Эцюды, пленэрныя замалёўкі, завершаныя ў майстэрні палотны, віды з акна майстэрні — розныя па характары карціны з выявамі Мінска шырокага часавага адрэзка. Самы ранні твор датуецца 1940 годам, гэта «Ваколіцы Мінска» Мікалая Дучыца, самыя апошнія — 2018-м: «Вячэрні Мінск» Маргарыты Маніс і «Праспект пераможцаў. Музей вайны» Віктара Барабанцава.
Невялікія эскізы Мікалая Дучыца 1940-га з калекцыі галерэі «Прадмесце» — вялікі рарытэт, бо жывапісных выяў Мінска, зробленых да вайны, увогуле няшмат. З саракавых таксама ёсць некалькі эцюдаў Віталя Цвіркі. «Калі б не пажары 1941-га і пазнейшых гадоў, экспазіцыя выглядала б інакш, — тлумачыць Мікалай Сячко. — Знайсці буйнафарматны жывапісны краявід Мінска даваеннага часу з выявай цэнтральных вуліц падаецца неверагодным, прынамсі знаёмыя калекцыянеры падобных не маюць».
Напрыклад, падчас вайны разам з часткаю музейных збораў у Мінску згарэлі ўсе карціны Меера Аксельрода, і напрыканцы 1960-х майстра пісаў пейзажы старога Мінска па памяці; гэтыя накіды і замалёўкі горада пабачылі свет толькі пасля смерці мастака. Твораў Аксельрольда на выставе не было, затое былі іншыя рэплікі старых прац, напісаных па памяці, калі гарадскія краявіды змяніліся непазнавальна. Жанравая карціна Монаса Манасзона «Мінск 1919», створаная ў 1962-м, прымушае ўглядацца ў прыгожы гістарычны гарадскі краявід і па сілуэце сабора ўгадваць месцазнаходжанне галоўных герояў. Крывыя вулачкі са старымі шыльдамі, іншы час і атмасфера...
Паводле назіранняў галерыстаў, значная частка наведвальнікаў выставы — людзі сталага веку. Яны ўважліва ўзіраюцца ў творы, імкнучыся знайсці знаёмыя, але зніклыя мясціны. І іх тут хапае. Дом Кастравіцкіх перад помнікам Леніну на плошчы Незалежнасці, Кальварыя, вакол якой голае поле, старая мінская сінагога, невядомая маладым жыхарам забудова вуліцы Кірава і сучаснага праспекта Пераможцаў, дзе Палац спорту толькі пачынае ўзводзіцца, звычайныя драўляныя хаты насупраць дома мастакоў на Сурганава, атмасферны вакзал са старымі аўтобусамі, камянічкі Нямігі, утульныя дворыкі з мноствам зеляніны — усё змянілася амаль непазнавальна. Уладзімір Гоманаў у палатне 1968 года ўвасабляе двухпавярховы дом, напалову каменны, напалову драўляны, відавочна не вясковы, з двума ўваходамі на некалькі сем’яў і маленькі дворык перад ім. Малапавярховая гарадская забудова — цяпер такую знойдзеш толькі ў невялікіх мястэчках. Вуліца Дзімітрава, дзе таксама была майстэрня мастакоў, зачароўвала многіх аўтараў сваімі звілістымі паваротамі, старымі дамкамі. Аўтазавод на палатне Сяргея Каткова — знаёмыя ўсім трубы, драўляная забудова — цалкам пазнавальная. Варыянт дыпломнай работы Уладзіміра Стальмашонка «Пасля змены на заводзе» ўразіў мяне ўзнёслымі тварамі працоўных. Я задала пытанне свайму правадніку па экспазіцыі калекцыянеру Аляксандру Радаеву, наколькі стыль сацрэалізм скажаў рэчаіснасць горада. «Не думаю, складана ўявіць, як можна сказіць гарадскі краявід».
Вароты аўтазавода, у якім бы стылі яны ні былі выкананы, заўсёды пазнаеш, чыжоўскае вадасховішча з вясковымі хаткамі, як у яркім жывапісным творы Міхася Рагалевіча, — таксама... Але прыватную тэрыторыю ля мінскай вады ўявіць ужо складана.
Твор Сяргея Каткова «Мінск, вуліца Кірава» 1968 года напісаны з вокнаў Палаца піянераў, там вядомы педагог вучыў дзетак маляванню. Правая частка вуліцы, калі глядзець на вакзал, амаль не змянілася, левай ужо не існуе, нават стадыён «Дынама» цяпер — гісторыя. Мастакі фіксавалі змены і пераўтварэнні горада — будаўніцтва стадыёна «Дынама», вежы насупраць вакзала, забудова Паркавай магістралі (сучаснага праспекта Пераможцаў). Тры працы Антона Бархаткова цікава разглядаць у гэтай часавай перспектыве. Вокны майстэрні выходзілі на сучасны праспект Пераможцаў, на першым палатне Палаца спорту яшчэ няма, на наступным, 1963-ы, — працэс будаўніцтва, і ў творы 1966 года — будоўля завершана. Палатно Данцыга «Новы дом» 1957-га перадае тагачасны настрой гэтых пераўтварэнняў, банальны пяціпавярховік паўстае сярод гурбаў пяску і кар’ераў: пару яркіх акцэнтаў, блакітнае неба — і настрой абнаўлення ў наяўнасці.
Аўтары прадстаўлены знакамітыя — Віталь Цвірка, Аляксандр Кішчанка, Павел Масленікаў, Монас Манасзон, Натан Воранаў, Барыс Аракчэеў, Мікалай Дучыц, Леанід Шчамялёў, Май Данцыг, Георгій Скрыпнічэнка, Уладзімір Стальмашонак і іншыя, але выстава асабліва цікавая тым, што працы нераскручаныя, малавядомыя, іх зноў разбяруць па калекцыях, забраўшы з сабой і дух старога Мінска, — гэтыя атмасферныя імпрэсіі закаханых у горад мастакоў.