чым вы­со­кі пра­фе­сій­ны ўзро­вень і яркае акцёр­скае да­ра­ван­не Іллі Сіль­­чу­ко­ва, які ўва­саб­ляе Мар­се­ля. Артыст у вы­дат­най спеў­най фор­ме, ад­чу­вае ся­бе кам­фор­тна ва ўсіх рэ­гіс­трах, да­клад­ны ў вер­хнім ды­япа­зо­не.

 

Фі­ло­саф Ка­лен у пер­шым скла­дзе быў прад­стаў­ле­ны ў інтэр­прэ­та­цыі Андрэя Ва­лен­ція. Яго­ны ге­рой да­свед­ча­ны і пры­кмет­на муд­ры. Ста­жор тру­пы Андрэй Ся­лю­цін — хут­чэй фі­ло­саф-па­чат­ко­вец. Ня­гле­дзя­чы на тое, што Ся­лю­цін упер­шы­ню вы­хо­дзіць на сцэ­ну ў гэ­тай ро­лі, ён му­зыч­на да­клад­ны і ўпэў­не­на тры­ма­ецца на сцэ­не. Ба­ры­то­ны Дзя­ніс Янцэ­віч і Сяр­гей Ла­за­рэ­віч у ро­лі Шо­на­ра па­ка­за­лі ся­бе до­сыць роў­на і вы­раз­на. Адзна­чым: аб­одва скла­ды вы­дат­на спра­ві­лі­ся з ансам­бле­вы­мі сцэ­на­мі ў пер­шай (ка­ля ка­мі­на) і чац­вёр­тай (ка­міч­ны та­нец з ча­ра­ві­ка­мі) дзеях. Апты­мізм і ма­ла­досць успры­ма­юцца як ма­гут­ныя ле­кі ад усіх ня­год.

 

У ро­лі Мі­мі бе­ла­рус­кая са­ліс­тка Мар­та Да­ну­се­віч па­ўста­ла год­на і пра­нік­нё­на. Тэмбр яе го­ла­су са­ка­ві­ты, хоць і з кры­ху ме­та­ліч­ным ад­цен­нем, рэ­зка­ва­тым у вер­хнім рэ­гіс­тры. Ёй не за­ўсё­ды ха­па­ла на­ту­ра­ль­нас­ці ў пе­рад­ачы эмо­цыі-страс­ці ў ста­сун­ках з Ру­до­ль­фам, ад­нак ве­ль­мі пе­ра­ка­наў­чай атры­ма­ла­ся фі­на­ль­ная сцэ­на, вы­ка­на­ная з не­пад­роб­ным бо­лем і па­ку­тай. Са­ліс­тка Мі­хай­лаў­ска­га тэ­атра Ган­на На­лбан­дзянц, спе­цы­яль­на за­про­ша­ная на ро­лю Мі­мі, ва­ло­дае вы­дат­ны­мі ва­ка­ль­ны­мі да­дзе­ны­мі, най­тан­чэй­шай фі­лі­роў­кай гу­ку. Ад­нак пры ўсёй аб­ая­ль­нас­ці Ган­на не пры­му­сі­ла па­ве­рыць у тра­гіч­насць раз­вяз­кі, не ха­пі­ла цэ­лас­нас­ці воб­ра­зу, хоць, без­умоў­на, гэ­та яе ро­ля.

 

Мю­зе­та — Клаў­дзія Па­цём­кі­на бы­ла па­чуц­цё­вай і пад­крэс­ле­на сэк­су­аль­най, яна ве­дае та­ямні­цы ў мас­тац­тве спа­ку­шэн­ня. У ду­этных эпі­зо­дах бо­льш пе­ра­ка­наў­чы­мі ўспры­ма­лі­ся яе сцэ­ны з Мар­се­лем — Гро­ма­вым.

 

Аркес­тра­вая парт­ыту­ра «Ба­ге­мы» ба­га­тая вы­яўлен­чы­мі эфек­та­мі, ха­рак­тэр­ны­мі тэм­бра­вы­мі со­ла, спе­цы­фіч­най по­зне­ра­ман­тыч­най аркес­троў­кай. Усё гэ­та па­тра­буе тон­кай пра­цы і ба­лан­сі­роў­кі. Адзна­чым ста­ноў­чую спро­бу аркес­тра (ды­ры­жор Вік­тар Плас­кі­на) да хут­кай рэ­акцыі на пры­лі­вы фор­тэ і ад­ка­ты на пі­яні­сі­ма, якіх опе­ра мае шмат. Ха­це­ла­ся б адзна­чыць, як вы­раз­на пра­гу­ча­лі пра­ніз­лі­вае со­ла струн­ных у сцэ­не смер­ці Мі­мі і пра­зрыс­тыя аркес­тра­выя квін­ты на па­чат­ку трэ­цяй дзеі, што ма­лю­юць кар­ці­ну за­сне­жа­най ха­лод­най ра­ні­цы. На жаль, да­лё­ка не за­ўсё­ды мож­на бы­ло атры­маць аса­ло­ду ад гар­ма­ніч­на­га ба­лан­су са­ліс­таў і аркес­тра, які ча­сам про­ста за­глу­шаў га­ла­сы, гу­чаў пла­кат­на і ла­пі­дар­на. «Ба­ге­ма» мае ня­ма­ла пра­ва­ка­цый­ных мес­цаў — у да­чы­нен­ні ме­на­ві­та да ды­ры­жо­ра, на­прык­лад, шма­туз­роў­не­вая ха­ра­вая сцэ­на ў дру­гой дзеі (хор­май­стар­ка Ні­на Ла­ма­но­віч), дзе не ўда­ло­ся па­збег­нуць пры­крых раз­ыхо­джан­няў. Адзна­чу, што ў гру­па­вым ма­люн­ку хо­ру мож­на бы­ло пра­чы­таць інды­ві­ду­аль­насць кож­на­га ге­роя па­рыж­скіх ву­ліц, і ўсё ж вы­ка­жу зда­гад­ку: маг­чы­ма, пра­змер­ная за­хоп­ле­насць кож­най ва­ка­ль­най гру­пы ўнут­ра­ным сю­жэ­там не да­зво­лі­ла ім збі­рац­ца ў адзі­нае ха­ра­вое гу­чан­не. Без­умоў­на, па­тра­бу­ецца му­зыч­ная «аб­кат­ка» ма­тэ­ры­ялу.

 

У фі­на­ле опе­ры яшчэ ад­но бу­дзён­нае з’яў­лен­не лю­дзей ва ўні­фор­ме пры­му­шае гле­да­чоў між­во­лі здры­га­нуц­ца ад пра­ўды-про­зы жыц­ця. Ня­спеш­ным кро­кам яны вя­зуць з чор­на­га ка­бі­не­та ў ве­лі­зар­ную бра­му ло­жак, на якім ля­жыць па­мер­лая Мі­мі. Эфект уз­мац­ня­ецца пры­хо­дам на апош­ніх так­тах опе­ры пры­бі­ра­льш­чы­цы, што шваб­рай змя­тае ілю­зіі, надзеі і вяр­тае нас у рэ­аль­насць. Ад­ной­чы Пу­чы­ні пры­знаў­ся: «За­вяр­ша­ючы опе­ру, я пла­каў як дзі­ця, адзін, у на­чной ці­шы­ні... Мне зда­ва­ла­ся, я стра­ціў сваё род­нае дзі­ця». Аса­біс­та я так­са­ма, як і мно­гія гле­да­чы, бы­ла з мок­ры­мі ва­чы­ма па­сля фі­на­ль­най сцэ­ны двух прэ­м’ер­ных спек­так­ляў...

 

І ўсё ж мас­тац­тва веч­нае! Пра гэ­та свед­чы­лі па­вя­лі­ча­ныя на ўсю сцэ­ніч­ную пра­сто­ру кар­ці­ны та­га­час­ных прад­стаў­ні­коў па­рыж­скай ба­ге­мы, а сён­ня — вя­лі­кіх мас­та­коў. Дэ­ман­стра­цыя па­лот­наў на фі­на­ль­ным па­кло­не са­ліс­таў зра­бі­ла­ся са­ма­стой­най час­ткай гім­на ў го­нар пры­га­жос­ці.