STATE OF MIND сучаснага танца

№ 1 (418) 01.01.2018 - 27.01.2018 г

Тан­ца­ва­ль­ная плат­фор­ма — па­куль ма­ла­вя­до­мы ў нас, ад­нак адзін з шы­ро­ка рас­паў­сю­джа­ных у сус­вет­най ха­рэ­агра­фіч­най пра­кты­цы ты­паў фес­ты­ва­ляў. Яго га­лоў­най ад­мет­нас­цю з’яўля­ецца прэ­зен­та­цыя шы­ро­кай пуб­лі­цы но­вых тан­ца­ва­ль­ных тво­раў з мэ­тай пра­соў­ван­ня на­цы­яна­ль­ных зда­быт­каў у між­на­род­най пра­сто­ры.

Дзе­ля гэ­та­га на та­кія фо­ру­мы за­пра­ша­юцца кры­ты­кі, арт-ме­не­джа­ры, ку­ра­та­ры, кі­раў­ні­кі фес­ты­ва­ляў, фун­да­та­ры. Акра­мя асноў­най пра­гра­мы спек­так­ляў і пер­фор­ман­саў, у меж­ах плат­фор­мы пра­во­дзяц­ца дыс­ку­сій­ныя пан­элі, кан­фе­рэн­цыі, прэ­зен­та­цыі пра­ектаў і ка­лек­ты­ваў, лек­цыі і май­стар-кла­сы, ка­ра­цей ка­жу­чы, усё тое, што здоль­­нае па­спры­яць на­ла­джван­ню твор­чых кан­так­таў, дыяло­гу і аб­ме­ну роз­ным дос­ве­дам.

 

Кож­ны раз фо­рум змя­няе мес­ца пра­вя­дзен­ня, што спры­яе дэ­цэн­тра­лі­за­цыі раз­віц­ця іта­ль­янска­га contemporary dance, яго актыў­на­му рас­паў­сю­джан­ню ў роз­ных рэ­гі­ёнах кра­іны, а не то­ль­кі ў буй­ных цэн­трах. Ве­ль­мі ка­рыс­ны, вар­ты пе­ра­йман­ня дос­вед! На­га­даю: упер­шы­ню ку­ль­тур­ную па­лі­ты­ку дэ­цэн­тра­лі­за­цыі ў ад­но­сі­нах да су­час­на­га тан­ца па­спя­хо­ва апра­ба­ва­ла Фран­цыя яшчэ ў 1980-х. Істот­ную ро­лю пры вы­ба­ры ла­ка­цыі ад­ыгры­вае бліз­касць да між­на­род­на­га аэ­ра­пор­та: на фо­рум за­ўсё­ды з’язджа­ецца вя­лі­кая ко­ль­касць гас­цей з уся­го све­ту. Сё­лет­няя плат­фор­ма ад­бы­ла­ся ў Га­ры­цыі, што мя­жуе са Сла­ве­ні­яй і з’яўля­ецца ста­лі­цай ад­на­ймен­най пра­він­цыі рэ­гі­ёна Фрыў­лі-Ве­не­цыя-Джу­лія. Для па­ка­зу спек­так­ляў бы­лі вы­ка­рыс­та­ныя пяць га­рад­скіх пля­цо­вак і на­ват Сла­вен­скі на­цы­яна­ль­ны тэ­атр у су­сед­няй Но­ва-Га­ры­цы. Бо­ль­шасць арт-пра­стор зна­хо­дзі­ла­ся ў най­пры­га­жэй­шых ста­ра­даў­ніх збу­да­ван­нях, які­мі так сла­віц­ца Іта­лія, але ўсю­ды сцэ­ны бы­лі су­час­на аб­ста­ля­ва­ныя.

 

На­сы­ча­ная пра­гра­ма фес­ты­ва­лю скла­да­ла­ся з не­ка­ль­кіх бло­каў: ад­ука­цый­на­га («круг­лыя ста­лы», май­стар-кла­сы, прэ­зен­та­цыі, кан­фе­рэн­цыі, пра­гляд тан­ца­ва­ль­ных ві­дэ­афі­ль­маў), інфар­ма­цый­на-асвет­ніц­ка­га (трох­дзён­ная піт­чынг-се­сія, якая зна­ёмі­ла з га­лоў­ны­мі дзей­ны­мі асо­ба­мі і най­бо­льш знач­ны­мі іні­цы­яты­ва­мі іта­ль­янскай тан­ца­ва­ль­най сцэ­ны) і ўлас­на па­ка­заў ра­бот. 17 спек­так­ляў фо­ру­му пра­дэман­стра­ва­лі шы­ро­кі спектр пад­ыхо­даў да раз­умен­ня це­ла і ця­лес­нас­ці, ру­ху і тан­ца, вы­ка­рыс­тан­ня му­зы­кі і сцэ­ніч­най пра­сто­ры, кан­цэп­ту­аль­на­га ра­шэн­ня тво­ра, па­кі­нуў­шы шы­ро­кую пра­сто­ру для рэ­флек­сіі.

 

Гук як парт­нёр

 

Вя­лі­кая ўва­га ў спек­так­лях contemporary dance на­д­аец­ца гу­ку, да­сле­да­ван­ню му­зыч­най фо­нас­фе­ры ў яе пра­сто­ра­вых, тэх­ніч­ных, ку­ль­тур­на-се­мі­ятыч­ных, антра­па­ла­гіч­ных якас­цях. Звык­лыя прад­стаў­лен­ні пра су­адно­сі­ны му­зы­кі і плас­ты­кі пе­ра­ку­лі­лі яшчэ Мэрс Ка­нін­гем і Джон Кейдж у 1950-я, аб­вяс­ціў­шы іх по­ўную не­за­леж­насць, што бяс­кон­ца па­шы­ры­ла сэн­са­ва-ка­му­ні­ка­тыў­ныя су­вя­зі па­між гэ­ты­мі кам­па­нен­та­мі. Сён­ня ха­рэ­огра­фы па­збя­га­юць про­ста­лі­ней­на­га эма­цый­на-па­ччуц­цё­ва­га пра­жы­ван­ня му­зыч­на­га тво­ра і да­сле­ду­юць «жыц­цё гу­ку» ва ўсім ба­гац­ці яго фі­зіч­ных, са­на­рыс­тыч­ных, кан­цэп­ту­аль­ных, пер­фар­ма­тыў­ных ха­рак­та­рыс­тык. Пры гэ­тым ня­рэд­ка му­зы­ка і та­нец на­ра­джа­юцца ні­бы­та на ва­чах у гле­да­ча, ма­ючы імпра­ві­за­ва­ны ха­рак­тар. У спек­так­лі «Kudoku» ў па­ста­ноў­цы і вы­ка­нан­ні Да­ні­эля Ні­на­рэ­ла гук пе­ра­тва­раў­ся ў па­ўна­вар­тас­на­га «пер­са­на­жа» дзеі, парт­нё­ра артыс­та. На сцэ­не по­бач з тан­цоў­шчы­кам зна­хо­дзіў­ся кам­па­зі­тар і му­зы­кант Дэн Кін­зе­ль­ман (ЗША-Іта­лія), які граў на тэ­нар-сак­са­фо­не, пер­ку­сіі, вы­ка­рыс­тоў­ваў элек­трон­ны саўнд, спя­ваў, ства­ра­ючы пе­ра­мен­лі­вае, эма­цы­яна­ль­на на­элек­тры­за­ва­нае гу­ка­вое поле спек­так­ля. Це­ла тут успры­ма­ла­ся рэ­за­на­та­рам, пра­вад­ні­ком гу­ку, а той, у сваю чар­гу, на­бы­ваў ця­лес­насць. «Пад­час су­мес­ных імпра­ві­за­цый мы ства­ра­ем пра­сто­ру, у якой да­сле­ду­ем уз­ае­ма­дзе­янне фі­зіч­на­га і гу­ка­во­га це­лаў, іх тран­сфар­ма­цыю, еднасць і ба­ра­ць­бу за аўта­но­мію», — га­во­рыць Да­ні­эль Ні­на­рэ­ла. У вы­ні­ку межы па­між пер­фар­ма­тыў­най і са­на­рыс­тыч­най пра­сто­ра­мі сці­ра­лі­ся, ста­на­ві­лі­ся ру­хо­мы­мі і ўза­ема­за­мя­ня­ль­ны­мі.

 

Эман­сі­па­цыя пра­сто­ры

 

Яшчэ адзін кам­па­нент тан­ца­ва­ль­на­га тво­ра, з якім актыў­на экс­пе­ры­мен­ту­юць су­час­ныя ха­рэ­огра­фы, — пра­сто­ра. На пер­шы план гэ­ты сро­дак вы­раз­нас­ці вы­веў за­сна­ва­ль­нік ня­мец­ка­га экс­прэ­сі­яніс­цка­га тан­ца Ру­до­льф фон Ла­бан. Архі­тэк­тар з ад­ука­цыі, ён успры­маў це­ла як сво­еа­саб­лі­вую кан­струк­цыю і вя­лі­кую ўва­гу над­аваў ата­ча­ль­най яго пра­сто­ры, ці кі­нес­фе­ры — па вы­ра­зе Ла­ба­на (кі­нес­фе­ра — сфе­рыч­ная пра­сто­ра ва­кол це­ла артыс­та, межы якой вы­зна­ча­юцца мак­сі­ма­ль­на амплі­ту­дай маг­чы­мых ру­хаў. Сён­ня гэ­тае пан­яцце ста­ла ўні­вер­са­ль­ным і шы­ро­ка вы­ка­рыс­тоў­ва­ецца ў тэ­орыі і пра­кты­цы су­час­на­га тан­ца).

 

Ідэі ня­мец­ка­га ха­рэ­огра­фа раз­віў і ўзба­га­ціў Мэрс Ка­нін­гем. Ка­лі ў Ла­ба­на кі­нес­фе­ра з’яўля­ецца не­лі­ней­най, ад­нак мае да­клад­ны цэнтр і пе­ры­фе­рыю, то ў Ка­нін­ге­ма пра­сто­ра па­ўстае дэ­цэн­тра­ва­най і дыс­крэт­най у ад­па­вед­нас­ці са зна­ка­мі­тым вы­каз­ван­нем ха­рэ­огра­фа: «Кож­ны дзень я імкнуў­ся па­ста­віць ся­бе ў сі­ту­ацыі, якія да­па­ма­га­юць спаз­наць рух па-но­ва­му. Фра­за Эйнштэй­на пра тое, што ў пра­сто­ры ня­ма ні ад­ной фік­са­ва­най кроп­кі, ста­ла ма­ім дэ­ві­зам. Цэнтр Сус­ве­ту — тое мес­ца, дзе ця­пер зна­хо­дзіц­ца тан­цоў­шчык». Яшчэ да­лей па­йшоў Уі­ль­ям Фар­сайт, які за­ся­ро­дзіў ува­гу на да­сле­да­ван­ні ўнут­ра­най пра­сто­ры це­ла, што стра­ці­ла вер­ты­каль і вы­яві­ла мнос­тва цэнт­раў: лю­бая кроп­ка ці лі­нія ў кор­пу­се тан­цоў­шчы­ка аль­бо на сцэ­не ця­пер маг­ла лі­чыц­ца кры­ні­цай ру­ху.

 

Па­ка­за­ль­ным у гэ­тым сэн­се стаў мо­на­пер­фор­манс «Trigger» Ган­ны Ма­рыі Аймо­нэ. Пра­сто­ра ў ім па­ўста­ва­ла «жы­вой», энер­ге­тыч­на на­поў­не­най, а це­ла — ад­на­ча­со­ва яе цэн­трам і пе­ры­фе­ры­яй, ру­хо­мым эле­мен­там пе­ра­мен­лі­ва­га пра­сто­ра­ва­га на­пру­жан­ня. Па­збаў­ле­ны эле­мен­таў на­ра­тыў­нас­ці і воб­раз­най кан­крэт­нас­ці, пер­фор­манс бу­да­ваў­ся як ня­спын­ны пра­цэс ка­му­ні­ка­цыі і пе­ра­клю­чэн­ня па­між роз­ны­мі ты­па­мі пра­сто­ры — знеш­няй і ўнут­ра­най, пуб­ліч­най і пры­ват­най, аўтар­скай і гля­дац­кай. Пуб­лі­ка акру­жа­ла тан­цоў­шчы­цу на ад­лег­лас­ці вы­цяг­ну­тай ру­кі, што пе­ра­тва­ра­ла гле­да­чоў з на­зі­ра­ль­ні­каў ва ўдзе­ль­ні­каў «гу­ль­ні».

 

(Ня)пра­ві­ль­нае це­ла

 

Хіс­ткая мя­жа па­між нор­май і ана­ма­лі­яй — у цэн­тры ўва­гі Сі­ль­віі Гры­баў­дзі. У пра­ва­ка­цый­ным пер­фор­ман­се «R.OSA. Дзе­сяць пра­кты­ка­ван­няў для но­вых вір­ту­ознас­цяў» ха­рэ­ограф­ка дэ­кан­стру­юе агу­ль­на­пры­ня­тыя эта­ло­ны рэ­прэ­зен­та­цыі це­ла, на­вя­за­ныя рэ­клам­най і мод­най індус­тры­яй гла­мур­ныя ві­зу­аль­ныя стан­дар­ты. Дзе­ля гэ­та­га яна аб­ірае фар­мат жа­но­ча­га шоу, якое маг­ло б па­ўстаць пра­змер­на эра­тыч­ным, каб не ад­но істот­нае «але»: яго га­лоў­ная вы­ка­на­ль­ні­ца, актры­са Клаў­дыя Мар­сі­ка­на — по­ўная. У кож­ным з дзе­ся­ці пра­кты­ка­ван­няў яна з вір­ту­ознай лёг­кас­цю пры­мя­рае на ся­бе роз­ныя са­цы­яль­ныя мас­кі — тэ­ле­зор­кі, тан­цоў­шчы­цы гоў-гоў, га­ра­чай ла­ці­на­аме­ры­кан­скай кра­су­ні, а на­пры­кан­цы тан­чыць і спя­вае пад хіт Брыт­ні Спірс, аб­сы­па­ючы ся­бе блёс­тка­мі. Пе­рад на­мі — атрак­цы­ён, у якім усе сэн­сы і пры­ха­ва­ны кры­тыч­ны за­пал па­та­на­юць у шква­ле ро­га­ту пуб­лі­кі. Пры гэ­тым Клаў­дыя па­во­дзіць ся­бе так арга­ніч­на і ня­зму­ша­на, вы­пра­ме­нь­вае сто­ль­кі па­зі­ты­ву і аб­аян­ня, што ша­ка­ва­ны на па­чат­ку гля­дач цал­кам пры­мае яе інды­ві­ду­аль­ную плас­тыч­ную ма­не­ру і на­ват з ахво­тай да­лу­ча­ецца да артыс­ткі і тан­чыць раз­ам з ёй.

 

У лёг­кай, ігра­вой фор­ме шоу Сі­ль­вія Гры­баў­дзі на­гад­вае пра ад­ну з са­мых на­ба­ле­лых пра­блем су­час­на­га со­цы­уму — дыс­кры­мі­на­цыю па знеш­ніх якас­цях. На­прык­лад, у за­ход­не­еўра­пей­скіх кра­інах ураж­вае ко­ль­касць лю­дзей з інва­лід­нас­цю на ву­лі­цах — у нас іх са­рам­лі­ва ха­ва­юць до­ма. Contemporary dance у гэ­тым сэн­се ста­но­віц­ца ад­ной з эфек­тыў­ных пра­ктык ле­га­лі­за­цыі роз­ных це­лаў. Су­час­ны та­нец пры­знае інды­ві­ду­аль­ныя ад­роз­нен­ні кож­на­га і не ста­віць сва­ёй мэ­тай ства­рэн­не ўні­фі­ка­ва­на­га плас­тыч­на­га ка­но­ну. Як слуш­на адзна­чае да­след­чы­ца С’юзан Лі Фос­тэр, «тан­цоў­шчы­кі сён­ня не імкнуц­ца ад­па­вя­даць ідэ­алу, а над­аюць ру­ху інды­ві­ду­аль­насць». Асэн­са­ван­не «іншых» пра­яў ця­лес­нас­ці ў мас­тац­тве і па­ўся­дзён­ным жыц­ці — адзін з трэн­даў у раз­віц­ці сус­вет­на­га contemporary dance. Да­стат­ко­ва ўзга­даць по­знюю вер­сію спек­так­ля «Kontakthof» сла­ву­тай Пі­ны Баўш, ка­лі на сцэ­ну вы­йшлі ву­пер­та­льс­кія пен­сі­яне­ры ўзрос­ту 65+, ці ня­даў­ні пер­фор­манс «Га­ла» Жэ­ро­ма Бэ­ля, артыс­та­мі яко­га з’яўля­юцца лю­дзі з роз­ным жыц­цё­вым і ця­лес­ным дос­ве­дам — дзі­ця, пад­ле­так, муж­чы­на з сін­дро­мам Да­ўна, по­ўная жан­чы­на, пра­фе­сій­ныя тан­цоў­шчы­кі.

 

Па­мя­ці Пі­ны

 

Не­спа­дзя­ва­ным пад­арун­кам фес­ты­ва­ль­най пра­гра­мы ста­ла сус­вет­ная прэм’ера спек­так­ляў «Воўк» і «Яны не ве­да­лі, дзе мя­не па­кі­нуць...» кам­па­ніі Aterballetto — леп­шай су­час­най ба­лет­най тру­пы Іта­ліі. Ство­ра­ны ў 1979, ка­лек­тыў увай­шоў у гіс­то­рыю як пер­шы ў кра­іне ба­лет, не­за­леж­ны ад опе­ры (усе іта­ль­янскія ба­лет­ныя тэ­атры са спрад­веч­ных ча­соў дзей­ні­ча­лі пры опе­ры). Сус­вет­ную сла­ву кам­па­ніі пры­нёс Маў­ра Бі­ган­цэ­ці — га­лоў­ны ха­рэ­ограф Іта­ліі, які ў 1983 па­чаў су­пра­цоў­ні­чаць з Aterballetto, а ў 1997-2007 з’яўляў­ся яго мас­тац­кім кі­раў­ні­ком. З 2017 тру­пу ўзна­ча­ль­вае Па­мпея Сан­то­ра, а Бін­га­цэ­ці за­ста­ецца га­лоў­ным ха­рэ­огра­фам. Істот­нае мес­ца ў рэ­пер­ту­ары тэ­атра за­йма­юць спек­так­лі за­про­ша­ных па­ста­ноў­шчы­каў, ся­род іх та­кія зна­ка­мі­тас­ці, як Уі­ль­ям Фар­сайт, Іржы Кі­лі­ян, Ахад На­арын. Зга­да­ныя прэм’еры так­са­ма на­ро­джа­ныя ў вы­ні­ку су­пра­цоў­ніц­тва з гас­ця­вы­мі аўта­ра­мі: «Воўк» ува­соб­ле­ны зна­ка­мі­тым бры­тан­скім ха­рэ­огра­фам ізра­ільс­ка­га па­хо­джан­ня Ха­фе­шам Шэх­тэ­рам, «Яны не ве­да­лі, дзе мя­не па­кі­нуць...» — іта­ль­янкай Крыс­ці­янай Мар­ган­ці.

 

Крыс­ці­яна Мар­ган­ці ста­ла ад­крыц­цём сё­лет­ня­га фес­ты­ва­лю Tanz im August — ад­на­го з са­мых аўта­ры­тэт­ных еўра­пей­скіх фо­ру­маў су­час­на­га тан­ца, які што­год пра­хо­дзіць у Бер­лі­не. Тан­цоў­шчы­ца ле­ген­дар­на­га Ву­пер­та­льс­ка­га тэ­атра тан­ца Пі­ны Баўш, у апош­нія га­ды яна за­яві­ла пра ся­бе як пра ха­рэ­ограф­ку. Усе спек­так­лі Мар­ган­ці мож­на на­зваць аса­біс­тым пры­свя­чэн­нем Пі­не. Яны сат­ка­ныя з воб­раз­ных ма­ты­ваў яе тво­раў, іх па­эты­кі, атмас­фе­ры, плас­тыч­ных фар­баў, гу­каў, не­аддзе­ль­ных ад артыс­тыч­най бі­ягра­фіі са­мой Крыс­ці­яны (Мар­ган­ці пра­цуе ў Ву­пер­та­ль­су­ім тан­цтэ­атры 25 га­доў). Ха­рэ­ограф­ка ні­бы­та ўгля­да­ецца ў люс­тэр­ка ўлас­най па­мя­ці і на­дае сва­ім успа­мі­нам сцэ­ніч­нае жыц­цё.

 

У «Яны не ве­да­лі...» да па­ста­ноў­чай эстэ­ты­кі Пі­ны Баўш ад­сы­лае мно­гае: ка­лаж­ная дра­ма­тур­гія, раз­мы­ван­не меж­аў па­між тан­цам і так зва­ным «не-тан­цам», актыў­нае вы­ка­рыс­тан­не па­ўся­дзён­ных ру­хаў і на­ту­ра­ліс­тыч­ных дэ­та­ляў, ба­лан­са­ван­не на мя­жы тра­ге­дыі і клаў­на­ды, ня­зму­ша­на-імпра­ві­за­ва­ная ма­не­ра існа­ван­ня артыс­таў на сцэ­не, на­рэш­це, ты­по­выя для Баўш рэ­тра-ме­ло­дыі ў якас­ці му­зыч­най асно­вы па­ста­ноў­кі. Тым не менш спек­такль на­гад­ваў ры­мэйк па ма­ты­вах твор­час­ці Пі­ны Баўш, у якім не ха­па­ла ад­чу­ван­ня інды­ві­ду­аль­нас­ці аўтар­ска­га мыс­лен­ня.

 

На мой по­гляд, за­да­ча лю­бо­га фес­ты­ва­лю — пра­дэман­стра­ваць не за­кон­ча­ны вы­нік, а пра­цэс, зрэз та­го, чым жы­ве сён­ня су­час­ны та­нец. У гэ­тым сэн­се но­вая іта­ль­янская тан­ца­ва­ль­ная плат­фор­ма ста­ла інды­ка­та­рам не сто­ль­кі но­вых, ко­ль­кі шы­ро­ка рас­паў­сю­джа­ных тэн­дэн­цый раз­віц­ця contemporary dance, што вы­раз­на ад­люс­троў­ва­юць акту­аль­ны state of mind гэ­та­га ві­ду ха­рэ­агра­фіч­на­га