А.Савіч. Сабакі на роліках. Акрыл. 2008. |
Праўда, моладзь таксама не маўчала. Абвінавачвала аргкамітэт у тым, што некаторыя работы былі па невядомай прычыне зняты з экспазіцыі. Не спадабалася і назва «Як я правёў лета». Аргумент быў даволі сур’ёзны: моладзь павінна цікавіцца актуальным. Не свінымі галовамі і букетамі кветак, не сентыментальнымі пейзажамі з домікамі, засыпанымі снегам...
Праўда, пытанне, чым жа насамрэч павінна цікавіцца моладзь, так і засталося адкрытым...
Сёлета выстава дадатковай назвы не мела. Тэма была вызначана лаканічна і без выкрутасаў: паказаць мастацтва новае, а значыць -- актуальнае, тое, што «закранае», «бударажыць», «правакуе». Але ці закранула гледачоў сёлетняя маладзёжная выстава?Пра гэта мы сабраліся паразважаць вузкім колам прафесійных арт-крытыкаў. Яўген Шунейка, Таццяна Цюрына, Пётра Васілеўскі, Ларыса Фінкельштэйн і я, як ініцыятар-каментатар, спрабавалі разабрацца, у чым сутнасць і актуальнасць маладзёжнага мастацтва, дзе яго прастора і праблематыка.
А.Меранкоў. Асоль. Алей. 2004. |
Заўважу: выстава не была планавай, рыхтавалася вельмі хутка, не мела канцэпцыі, збіралася з таго, што было «пад рукой» у майстэрнях. Гэтыя акалічнасці абумовілі пэўныя хібы экспазіцыі, хоць і не апраўдвалі іх. Зрэшты, тэматыка і дакладна вызначаная праблематыка не перашкаджаюць, наадварот -- дысцыплінуюць ўдзельнікаў. Ёсць вельмі цікавыя тэмы ў сусветным мастацтвазнаўстве, канцэптуальныя і філасофскія, напрыклад: «убачанае і сапраўднае», «празрыстасць у мастацтве», «авангард і кіч», «табуіраванне», «функцыя знака», «палярнасць», «сакральнасць», «люстэркавасць»… Называю самыя простыя, але так хочацца, каб маладыя мастакі былі вартыя свайго часу, каб пра іх творчасць можна было б гаварыць сур’ёзна, на ўзроўні сённяшніх сусветных крытэрыяў.
Яўген Шунейка: «Смешна, калі недапрацаванасць экспазіцыі пачынаюць апраўдваць недахопам часу для яе стварэння. Мяне не цікавіць, колькі і як рыхтавалася выстава. У рэстаране кухар не гаворыць наведвальніку: прабачце, я толькі што апрануў халат, таму ежа атрымалася сыраватай...
Тое самае і ў мастацтве. Нават калі ты маладзён, галоўная задача -- выказаць уласнае стаўленне да сённяшняга часу. Ад пачатку новага стагоддзя прайшло ўжо сем з гакам гадоў. І пра гэты адрэзак часу ёсць што сказаць інтэлектуалам, якія толькі вучацца любіць і захапляцца жыццём. Пры гэтым варта не забывацца: за імі пільна назіраюць як старэйшыя калегі, так і маладзейшыя сябры. І таму паўтарэнні недапушчальныя. Маладым трэба быць разнастайнымі і паслядоўнымі. Карціну Антаніны Слабодчыкавай «Маё другое сэрца» бачу на выставах ужо трэці раз. Безумоўна, праблема мацярынства, абортаў вельмі важная, але ці варта зацыклівацца на адной, хай сабе і арыгінальнай, працы? Тэму трэба развіваць. Насы ды мухі, што запрудзілі жывапісныя палотны маладых творцаў, знакавая эквілібрыстыка, гульня з сімваламі, якая першай кідаецца ў вочы, -- пры аглядзе выставы ўсё гэта ўжо не ўражвае. Ад моладзі мы чакаем большага: выкарыстання напоўніцу традыцый і найноўшых кірункаў, пераходу ад адной формы да другой, адыходу ад жорсткіх нарматываў у бок пластычных эксперыментаў.
Пачынаеш аналізаваць творы, і адчуваеш, што ім не хапае аналітычнасці. У іх аўтараў пераважае прымітыўнае памкненне некуды «рухацца». А куды -- яснага ўяўлення яны не маюць. Вось, напрыклад, работы Аляксандра Некрашэвіча, лідэра маладзёжнай секцыі БСМ. Гэта цікавы мастак з ярка выяўленым аўтарскім стылем. І што? На выставе ён прадставіў карціны, у якіх я бачу водгулле прыбалтыйскага радыкалізму 1980-х. Ці не хопіць ужо цытаваць? Наша рэальнасць настолькі абсурдная, што моладзі можна абысціся без звароту да постмадэрністычных ілюзій.
П.Ксяндзоў. Прысвячэнне Пікаса. Акрыл. 2007. |
І яшчэ. Упэўнены, на выставу нельга прыносіць дыпломныя работы. Калі мастакі, якія скончылі акадэмію год таму, выстаўляюць свае дыпломныя праекты, што яны хочуць сказаць? Што гэта іх апошнія ў жыцці, мемарыяльныя работы? Хіба яны не разумеюць, што гэта «нясмачна», нязграбна?..»
Феномен маладзёжнага мастацтва -- з’ява надзвычай рухомая і малавывучаная. Яго межы размытыя, а відавочны недахоп матэрыялаў, якія мадэлююць нашы ўяўленні аб характары сённяшніх інавацый, толькі паглыбляе гэтую праблему. Крытычныя агляды і артыкулы далёка не заўсёды дастаткова поўна і аб’ёмна раскрываюць тое, чым жыве новае пакаленне. Мы адчуваем дэфіцыт тэарэтычных прагнозаў і аналітычных абгрунтаванняў тэмы. Чаму сярод творчай моладзі мала «сапраўдных буйных»? Пакаленне, якое нарадзілася ў сярэдзіне 1980-х, вырасла не толькі даволі
А.Асядоўская. Дэсерт. Алей. 2008. |
Сёння моладзь мае большую свабоду, чым мелі яе папярэднікі. Але гэтай свабодай варта правільна распарадзіцца. Нашто рабіць варыяцыі на тэмы Малевіча? Няўжо ён настолькі актуальны? Маладому мастаку трэба звярнуцца да рэальнага жыцця. Узнімаць праблемы, няхай сабе і планетарнага маштабу, -- галоўнае, каб яны насамрэч хвалявалі яго пакаленне. І з самага пачатку ставіць перад сабой пытанне: навошта, для каго, для чаго ён піша свае творы? Гэты асноўны прынцып дызайнерскай творчасці варта перанесціі на іншыя віды мастацтва».
З.Кудзін. Без назвы. Алей. 2007. |
Псіхалогія сарака-пяцідзесяцігадовых мастакоў грунтуецца на імкненні да рэальнага дзеяння і не залежыць ад такіх паняццяў, як нонканфармізм або канфармізм. Маладое пакаленне, якое пераступіла мяжу дваццацігоддзя, толькі тэарэтычна дапускае наяўнасць антытэзы і замкнёнае на самаідэнтыфікацыі як непазбежным узроставым комплексе. Раздзьмуты без усякіх абмежаванняў эксперымент і шчодрая генерацыя ідэй разумеюцца імі як свабода творчасці.
Маладым творцам відавочна не хапае ўмення мінімальнымі мастацкімі сродкамі выказаць усю глыбіню задуманай тэмы (калі, безумоўна, тэма была вызначана), стварыць у рабоце інтрыгоўную прастору, каб гледачу давялося «паламаць галаву», паспрачацца, выразна адчуць дэструктыў або пазітыў заяўленай канцэпцыі. Не хапае ім і адэкватнасці сённяшняму дню. Складана зрабіць штосьці значнае ў адрыве ад тых рэалій, што перажывае грамадства. Кан’юнктура «чыстай формы» і «абстрактнага дзеяння» дэвальвавана. Мастак павінен гуляць з соцыумам, знаходзіць формы актыўных узаемаадносін з гледачом.
Фактычна гэта шлях, падказаны авангардам пачатку ХХ ст., калі крэатыў пошукаў выйшаў за рамкі мастацтва ў накірунку прыкладнога прызначэння, дызайну або сацыяльнага мадэлявання. Самакаштоўныя канцэпцыі Малевіча матэрыялізоўваліся ў формах прамысловага мадэлявання, ідэі Кандзінскага былі выкарыстаны праекціроўшчыкамі і архітэктарамі БАЎХАЎЗа. Альтэрнатывай магчымаму калапсу сучаснага мастацтва становіцца пераход на ўзровень міждысцыплінарных дыялогаў, пашырэнне поля творчасці, яго тэхналагічных магчымасцей, методык і практык.Таццяна Цюрына : «Ад выставы засталося ўражанне свежасці. У экспазіцыі мне ўбачыліся не стомленыя райскія птушкі, а маладыя вераб’і, якія могуць і ўмеюць эксперыментаваць. Пакуль ім гэта можна рабіць проста для ўласнага задавальнення. Але хутка давядзецца даказваць, што яны маюць уласны голас і бачанне свету.
На выставе ёсць цікавыя творы: вельмі тонкая графіка, яркія работы скульптараў, якія актыўна эксперыментуюць з формай. У жывапісцаў сітуацыя больш складаная. На іх уплываюць рынкавыя рэаліі, што і выяўляецца ў некаторых работах у выглядзе салоннасці і кічавасці. Хацелася б, каб яны не забываліся, што карціна павінна быць свайго кшталту ўдарам -- эмацыйным, зрокавым. Трэба умець убачыць, як Маякоўскі, «касыя скулы акіяна». Гэта складана, але магчыма.
С.Піскун. Адлюстраванне. |
Цікавая акалічнасць: у экспазіцыі прадстаўлена шмат твораў дзяцей і нават унукаў мастакоў. З гледзішча звычайнага наведвальніка гэта трошкі дзіўна. Чаму б сітуацыю не абыграць? Такія моманты трэба прадугледжваць загадзя і вельмі сур’ёзна да іх рыхтавацца. Безумоўна, гэта немагчыма зрабіць, калі экспазіцыя збіраецца спехам і большасць твораў прыносіцца спантанна. Такая заганная практыка перашкаджае грунтоўна прадумаць правядзенне мерапрыемства. Але, калі сітуацыю немагчыма выправіць, трэба недахопы ператварыць у вартасці -- іроніяй, экспазіцыйнай гульнёй...»
Сапраўды, на маладзёжнай выставе сустракаліся работы, глухія па колеры; па якіх складана было зразумець аўтарскую задуму; салонныя працы, дзе нават не выяўлены стылістычныя хады. І рабіць скідку на ўзрост нельга. Або мастак ёсць, або яго няма. Калі ён не валодае пэўнымі тэхнічнымі навыкамі, калі перад творцам не ставіцца чыста жывапісная задача, калі няма разумення колеравай пластыкі, плямы, прасторы, няма падстаў гаварыць пра станковую карціну.Не было на выставе і першакласнай «папсы». Былі «замахі» на яе, але пакуль сіл на гэта не хапае. Шмат сапраўды пошлых работ, што існуюць «па-за дабром і злом», -- нязначныя падзеі, народжаныя далёка ад мастацкага асяроддзя.Ларыса Фінкельштэйн: «Вось што засмуціла: іду па экспазіцыі і бачу не творчасць
І.Арцімовіч. Рыбы. Метал. 2007. |
Яшчэ адна праблема выставы -- яе агульная другаснасць. Я не ўбачыла тут «бомбы». Ні зместавай, ні пластычнай, фармальнай. Арт-шоку не адбылося. У сусветным мастацтве зроблена так шмат выдатнага, што стварыць нешта асаблівае маладому мастаку не дапамогуць ні рэмейкі, ні цытаты. Павінен быць унутраны пасыл, вельмі моцнае жаданне стаць іншым. У Траццякоўскай галерэі некалі адбылася выстава, якая называлася «Іншае мастацтва». Я не хачу сказаць, што створанае сёння -- кепскае, але хтосьці мусіць зрабіць новы крок у мастацкую невядомасць. І мы яго чакаем менавіта ад моладзі».
П.Асмалоўскі. ДАРТС х іглатэрапія. Алей. 2004. |
Наталля ШАРАНГОВІЧ