У выпадку з беларускай анімацыяй жорсткі тэматычны фільтр і задача акупнасці прадукцыі прыводзяць да абмежавання па змесце, у прыватнасці — дамінуе навучальная тэматыка.
У выніку анімацыйная студыя Нацыянальнай кінастудыі «Беларусьфільм», якая застаецца базавай структурай нашай анімацыі, вымушана развіваць адукацыйны вектар. Цяпер на студыі здымаюцца пераважна фільмы навучальнай і пазнавальнай скіраванасці: «Цуды ў дзень нараджэння» і «Акіяны» Ігара Воўчака, «Беларуская азбука» і «Вясёлыя літары» Уладзіміра Пяткевіча, «Азбука небяспекі» Таццяны Кубліцкай. Імёны гэтых аўтараў добра вядомыя ў еўрапейскай анімацыйнай прасторы, гэта нашы класікі. Але яны загнаныя ў вузкія рамкі прыкладной анімацыі. Нядаўна скончаны здымкі серыяла «Пра дзяўчынку Жэню» рэжысёрак Таццяны Жыткоўскай і Наталлі Касцючэнка, які складаецца з шасці частак. Мастацкі кіраўнік анімацыйнай студыі Аляксандр Ленкін таксама арыентуецца на праекты для самых маленькіх гледачоў: скончыўшы васьмісерыйны фільм «Рыбка па імені Нельга», ён пачаў працу над серыяй пра прыгоды Тошкі — беларускай бульбы. Маладых аўтараў таксама арыентуюць на дзіцячую аўдыторыю, такія фільмы «Незвычайны дзіцячы садок» і «Чараўніцтва ў дзіцячым садку» Марыны Лук’янавай і Руслана Сінкевіча.
У выніку амаль знікла так званае фестывальнае, арт-хаўснае кіно. Калі ў 2015 годзе гэтую нішу заняў фільм «Ронда-капрычыоза» Ігара Воўчака, а ў 2016 стужка «Марк Шагал. Пачатак» Алены Пяткевіч, дык у 2017 годзе складана згадаць стужкі такога кірунку. Вылучаецца толькі фільм «Нянечкіны казкі» Алены Пяткевіч, што атрымаў сур’ёзныя ўзнагароды: славутыя таямнічыя гісторыі братоў Грым расказаныя добрым голасам Аляксандра Ткачонка, маляўнічымі фарбамі, магічным сюжэтам, які паступова размотваецца, як бясконцая нітка ў чароўным клубку.
Перспектыўным уяўляецца і першы беларускі поўнаметражны анімацыйны мюзікл «Зоркі сёмага неба» рэжысёркі Алены Туравай па кнізе Генадзя Давыдзькі. Зараз над ім ідзе актыўная праца. «Зоркі сёмага неба» — займальнае і дынамічнае відовішча, што захапляе імклівым тэмпам і складанымі вобразнымі пераўтварэннямі. Мультыплікацыйных персанажаў агучваюць папулярныя спевакі Тэа, Святлана Бень, Дзяніс Дудзінскі, Дзядзя Ваня.
На жаль, студыя не можа арыентавацца на сістэмны выпуск поўнаметражных анімацыйных фільмаў, бо з наяўным састарэлым абсталяваннем і велізарнай занятасцю спецыялістаў поўнаметражная стужка будзе здымацца больш за тры гады. Усе разумеюць, што поўны метр бліжэй не аўтарскаму, а камерцыйнаму кіно, якое прад’яўляе вельмі высокія тэхнічныя патрабаванні. Сказаць шчыра, наша анімацыя яшчэ не гатовыя для поўнага метра. Звычайна першым беларускім поўнаметражным мультфільмам называюць «Несцерку» Ігара Воўчака. Але гэту стужку збіралі з васьмі асобных серый, знятых на працягу шасці гадоў. Дарэчы, поўнаметражная версія была досыць запатрабаваная і прынесла больш прыбытку, чым асобныя серыі.
Нягледзячы на складанасці рознага кшталту, беларуская анімацыя яшчэ не страціла ўласны твар. Не толькі таму, што яна добрая і пазітыўная. Важна тое, што яна пераважна рукатворная. Нашы аўтары працуюць у класічных тэхніках маляванага фільма ці традыцыйнай перакладкі. Ці шмат цяпер у свеце аніматараў, якія звяртаюцца да ўнікальных тэхнік «выразанкі», пяску, пластыліну? Між тым у нас ёсць такія майстры: Міхаіл Тумеля, Уладзімір Пяткевіч, Руслан Сінкевіч і іншыя. Аднак сёння ва ўсім свеце больш запатрабаваная 3D-анімацыя, якую з прычыны тэхнічнай непадрыхтаванасці наша галоўная студыя рабіць не ў стане. Папулярная флэш-анімацыя таксама выглядае больш прымітыўна ў параўнанні з рукатворнымі тэхналогіямі.
Даўно вядома — разглядаць анімацыю толькі як камерцыйны прадукт нельга. Гэты від мастацтва мае сур’ёзны духоўны патэнцыял, патрэбны і дзецям, і дарослым.
У трохтомнай энцыклапедыі «Анімацыя: сусветная гісторыя» (2015) выбітнага гісторыка анімацыйнага мастацтва Джанальберта Бендацы ёсць і беларуская старонка. Аднак цяпер наша анімацыя перажывае не лепшыя часы, між тым ёй трэба пастаянна ўдзельнічаць у вялікіх міжнародных праектах, прысутнічаць на буйных кінафэстах, даказваць сваё існаванне і развіццё.
На апошнім XXIV Мінскім міжнародным кінафестывалі «Лістапад» дыпломамі былі адзначаны фільмы «Нянечкіны казкі» Алены Пяткевіч і «Тошка і яго сябры. Гісторыя першая: «Тошка і гераічны ўчынак”» Аляксандра Ленкіна. Галоўны прыз «Лістапада» дастаўся карціне «І месяц спыніўся» рэжысёркі Юліі Рудзіцкай, якая ў жорсткай манахромнай стылістыцы рэалізавала прыпавесць пра страчаны месяц, пра барацьбу святла і цемры, калі чалавек — у дадзеным выпадку архетыпічны вобраз беларуса — застаецца пасіўнай «балотнай» істотай. Гэта і ёсць арт-анімацыя, што не забаўляе або павучае, а мысліць візуальнымі мастацкімі вобразамі. Радуюць таксама фестывальныя «адгалоскі» папярэдняга года: анімацыйны фільм «Песня Жаўрука» Таццяны Кубліцкай быў адзначаны прызам «За паэтычнасць» Міжнароднага фестывалю анімацыйнага кіно для дзяцей і юнацтва «Залатая манета Канстанціна» (Ніш, Сербія, 2017), стужка «Марк Шагал. Пачатак» Алены Пяткевіч атрымала дыплом Міжнароднага кінафоруму «Залаты Віцязь» (Севастопаль, 2017) і прыз «За лепшае мастацкае рашэнне» Міжнароднага фестывалю анімацыйнага кіно «Анімаёўка» (Магілёў, 2017).
Але справа не толькі ў прызах. Пакуль што сур’ёзных канкурэнтаў у дзяржаўнай студыі няма, хоць імклівае развіццё камп’ютарных тэхналогій і пашырэнне кола спецыялістаў з веданнем камп’ютарнай графікі прывяло да з’яўлення канкурэнтаздольных прыватных студый. З 2010 года ў Мінску працуе анімацыйная студыя пры Свята-Елісавецінскім жаночым манастыры. Студыя «Digital light studio» ў тэхніцы 3D стварыла дзіцячы мультсерыял «Сонечныя зайчыкі» (рэжысёр Андрэй Ледзянёў). Папулярнасць у гледачоў здабыў серыял «Дамавічок Плюх» («Першая КінаВідэаКампанія», рэжысёр Сяргей Талыбаў). Анімацыйная студыя «CubinCup» выпускае запатрабаваны маленькімі гледачамі серыял «Робікі» пра жыццё робатаў (рэжысёры Анатоль Бародзіч, Руслан Сівачоў).
Адна з прычын, чаму мультфільмы сталі так запатрабаваныя, — скачок у тэхналогіях. Цяпер у кожнага дарослага і амаль у кожнага дзіцяці ёсць у руках прылада, якая дазваляе неабмежавана спажываць мультымедыйны кантэнт. Попыт стымулюе і колькасць, і разнастайнасць, і крэатыўнасць, і навізну. Беларуская анімацыя зараз не ў поўнай ступені адлюстроўвае гэтую тэндэнцыю, маючы прытым вялікую мастацкую традыцыю, крытычнае стаўленне да сваёй працы і жаданне вучыцца на сусветным вопыце. Не хапае спецыялістаў з сучасным, свежым бачаннем. Усе адзначаюць, што сфера анімацыі ў нашай краіне адчувае недахоп ідэй.
Расійскія аніматары, у тым ліку стваральнік вядомага мультсерыяла «Смяшарыкі» Ілля Папоў, лічаць, што індустрыя анімацыі павінна быць прыроўненая да сферы IT і мусіць карыстацца такімі ж ільготамі і фінансамі. У арганізацыйным і эканамічным плане розніцы паміж анімацыйнай студыяй і буйной тэхналагічнай кампаніяй-вытворцай праграмнага забеспячэння фактычна няма. Сапраўды, у працы над сучаснымі мультфільмамі ў роўнай ступені занятыя і аніматары, і тэхнічныя спецыялісты. Расійская анімацыя ў апошнія гады працуе менавіта па такой схеме, яна актыўна развіваецца, мультфільмы расійскай вытворчасці выклікаюць цікавасць замежных партнёраў. Магчыма, і нам варта падумаць пра вектар інфармацыйных тэхналогій. Няма сумненняў, анімацыя і вытворчасць кантэнту для дзяцей у Беларусі павінны стаць стратэгічна важным напрамкам.
Антаніна КАРПІЛАВА