Вы­со­кі га­ры­зонт

Ана­толь, гэ­тая вы­ста­ва, пры­мер­ка­ва­ная да 40-год­дзя твор­чай дзей­нас­ці, пад­су­ма­ва­ла не­йкі этап ці, мо­жа, ста­не па­чат­кам но­ва­га?

— Лю­бая вы­ста­ва — асоб­ны пе­ры­яд у жыц­ці мас­та­ка. Ад­на спра­ва, ка­лі ты пі­шаш у май­стэр­ні і кі­ру­ешся то­ль­кі эмо­цы­ямі, іншая —ка­лі ба­чыш свае пра­цы збо­ку. Я амаль за­ўсё­ды не­за­да­во­ле­ны вы­ні­кам, хо­чац­ца зра­біць не­шта па-но­ва­му. На ма­ёй мі­ну­лай вы­ста­ве ў 2012-м па­ка­заў па­лот­ны за апош­нія 12-15 га­доў і ад­ра­зу зра­зу­меў, што гэ­та­га ра­біць не­ль­га. Кар­ці­ны спра­ча­лі­ся па­між са­бой па сты­лі, бо я пра­ца­ваў у роз­ны час над роз­ны­мі тэ­ма­мі. Та­му ця­пер я экс­па­на­ваў тво­ры за пяць га­доў, не­ка­то­рыя — упер­шы­ню. І ўжо ду­маю пра на­ступ­ную вы­ста­ву, ха­чу апра­ба­ваць но­вую жы­ва­піс­ную мо­ву.

Рас­ка­жы, як рых­та­ва­ла­ся «Аб зям­лі і не­бе»?

— Быў цяж­кі жыц­цё­вы пе­ры­яд, звя­за­ны са зда­роў­ем, да­клад­ней — з не­зда­роў­ем, але ўсё ўда­ло­ся пе­ра­адо­лець. Я па­чаў ад­чу­ваць жыц­цё па-інша­му, на­поў­ні­цу ўспры­маць кож­ны дзень. У экс­па­зі­цыі шмат яркіх і свет­лых прац. Я не пі­шу кан­цэп­ту­аль­ных тво­раў, ка­лі пад­ыхо­джу да па­лат­на, яшчэ не ве­даю, што на ім бу­дзе. Воб­ра­зы ства­ра­юцца ў пра­цэ­се імпра­ві­за­цыі, а на­зва ўва­саб­ляе вы­нік і ўзні­кае на пад­свя­до­мым уз­роў­ні. Ка­лі дзе­сь­ці на ня­бё­сах на­пі­са­на, што та­кая вы­ста­ва па­він­на ад­быц­ца, то лёс пад­кід­вае шмат пад­ка­зак. Так мне ўда­ло­ся пра­чы­таць «Цы­та­дэль» Сэнт-Экзю­пе­ры, аповесць, якую ра­ней не надру­ка­ва­лі, і ста­рое рэ­дкае вы­дан­не кні­гі Кан­стан­ці­на Цы­ялкоў­ска­га «Ма­ры пра зям­лю і не­ба». Роз­ны­мі фор­ма­мі быў да­сяг­ну­ты вы­нік — раз­ва­гі пі­сь­мен­ні­ка і ву­чо­на­га пра жыц­цё­выя каш­тоў­нас­ці. І хоць аб­едзве гэ­тыя ра­бо­ты пі­са­лі­ся ста­год­дзе на­зад, яны бу­дуць акту­аль­ны­мі за­ўсё­ды, та­му што ў іх га­во­рыц­ца пра про­стыя рэ­чы: ка­хан­не, твор­часць, ма­ру, ці­шы­ню, пра той свет, які па­ві­нен быць у ду­шы кож­на­га. Я ў сва­іх па­лот­нах спра­бую вы­ка­заць гэ­тыя ж па­н­яцці. Та­му, ка­лі я вы­ра­шыў на­зы­ваць вы­ста­ву «Пра зям­лю і не­ба», — усё сыш­ло­ся, кар­ці­ны ў мя­не ўжо бы­лі, і ні­чо­га не да­вя­ло­ся пі­саць ад­мыс­ло­ва.

Не кож­на­му зра­зу­ме­лая мая плас­тыч­ная мо­ва, але я бя­ру фар­бы ў пры­ро­ды, пі­шу тую му­зы­ку, што чую, ка­лі ба­чу аран­жа­вы за­ход со­нца, фі­яле­та­вую роў­нядзь ва­ды, па­ву­цін­кі ў ра­ніш­нім ту­ма­не ці бяз­дон­нае чор­нае не­ба з зор­ка­мі.

Для мя­не ці­шы­ня — гэ­та раў­на­ва­га. Свет — па­знан­не і жа­дан­не ду­шы раз­ві­вац­ца… І гімн са­мо­га жыц­ця.

Трып­ціх «Па­лё­ты ў сне» ства­раў­ся, як і ўсе па­лот­ны, інту­ітыў­на, але тра­піў у кан­тэкст дум­кі, вы­ка­за­най Цы­ялкоў­скім: «Гэ­та мо­ва — ад­на і тая ж усю­ды, та­му што вы­яўляе сап­раў­дную пры­ро­ду прад­ме­таў і з’яў, скла­да­ючы іх пэў­нае пад­абен­ства…»

Пры­ро­да сноў да гэ­та­га ча­су не спаз­на­ная, гэ­так жа як і пры­ро­да твор­час­ці. Ву­чэн­не пра кос­мас апе­ры­руе пан­яцця­мі пра­сто­ры і ча­су. У кам­па­зі­цы­ях ма­іх па­лот­наў — пра­сто­ра і фор­ма. Але, каб зра­зу­мець бес­прад­мет­насць мас­тац­тва, не­абход­ны час. Ча­ла­ве­ку важ­на пра­во­дзіць ана­ло­гіі. І гэ­та мож­на рас­тлу­ма­чыць: каб да не­ча­га да­кра­нуц­ца і не­шта зра­зу­мець, не­абход­на знай­сці ана­ло­гію, якая да­па­мо­жа сас­ты­ка­ваць но­вае з ужо на­яўным во­пы­там.

У са­ка­ві­ку 2017 го­да мне тра­піў­ся зды­мак на­чно­га Мін­ска, зроб­ле­ны з кос­ма­су бе­ла­рус­кім кас­ма­наў­там Але­гам На­віц­кім. Спа­чат­ку я пад­умаў, што гэ­та фраг­мент ма­ёй пра­цы «Экс­пан­сія чор­на­га», на­пі­са­най у 2016-м. Але по­тым быў здзіў­ле­ны та­ко­му су­па­дзен­ню: быц­цам мне хто­сь­ці па­ка­заў фа­таг­ра­фію за­доў­га да та­го, як яна бы­ла зроб­ле­на. Гэ­та ка­жа яшчэ пра тое, што час і пра­сто­ра — ве­лі­чы­ні ад­нос­ныя.

Ко­лер і фор­ма. Як пры­хо­дзі­ла раз­умен­не гэ­тых рэ­чаў, як змя­ня­ла­ся стаў­лен­не да іх на пра­ця­гу твор­ча­га шля­ху? Як на­ра­джа­ла­ся ўсве­дам­лен­не свай­го сты­лю?

— Мас­так — гэ­та не пра­фе­сія, а стан ду­шы. Ця­гам уся­го май­го жыц­ця ў мя­не бы­лі лю­бі­мыя мас­та­кі, пі­сь­мен­ні­кі, му­зы­кан­ты, у якіх я ву­чыў­ся, яны на­тхня­лі і пад­каз­ва­лі кі­ру­нак. З ча­сам у ма­іх пра­цах плас­тыч­нае мас­тац­тва ста­ла пе­ра­важ­ваць вы­яўлен­чае. Я ства­раў ка­ля­ро­выя пля­мы, ася­род­дзе, стан. Гэ­та і ёсць тыя плас­тыч­ныя ха­ды, што пры­вя­лі мя­не да не­прад­мет­на­га жы­ва­пі­су. У мя­не быў пе­ры­яд, ка­лі я быў за­хоп­ле­ны муд­рас­цю ўсход­няй фі­ла­со­фіі. Чы­та­ючы Лаа-цзы, ад­крыў для ся­бе ня­зве­да­нае. Ён да­па­мог мне сфар­ма­вац­ца як мас­та­ку. Кні­гу Лаа-цзы «Даа Дэ Цзін» («Шлях і да­ска­на­ласць») мож­на раз­гар­нуць на лю­бой ста­рон­цы, пра­чы­таць тры рад­кі, за­маў­чаць і пад­умаць. Шлях — гэ­та кроп­ка, ку­ды я па­ві­нен імкнуц­ца, а да­ска­на­ласць — якім я па­ві­нен пры­й­сці да гэ­тай кроп­кі, яна ёсць і па­ча­так, і ка­нец све­та­бу­до­вы.

Ме­на­ві­та так на­ра­джа­ецца ў мас­та­ка і ко­лер, і фор­ма, і свой аўтар­скі стыль.

Ці ёсць сён­ня ў ця­бе ад­на­дум­цы ў бе­ла­рус­кім мас­тац­тве, якія бы­лі, на­прык­лад, у пе­ры­яд ста­наў­лен­ня гру­пы «Ня­мі­га-17»?

— «Ня­мі­га-17» ства­ра­ла­ся ў 1988 го­дзе — у час пе­ра­ме­наў. У адзі­ноч­ку бы­ло цяж­ка вы­жыць, цяж­ка вы­ста­віц­ца. Мы, ма­ла­дыя та­ды мас­та­кі, час­та збі­ра­лі­ся, спра­ча­лі­ся, ча­го ця­пер ужо ні з кім не ад­бы­ва­ецца. Та­кім чы­нам утва­ра­лі­ся гру­пы ад­на­дум­цаў. У «Ня­мі­гу-17» увай­шлі, акра­мя мя­не, Аль­герд Ма­лі­шэў­скі, Мі­ко­ла Буш­чык, Ле­анід Хо­ба­таў, Сяр­гей Кі­руш­чан­ка, Та­ма­ра Са­ка­ло­ва, Га­лі­на Га­ра­вая, Зоя Літ­ві­на­ва. На на­шых вы­ста­вах за­ўсё­ды бы­ло шмат гле­да­чоў, асаб­лі­ва сту­дэн­таў. Яны ба­чы­лі, што мож­на пра­ца­ваць па-інша­му і трэ­ба шу­каць ся­бе.

Пер­шай па­ездкай бы­ла ў 1991-м ван­дроў­ка ў Фран­цыю, у Па­рыж, дзе мы ме­лі вя­лі­кі по­спех. У тым жа го­дзе ад­бы­ла­ся па­ездка ў Іта­лію ў га­ра­док Ры­па-Сан-Жэ­не­зіа, вы­ста­ві­лі­ся раз­ам з іта­ль­янскі­мі мас­та­ка­мі. Кры­ты­кі па­ста­ві­лі­ся да нас па­блаж­лі­ва. Яны сцвяр­джа­лі, што мы ад­ста­лі ад су­час­ных плы­няў на пя­ць­дзя­сят га­доў. Май­стры з Ры­ма па­ка­за­лі та­ды інста­ля­цыі. Па­сля вяр­тан­ня з Іта­ліі кож­ны за­ду­маў­ся: як да­лей пра­ца­ваць, каб лі­чыц­ца су­час­ным аўта­рам?

Ця­пер час іншы. Кож­ны з мас­та­коў, асаб­лі­ва ма­ла­ды, мае свой по­чырк, сваю інды­ві­ду­аль­насць. І ў гэ­тым мы ўсе ад­на­дум­цы.

…Гэ­тая вы­ста­ва па­ка­за­ла мне, што ёсць ку­ды імкнуц­ца, ёсць што мя­няць. І ка­лі там, у не­бе, ужо на­пі­са­на, што я яшчэ па­ві­нен зра­біць на зям­лі, то праз пяць га­доў, спа­дзя­юся, гле­да­чы ўба­чаць ужо інша­га Куз­ня­цо­ва.

Іры­на Мя­дзве­дзе­ва