Час і джаз

З ТА­ГО ЧА­СУ МЫ ДА­ВО­ЛІ ЧАС­ТА СУС­ТРА­КА­ЛІ­СЯ І Ў БЕ­ЛА­РУ­СІ, І Ў ПОЛЬ­ШЧЫ, Я ТРЫ­МАЎ ПА­ЎЛА Ў КУР­СЕ ДЖА­ЗА­ВЫХ І ІНШЫХ МУ­ЗЫЧ­НЫХ ПАДЗЕЙ У БЕ­ЛА­РУ­СІ, ПІ­САЎ ЯМУ ПРА ДОМ-МУ­ЗЕЙ ЧЭС­ЛА­ВА НЕ­МЭ­НА Ў СТА­РЫХ ВА­СІ­ЛІШ­КАХ, ШТО БЫ­ЛО, ЯК ПА­ТЛУ­МА­ЧА­НА НІ­ЖЭЙ, ЗУ­СІМ НЕ ВЫ­ПАД­КО­ВА. ТА­МУ І НА­РА­ДЗІ­ЛА­СЯ ІДЭЯ ПА­ГУ­ТА­РЫЦЬ З ВЯ­ДУ­ЧЫМ ДЖА­ЗА­ВАЙ РА­ДЫЁ­ПРАГ­РА­МЫ, РЭ­ДАК­ТА­РАМ ВЫ­ДАН­НЯ, ЯКОЕ МАЕ ЗА ПЛЯ­ЧЫ­МА УЖО БО­ЛЬШ ЗА 50 ГА­ДОЎ ІСНА­ВАН­НЯ, ПРА ГІС­ТО­РЫЮ ЧА­СО­ПІ­СА, ДЖА­ЗА­ВУЮ МУ­ЗЫ­КУ І НЕ ТО­ЛЬ­КІ.

Хто аль­бо што вы­клі­ка­ла ўзнік­нен­не ча­со­пі­са Jazz Forum?

— Да­стат­ко­ва да­ўняя гіс­то­рыя. У снеж­ні 1965 го­да з’явіў­ся пер­шы ну­мар на­ша­га ча­со­пі­са. Гэ­та быў та­кі сціп­лы бю­ле­тэнь Поль­скай джа­за­вай фе­дэ­ра­цыі, стар­шы­нёй якой быў Ян Быр­чак, джа­за­вы кан­тра­ба­сіст. Та­ды ён ужо па­кі­нуў актыў­ную вы­ка­на­ль­ніц­кую дзей­насць і вы­ра­шыў зра­біц­ца про­ста джа­за­вым дзея­чам і пра­моў­та­рам. Пра­ўда, да­гэ­туль ця­гам дзе­ся­ці га­доў існа­ваў што­ме­сяч­нік Jazz, але джа­за­вая фе­дэ­ра­цыя раз­ві­ва­ла­ся і па­жа­да­ла мець улас­нае пе­ры­ядыч­нае вы­дан­не. А Быр­чак — ве­ль­мі ра­шу­чы ча­ла­век, з вя­лі­кай фан­та­зі­яй, і здо­леў над­аць но­ва­му вы­дан­ню рэ­гу­ляр­ны вы­да­вец­кі гра­фік. Спа­чат­ку гэ­та быў шток­вар­та­ль­нік, у 1967-м з’яві­ла­ся пер­шая англа­моў­ная вер­сія, а Быр­чак тым ча­сам зы­ні­цы­яваў за­сна­ван­не Еўра­пей­скай джа­за­вай фе­дэ­ра­цыі, над­аўшы ча­со­пі­су Jazz Forum фун­кцыі яе афі­цый­на­га орга­на. Мы й ця­пер, да­рэ­чы, мя­ну­емся як «Еўра­пей­скі джа­за­вы ча­со­піс». І ка­лі ў лю­тым 1972-га я пры­йшоў у рэ­дак­цыю, Jazz Forum вы­да­ваў­ся то­ль­кі ў ад­ной англа­моў­най вер­сіі. На той час я не ве­ль­мі ўяў­ляў, чым му­шу над­алей за­ймац­ца, але атры­маў ад ад­на­го са зна­ёмых тэ­ле­фа­на­ван­не, што той ча­со­піс шу­кае рэ­дак­та­ра з ве­дан­нем англій­скай мо­вы і з пер­спек­ты­вай за­меж­ных па­ездак. Я і па­га­дзіў­ся, сус­трэў у рэ­дак­цыі да­ўніх зна­ёмых, там пан­ава­ла вы­дат­ная атмас­фе­ра. Так усё і за­кру­ці­ла­ся. Так што на ця­пе­раш­ні час я пра­цую ў Jazz Forum ужо бо­льш за 44 га­ды.

Ча­му Jazz Forum мае та­кі ве­ль­мі не­ты­по­вы для бе­ла­рус­кай прэ­сы гра­фік? Чым гэ­та тлу­ма­чыц­ца?

— Ця­гам го­да мы вы­да­ем во­сем ну­ма­роў. Ад­но што кож­ны дру­гі ну­мар пад­во­ены. Гэ­та прад­ыкта­ва­на пэў­ны­мі пра­ктыч­ны­мі вы­го­да­мі, у тым лі­ку не ў апош­нюю чар­гу і пра­цэ­сам по­шу­ку рэ­кла­мы. У нас та­кая тэн­дэн­цыя: вы­хад раз на па­ўта­ра ме­ся­ца. Уво­гу­ле та­ко­га вы­зна­чэн­ня, як «па­ўта­ра­ме­сяч­нік», ня­ма, та­му мы на­зы­ва­ем Jazz Forum што­ме­сяч­ні­кам. Ка­лі ж ка­заць агу­лам, дык на­шы са­мыя доб­рыя ча­сы пры­па­да­юць на ся­рэ­дзі­ну 70-х. Ян Быр­чак як сак­ра­тар Еўра­пей­скай джа­за­вай фе­дэ­ра­цыі зна­хо­дзіў­ся ў Ве­не, па­зней пе­ра­браў­ся ў Нью-Ёрк, дзе ў яго ўжо быў офіс, і та­ды Jazz Forum вы­да­ваў­ся ажно ў трох моў­ных вер­сі­ях: поль­скай, англій­скай і ня­мец­кай. Па­сля двух-трох га­доў пра­цы ў рэ­дак­цыі я зра­біў пэў­ную кар’еру, за­няў­шы па­са­ду на­мес­ні­ка га­лоў­на­га рэ­дак­та­ра. І ўлас­на Быр­чак пра­па­на­ваў ра­біць трэ­цюю, ня­мец­ка­моў­ную вер­сію. Я ка­жу яму: «Ня­мец­кая вер­сія — гэ­та вы­дат­на! Але хто яе бу­дзе рых­та­ваць?» Ён у ад­каз: «Ты». Але ж я нао­гул не ве­даў ня­мец­кай мо­вы! Быр­чак па­ста­віў уль­ты­ма­тум: аль­бо я раб­лю ўсе тры вер­сіі, аль­бо ані­вод­най. І ў вы­ні­ку ака­за­ла­ся, што ня­мец­ка­моў­ная вер­сія ча­со­пі­са бы­ла най­бо­льш за­пат­ра­ба­ва­ная, та­му што яе чы­та­лі ў ФРГ, Аўстрыі, Швей­ца­рыі. Та­ды агу­ль­ны на­клад ча­со­пі­са ся­гаў 16 ты­сяч. Да нас з да­па­мо­гай пры­язджа­лі ка­ле­гі з ГДР, пе­ра­кла­да­лі тэк­сты на ня­мец­кую мо­ву, і так усё раз­ві­ва­ла­ся. Што да англа­моў­най вер­сіі, дык яна бы­ла ве­ль­мі экс­пан­сіў­ная, у яе бы­ло ажно пад со­тню ка­рэс­пан­дэн­таў з уся­го све­ту. Пры гэ­тым усё рых­та­ва­ла­ся ў Вар­ша­ве, ад­но што Ян Быр­чак кі­ра­ваў пра­цэ­сам з-за акі­яна. Ад­нак па­зней у яго па­ўста­лі пэў­ныя пра­бле­мы з Між­на­род­най джа­за­вай фе­дэ­ра­цы­яй, ён не мог пры­ехаць у Поль­шчу, пэў­на, з-за ві­за­вых пы­тан­няў, і так скла­ла­ся, што ў кан­цы 1979 го­да я зра­біў­ся га­лоў­ным рэ­дак­та­рам ча­со­пі­са. Тым не менш да­лей нас ча­ка­лі но­выя вы­пра­ба­ван­ні, бо, пры­кла­дам, у снеж­ні 1981-га ў Поль­шчы бы­ло аб­веш­ча­на ва­еннае ста­но­віш­ча, і та­ды вы­дан­не Jazz Forum, як і ўсёй, зрэш­ты, поль­скай прэ­сы, бы­ло пры­пы­не­нае. Ме­на­ві­та та­ды мы пе­ра­ста­лі вы­да­ваць ня­мец­ка­моў­ную вер­сію. Але праз ко­ль­кі ме­ся­цаў пе­ра­пын­ку ча­со­піс вяр­нуў­ся да жыц­ця, ды ўжо то­ль­кі ў дзвюх моў­ных вер­сі­ях. Англа­моў­ная вы­хо­дзі­ла яшчэ да 

1992-га, і тут но­выя вы­пра­ба­ван­ні. Якраз та­ды ў Поль­шчы ры­нак зра­біў­ся во­ль­ны, кош­ты на ўсё бы­лі ад­пуш­ча­ны, у тым лі­ку на дру­кар­скія па­слу­гі і на па­пе­ру, і ўтрым­лі­ваць англа­моў­ную вер­сію ўжо не бы­ло фі­нан­са­вых маг­чы­мас­цяў. З та­го ча­су вы­да­емся то­ль­кі па-поль­ску, хоць ста­рэй­шыя на­шы чы­та­чы да­гэ­туль згад­ва­юць тую між­на­род­ную вер­сію, Jazz Forum та­ко­га квад­рат­на­га фар­ма­ту, пад­обны да не­вя­лі­кай кніж­кі з ці­ка­вы­мі арты­ку­ла­мі з уся­го све­ту. Ця­пер жа мы га­лоў­ным чы­нам кан­цэн­тру­емся най­перш на поль­скай джа­за­вай сцэ­не, якая ў апош­ні час раз­ві­ва­ецца ве­ль­­мі ды­на­міч­на, імклі­ва, з’я­ві­ла­ся шмат но­вых ці­ка­вых ка­лек­ты­ваў і вы­ка­наў­цаў, што­год у нас ад­бы­ва­ецца бо­льш за сто роз­на­га маш­та­бу джа­­за­вых фес­тыва­­ляў, ду­жа шмат за­піс­ва­ецца і вы­да­ецца аль­бо­маў.

А ці мае Jazz Forum як спе­цы­ялі­за­ва­нае вы­дан­не не­йкую пад­трым­ку з бо­ку дзяр­жа­вы? Ка­лі так, пра які пра­цэнт ад агу­ль­на­га бю­джэ­ту мож­на вес­ці га­вор­ку?

— Ка­неш­не, дзяр­жа­ва нас пад­трым­лі­вае, без яе да­па­мо­гі мы на­ўрад ці б вы­жы­лі. Мы атрым­лі­ва­ем да­та­цыі ад Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры і на­цы­яна­ль­най спад­чы­ны, пры гэ­тым што­год па­він­ны дбаць пра гэ­тую да­па­мо­гу, та­му што ня­ма по­ўнай упэў­не­нас­ці, да­дуць нам тыя да­та­цыі ці не. Але, на на­шае шчас­це, ця­гам усіх гэ­тых га­доў мі­ніс­тэр­ства нас пад­трым­лі­вае, хоць ле­тась да­па­мо­гу і аб­рэ­за­лі ўдвая. Сі­ту­ацыя, ка­неш­не, ня­прос­тая, але пад­трым­ка з бо­ку дзяр­жа­вы ва­га­ецца ва­кол 15% ад агу­ль­най па­трэ­бы. Так, ка­лі б мы не пла­ці­лі га­на­ра­раў, не пла­ці­лі дру­кар­ні, мы так­са­ма, пэў­на, маг­лі б утры­мац­ца, але тыя 15% так­са­ма істот­ная да­па­мо­га. Мі­ніс­тэр­ства нас пад­трым­лі­вае, і дзя­ка­ваць бо­гу!

Але ва­шы аўта­ры ўсё ж ма­юць га­на­ра­ры?

— Так, але, зра­зу­ме­ла, збо­ль­ша­га да­во­лі сім­ва­ліч­ныя...

А ко­ль­кі асоб пра­цуе ў рэ­дак­цыі на па­ста­яннай асно­ве і які са­бе­кошт ад­на­го ну­ма­ру раз­ам з да­да­дзе­ным да яго CD?

— Я не ма­гу ка­заць пра са­бе­кошт, та­му што ў гэ­ты мо­мант не маю пе­рад са­бой ад­па­вед­ных звес­так (для пад­піс­чы­каў асоб­нік Jazz Forum раз­ам з да­лу­ча­ным кам­пакт-дыс­кам каш­туе 10.90 зло­тых, у про­да­жы ча­со­піс з’яўля­ецца тан­ней­шым і без CD. — Д.П.). Што да скла­ду рэ­дак­цыі, дык на зар­пла­це ў нас уся­го тры ча­ла­ве­кі. Па-за рэ­дак­цы­яй пра­цуе яшчэ не­ка­ль­кі ча­ла­век на пад­ста­ве ака­зан­ня па­слуг (па-бе­ла­рус­ку, ві­даць, гэ­та азна­чае пра­цу на асно­ве да­мо­вы. — Д.П.). Але тых, хто мае па­ста­янныя кан­так­ты з рэ­дак­цы­яй, рых­туе арты­ку­лы, пі­ша рэ­пар­та­жы, рэ­цэн­зіі, — шмат. У наш час у су­вя­зі з камп’юта­ры­за­цы­яй, на­огул тэх­на­ла­гіч­ны­мі на­він­ка­мі сіс­тэ­ма пра­цы ў рэ­дак­цыі істот­на змя­ні­ла­ся ў па­ра­ўнан­ні з яшчэ ня­даў­ні­мі ча­са­мі, ка­лі трэ­ба бы­ло ся­дзець у офі­се ад ран­ка да ве­ча­ра. Ця­пер, як ма­еш до­ма камп’ютар ці ноў­тбук, праз іх ты мо­жаш кан­так­та­ваць з рэ­дак­цы­яй. Звяр­ну ўва­гу і на тое, што звы­чай­ных па­пя­ро­вых па­што­вых до­пі­саў да нас ця­пер пры­хо­дзіць ня­шмат: Інтэр­нэт істот­на змя­ніў кан­так­ты па­між рэ­дак­цы­яй і аўта­ра­мі.

Па­вел! Я за­ўва­жыў, што ця­гам ужо не­­каль­кіх га­доў Jazz Forum тры­мае пра­ктыч­на адзін і той жа дру­ка­ва­ны на­клад — 8000 асоб­ні­каў. Дзя­ку­ючы ча­му атрым­лі­ва­ецца ўтрым­лі­ваць пры са­бе тра­ды­цый­ных чы­та­чоў, ня­гле­дзя­чы на тое, што ча­со­піс мае ве­ль­мі су­час­ны сайт?

— Для нас сайт — гэ­та най­перш не­шта на­кшталт да­па­мож­на­га срод­ку. Ме­на­ві­та на сай­це мы імкнем­ся рас­па­вя­даць пра най­бо­льш акту­аль­ныя, апе­ра­тыў­ныя падзеі. Наш сайт звя­за­ны з Фэй­сбу­кам, і ка­лі на сай­це з’яўля­ецца не­шта но­вае, дык тая інфар­ма­цыя імгнен­на вы­хо­дзіць і на Фэйс­бук, дзя­ку­ючы ча­му пры­цяг­ва­ецца ды акты­ві­зу­ецца за­ці­каў­ле­насць аўды­то­рыі. На сай­це мы так­са­ма раз­мяш­ча­ем рэ­кла­му. На­огул вя­лі­кую час­тку ад агу­ль­на­га ча­су пра­цы мы ад­да­ем Інтэр­нэ­ту. Пры гэ­тым па­пя­ро­вы ва­ры­янт — най­пер­шы і асноў­ны кло­пат. Та­му што сі­ту­ацыя не вель­­мі ка­рыс­ная не то­ль­кі для на­ша­га ча­со­пі­са. Хоць бы та­му, што кро­пак, дзе мож­на на­быць па­пя­ро­выя вы­дан­ні, ро­біц­ца ўсё менш. А та­му чы­та­чы за­да­ва­ль­ня­юць свае па­трэ­бы ў інфар­ма­цыі, шу­ка­ючы на­ві­ны ў Інтэр­нэ­це, дзе яны з’яўля­юцца імгнен­на. З інша­га бо­ку, рэ­дак­цыя штод­ня атрым­лі­вае з дзя­ся­так, а ча­сам і бо­лей, но­вых аль­бо­маў, і ад­рэ­цэн­за­ваць усё гэ­та на па­пя­ро­вых ста­рон­ках про­ста не­маг­чы­ма (аб’ём вы­дан­ня — 80 ста­ро­нак. — Д.П.). Вось тут і да­па­ма­гае Інтэр­нэт. На­огул гэ­та ве­ль­мі ня­прос­тая за­да­ча: зра­біць так, каб ча­со­піс за­да­во­ліў бы ўсіх (смя­ецца).

У 90-я адзін з ну­ма­роў Jazz Forum быў пры­све­ча­ны час­тко­ва джа­зу ў Бе­ла­ру­сі. А якія ж аса­цы­яцыі ў ця­бе вы­клі­кае па­нятак «бе­ла­рус­кі джаз»?

— Ня­прос­тае пы­тан­не... Я ве­даю, што ў Бе­ла­ру­сі джаз існуе і вы­кон­ва­ецца. Ня­даў­на, да­рэ­чы, бы­ла вы­да­дзе­на кні­га, пры­све­ча­ная гіс­то­рыі джа­за ў Еўро­пе, і там ма­ецца арты­кул, які рас­па­вя­дае пра джаз у Бе­ла­ру­сі. Хі­ба ж ты гэ­та і пі­саў... Так што ў вас не­шта ўсё ж ад­бы­ва­ецца, па­ко­ль­кі Бе­ла­русь не ад­се­ча­ная ад све­ту. Я быў у вас два ці тры разы з на­го­ды кан­цэр­таў на­шых джаз­мэ­наў. У нас жа вы­сту­па­ла гру­па Apple Tea, на фес­ты­ва­лі Old Jazz Meeting слу­хаў ансамбль «Рэ­не­санс». Але ўся­го гэ­та­га ўсё ж за­ма­ла, не­абход­на не­шта ра­біць, каб куль­­тур­ны аб­мен, у тым лі­ку і ў джа­за­вай га­лі­не, быў ку­ды бо­льш актыў­ны.

Поль­скі інсты­тут у Мін­ску па­ста­янна пры­во­зіць у Бе­ла­русь ва­шых джа­за­вых артыс­таў. Як ты рас­цэ­нь­ва­еш дзей­насць Інсты­ту­та ў гэ­тым на­прам­ку?

— Ве­ль­мі ста­ноў­ча. Ка­лі я бы­ваў у Мін­ску, дык пад­час кан­цэр­таў поль­ска­га джа­зу на­зі­раў по­ўныя за­лы. Спя­вач­ка Бэ­ата Пшы­бы­так рас­па­вя­да­ла, што вы­сту­па­ла open-air не­дзе ў са­мым цэн­тры го­ра­да, і там бы­ло ве­ль­мі шмат лю­дзей. Ду­маю, ці­ка­васць у бе­ла­рус­кай пуб­лі­кі вя­ліз­ная, для яе кан­цэр­ты поль­ска­га джа­зу на­пэў­на з’яўля­юцца знач­най падзе­яй і эмо­цы­яй.

Ты не­ка­то­ры час удзе­ль­ні­чаў у скла­дзе гру­пы Akwarele Чэс­ла­ва Не­мэ­на як бас-гі­та­рыст і дагэтуль надзвычай яго шануеш. Ка­лі пла­ну­еш на­ве­даць Ста­рыя Ва­сі­ліш­кі і дом-му­зей Чэс­ла­ва?

— Да­ўно ўжо ха­чу, але ўвесь час не­шта пе­ра­шка­джа­ла. Уз­ні­кае ад­ра­зу не­ка­ль­кі пра­блем, ад­нак спа­дзя­юся, што па­ехаць атры­ма­ецца не­дзе ў маі на­ступ­на­га го­да. Дзя­ку­ючы Інтэр­нэ­ту я, да­рэ­чы, у кур­се тых падзей, што ад­бы­ва­юцца ў Ста­рых Ва­сі­ліш­ках, ба­чу шмат ці­ка­вых фо­та з до­ма-му­зея, з хва­ля­ван­нем чы­таю пра гэ­ты «до­мік без ад­ра­са», згад­ва­ючы на­зву ад­ной з пе­сень Чэс­ла­ва. З Ва­сі­ліш­ка­мі мя­не лу­чыць яшчэ і той факт, што ў 30-я мой дзед там быў мі­ра­вым суд­дзёй. Так што ў Бе­ла­ру­сі мае ра­да­выя ка­ра­ні, бо мой ба­ць­ка на­ра­дзіў­ся ме­на­ві­та ў Мін­ску 3 ліс­та­па­да 1918 го­да, меў хрост у Чыр­во­ным кас­цё­ле (ба­ць­ка Па­ўла, Ле­он Бра­доў­скі, ця­гам 1990—2007 гг. быў вы­даў­цом і рэ­дак­та­рам квар­та­ль­ні­ка Lithuania. — Д.П.), мой дзед Він­цэнт меў ма­ёнтак у Ха­цю­ко­ва, што не­па­да­лёк ад Ба­ры­са­ва, але ў 1920-м про­дкі вы­му­ша­ныя бы­лі па­кі­нуць Бе­ла­русь.

Ця­гам га­доў як га­лоў­ны рэ­дак­тар джа­за­ва­га ча­со­пі­са ты меў со­тні сус­трэч ды гу­та­рак з вя­ду­чы­мі джаз­мэ­на­мі све­ту. Хто з іх па­кі­нуў па са­бе най­бо­льш яскра­выя ўра­жан­ні?

— Так, за­па­мі­на­ль­ных сус­трэч бы­ло вель­­мі шмат. Ад­нак най­бо­ль­шыя ўра­жан­ні я атры­маў хі­ба ад зна­ёмства ў Вар­ша­ве з Май­лсам Дэ­ві­сам. Гэ­та бы­ло ў 1983 го­дзе, ён пры­ехаў на фес­ты­валь Jazz Jamboree. Та­ды гэ­та бы­ло падзе­яй надзвы­чай­най, про­ста не­ве­ра­год­най, хоць бы та­му, што яго­нае вы­ступ­лен­не на­огул не пла­на­ва­ла­ся. Я і му­зы­ка Януш Шпрот атры­ма­лі за­пра­шэн­не на гу­тар­ку з Май­лсам, інтэрв’ю пра­гу­ча­ла по­тым па ра­дыё, бы­ло над­ру­ка­ва­на ў Jazz Forum. І гэ­тыя па­ўга­дзі­ны па­кі­ну­лі не­ве­ра­год­ныя ўспа­мі­ны! Хоць бы та­му, што ха­дзі­ла па­га­лос­ка, быц­цам Майлс — гэ­та ча­ла­век та­кі за­мкнё­ны, сам у са­бе, не­дас­туп­ны, па­гар­джае лю­дзь­мі з бе­лым ко­ле­рам ску­ры. Тым не менш па­зней ён на­пі­саў аўта­бі­ягра­фію, у якой згад­вае на­вед­ван­не Поль­шчы і тое, што ў 1982 го­дзе ча­со­піс Jazz Forum на­зваў яго «му­зы­кам го­да».

У 2008-м я сус­трэў­ся з Уін­та­нам Мар­са­лі­сам у яго­ным улас­ным до­ме, мы гу­та­ры­лі не­ка­ль­кі га­дзін, і гэ­та так­са­ма па­кі­ну­ла надзвы­чай­нае ўра­жан­не.

На за­кан­чэн­не ве­ль­мі аса­біс­тае пы­тан­не. Чым для ця­бе з’яўля­ецца джа­за­вая му­зы­ка: пра­фе­сі­яй, за­хап­лен­нем, сты­лем жыц­ця, не­чым іншым?

— (Смя­ецца.) Ды ўсім раз­ам і не­чым іншым — так­са­ма! Стыль жыц­ця? Я не тры­ма­юся не­йка­га та­ко­га цы­ган­ска­га сты­лю ці, ска­жам, ба­гем­на­га, не кан­так­тую з сум­неў­ны­мі асо­ба­мі. Мой стыль аса­цы­юец­ца з джэм-сэйшн, з не­йкім та­кім бес­тур­бот­ным му­зы­ка­ван­нем ажно да ра­ні­цы. Джа­за­вая му­зы­ка на­сто­ль­кі за­хоп­лі­вае, што ча­ла­век ча­сам тра­ціць ад­чу­ван­не рэ­аль­нас­ці, пе­ра­хо­дзіць у не­звы­чай­нае іншае вы­мя­рэн­не, і ка­лі той джэм за­кан­чва­ецца, дык па­чу­ва­ецца, быц­цам не­йкае іншае існа­ван­не на­огул тра­ціць уся­ля­кі сэнс. Гэ­та і ўто­пія, і экс­таз, і пры­го­да ад­на­ча­со­ва. Зра­зу­ме­ла, джаз яшчэ і мая пра­фе­сія, бо ўсё ж я рэ­да­гую Jazz Forum, ад­даў гэ­та­му бо­ль­шую час­тку свай­го жыц­ця. Хоць, пры­знац­ца, най­бо­ль­шай пры­го­дай у ма­ім жыц­ці быў усё ж удзел у гру­пе Akwarele Чэс­ла­ва Не­мэ­на. Гэ­та быў 1967-ы, мы вы­сту­па­лі на вя­лі­кіх сцэ­нах у пры­сут­нас­ці ты­сяч ча­ла­век, я ўдзе­ль­ні­чаў у за­пі­се яго­на­га пер­ша­га аль­бо­ма «Dziwny jest ten świat», за­га­лоў­ная пес­ня яко­га зра­бі­ла­ся ў пэў­ным сэн­се пан­адча­са­вым сім­ва­лам, праз увесь час акту­аль­ным. Да­стат­ко­ва зга­даць ра­док з яе: «Ка­лі ча­ла­век за­бі­вае сло­вам, як на­жом». І гэ­тыя сло­вы ў наш час на­ват бо­льш надзён­ныя, чым та­ды, та­му што ў Інтэр­нэ­це мож­на пра­чы­таць та­кое, ад ча­го ця­бе ахоп­лі­вае рос­пач: у якія ж ча­сы мы ця­пер жы­вем?! Не­мэн та­кім чы­нам зра­біў­ся пад­обным да пра­ро­ка. І та­му я ўпэў­не­ны, што гэ­тае яго­нае па­слан­не ад­но­ль­ка­ва чы­тэ­ль­нае ця­пер і ў Поль­шчы, і ў Літ­ве, і ў Бе­ла­ру­сі. І ў Рас­іі так­са­ма, дзе ён быў ве­ль­мі па­пу­ляр­ны.