Тэарт-2017

№ 11 (416) 01.11.2017 - 00.00.0000 г

Пя­соч­ны дзён­нік бы­ло­га ча­ла­ве­ка
«Сі­няя-сі­няя» Ма­гі­лёў­ска­га аб­лас­но­га тэ­атра ля­лек

У меж­ах сё­лет­ня­га «Тэ­арта» на Ка­мер­най сцэ­не На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра імя Янкі Ку­па­лы ад­бы­лі­ся два па­ка­зы мо­нас­пек­так­ля «Сі­няя-сі­няя» Ма­гі­лёў­ска­га аб­лас­но­га тэ­атра ля­лек. Рэ­жы­сёр Ігар Ка­за­коў азна­чыў жанр так: «Га­лю­цы­на­цыя ў ад­ной дзеі без антрак­ту па ма­ты­вах ад­на­ймен­на­га апа­вя­дан­ня Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча», чым ад­на­ча­со­ва пры­ва­біў і ама­та­раў твор­час­ці Ка­рат­ке­ві­ча, і ла­сых на та­ле­на­ві­тыя й не­адназ­нач­ныя тэ­атра­ль­ныя экс­пе­ры­мен­ты — ду­ма­ла­ся, што пе­ра­нес­ці на сцэ­ну крох­кі фі­ла­соф­скі апо­вед, дзеі яко­га раз­гор­тва­юцца ў асноў­ным ва ўяў­лен­ні, на тэ­ры­то­рыі ўспа­мі­наў ды іншых не­ма­тэ­ры­яль­ных пра­сто­рах, ба­дай не­маг­чы­ма. Тым бо­льш па­ста­но­вач­ная ка­ман­да так­са­ма зна­ная і шма­т-

а­бя­ца­ль­ная: му­зы­ку да мо­над­ра­мы ства­рыў Аляк­сандр Літ­ві­ноў­скі (трап­на да­лу­чыў­шы ў агу­ль­ны гу­ка­вы ма­лю­нак і най­ба­га­цей­шы бе­ла­рус­кі фа­льк­лор — ка­лы­хан­ка, якую спя­ва­ла ма­ці, аб­вос­тры­ла вы­раз «ма­ці-ра­дзі­ма» і ні­бы пе­ра­вя­ла яго з уз­роў­ню ме­та­фа­рыч­на­га вы­каз­ван­ня на ўзро­вень рэ­аль­на­га), мас­тач­ка — Тац­ця­на Нер­сі­сян (па­ка­ты план­шэт сцэ­ны з на­хі­лам да гля­дзе­ль­ні, за­сы­па­ны пяс­ком і за­стаў­ле­ны скры­ня­мі, якія па хо­дзе дзея­ння вы­яўля­юцца «ча­ма­да­на­мі па­мя­ці», шкля­ная па­вер­хня для ма­ля­ван­ня пяс­ком, што пра­ецы­ру­ецца на вя­лі­кі экран, уста­ля­ва­ны на за­дні­ку сцэ­ны), а га­лоў­ную ро­лю вы­кон­вае Мі­ка­лай Сце­шыц (лаў­рэ­ат На­цы­яна­ль­най тэ­атра­ль­най прэ­міі Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь).

Жан­ра­вае вы­зна­чэн­не пад­свеч­ва­ецца кан­трас­там амаль ад­ра­зу: гу­чыць да­клад­ная да­та — 25-га лі­пе­ня 1880 го­да. І пад­свя­до­ма хо­ць­ма-ня­хо­ць­ма за­па­ль­ва­ецца лям­пач­ка: «Гэ­та пра­ўда». Пят­рок Ясю­ке­віч прад­стаў­ля­ецца: ко­ліш­ні па­ўста­нец, ко­ліш­ні сту­дэнт, ко­ліш­ні бе­ла­рус, ко­ліш­ні… ча­ла­век. Бо ў пя­ке­ль­най па­ўноч­най Са­ха­ры, без ва­ды, ежы, до­му, дзе ўсё, на­ват па­вет­ра, — пя­сок, яму за­ста­юцца лі­ча­ныя га­дзі­ны жыц­ця. То­ль­кі ма­ле­нь­кая Джа­мі­ля тры­мае муж­чы­ну ад аб­ыя­ка­ва­га, па­кор­лі­ва­га за­быц­ця — мах­нуць на ўсё ру­кой, па­мер­ці спа­кой­на, без ду­мак, без бо­лю. Ад­нак дзі­ця ёсць дзі­ця: дзяў­чын­ка рас­пыт­вае чу­жа­ні­цу — свай­го вы­ра­та­ва­ль­ні­ка, свай­го адзі­на­га сяб­ра, — і Пят­рок па­чы­нае рас­па­вя­даць, яшчэ не ве­да­ючы, што ў пер­шую чар­гу гэ­та трэ­ба яму са­мо­му.

Апроч Пет­ра­ка Ясю­ке­ві­ча, ува­соб­ле­на­га і артыс­там, і ля­ль­кай (у ад­роз­нен­не ад Джа­мі­лі, якая мае ад­но ля­леч­нае ўва­саб­лен­не — на­ват го­лас яе гу­чыць у за­пі­се), што бо­ль­шасць ча­су не­ру­хо­ма ся­дзіць по­бач з дзяў­чын­кай за па­ўраз­бу­ра­най сця­ной — адзі­ным мес­цы, дзе ёсць ня­хай цьмя­ная, але надзея пе­ра­жыць спё­ку й бу­ру, на сцэ­не клю­ча­вую ро­лю ад­ыгры­вае пя­сок. Гэ­та і Са­ха­ра, і час, не­су­пын­ны, усю­ды­існы, што ця­чэ між па­ль­цаў — не за­тры­маць. На шкля­ной па­вер­хні Мі­ка­лай Сце­шыц ма­люе сваё мі­ну­лае жыц­цё, пі­ша дзён­нік, лі­чыць дні, але пя­сок не то­ль­кі вы­яўляе ўсё гэ­та, а яшчэ й за­но­сіць, сці­рае, ніш­то­жыць.

«Вяр­тан­не не­маг­чы­мае!» — га­во­рыць Ясю­ке­віч. І пе­ра­ка­наў­ча й ма­ляў­ні­ча тлу­ма­чыць ча­му. Гвалт, не­спра­вяд­лі­васць, пад­ступ­ства і жор­сткасць як «сва­іх» — здрад­ні­каў, — так і пры­хад­няў з усхо­ду. Гэ­тая сцэ­на вы­ка­на­на асаб­лі­ва вос­тра: кір­за­выя бо­ты пад «Яблы­чак» утра­пё­на вы­пляс­ва­юць па ча­ма­да­нах — скры­нях для зброі — скар­бон­ках успа­мі­наў бе­ла­ру­са, а по­бач ня­змен­ныя атры­бу­ты кры­ва­ва­га ўсход­ня­га ша­лу — трас­ку­чыя, на­вяз­лі­выя «ва­ран­кі» і маў­зер. І надзеі быц­цам ні­якай. Пят­рок з та­кім бо­лем і та­кой крыў­дай згад­вае ра­дзі­му — як жы­во­га ча­ла­ве­ка, адзі­нае ка­хан­не ўся­го жыц­ця, — што на­ват пе­ра­но­сіць змроч­нае ўспры­ман­не на ўсё як-ко­ль­век звя­за­нае з ёй. І пры­ро­да ў нас — ба­ло­ты, баг­на, твань. Хоць ёсць і рэ­кі. І азё­ры. Кры­ні­цы. І най­са­ла­дзей­шая ў све­це дзіч­ка не­па­да­лёк ад ха­ты. І ма­ту­лі­на ка­лы­хан­ка. Гос­па­дзе, ды ён жа пеш­шу га­то­вы ісці да­до­му, ня­гле­дзя­чы ні на што! «То­ль­кі вяр­тан­не», — раз­умее Пят­рок. Пе­рад аб­ліч­чам па­кут­ніц­кай смер­ці ў пус­тэ­ль­ні гэ­тая дум­ка-ра­шэн­не рас­квеч­вае яго­ны твар усмеш­кай і надзе­яй. Пя­сок пе­ра­кі­да­ецца сне­гам, Пят­рок рас­стаў­ляе на­во­кал свеч­кі-зніч­кі і сы­хо­дзіць. Але сы­хо­дзіць су­це­ша­ны. Лю­боў мац­ней­шая за смерць.

Хоць час падзе­яў, ад­люс­тра­ва­ных у тво­ры, акрэс­ле­ны да­клад­на, дум­ка спек­так­ля на­сто­ль­кі глы­бо­кая і ўні­вер­са­ль­ная, што раз­у­ме­еш: усё пра нас. Час «ка­лек­тыў­ных» дзеяў, ба­дай, мі­нуў, ця­пер усё за­ле­жыць ад кож­на­га ча­ла­ве­ка аса­біс­та. Ад улас­най сіс­тэ­мы каш­тоў­нас­цяў, ад пры­яры­тэ­таў і ча­кан­няў. І ме­на­ві­та та­кі па­тры­ятызм — мяк­кі, інтым­ны, сап­раў­дны — здо­лее ўтры­маць бе­ла­ру­саў над ва­ві­лон­скай про­рвай.

Ліда Наліўка