Межы мацартыяны практычна неабсяжныя, але, між тым, рытарычнымі застаюцца пытанні загадкавай неспасцігальнасці творчага свету кампазітара. Кожнае новае пакаленне нараджае ўласны міф пра генія і яго сачыненні. Пагодзімся і са сцвярджэннем, што «зашмат Моцарта не бывае». Цалкам справядліва заўважыў, таксама ў гімнічнай танальнасці, Шарль Гуно: «О, Моцарт! Чароўны Моцарт! Як мала трэба цябе ведаць, каб абагаўляць! Ты -- вечная ісціна! Ты -- дасканалая прыгажосць! Ты -- бясконцае хараство!».
На жаль, татальная рэйтынгавая сістэма захапіла ў палон і геніяў класічнага мастацтва. Таму шмат слухачоў, знаёмых якраз-такі з «раскручанымі» хітамі «моднага» Моцарта, нават не здагадваюцца, што хаваецца ў бяздонных глыбінях гэтага айсберга.
Ці не таму манаграфічны канцэрт «Вольфганг Моцарт» з'яднаў у Вялікай зале Беларускай дзяржаўнай філармоніі яркіх таленавітых выканаўцаў-віртуозаў і сабраў аншлаг?..
Але чаму прадстаўнікі незалежнай прафесійнай музычнай садружнасці Уінфілд (Windfield) для сваёй другой сустрэчы са слухачом (першая адбылася ў снежні 2015-га пад знакам вечнай музыкі Іагана Себасцьяна Баха) выбралі менавіта Моцарта?
Канцэптуальна Аляксею Пшанічнаму, аўтару праекта і яго арганізатару, было важна перадаць кожнаму слухачу асаблівае, трапяткое адчуванне судакранання з Моцартам, творы якога і сёння дапамагаюць знайсці адказы на многія пытанні Быцця. Бо музыка Моцарта -- каштоўны «сплаў» глыбіні і прастаты -- стварае магчымасць прыўзняцца над паўсядзённай мітуснёй.
Якога Моцарта мы пачулі падчас той музычнай вечарыны? Самага рознага -- юнага, пасталелага, разважнага ў апошні год свайго зямнога жыцця. Светлага, прамяністага, праніклівага, шчырага, трагічнага...
У сучасным выканальніцкім мастацтве адкрытым і спрэчным застаецца пытанне пра тое, як граць опусы аўстрыйскага класіка? Музыканты фактычна адказвалі на яго -- уласнымі інтэрпрэтацыямі клавірных, арганных, камерных сачыненняў Моцарта. І ім удалося галоўнае -- паказаць беражлівае і паважнае стаўленне да тэксту і перадаць эмацыйна-псіхалагічны стан кампазітара.
Музычную вечарыну адкрывала Адажыа і ронда до-мінор для шкляной гармонікі (гэтым разам замест яе гучала фартэпіяна -- Аляксей Пшанічны), флейты (Яўген Віданаў), габою (Сяргей Тумаркін), альта (Аляксандра Іванова) і віяланчэлі (Юлія Ражкоўская). Гэты опус (KV 617) быў напісаны ў Вене ўсяго за паўгода да смерці кампазітара. У ім нібы занатаваны думкі пра жыццё і смерць, каханне і вечнасць. Таемнасць летуценняў і мар увасоблена ў дзіўным спалучэнні тэмбравых фарбаў, далікатнасці, паэтычнасці і сімвалічнай для эстэтыкі Моцарта танальнасці до-мінор.
Маленькі чараўнік
Усім добра вядомыя гісторыі пра яскравыя праявы таленту Моцарта- вундэркінда. Здаецца, яму з юных гадоў адкрываліся сакрэты дасканаласці -- гармоніі мелодыі і формы.
Якімі ж маглі быць першыя прафесійныя досведы будучага генія? Выканаўцы Даша Мароз, Аляксей Пшанічны і Аляксей Собаль зладзілі «падарожжа» ў раннія кампазітарскія вопыты 5-9-гадовага Моцарта, запісаныя на старонках Сшытка п'ес для клавесіна -- селі за адзін раяль (у літаральным сэнсе -- на адну лаўку) і ў жартаўлівай, немудрагелістай эстафеце сыгралі Сшытак, які заставаўся ў сястры Вольфганга -- Нанерль. Лёс гэтага Сшытка, дарэчы, драматычны: пасля смерці брата Нанерль раздарыла частку аўтографаў. Вынікі пошукаў тых запісаў і тэксталагічныя адкрыцці радуюць і абнадзейваюць даследнікаў ажно да нашага часу. Затое на захаваных аркушах можна ўбачыць пазнакі бацькі, Леапольда Моцарта, наконт выканальніцкіх поспехаў сына: «Гэты менуэт Вольфганг вывучыў у чатыры гады. Гэтую п'есу -- за тры дні да свайго пяцігоддзя»...
Ці магчыма ў дзіцячых сачыненнях Моцарта пачуць нешта гэткае, каб сцвердзіць: перад намі -- геній? Найперш у іх заўважныя імклівае развіццё здольнасцяў і павышэнне майстэрства -- ад опуса да опуса. І, безумоўна, у гэтай гульні ўжо ззяюць дыяменты геніяльнасці.
Выкананне васьмі клавірных п'ес трыма салістамі і апошняга Менуэта ў шэсць рук падкупляла абсалютнай шчырасцю, выразнасцю стылю і тушэ. Верагодна, для многіх юных слухачоў і іх педагогаў такое выкананне зрабіцца эталонным.
«Люблю я Моцарта; умеў ён забаўляцца»
Абсалютна пагаджуся з гэтай думкай рускага паэта Мікалая Агарова. Зусім асобная тэма ў размове пра Моцарта -- частка яго спадчыны. Тая частка творчага здабытку, што напоўнена гумарам, гарэзлівай жыццярадасцю.
Маленькай перлінкай вечарыны зрабілася выкананне п'есы-галаваломкі -- музычнага паліндрома «Люстраны дуэт» («Застольная мелодыя для дваіх») для дзвюх скрыпак. Як вытанчана, грацыёзна Арцём Шышкоў і Павел Бацян сыгралі гэтую п'есу, у якой, паводле задумы кампазітара, партыі кожнай скрыпкі «люстэркава» запісаны на адной і той жа старонцы, і абодва скрыпачы павінны «чытаць» ноты з розных бакоў: адзін -- ад пачатку, а другі -- з канца! Такое мог стварыць толькі геніяльны Моцарт!
Арганны універсум
З лістоў творцы, выказванняў, успамінаў яго сучаснікаў Моцарт паўстае ў гісторыі культуры як кампазітар незвычайна адчувальны да якасці выканання, бескампрамісны ва ўсім, што датычыць музыкі. Менавіта таму, слухаючы ягоныя арганныя творы, мы міжволі задумваемся пра цэласнасць і гармонію ўсіх праяў чалавечага быцця.
Арганная музыка Моцарта «пераказвае» стан чалавечай душы ў злітнасці, сам-насам з прыродай і космасам. Тут прастата і пранікнёнасць выяўлення музычнай думкі. Глыбіня двух фа-мінорных арганных опусаў -- Адажыа і алегра (KV 594) у выкананні Дзяніса Маханькова і Фантазіі (KV 608) -- у інтэрпрэтацыі Дзіны Іхінай былі перададзены праз надзвычай багатую шматрэгістравую гучнасць, поліфанічныя дыялогі, дынамічныя кантрасты.
У бляску золата
Фінальнай кульмінацыяй вечарыны стаўся сапраўдны падарунак ад музыкантаў праекта «Уінфілд» -- Канцэрт №7 Фа мажор для трох фартэпіяна з аркестрам (KV 242).
З тае прычыны, што тры раялі на сцэне не надта проста размясціць і сумясціць, гэты опус у першай арыгінальнай рэдакцыі (пазней быў зроблены варыянт для двух фартэпіяна) выконваецца вельмі рэдка. Выдатныя аркестранты-віртуозы салісты Даша Мароз, Аляксей Пшанічны і Аляксей Собаль зрабілі сапраўднае музычнае адкрыццё: у выкананні не адчувалася мітусні, празмерна выяўленых эмоцый, неапраўданых тэмпаў, але зіхацелі золата моцартаўскай энергіі, бляск і непаўторнасць моцартаўскага стылю. У выніку гэткі Моцарт не ўспрымаўся як музейная рэліквія ў напудраным парыку -- ён падаваўся героем нашага часу.
Дыялог па-за часам
Асобнай старонкай імпрэзы сталася водгулле творчасці Моцарта ў сучаснай культурнай прасторы. След, які ён і ягоны музычны Сусвет пакінулі ў Вечнасці, «адбіўся» ў незлічоным мностве дыялогаў аўтараў з розных краін і розных стылёвых арыентацый. І ў кожным такім судотыку з высокай музыкай, пазнаючы наноў веліч венскага класіка, мы адкрываем і свет ягонага суразмоўцы.
Дыялог з венскім геніем прачытваецца ў многіх опусах Альфрэда Шнітке. Пра сваю творчую блізкасць да вялікага аўстрыйца кампазітар казаў так: «У мяне адчуванне, што Моцарт -- з майго дзяцінства, а Вена -- свет, у якім Моцарт вечна жывы». Арцём Шышкоў і Павел Бацян у тонкім, інтанацыйна дасканалым ансамблі ажыццявілі ігравы калаж «Moz-Art» для дзвюх скрыпак -- праект рэканструкцыі напалову згубленага твора (1783/1976). Дарэчы, у архівах Шнітке захавалася больш за 5 версій для розных складаў і 38 розных варыянтаў назваў гэтага опуса, у тым ліку такія версіі, як: «Сапраўдная падробка пад Моцарта», «Вяртанне страчанага», «Вольфгеніяльная амадзейсная моцарственная музыка».
Працягам дыялогу паміж артыстамі і залай сталася «Моцарт-адажыа» Арва Пярта для фартэпіяннага трыа (выканаўцы Арцём Шышкоў, Міхаіл Радунскі і Даша Мароз). Яно ўспрымалася, як сапраўдны голас з Космасу, увасабленне філасофска-сузіральнай цішыні і выпраменьванне ўсяленскага святла. Колькі найдалікатных нюансаў і адценняў здолелі знайсці музыканты ў гэтым сачыненні!
Канцэрт «Вольфганг Моцарт» паўстаў сапраўдным майстар-класам ад выканаўцаў, якія захапляюць сваімі пошукамі новых падыходаў да разумення кампазітарскай задумы. І насамрэч іх інтэрпрэтацыі выклікаюць пачуццё эстэтычнай асалоды, «послевкусия». І падаюць надзею на працяг.
Мітусня паўсядзённасці трымае ў чэпкіх абцугах, зацягвае, стамляе, і сучаснага слухача цяжка сёння чымсьці здзівіць. Але міф пад назвай «Моцарт» сугравае людскія душы трапяткім дакрананнем да ідэальнага вобразу.