Да­лё­кае, не­паз­на­ва­ль­нае...

№ 4 (421) 01.04.2018 - 01.01.2005 г

«Наш горад Мінск» у галерэі «Прадмесце»
Бо­льш за сем дзя­сят­каў жы­ва­піс­ных тво­раў ад ча­ты­рох ка­лек­цы­яне­раў... Іні­цы­ятар вы­ста­вы, ды­рэк­тар га­ле­рэі «Прад­мес­це» Мі­ка­лай Сяч­ко, па­пра­сіў­шы ка­лег пры­нес­ці ра­бо­ты з га­рад­скі­мі кра­яві­да­мі, хут­ка зра­зу­меў, што кла­січ­ная раз­вес­ка кар­цін тут не да­па­мо­жа: прац бы­ло сто­ль­кі, ажно яны па­кры­лі са­бой усе сце­ны.

Эцю­ды, пле­нэр­ныя за­ма­лёў­кі, за­вер­ша­ныя ў май­стэр­ні па­лот­ны, ві­ды з акна май­стэр­ні — роз­ныя па ха­рак­та­ры кар­ці­ны з вы­ява­мі Мін­ска шы­ро­ка­га ча­са­ва­га ад­рэз­ка. Са­мы ран­ні твор да­ту­ецца 1940 го­дам, гэ­та «Ва­ко­лі­цы Мін­ска» Мі­ка­лая Ду­чы­ца, са­мыя апош­нія — 2018-м: «Вя­чэр­ні Мінск» Мар­га­ры­ты Ма­ніс і «Пра­спект пе­ра­мож­цаў. Му­зей вай­ны» Вік­та­ра Ба­ра­бан­ца­ва.

 

Не­вя­лі­кія эскі­зы Мі­ка­лая Ду­чы­ца 1940-га з ка­лек­цыі га­ле­рэі «Прад­мес­це» — вя­лі­кі ра­ры­тэт, бо жы­ва­піс­ных вы­яў Мін­ска, зроб­ле­ных да вай­ны, уво­гу­ле ня­шмат. З са­ра­ка­вых так­са­ма ёсць не­ка­ль­кі эцю­даў Ві­та­ля Цвір­кі. «Ка­лі б не па­жа­ры 1941-га і па­зней­шых га­доў, экс­па­зі­цыя вы­гля­да­ла б інакш, — тлу­ма­чыць Мі­ка­лай Сяч­ко. — Знай­сці буй­на­фар­мат­ны жы­ва­піс­ны кра­явід Мін­ска да­ва­енна­га ча­су з вы­явай цэн­тра­ль­ных ву­ліц па­д­аец­ца не­ве­ра­год­ным, пры­нам­сі зна­ёмыя ка­лек­цы­яне­ры пад­обных не ма­юць».

 

На­прык­лад, пад­час вай­ны раз­ам з час­ткаю му­зей­ных збо­раў у Мін­ску зга­рэ­лі ўсе кар­ці­ны Ме­ера Аксе­ль­ро­да, і на­пры­кан­цы 1960-х май­стра пі­саў пей­за­жы ста­ро­га Мін­ска па па­мя­ці; гэ­тыя на­кі­ды і за­ма­лёў­кі го­ра­да па­ба­чы­лі свет то­ль­кі па­сля смер­ці мас­та­ка. Тво­раў Аксе­ль­ро­ль­да на вы­ста­ве не бы­ло, за­тое бы­лі іншыя рэ­плі­кі ста­рых прац, на­пі­са­ных па па­мя­ці, ка­лі га­рад­скія кра­яві­ды змя­ні­лі­ся не­паз­на­ва­ль­на. Жан­ра­вая кар­ці­на Мо­на­са Ма­нас­зо­на «Мінск 1919», ство­ра­ная ў 1962-м, пры­му­шае ўгля­дац­ца ў пры­го­жы гіс­та­рыч­ны га­рад­скі кра­явід і па сі­лу­эце са­бо­ра ўгад­ваць мес­цаз­на­хо­джан­не га­лоў­ных ге­ро­яў. Кры­выя ву­лач­кі са ста­ры­мі шы­ль­да­мі, іншы час і атмас­фе­ра...

 

Па­вод­ле на­зі­ран­няў га­ле­рыс­таў, знач­ная час­тка на­вед­ва­ль­ні­каў вы­ста­вы — лю­дзі ста­ла­га ве­ку. Яны ўваж­лі­ва ўзі­ра­юцца ў тво­ры, імкну­чы­ся знай­сці зна­ёмыя, але знік­лыя мясц­іны. І іх тут ха­пае. Дом Кас­тра­віц­кіх пе­рад по­мні­кам Ле­ні­ну на плош­чы Не­за­леж­нас­ці, Ка­ль­ва­рыя, ва­кол якой го­лае поле, ста­рая мін­ская сі­на­го­га, не­вя­до­мая ма­ла­дым жы­ха­рам за­бу­до­ва ву­лі­цы Кі­ра­ва і су­час­на­га пра­спек­та Пе­ра­мож­цаў, дзе Па­лац спорту то­ль­кі па­чы­нае ўзво­дзіц­ца, звы­чай­ныя драў­ля­ныя ха­ты на­суп­раць до­ма мас­та­коў на Сур­га­на­ва, атмас­фер­ны вак­зал са ста­ры­мі аўто­бу­са­мі, ка­мя­ніч­кі Ня­мі­гі, уту­ль­ныя дво­ры­кі з мнос­твам зе­ля­ні­ны — усё змя­ні­ла­ся амаль не­паз­на­ва­ль­на. Ула­дзі­мір Го­ма­наў у па­лат­не 1968 го­да ўва­саб­ляе двух­па­вяр­хо­вы дом, на­па­ло­ву ка­мен­ны, на­па­ло­ву драў­ля­ны, ві­да­воч­на не вяс­ко­вы, з дву­ма ўва­хо­да­мі на не­ка­ль­кі сем’яў і ма­ле­нь­кі дво­рык пе­рад ім. Ма­ла­па­вяр­хо­вая га­рад­ская за­бу­до­ва — ця­пер та­кую зной­дзеш то­ль­кі ў не­вя­лі­кіх мяс­тэч­ках. Ву­лі­ца Дзі­міт­ра­ва, дзе так­са­ма бы­ла май­стэр­ня мас­та­коў, за­ча­роў­ва­ла мно­гіх аўта­раў сва­імі зві­ліс­ты­мі па­ва­ро­та­мі, ста­ры­мі дам­ка­мі. Аўта­за­вод на па­лат­не Сяр­гея Кат­ко­ва — зна­ёмыя ўсім тру­бы, драў­ля­ная за­бу­до­ва — цал­кам па­зна­ва­ль­ная. Ва­ры­янт дып­лом­най ра­бо­ты Ула­дзі­мі­ра Ста­ль­ма­шон­ка «Па­сля зме­ны на за­во­дзе» ўра­зіў мя­не ўзнёс­лы­мі тва­ра­мі пра­цоў­ных. Я за­да­ла пы­тан­не свай­му пра­вад­ні­ку па экс­па­зі­цыі ка­лек­цы­яне­ру Аляк­сан­дру Ра­да­еву, на­ко­ль­кі стыль сац­рэ­алізм ска­жаў рэ­ча­існасць го­ра­да. «Не ду­маю, скла­да­на ўя­віць, як мож­на ска­зіць га­рад­скі кра­явід».

 

Ва­ро­ты аўта­за­во­да, у якім бы сты­лі яны ні бы­лі вы­ка­на­ны, за­ўсё­ды па­зна­еш, чы­жоў­скае ва­дас­хо­віш­ча з вяс­ко­вы­мі хат­ка­мі, як у яркім жы­ва­піс­ным тво­ры Мі­ха­ся Ра­га­ле­ві­ча, — так­са­ма... Але пры­ват­ную тэ­ры­то­рыю ля мін­скай ва­ды ўя­віць ужо скла­да­на.

 

Твор Сяр­гея Кат­ко­ва «Мінск, ву­лі­ца Кі­ра­ва» 1968 го­да на­пі­са­ны з вок­наў Па­ла­ца пі­яне­раў, там вя­до­мы пед­агог ву­чыў дзе­так ма­ля­ван­ню. Пра­вая час­тка ву­лі­цы, ка­лі гля­дзець на вак­зал, амаль не змя­ні­ла­ся, ле­вай ужо не існуе, на­ват ста­ды­ён «Ды­на­ма» ця­пер — гіс­то­рыя. Мас­та­кі фік­са­ва­лі зме­ны і пе­ра­ўтва­рэн­ні го­ра­да — бу­даў­ніц­тва ста­ды­ёна «Ды­на­ма», ве­жы на­суп­раць вак­за­ла, за­бу­до­ва Па­рка­вай ма­гіс­тра­лі (су­час­на­га пра­спек­та Пе­ра­мож­цаў). Тры пра­цы Анто­на Бар­хат­ко­ва ці­ка­ва раз­гля­даць у гэ­тай ча­са­вай пер­спек­ты­ве. Вок­ны май­стэр­ні вы­хо­дзі­лі на су­час­ны пра­спект Пе­ра­мож­цаў, на пер­шым па­лат­не Па­ла­ца спорту яшчэ ня­ма, на на­ступ­ным, 1963-ы, — пра­цэс бу­даў­ніц­тва, і ў тво­ры 1966 го­да — бу­доў­ля за­вер­ша­на. Па­лат­но Да­нцы­га «Но­вы дом» 1957-га пе­рад­ае та­га­час­ны на­строй гэ­тых пе­ра­ўтва­рэн­няў, ба­на­ль­ны пя­ці­па­вяр­хо­вік па­ўстае ся­род гур­баў пяс­ку і кар’ераў: па­ру яркіх акцэн­таў, бла­кіт­нае не­ба — і на­строй аб­наў­лен­ня ў на­яўнас­ці.

 

Аўта­ры прад­стаў­ле­ны зна­ка­мі­тыя — Ві­таль Цвір­ка, Аляк­сандр Кіш­чан­ка, Па­вел Мас­ле­ні­каў, Мо­нас Ма­нас­зон, На­тан Во­ра­наў, Ба­рыс Арак­чэ­еў, Мі­ка­лай Ду­чыц, Ле­анід Шча­мя­лёў, Май Да­нцыг, Гео­ргій Скрып­ні­чэн­ка, Ула­дзі­мір Ста­ль­ма­шо­нак і іншыя, але вы­ста­ва асаб­лі­ва ці­ка­вая тым, што пра­цы не­рас­кру­ча­ныя, ма­ла­вя­до­мыя, іх зноў раз­бя­руць па ка­лек­цы­ях, за­браў­шы з са­бой і дух ста­ро­га Мін­ска, — гэ­тыя атмас­фер­ныя імпрэ­сіі за­ка­ха­ных у го­рад мас­та­коў.