Пе­кін­скія гіс­то­рыі

Па­вод­ле Кан­стан­ці­на Се­лі­ха­на­ва, пе­рад­гіс­то­рыя пра­екта па­ча­ла­ся з на­ве­дан­ня прад­стаў­ні­ком амба­са­ды КНР у Бе­ла­ру­сі вы­ста­вы «12 стра­тэ­гій» (ку­ра­тар­ка Воль­­га Ка­ва­лен­ка) у На­цы­яна­ль­ным цэн­тры су­час­ных мас­тац­тваў у Мін­ску, на якой мас­так вы­ста­віў час­тку парт­рэ­таў «кі­тай­скай се­рыі» (парт­рэ­ты вя­до­мых прад­стаў­ні­коў твор­чай інтэ­лі­ген­цыі) Сяр­гея Се­лі­ха­на­ва, зроб­ле­ных у да­лё­кім 1957 го­дзе пад­час твор­чай ка­ман­дзі­роў­кі ў Кі­тай, ста­са­ваў­шы іх са сва­імі тво­ра­мі. Праз год з’яві­ла­ся пра­па­но­ва пра вы­ста­вач­ны пра­ект спа­чат­ку Сяр­гея Се­лі­ха­на­ва, а по­тым і яго ўну­ка. Вы­ні­ко­вы ад­бор прац і ра­шэн­не па ўдзе­ль­ні­ках ку­ры­ра­ваў ды­рэк­тар Му­зея вы­яўлен­чых мас­тац­тваў У Вэй­шань, які сам з’яў­ля­ецца вя­до­мым ску­льп­та­рам і пры­зна­ным май­страм. У сва­ім ві­та­ль­ным тэк­сце да вы­ста­вы ён адзна­чыў, што ў Бе­ла­ру­сі ў сту­дыі не­вя­до­ма­га яму ску­льп­та­ра ён рап­там уба­чыў вы­явы сва­іх су­айчын­ні­каў і як бы на­ноў ад­кры­ў пры­за­бы­тыя імё­ны. У экс­па­зі­цыю ўвай­шло ка­ля 50-ці прац Сяр­гея Се­лі­ха­на­ва і бо­льш за 90 — Кан­стан­ці­на. Музейная пра­сто­ра бы­ла пад­рых­та­ва­ная і ад­апта­ва­ная для аб­одвух аўта­раў, спе­цы­яль­на за­ка­за­на вы­ста­вач­нае аб­ста­ля­ван­не, свят­ло, пра­ца­ваў ды­зай­нер экс­па­зі­цыі і г.д.

З Кан­стан­ці­нам Се­лі­ха­на­вым мы па­га­ва­ры­лі пра гэ­тую зна­ка­вую падзею, аб­мер­ка­ва­лі ўзро­вень раз­віц­ця кі­тай­скіх му­зе­яў, ку­ль­тур­ную па­лі­ты­ку і су­час­нае мас­тац­тва.

Ты рас­каз­ваў пра тое, што сён­ня Кі­тай зна­хо­дзіц­ца ў пра­цэ­се фар­му­ля­ван­ня не­йкай агу­ль­на­на­цы­яна­ль­най ку­ль­тур­най кан­цэп­цыі, у тым лі­ку з да­па­мо­гай та­ко­га ро­ду між­на­род­ных пра­ектаў, у якіх кра­іна рас­кры­ва­ецца з пер­спек­ты­вы іншай мен­та­ль­нас­ці. У по­шу­ку ся­бе яны да­сле­ду­юць гіс­то­рыю еўра­пей­ска­га мас­тац­тва і ку­ль­ту­ры, з’яўля­ючы­ся не ад­эпта­мі, але на­зі­ра­ль­ні­ка­мі.

— На пра­ця­гу пэў­на­га ча­су ў Кі­таі рас­пра­цоў­ва­ецца пра­гра­ма, што мае на мэ­це да­сле­да­ван­не вы­то­каў ку­ль­тур­най тра­ды­цыі. У по­шу­ку свай­го шля­ху яны ў тым лі­ку раз­гля­да­юць са­вец­кую рэ­аліс­тыч­ную шко­лу як ад­ну з най­важ­ней­шых асноў свай­го мас­тац­тва. З май­го бо­ку ўнё­сак у іх ка­лек­цыю — ра­шэн­не пад­арыць час­тку прац з ма­ёй экс­па­зі­цыі і да­звол ад­ліць з брон­зы не­ка­то­рыя тво­ры дзе­да. Ка­лі Се­лі­ха­наў быў у Кі­таі, там то­ль­кі па­чы­на­ла­ся раз­віц­цё рэ­аліс­тыч­най шко­лы. Та­ды гэ­тыя пра­цы зда­ва­лі­ся шэ­дэў­ра­мі. Яго вер­сія Кі­тая зроб­ле­на на здзіў­лен­не та­ле­на­ві­та і да­клад­на. Ака­за­ла­ся, што ён адчуў тую эпо­ху, час.

Вось ці­ка­ва, ка­лі гу­тар­ка за­хо­дзіць пра час, ці ад­чу­ва­ецца ён, час, там? Як кі­тай­скія мас­та­кі распавядаюць пра су­час­насць? Ці бы­ла ў ця­бе маг­чы­масць гэ­та ўба­чыць?

— Важ­на раз­умець, што ёсць ве­ль­мі да­клад­ны падзел на два шля­хі мас­тац­тва, якія яўна не пе­ра­ся­ка­юцца. На­прык­лад, му­зей, у якім я вы­стаў­ляў­ся, ака­заў­ся да­стат­ко­ва кан­сер­ва­тыў­ным.

І ўсё ж у іх ка­лек­цыі ёсць і Эндзі Уор­хал, і Ко­ль­віц, і, як ты зга­даў, «менш вя­до­мыя еўра­пей­скія хлоп­цы». Што ра­біць з гэ­тым?

— Гэ­та кла­січ­ныя для Уор­ха­ла парт­рэ­ты. Гэ­та не «рэ­пар­та­жы смя­рот­на­га ДТЗ». Ад­нак да­дзе­ная час­тка ка­лек­цыі за­клад­ва­ла­ся ўжо ў 1990-я. У 1950-х бы­лі спрэч­кі пра пры­хі­ль­насць да кла­січ­на­га кі­тай­ска­га жы­ва­пі­су, хоць у вы­ні­ку яны ўсё гэ­та ўме­ла су­мяш­ча­юць.

Тым не менш тыя ж кан­сер­ва­тыў­ныя кі­тай­скія мас­та­кі не ад­на­знач­ныя ў ацэн­цы і ана­лі­зе сён­няш­няй сі­ту­ацыі. На­прык­лад, Пу Цзэ сцвяр­джае, што не­маг­чы­ма чар­ні­лам і пэн­дзлі­кам пе­рад­аць стан су­час­на­га гра­мад­ства. Але з ага­вор­кай: «Тра­ды­цый­нае кі­тай­скае мас­тац­тва злу­ча­на з кан­тэк­стам, гэ­та мас­тац­тва для па­свя­чо­ных». Зна­чыць, мас­тац­тва для лю­дзей, якія не то­ль­кі злу­ча­ны з тра­ды­цы­яй, але і на­ле­жаць ёй.

— Ве­ра­год­на. Ад­нак з гэ­тым сцвер­джан­нем, што чар­ні­лам не­маг­чы­мае, я б па­спра­чаў­ся. Мож­на чым за­ўгод­на. І ўсё ж яны ве­ль­мі ве­раць у шко­лы, ве­ль­мі тра­пят­лі­ва да гэ­та­га ста­вяц­ца. І раз­ам з тым ці­ка­вяц­ца бя­гу­чым ста­но­віш­чам спраў. Яны спра­бу­юць на­ма­цаць свой шлях у су­час­ным мас­тац­тве, як зра­бі­лі гэ­та ў эка­но­мі­цы, на­прык­лад. І там не дзе­ляць, як у нас, шко­лы, май­стэр­ства.

Ду­маю, не­абход­ныя іншыя вер­сіі да раз­гля­ду. Сён­ня, як вя­до­ма, май­стэр­ства не з’яў­ля­ецца аб­са­лют­ным кры­тэ­ры­ем у ацэн­цы мас­тац­тва. Усё гэ­та ве­ль­мі ці­ка­ва. Кі­тай­скае мас­тац­тва сён­ня ўспры­ма­ецца ў двух ва­ры­янтах: мэй­нстрым (Ай Вэй­вэй, Цай Го­цян і інш.) і тра­ды­цый­нае, за­вя­за­нае на шмат­вя­ко­вай куль­­ту­ры і фі­ла­со­фіі, якое, у сваю чар­гу, вы­крыш­та­лі­за­ва­ла са­мо да­чы­нен­не да май­стра. Зноў жа мас­так па­ві­нен «гля­дзець на гра­мад­ства по­гля­дам не­за­леж­на­га інтэ­лек­ту­ала і за­ста­вац­ца не­за­леж­ным аўта­рам. У гэ­тым сэнс су­час­на­га мас­тац­тва», — на дум­ку шан­хай­ска­га су­час­на­га твор­цы Пу Цзэ. Два про­ці­лег­лыя стаў­лен­ні, дзе не­за­леж­ная па­зі­цыя мас­та­ка маг­чы­мая ў вы­пад­ку яго зна­хо­джан­ня над кан­тэк­стам і над тра­ды­цы­яй, у ста­не аб­стра­га­ван­ня, ней­кай дыс­тан­цыі.

— Гэ­тая дум­ка зу­сім зра­зу­ме­лая, мас­так у кож­ным разе і ня­ўхі­ль­на зна­хо­дзіц­ца ў пад­обным ста­но­віш­чы. Але мне бы­ло кры­ху дзіў­на ба­чыць там мас­тац­тва, ство­ра­нае пад уплы­вам не­ка­то­рых еўра­пей­скіх школ, той жа пі­цер­скай. Я шу­каў там кі­тай­скае стаў­лен­не, свой погляд, і яго ўсё ж уба­чыў, ён до­сыць экс­прэ­сіў­ны. Афі­цый­ны мас­так У Вэй­шань, на­прык­лад, з’яў­ля­ецца экс­прэ­сі­яніс­там, пры­тым вы­со­ка­га пра­фе­сі­яна­ліз­му. Ча­го вар­ты яго Маа Цзэ­дун з цы­га­рэ­тай у ру­ках! Та­кі дзіў­ны фо­та­рэ­алізм, Эндзі Уор­хал у ску­льп­ту­ры. Хоць збо­ку гэ­та па­він­на зда­вац­ца ка­н’юн­кту­рай. Але кі­тай­цы ні­чо­га не ад­маў­ля­юць у сва­ёй гіс­то­рыі. Сваю ге­не­ра­ль­ную лі­нію ад Кан­фу­цыя яны вы­бу­доў­ва­юць па­сля­доў­на, кан­ста­ту­ючы раз­ам з тым і зроб­ле­ныя па­мыл­кі. Вось та­кі па­ра­докс.

Ізноў жа вы­клі­кае па­ва­гу іх стаў­лен­не да сва­ёй гіс­то­рыі і тра­ды­цыі, асаб­лі­ва ў мас­тац­тве. Ура­жан­не та­кое, што яны да­сле­ду­юць за­ход­не­еўра­пей­скі і аме­ры­кан­скі най­ноў­шы арт, пры гэ­тым за­хоў­ва­ючы дыс­тан­цыю і не­йкую до­лю скеп­сі­су.

— Ме­на­ві­та: на­ву­ко­вы пад­ыход да рэ­чаў. Мно­гія кі­тай­скія мас­та­кі ра­бі­лі свае ад­крыц­ці і пра­хо­дзі­лі свае ўні­вер­сі­тэ­ты па тым жа шля­ху, што і не­ка­то­рыя з нас — зда­бы­ва­ючы і са­ма­стой­на вы­ву­ча­ючы ма­дэр­ніс­цкую тра­ды­цыю. Яны еха­лі ў Еўро­пу і Аме­ры­ку на суб­сі­дыі сва­ёй дзяр­жа­вы, на­прык­лад У Вэй­шань пра­ца­ваў не­ка­то­ры час у Аме­ры­цы і Англіі. Да­рэ­чы, я за­ўва­жыў і на сва­ім дос­ве­дзе, што ім важ­на па­чуць іншы го­лас, маю гіс­то­рыю… У рам­ках вы­ста­вы бы­лі арга­ні­за­ва­ны шэ­раг экс­кур­сій, прэс-кан­фе­рэн­цыя.

Ура­жан­не, што ста­тус мас­та­ка ў Кі­таі вы­со­кі, не­шта пад­обнае на­зі­ра­ла­ся тут у ча­сы Са­вец­ка­га Са­юза, ка­лі мас­тац­тва і ідэ­ало­гія бы­лі зні­та­ва­ныя і доб­ра фі­нан­са­ва­лі­ся. Ад­нак як рэ­ага­ва­лі на тваю вы­ста­ву, якія пра­цы вы­клі­ка­лі асаб­лі­вую ці­ка­васць? Ты па­ка­заў бо­льш за 90 ра­бот. Атры­ма­ла­ся да­во­лі су­р’ёз­ная, маш­таб­ная рэ­трас­пек­цыя. І спад­чы­на Кан­стан­ці­на Се­лі­ха­на­ва за 20 з не­чым га­доў яго твор­час­ці.

— Кан­цэп­ту­аль­ныя і му­ль­ты­ме­дый­ныя аб’­екты бы­лі вы­не­се­ны за дуж­кі, арга­ні­за­та­раў ці­ка­ві­ла ску­льп­ту­ра. Тра­ды­цый­ная му­зей­ная брон­за. З кож­на­га пе­ры­яду ад­абра­на па не­ка­ль­кі дзя­сят­каў прац.

Вяр­та­ючы­ся да пы­тан­ня пра пе­ра­емнасць па­ка­лен­няў і агу­ль­най тэ­мы вы­ста­вы. Ва­шы з дзе­дам экс­па­зі­цыі бы­лі ды­яло­гам або ма­на­ло­га­мі?

— Пэў­на, і тое, і дру­гое. Хоць вар­та ка­заць пра ма­на­ло­гі. Вя­до­ма, не­йкая жан­ра­вая сты­коў­ка ў парт­рэт­ных се­ры­ях вы­раз­ная. Мая се­рыя з парт­рэ­та­мі, ге­ра­ічныя эцю­ды, па­бу­да­ва­ныя на пра­пор­цы­ях і г.д., вы­ма­лёў­ва­лі гэ­тую су­вязь. Мне ду­ма­ецца, што для кі­тай­скіх гле­да­чоў гэ­тыя тво­ры з’яў­ля­юцца ад­біт­кам на­шай мясц­овай тра­ды­цыі, еўра­пей­скай гіс­то­рыі. Ад­мет­ную ці­ка­васць вы­клі­ка­лі апош­нія мае се­рыі з лю­дзь­мі, «на­тоў­па­мі». Гэ­тыя «чэр­гі», «Да­ві­ды» най­бо­льш бліз­кія там­тэй­ша­му раз­умен­ню. Уда­ло­ся па­га­ва­рыць на ад­но­ль­ка­выя тэ­мы. То­ль­кі там ад­ны вос­трыя ку­ты, у нас кры­ху іншыя.

Ты хо­чаш ска­заць, што бо­ле­выя кроп­кі не­дзе су­па­лі. Ня­гле­дзя­чы на та­кое роз­нае стаў­лен­не да мас­тац­тва, ку­ль­ту­ры, со­цы­уму і гіс­то­рыі, тваё вы­каз­ван­не ста­ла ядна­ль­ным фак­та­рам. Маг­чы­ма, та­бе ўда­ло­ся пры­ўнес­ці ў ха­лод­ную ма­дэр­ніс­цкую фор­му эле­мент па­зна­ван­ня і са­лі­да­ры­за­цыі, за­кра­нуць за жы­вое сва­іх гле­да­чоў.

— На­пэў­на. Так, мно­гія на­вед­ва­ль­ні­кі не ве­да­лі грэ­час­кай мі­фа­ло­гіі, не счыт­ва­лі ві­да­воч­ных еўра­пей­цу су­вя­зяў. Але ка­лі я тлу­ма­чыў і рас­каз­ваў пе­рад­гіс­то­рыю, усё ра­бі­ла­ся зра­зу­ме­лым. Гэ­та тэ­ма су­куп­нас­ці лю­дзей, уні­фі­ка­ва­на­га без­абліч­на­га пер­са­на­жа, кан­цэпт на­тоў­пу — усё сыш­ло­ся.

І ўсё ж чым для ця­бе з’я­ві­ла­ся гэ­тая вы­ста­ва? Маг­чы­мас­цю вы­вес­ці свае пра­цы з зо­ны кам­фор­ту, з май­стэр­ні, не­вя­лі­кіх уту­ль­ных пра­сто­раў і ўба­чыць іх жыц­цяз­до­ль­насць? У вы­ні­ку ёсць ура­жан­не, што гэ­ты кі­тай­скі пра­ект стаў вы­каз­ван­ня­мі двух са­ма­дас­тат­ко­вых і роз­ных аўта­раў? Ці ад­быў­ся ды­ялог з па­пя­рэд­нім па­ка­лен­нем у сі­ту­ацыі вы­ха­ду з кан­тэк­сту тэ­ры­то­рыі, у сі­ту­ацыі «му­зей­на­га між­час­ся»?

— Па-пер­шае і па-дру­гое, я быў шчас­лі­вы за свай­го дзе­да. Ко­ла за­мкну­ла­ся — пра­цы, якія ён зра­біў у Кі­таі ў 1957 го­дзе, вяр­ну­лі­ся з Мін­ска гран­ды­ёзным пра­ектам. Та­кой экс­па­зі­цыі ў яго ні­ко­лі не бы­ло. Для мя­не ж важ­на асэн­са­ваць, уба­чыць свае тво­ры ў рам­ках вя­лі­ка­га му­зея. На­зі­раць сваё мас­тац­тва ўжо ў іншым кан­тэк­сце, у ідэ­аль­най пра­сто­ры. Шмат у чым я за­стаў­ся за­да­во­ле­ны, хоць раз­у­мею, што свае вы­ста­вы трэ­ба рых­та­ваць бо­льш фун­да­мен­та­ль­на.

Во­ль­га Рыб­чын­ская