Воб­раз, сло­ва — ды іншае аса­біс­тае

Пра­ктыч­на ўсе пра­цы на вы­ста­ве па­тра­бу­юць дэ­шыф­роў­кі. Без­у­моў­на, гля­дач вы­не­се сваю до­лю ўра­жан­няў і без гэ­тай стам­ля­ль­най пра­цэ­ду­ры: з ча­роў­нас­ці руч­ных тэх­нік, з ло­гі­кі кам­па­зі­цый­ных па­бу­доў, з глы­бі­ні ко­ле­ру і ба­гац­ця сэн­са­вых на­плас­та­ван­няў. Але тут, як ні­дзе, «д’ябал кры­ецца ў дро­бя­зі». Шклян­ка з гар­ба­тай пад­ае, — ду­ма­еш ты, — та­му што цяг­нік спы­ніў­ся. Ад­нак трып­ціх Ула­дзі­мі­ра Го­лу­бе­ва мае сак­рэт­ную на­зву «Ган­на Ка­рэ­ні­на», і гэ­тая асу­джа­ная раз­біц­ца шклян­ка ўжо ўспры­ма­ецца як ку­ль­мі­на­цыя ча­ла­ве­чай дра­мы. Ра­бо­ты Ма­ры­ты Го­лу­бе­вай — след яе аса­біс­тых гіс­то­рый, ня­важ­на, пад­адзе­ны яны ў фор­ме інвен­та­ры­за­цыі ці як на­паў­абстрак­тныя па­лім­псес­ты...

Але­ся Бе­ля­вец: У вас амаль 35 га­доў су­мес­на­га жыц­ця, і пер­шае маё пы­тан­не за­ка­на­мер­нае: вы зла­дзі­лі экс­па­зі­цыю, та­му што вы сям’я, ці сап­раў­ды не­шта ў пра­цах інша­га да­па­ма­гае вы­све­ціць, пад­крэс­ліць асаб­лі­вас­ці ўлас­на­га сты­лю?

Ма­ры­та Го­лу­бе­ва: У нас — мо гэ­та і не над­та доб­ра — ня­ма ду­ху су­пер­ніц­тва, і мы ве­ль­мі арга­ніч­на пра­цу­ем у ад­ной май­стэр­ні. Ча­сам зраб­лю пра­цу, і Ва­ло­дзя пры­дум­вае да яе на­зву. Та­кі пінг-понг: адзін ад­на­му пад­кід­ва­ем но­выя ідэі.

Ула­дзі­мір Го­лу­беў: Самае га­лоў­нае, ча­му Ма­ры­та мя­не на­ву­чы­ла, — да­лі­кат­нас­ці, тон­кас­ці, пэўнай вытанчанасці. Я бо­льш ра­ды­ка­ль­ны, пры­хі­ль­нік эпа­та­жу, пра­ва­ка­цыі, але з уз­рос­там стаў раз­умець, на­ко­ль­кі важ­на ад­чу­ваць ме­ру. Нам со­рам­на быць вуль­­гар­ны­мі.

Але­ся Бе­ля­вец: Вы­ста­ва — вы­нік та­кіх уз­ае­маў­плы­ваў?

Ула­дзі­мір Го­лу­беў: Без­умоў­на, гэ­та наш трэ­ці су­мес­ны пра­ект, на­зва «Плюс/Мі­нус» ад­сы­лае нас да вы­то­каў вы­ста­вы як аб­авяз­ко­ва ма­ні­фес­тар­най падзеі, так вя­дзец­ца ад зна­ка­мі­тай экс­па­зі­цыі Ка­зі­мі­ра Ма­ле­ві­ча «0,10». Ліч­бы і ад­сот­кі — як су­пра­ць­лег­ласць па­чуц­ця і са­мот­нас­ці.

У асно­ве кан­цэп­цыі — усве­дам­лен­не та­го, што су­час­нае мас­тацт­ва тра­пі­ла ў па­стку. Яно ста­ла рэ­прэ­сіў­ным, твор­цы па­чы­на­юць пра­ца­ваць па­вод­ле шаб­ло­наў, пе­ра­ста­юць вы­яўляць сваю інды­ві­ду­аль­насць. Вы­ра­та­ван­нем мо­жа стаць зва­рот да та­го, што ні­ко­лі нам не здра­джвае, — да воб­ра­за «Рэ­чы». Ці, як у Ма­ры­ты — з яе лю­боў­ю да тон­кас­ці пра­сто­ры, — да воб­ра­за «Свят­ла»! Гэ­та плюс, а мі­нус тут вы­яўля­ецца ў тым, як мы на­зы­ва­ем вы­ста­ву: «не­су­час­нае мас­тац­тва», бо ў нас кла­січ­ныя тэх­на­ло­гіі. Мы не су­час­ныя, але не са­ро­ме­емся, бо па­го­ня за знеш­няй су­час­нас­цю но­сь­бі­таў мас­тац­тва — гэ­та ма­на, спро­ба апраў­даць свае ма­ну­аль­ныя ня­ў­ме­лас­ці ці хут­кую ква­зі­аду­ка­ва­насць тэх­ніч­ны­мі срод­ка­мі.

Але­ся Бе­ля­вец: Раз мы па­ча­лі гу­тар­ку з уз­ае­маў­плы­ваў, то пы­тан­не да Ма­ры­ты: кан­цэп­ту­алі­за­цыя, пра­ца се­ры­ямі — гэ­та ўплыў му­жа-ды­зай­не­ра?

Ма­ры­та Го­лу­бе­ва: Не, гэ­та ні­бы кі­но, якое ты лю­біш і гля­дзіш не адзін раз, яго мож­на рас­клас­ці на асоб­ныя кад­ры. Так атрым­лі­ва­ецца скла­дзень, ці по­лі­птых. Тут тэ­ма да­маш­ня­га агмя­ню, ба­бу­лі­ных рэ­чаў з бу­фе­та. З усі­мі гэ­ты­мі прад­ме­та­мі звя­за­ны ўспа­мі­ны. Шко­ль­ныя ўро­кі ба­та­ні­кі: аса­біс­ты гер­ба­рый і сшыт­кі з за­ма­лёў­ка­мі кве­так, гіс­та­рыч­ныя дро­бя­зі з рын­каў Ве­не­цыі і Коў­на. Ста­рыя ха­ты на­шых вё­сак і ся­дзіб. Усё гэ­та кры­ні­цы на­тхнен­ня.

Але­ся Бе­ля­вец: Што вы ба­чы­це ў твор­час­ці ад­но ад­на­го?

Ула­дзі­мір Го­лу­беў: У Ма­ры­ты ёсць два кла­січ­ныя пры­ёмы, мно­гія па­зна­юць яе па за­ла­тых ра­бо­тах, лі­та­ра­ль­на за­ла­тых, бо зроб­ле­ны яны з ужы­ван­нем па­та­лі, гэ­та яе аўтар­ская тэх­на­ло­гія. Яны ва­ло­да­юць сак­ра­ль­най цеп­лы­нёй. Гэ­тыя пра­цы мне бліз­кія і зра­зу­ме­лыя, я ве­даю, як Ма­ры­та іх ро­біць, — так, як раб­лю іх і я: пра­цу­еш-пра­цу­еш і ве­да­еш, ку­ды ру­ха­ешся, вы­праў­ля­еш не­шта, але твор па­сля­доў­на вы­бу­доў­ва­ецца пе­рад та­бой як не­йкае ад­люс­тра­ва­нае ба­чан­не бу­ду­чы­ні. А вось ка­лі Ма­ры­та пра­цуе ў тэх­на­ло­гі­ях га­ра­ча­га ба­ты­ку, з яго ве­ль­мі скла­да­ны­мі хі­міч­ны­мі склад­ні­ка­мі, з мна­гас­лой­ны­мі кар­ці­на­мі... Ка­лі та­кі па­лім­псест атрым­лі­ва­ецца з вос­ку і фар­баў, то да апош­няй хві­лі­ны не­вя­до­ма, што атры­ма­ецца і ці атры­ма­ецца на­огул. І гэ­та дзіў­на, бо я тра­ды­цый­ны мас­так: за­ду­ма, эскіз, пад­ма­лё­вак... Гля­дзіш — крок за кро­кам ра­бо­та «ўтрам­ба­ва­ла­ся». Я вось не ма­гу кі­дац­ца ў гэ­тую про­рву не­вя­до­ма­га, я б не ра­шыў­ся.

«Плюс» з пун­кту гле­джан­ня пра­ектна­га па­чат­ку ў мас­тац­тве — гэ­та я, а Ма­ры­та — «плюс» з кроп­кі ду­хоў­на­га ўзлё­ту, ад­ра­джэн­ня спан­тан­най інспі­ра­цыі дэ­мі­урга. 

Я за­ўсё­ды па­сля­доў­ны — як хат­няя гас­па­ды­ня, у якой усё па па­ліч­ках аку­рат­на рас­кла­дзе­на, па­лі­ча­на і пад­пі­са­на. Я ду­маю, ка­лі пі­шу. А Ма­ры­та ідзе ад унут­ра­на­га ба­чан­ня, ад імпэ­ту твор­цы і ўвесь час зма­га­ецца з ма­тэ­ры­ялам. Ма­тэ­ры­ял пе­ра­ма­гае рэ­дка, та­му што май­стэр­ства з’яўля­ецца адзі­най ня­змен­най ме­рай якас­ці яе пра­цы. А вось лю­боў да ма­тэ­ры­ялу — тое, што нас аб’ядноў­вае.

Ма­ры­та Го­лу­бе­ва: Най­бо­льш ца­ню Ва­ло­дзе­ва не­арды­нар­нае ба­чан­не прад­ме­таў, рэ­чаў, як ён іх мо­жа сты­лі­за­ваць, а са­мае не­звы­чай­нае — як ён іх пра­піс­вае, пра­пра­цоў­вае. Ва­ло­дзю пра­цэс за­хоп­лі­вае, ён ве­ль­мі са­ма­ада­на пра­цуе над сва­імі па­лот­на­мі, уклад­вае ў іх шмат ідэй і энер­гіі. Пад­ма­лё­вак, кар­пат­лі­вая пра­ца — і рап­там усё на­бы­вае аб’ём і ма­тэ­ры­яль­насць.

А вус­ная гіс­то­рыя, якая су­пра­ва­джае яго пра­цы? Як Ва­ло­дзя пры­дум­вае на­звы-эсэ!.. Іх трэ­ба ўмець пра­чы­таць і асэн­са­ваць, та­ды ўсё ста­но­віц­ца зра­зу­ме­лым.

Ула­дзі­мір Го­лу­беў: Кар­ці­на па­він­на га­ва­рыць.

Але­ся Бе­ля­вец: Пры­чым сло­ва мо­жа быць на­ват не на­пі­са­на, а мец­ца на ўва­зе.

Ула­дзі­мір Го­лу­беў: Су­час­нае мас­тац­тва скла­да­нае та­му, што яно на­поў­не­на фар­ма­ль­ны­мі пры­ёма­мі. Мя­не час­та пы­та­юць, ча­му не за­йма­юся аб­страк­тнай кар­ці­най, фар­ма­ль­най кам­па­зі­цы­яй. Бо я яе вы­кла­даю. Для мя­не не­фі­гу­ры­таў­нае мас­тац­тва — гэ­та пад­руч­нік для 1-2 кла­са. Ка­лі мы вяр­та­емся да фі­гу­ра­тыў­на­га мас­тац­тва, у нас з’яўля­ецца маг­чы­масць скле­іць ло­гі­ку сло­ва і ло­гі­ку воб­ра­за. Гэ­та вы­ключ­на пры­го­жы сплаў — тэк­сту як асно­вы су­час­най ку­ль­ту­ры і воб­ра­за, які су­пра­цьс­та­іць тэк­сту і дае нам цэ­ль­нае адзі­нае эма­цы­яна­ль­на-па­чуц­цё­вае ўспры­ман­не. Та­кая гар­мо­нія — у пад­мур­ку на­шай кан­цэп­цыі. Мы мо­жам з’яд­наць і ці­ка­вую за­ду­му, і кла­січ­ныя фор­мы яе пад­ачы, і кан­цэп­ту­алі­за­цыю, і дэ­кан­струк­цыю воб­ра­за. Пры гэ­тым не ха­міць і не быць ву­ль­гар­ны­мі, па­ва­жаць гле­да­ча. Вар­та дыс­тан­цы­явац­ца і ад гру­ба­га эпа­та­жу, і ад чыс­тай дэ­ка­ра­тыў­нас­ці, ад ме­ха­ніч­на­га рэ­аліз­му і аб­страк­тна­га экс­прэ­сі­яніз­му, ад тых пад­ыхо­даў, якія сён­ня ве­ль­мі па­пу­ляр­ныя.

Та­му ў вы­ста­ве «Плюс/мі­нус» га­лоў­нае — по­шук не плю­са ці мі­ну­са, а той ры­сы, мя­жы, я на­зы­ваю яе ку­ль­тур­най мем­бра­най, якая па­він­на ад­дзя­ляць для нас і для гле­да­ча сап­раў­днае ад вы­пад­ко­ва­га, бо та­кая дэ­мар­ка­цыя — гэ­та свя­до­мая час­тка мас­тац­ка­га пра­цэ­су, по­гляд з дыс­тан­цыі ку­ль­ту­ры.

Ма­ры­та Го­лу­бе­ва: Вы­ста­ва важ­ная яшчэ і та­му, што ў май­стэр­ні ня­ма ад­ыхо­ду, каб уба­чыць свой твор ці се­рыю тво­раў на ад­лег­лас­ці. Нам ве­ль­мі да­па­мог Ула­дзі­мір Хо­ба­таў, ён зра­біў з на­шых кар­цін эсэ, бо кар­ці­на — гэ­та аўтар­скі апо­вед.

Але­ся Бе­ля­вец: А якая гіс­то­рыя ў ва­шых пра­цах?

Ула­дзі­мір Го­лу­беў: Глы­бо­кая і ве­ль­мі аса­біс­тая. На­прык­лад, вось «Па­ёк дэ­ле­га­та» — на­ша ся­мей­ная рэ­лік­вія. Мой дзед, удзе­ль­нік трох рэ­ва­лю­цый, быў у 1917 го­дзе ў Мас­кве дэ­ле­га­там ад пра­цоў­ных Лі­ба­ва-Ро­мен­скай чы­гун­кі, ад аб­еду, які да­лі «ха­да­кам за пра­ўдай», па­кі­нуў акрай­чык хле­ба, за­гар­нуў яго ў сур­вэт­ку і пры­вёз да­до­му. І ён з 1917 го­да за­хоў­ва­ецца ў нас у ся­м’і. Язэп Пят­ро­віч Го­лу­беў быў ча­ла­ве­кам глы­бо­ка ве­ру­ючым і ўспры­маў рэ­ва­лю­цыю як спро­бу ўста­ля­ваць цар­ства бо­жае на зям­лі. З інша­га бо­ку — гэ­ты сто­га­до­вы ка­ва­лак чор­на­га хле­ба на­гад­вае «Чор­ны квад­рат» Ма­ле­ві­ча. І ка­лі для дзя­ду­лі важ­ная бы­ла рэ­ва­лю­цыя са­цы­яль­ная, то для нас — мас­тац­кая.

У Ма­ры­ты так­са­ма ўсе ра­бо­ты экзіс­тэн­цы­яль­ныя, тут і плюс, і мі­нус на­ша­га асоб­на­га быц­ця. Успа­мі­ны і ма­ры, ван­дроў­кі і рос­па­чы, нам яны зра­зу­ме­лы, але, ка­лі гле­да­чу яны мо­гуць зда­вац­ца штуч­ны­мі, муд­ра­ге­ліс­ты­мі, пры­цяг­ну­ты­мі ці вы­пад­ко­вы­мі, на­ша па­ра­да: гля­дзі­це сэр­цам, раз­ва­жай­це во­кам... Маг­чы­ма, мы то­ль­кі акрэс­лі­лі пра­бле­му, а сап­раў­дны ад­каз — гэ­та за­ўсё­ды пы­тан­не.