«Ба­ры­су, на па­мя­ць» ды іншыя дзі­вац­твы ван­дра­ван­няў

Маг­чы­ма, то­ль­кі на­зва (Ве­лі­чэз­ныя) мес­ціць на­мёк на ўні­вер­саль­­нае Не­шта, што цяг­не ча­ла­ве­ка ў пада­рож­жа, а по­тым пры­му­шае фік­са­ваць ад­мет­ныя мо­ман­ты пе­ра­адо­лен­ня ад­лег­лас­ці і ад­праў­ляць да­ку­мент аб­ра­на­му ад­ра­са­ту. Ве­ль­мі ве­ра­год­на, што за гэ­тым Не­шта «ха­ва­юцца» Су­дэ­ты ў Гер­ма­ніі, ёсць там та­кія го­ры. І так­са­ма ве­ра­год­на, што пра іх пі­ша Ба­ль­монт (1895): «Ве­лі­чэз­ныя го­ры, За­па­вед­ныя ска­лы, Вы — зям­ныя ўзо­ры, Вы — сус­ве­ту крыш­та­лі...» Вы­дат­ны па­эт-сім­ва­ліст мог на­зі­раць гэ­тыя пей­за­жы, якiя прад­ка­за­ль­на вы­клі­ка­юць за­хап­лен­не.

У пры­нцы­пе, гэ­та яшчэ лёг­кае на­плас­та­ван­не, то­ль­кі маг­чы­масць ад­ка­зу, ка­лі вяр­нуц­ца раз­ам з аўта­рам у пра­сто­ру арт-пра­екта.

Але вось ча­му шмат­лі­кія «Ба­ры­су, на па­мя­ць» рас­сы­ла­юць ста­год­дзі за­пар мі­ль­ёны пад­арож­ні­каў? Толь­­кі ўжо не аб­ра­ны кан­крэт­ны ад­ра­сат, а не­вя­до­мыя ка­рыс­та­ль­ні­кі сац­се­так па­він­ны пры­няць гэ­тую інфар­ма­цыю. Якую? Пра што?

Аўтар­ка за­да­ла­ся гэ­ты­мі пы­тан­ня­мі, вы­яві­ла і прад­эман­стра­ва­ла на вы­ста­ве ма­су ба­на­ль­нас­цяў. У здым­ках, рам­ках, на­тат­ні­ках, про­чыр­ках і про­ра­зях. У рэ­шце рэшт, ага­лі­ла ста­рон­кі яшчэ ад­на­го аль­бо­ма, ад­нак і пус­тэ­ча не ад­кры­ла сут­нас­ці.

...І сап­раў­ды, усе мы, як за­ча­ра­ва­ныя, па­мна­жа­ем пра­кты­ку ад­на­мер­най да­ку­мен­та­цыі: у ад­ных і тых жа по­зах, з го­да ў год, у тра­ды­цый­ных ту­рыс­тыч­ных га­ра­дах, эта­лон­ных на­зі­ра­ль­ных пля­цоў­ках. Аляк­сан­дра свя­до­ма па­йшла гэ­тым шля­хам: амаль тэ­атра­ль­на па­ўта­ры­ла по­зы па­пя­рэд­ні­каў, пра­па­на­ваў­шы ся­бе як ма­дэль, а ве­не­цы­янскія ка­на­лы і зі­мо­вы лес у якас­ці фо­на­ва­га пей­за­жу.

Маг­чы­ма, гэ­тыя сціп­лыя фа­таг­ра­фіі і па­слу­жы­лі раз­драж­ня­ль­ні­кам для пры­хі­ль­ні­каў звык­лых на­та­так пра пад­арож­жа: у іх ня­ма ні­чо­га асаб­лі­ва­га, і гэ­та, з ад­на­го бо­ку, вы­клі­кае здзіў­лен­не, па­ко­ль­кі аўтар­ка — усё ж та­кі фа­тог­раф­ка. З інша­га бо­ку, тры­ві­яль­ныя ві­ды ге­не­ру­юць па­трэб­ныя сэн­сы: не iснуе пе­ра­ка­на­ль­на­га ад­ка­зу на пы­тан­не, ча­му мы зды­ма­емся на іх фо­не. Або так: ня­ма ад­ка­зу, агу­ль­на­га для ўсіх, на ўсе ча­сы, для кож­най кан­крэт­най сі­ту­ацыі. Кож­ны раз гэ­та «Ба­ры­су, на па­мя­ць» — як стра­ча­нае ў пе­ра­кла­дзе з мо­вы рэ­аль­на­га жыц­ця на ўзроў­ні што­дзён­нас­ці ў мо­ву ві­зу­аль­ную. І... усё стра­ча­на. Ад­чу­ван­не мес­ца, пра­жы­ван­не ад­лег­лас­ці шля­ху, не­ча­ка­нас­ці, су­па­дзен­ня, на­ват аса­біс­тая гіс­то­рыя. Ні­чо­га не пе­рад­аюць ні здым­кі, ні под­пі­сы да іх. Дзіў­ная ўво­гу­ле вы­сно­ва.

Ка­лі гэ­та псеў­да­вы­каз­ван­не ге­роя, і ўжо тым бо­льш з во­ль­ны­мі інтэр­прэ­та­цы­ямі, зна­чыць, ма­юць ра­цыю і Барт, і Фу­ко, якія яшчэ ў ся­рэ­дзі­не ХХ ста­год­дзя пі­са­лі пра смерць аўта­ра. У на­шым вы­пад­ку гэ­та да­лё­кі ад нас аўтар — пад­арож­нік мі­ну­ла­га ве­ку, які ад­праў­ляе па­штоў­кі. Ня­ма суб’­екта як кры­ні­цы ве­даў і вы­твор­час­ці сэн­су, а вось па­штоў­ка як мар­кер існа­ван­ня гэ­та­га аўта­ра-суб’­екта ёсць. Мар­ке­ры мож­на саб­раць, струк­ту­ра­ваць, аб­вяс­ціць «па­мят­ны­мі», пры­го­жы­мі або без­гус­тоў­ны­мi. І на­пэў­на, з пун­кту гле­джан­ня та­го са­ма­га кан­сер­ва­тыў­на­га гле­да­ча, гэ­та бу­дзе пе­ра­ка­наў­чым.

Яшчэ ад­ной ака­ліч­нас­цю ці­ка­вае «На­ша пад­арож­жа». У ад­роз­нен­не ад мно­гіх пра­ектаў, так ці інакш ары­ента­ва­ных на са­цы­яль­ныя пра­бле­мы, пе­рад на­мі — пры­ват­ная, раз­гор­ну­тая ў асо­бас­ную глы­бі­ню арт-пра­кты­ка. Аляк­сан­дра ўжо не тур­бу­ецца фа­таг­ра­фі­яй як мед­ыу­мам, не тур­бу­ецца якас­цю ад­біт­каў, свят­лом у кад­ры, кам­па­зі­цы­яй і інш. Яна шу­кае не асаб­лі­вас­ці ма­люн­ка і не пе­рад­ачу звон­ку. Кан­цэпт па­мя­ці і па­мя­ці пра пад­арож­жа — зу­сім іншая гіс­то­рыя. На­ко­ль­кі ўсё ж яна звер­ну­тая да Інша­га? Ба­дай, у мі­ні­ма­ль­най сту­пе­ні: за­ўсё­ды ёсць «Ба­рыс» і «яго па­мяць», за­ўсё­ды ёсць ад­люс­тра­ван­не аўта­ра ў люс­тэр­ку Іншых, але ў пра­екце мы не ба­чым гэ­та­га рэ­за­нан­су і не мо­жам ве­даць, уз­нік ці ён. Ад­каз пра­па­ну­ецца зра­біць гле­да­чу: пра ся­бе і свае дзея­нні ў пад­обных аб­ста­ві­нах (на шчас­це, пад­арож­жы нам бо­льш-менш да­ступ­ныя), пра асэн­са­ван­не гэ­тых дзея­нняў. І што ве­ль­мі важ­на — пра іх ад­кры­тасць. Інша­му ў асо­бе ка­рыс­та­ль­ні­каў мед­ыя, Iнша­му як ацэ­нач­на­му мер­ка­ван­ню з не­прад­ка­за­ль­на­га бо­ку.

Ці гэ­ты пра­ект фа­таг­ра­фіч­ны? Ці гля­дач трап­ляе ў па­стку пэў­ных уяў­лен­няў аб фо­та­мас­тац­тве? Ду­маю, у нас усё ж рас­це ко­ль­касць photobased-пра­ектаў: у Жан­ны Глад­ко, Сяр­гея Ша­бо­хі­на, Во­ль­гі Са­зы­кі­най, Аляк­сея Тал­сто­га. Усё бо­льш у іх уклю­ча­юцца ві­дэа-арт і аб’­екты, і «На­ша пад­арож­жа» якраз та­кі дос­вед.

Але фа­таг­ра­фію пры гэ­тым ні­хто не ад­мя­няў. З ня­даў­ніх се­рый мож­на пры­га­даць «Пры­го­ды са­лiп­сiс­та» Іры­ны Бе­ра­зоў­скай, якая вя­дзе гу­ль­ню з ван­дроў­ка­мі праз архі­тэк­ту­ру, па­мна­жа­ючы фраг­мен­ты, фак­ту­ры, стрыт-эпі­зо­ды, вы­ка­рыс­тоў­ва­ючы дзе­ля гэ­та­га і пра­мую фа­таг­ра­фію, і ме­та­ды ка­ла­жу, сек­вен­цый і г.д. Пе­рад на­мі ча­ка­нае «па­глыб­лен­не ў пры­га­жосць» і спро­бы рэ­флек­сіі, але Іры­на за­ста­ецца фа­тог­раф­кай. Хоць мож­на ўба­чыць кро­кі ў бок ды­зай­ну, на­пэў­на. Тым ці­ка­вей на­зі­раць гэ­ты кі­ру­нак: на ад­ным пол­юсе — ад­мо­ва ад ві­до­віш­чнас­ці на ка­рысць да­сле­да­ван­ню, на іншым — ві­зу­аль­ны баль. Але не­шта важ­нае, сут­нас­нае за­ўсё­ды бу­дзе стра­ча­на ў пе­ра­кла­дзе ўяў­на­га ў сім­ва­лы і зна­кі, у тое кан­вен­цый­нае, што пры­емна во­ку і так зруч­на «по­сціць» «Ба­ры­су, на па­мя­ць».

Лю­боў Гаў­ры­люк