У размове прымаюць удзел суседзі па майстэрні -- «насельнікі» гродзенскіх вежаў мастакі Уладзімір Панцялееў, Валянціна Шоба, Юрый Якавенка і Іван Русачак.
Алеся Белявец: Назва мінскай выставы «Правінцыя» была вычарпальна абгрунтавана ў тэксце, які суправаджаў экспазіцыю, дзе разглядаліся гісторыя і паходжанне гэтага слова. Але чаму была выбрана такая назва для гэтых канкрэтных вясковых і гарадскіх краявідаў? Апошнія, дарэчы, Гродна толькі нагадваюць, але ж не адлюстроўваюць дакладна відарысы горада.
 |
| Мур. Алей. 2007. |
Уладзімір Панцялееў: Цывілізацыя раскідвае свае шчупальцы -- і нешта мы незваротна страчваем. Невялікія гарады і мястэчкі захоўваюць сваю непаўторную атмасферу, стасункі паміж людзьмі, якіх у мегаполісах ужо амаль няма. У сучасным глабалізаваным свеце якраз такія лакальныя асяродкі зберагаюць многія важныя для культуры рэчы.
В.І.: Так, менавіта пра гэта і казалі на маёй выставе: творы з жытам, хацінамі і лугавымі травамі, з утульнымі гарадскімі вулачкамі цудоўна глядзеліся б у выставачнай зале нейкага мегаполіса, дзе такія рэчы даўно страчаны і ўспрымаюцца з настальгіяй.
У.П.: А ў Вікторыі -- настальгія па бабулінай хаце...
В.І.: Раней людзі ад вёскі звычайна далёка не ад’язджалі. Мая цётка ўвогуле лічыла, што за Іўем ужо канец свету пачынаецца. Ну а Гродна, адпаведна, -- пуп Зямлі. Для гродзенцаў Мінск -- сталіца, а для мінчан іншыя цэнтры маюць вагу і значэнне. Таму такія рэчы -- сталіца, правінцыя -- адносныя. Мы жывем у правінцыі і не пакутуем ад таго, што нешта страчваем. Мінчане да нас з задавальненнем прыязджаюць -- па старых вуліцах пахадзіць, паглядзець на ацалелую архітэктуру. Часта пішуць -- «горад-музей»... Калі прафесійна і з веданнем справы заняцца ўладкаваннем горада, будзе вельмі цікавы культурны і турыстычны цэнтр.
У.П.: Я шмат езджу, і для мяне асабіста даўно сцерліся межы паміж гарадамі. Калі маеш актыўныя творчыя стасункі, няма адчування, што жывеш на нейкім ускрайку. Наадварот, такое пачуццё, нібы ты заўсёды знаходзішся ў цэнтры і вакол цябе віруе жыццё.
А.Б.: Значыць, ёсць адчуванне, што жывяце ў правільным месцы. Калі з камунікацыямі ўсё ў парадку, сапраўды -- ці мае месцажыхарства прынцыповае значэнне для мастака?Валянціна Шоба: Для нас, можа, і не. Але ёсць погляд са сталіцы. Чытаю нядаўна ў прэсе, што для мастакоў з правінцыі выставіцца ў Палацы мастацтва -- надзвычайная ўдача, выключны шанец паказаць свае творы... У нас, напрыклад, жадання выстаўляцца ў Палацы мастацтва проста няма.
А.Б.: Так, у нас паняцце «правінцыя» мае негатыўнае значэнне. Як узняць прэстыж месц, аддаленых ад сталіцы?
Юрый Якавенка: Усё вельмі адносна. Мінск -- сталіца даволі правінцыйная. Сам горад прыгожы, ён падабаецца замежнікам сваімі роўнымі шырокімі вуліцамі. Але па
 |
| Правінцыя. Алей. 2007. |
У.П.: Вось нядаўні прыклад. Дзякуючы «Славянскаму базару» на Беларусь прыязджаюць зоркі сусветнага маштабу. І той жа Міхаіл Шамякін не ў Мінску выставу зрабіў, а ў Віцебску.
Ю.Я.: Правінцыя -- гэта наш комплекс. У Еўропе няма такога паняцця -- правінцыя, ёсць толькі месца, дзе ты патрэбны. Дзе табе хочацца жыць і тварыць. Дзе твае сябры і ёсць дыялог паміж табой і наваколлем. Калі мы вучыліся (а мы ўсе вучыліся ў Мінску), нам здавалася, што, застаўшыся ў сталіцы, абавязкова зведаем творчы ўзлёт... Я не адчуваю сябе правінцыялам. У мяне ёсць пачуццё прыналежнасці да пэўнага месца...
В.І.: Адчуванне гармоніі з сабой... Шмат ведаем мастакоў, у якіх нешта не складваецца ў жыцці ці творчасці: яны шукаюць вінаватых і ўрэшце вырашаюць, што, відаць, не ў тым горадзе жывуць. Ці ў гэтым прычына бед?
А.Б.: Што дае гораду магчымасць не быць правінцыйным у культурным сэнсе? Інфраструктура, падзея міжнароднага маштабу, музеі? Дзеля чаго ехаць у Гародню?
Ю.Я.: Гэта горад, які захаваў сваю адметнасць. Тут адчуваецца дух гісторыі. Так і ў Еўропе: у маленькіх гарадах ты ў раўнавазе сам з сабой. У мегаполісах такога няма. Праблема наша ў тым, што маладыя імкнуцца застацца ў Мінску. Ім здаецца, што тут яны не раскрыюцца як творцы, а ў Мінску штосьці пастаянна адбываецца, там рух, іншыя магчымасці. Але я чамусьці не заўважаю, каб там нешта «варылася».
В.Ш.: Калі б ты жыў у Мінску, быў бы тым жа самым. Такія ж тэмы вырашала б.
Ю.Я.: Але выстаўляцца ў Мінску абавязкова трэба. Незалежна ад таго, набываюць там творы ці не. Па-першае, там -- альма-матэр. Ёсць патрэба рабіць творчыя справаздачы. Маўляў, недарма на мяне спадзяваліся. Па-другое, там засталося шмат сяброў. Выстава ў Мінску -- як кропка адліку. Нібы бар’ер пераадолеў -- і пачынаецца наступны перыяд творчасці.
 |
| Дах. Алей. 2007. |
В.Ш.: Прызнаюся, што мне такія выставы патрэбны таксама і для таго, каб канчаткова пазбыцца сваіх правінцыйных комплексаў. Ты сядзіш у Гародні і думаеш: а можа, у сталіцы нешта асаблівае адбываецца? Выставішся -- нібы ты не горшы за іншых, а ў нечым, можа, і лепшы. А калі не горшы, дык няма значэння, дзе ты жывеш: тут ці ў сталіцы. Так, выставу ў сталіцы робіш як справаздачу, найперш перад калегамі і настаўнікамі. Павага да старэйшага пакалення застаецца ў любым выпадку. Калі Вішнеўскі выставу не раскрытыкаваў -- можна працаваць далей. Асабліва прыемна, калі на адкрыцці выставы твае настаўнікі просяць слова.
Паняцце правінцыі -- гэта нашы комплексы. Іх няма, калі ты ў гармоніі са сваім «я».
В.І.: Мы ўсе -- моцныя людзі. Гэта мы абжываем прастору. Майстэрні ў вежы -- гэта, канешне, добра. Гэта цудоўныя будынкі, прыгожыя, тут мы разам. А калісьці ў мяне быў маленечкі пакойчык у школе. Калі я першы раз туды зайшла -- жахнулася: шэра, няўтульна. Але расклала рэчы, завесіла сцены -- і гэта стала маёй прасторай. І каб я там засталася, рабіла б тыя ж самыя творы. Наша энергетыка перадаецца прасторы, а не наадварот.
Іван Русачак: У Гродне ўсе магчымасці для працы. Мы тут бліжэй да Еўропы.
А.Б.: Для творчасці лепш, калі жывеш у невялікім горадзе?
У.П.: Так, тут больш магчымасцей сканцэнтравацца на справе. Усё кампактна -- падзеі, людзі.
Ю.Я.: Да таго ж, тут сабраліся мастакі, якія не маюць антаганізму адзін да аднаго. Нам камфортна разам. Наша сітуацыя ідэальная для творчасці. Ёсць спрыяльнае месца, ёсць магчымасць працаваць, не думаць пра хлеб надзённы. Усе больш-менш сытыя.
В.І.: А як наконт тэзы, што мастак мусіць быць крышачку галодным? Бо росквіт мастацтва можа адбыцца і тады, калі чалавек галодны і ад чагосьці пакутуе. Ці яму нечага не стае. Да слова: скончылася ў мяне умбра. І няма ў краме. Выкручвайся -- як хочаш. Чым не стымул для творчага пошуку?
І.Р.: Галоўнае ў творчасці тое, чаго ты сам варты, што ты асабіста робіш. Тыповы
 |
В.І.: Многія мастакі не могуць пераадолець такую крытычную сітуацыю: яны актыўна працуюць, а на нейкія важныя выставы іх не запрашаюць...
Ю.Я.: У мяне так было... У 1994 годзе вельмі паспяхова з’ездзіў з выставай у Іспанію. І стала мне здавацца, быццам іду я па светлым калідоры -- і ўсе магчымасці перада мной адкрыты. А вось і не, ніякіх табе больш запрашэнняў! Вельмі доўга ніхто не заўважаў. Але мне ўдалося ўтрымацца ўвесь гэты час і працягваць займацца творчасцю.
В.Ш.: Трэба быць хворым на сваю працу. Менавіта хворым на творчасць. І гэта -- галоўная ўмова, каб быць мастаком. Трэба быць і крыху вар’ятам. Вось Вікторыя: усіх накарміла, дзяцей нанач пацалавала -- і ў майстэрню. Ноччу. У мяне: усе пазасыналі, да вежы далёка, дык -- уся кухня ў фарбах. Калі хочаш працаваць -- ніякіх адгаворак не існуе. Ёсць адгаворка – значыць, няма моцнай патрэбы ў самавыяўленні. Калі не будзе з маёй творчасці ніякага прыбытку, я ўсё роўна буду працаваць.
В.І.: Дзеці, якім я выкладаю ў мастацкай школе, скардзяцца мне: ведаеце, колькі нам урокаў задаюць, мы маляваць не паспяваем… Але на канікулах нішто ж не перашкаджае, а не малююць. Калі не прыйду ў вежу і не папрацую -- мне становіцца блага. Пафарбую -- і можна далей жыць.
А.Б.: Вікторыя, у тваёй творчасці пераважаюць вясковыя матывы. Ці ёсць у цябе настальгія па вёсцы часоў твайго дзяцінства? Краявіды ж змяніліся -- і ўспрыманне іх таксама…
В.І.: Так, вёска вымірае, а нашы бабулі яшчэ спявалі. У дзяцінстве я цэлы год чакала, калі настане лета і я паеду ў вёску. І там пачыналася сапраўднае жыццё. Пасля зноў -- вяртанне ў горад і бясконцае чаканне наступнага лета...Час тады ішоў па-іншаму. Сёння навіны ад майго сына, які ў Амерыцы, я атрымліваю амаль імгненна -- праз SMS. А ў маім дзяцінстве?.. Каб адаслаць ліст да маці ў Гродна, трэба было з хутара дайсці да вёскі. А паштаркі няма -- пайшла па карову, ці буракі палоць. Не дачакаешся і прыходзіш наступным днём. Пасля пісьмо адвозяць у сельсавет, пасля ў Ліду. Пакуль яно да Гродна дойдзе! Тэмп жыцця быў павольны-павольны.
 |
| Папар. Алей. 2005. |
В.І.: Дзеці прыходзяць на маю выставу і чытаюць: «Сцяжынка ў жыце». І высвятляецца, што амаль ніхто з іх і не хадзіў такой сцяжынкай. Нехта кажа: я хадзіў, вельмі колецца, нічога не відаць вакол. А памятаю свае ўражанні: жыта высокае, каб убачыць неба, трэба задзіраць галаву... І ніхто з гэтых дзяцей ужо не ведае, як пасвіць карову. У дзяцінстве, бывае, сядзіш вечарам у горадзе і настальгічна ўзгадваеш: «А ў Біскупцах цяпер статак вяртаецца з поля...»
А.Б.: Які твой шлях стварэння краявідаў -- праца з натуры, накіды?
В.І.: Гэта работа, хутчэй, з нагоды натуры -- краявід, прапушчаны праз сябе. Тут важна знайсці адпаведны метад, напрыклад, як перадаць бясконцасць жыта, якое каласіцца. Ці: я доўга шукала, як намаляваць поле з барадульнікамі, каб гэта не быў пералік кветачак, а лагічна выбудаваная прастора. І толькі калі напісала гэтыя шарыкі кветачак у контражуры, удалося перадаць глыбіню.
Я ствараю фрагменты рэальнасці. Некалі напісалі ў кнізе водгукаў, што мой твор з жытам павінен быць на два метры даўжэй і вышэй. Можа і так, мне падабаецца працаваць з прасторай, я не супраць рабіць вялікія творы.
А.Б.: Шукаеш рэчы, якія б сімвалізавалі вёску?
В.І.: Гэта можа быць прастора, запоўненая кветкамі ці дрэвамі. «Экалагічна чыстая», яна па-асабліваму ўспрымаецца чалавекам, стомленым горадам. Але паўтарыць такі твор практычна немагчыма. Ён, бывае, напачатку будуецца вяла, нецікава, а пасля раптам нейкім унутраным зрокам бачыш усю карціну, як яна мае быць, -- і разумееш ужо, якім чынам «сабраць» работу, каб зрабіць яе дынамічнай.
А.Б.: Працуеш непасрэдна ў карціне, падрыхтоўчыя малюнкі, эскізы не робіш?
В.І.: Не, часам папярэдне шукаю кампазіцыю. А нядаўна знайшла малюнак сына, дзе ён перадаў снег вельмі па-дзіцячаму, і гэты метад мне прыдаўся. У чужым творы можаш убачыць нешта, што падштурхне да сваіх уласных адкрыццяў. Карацей, творчы пошук адбываецца пастаянна, а не толькі ў сценах майстэрні. Калі ўвесь час думаеш, як вырашыць творчую задачу, адказы знаходзіш у самых нечаканых месцах.
Крыху стамілася ад краявідаў, хочацца сюжэта. Мае людзі ў гарадскіх відарысах -- гэта карункі з постацей. Нагадваюць брэйгелеўскія матывы -- вуліцы, чалавечкі. Мой гарадскі краявід -- толькі часткова Гродна: па ўспрыманні аўры месца. Гэта маё ўнутранае адчуванне Гродна, але горад усё ж адразу пазнаецца гледачом.
 |
| Горад у святле ліхтароў. Алей. 2005. |
А.Б.: Маеш нейкую філасофію творчасці? Напрыклад, я успрымаю твае працы як маленькую часцінку вялікага свету.
В.І.: Я вяду пошук такога рашэння твора, якое б знаходзілася ў стане ўнутранай гармоніі са мной.
А.Б.: Хто твой любімы мастак?
В.І.: Ён не адзін, і ў кожны творчы перыяд -- іншы. З куміраў -- Брэйгель, Шагал. Пра мяне і кажуць: сумесь Брэйгеля і Шагала. З апошнім ёсць падабенства па экспрэсіўнай манеры пісьма, па тым, як кладу колер, не зважаючы на абрысы формы. І -- брэйгелеўскі від зверху, разглядванне падрабязнасцей быцця...
А.Б.: Працытую фразу з артыкула пра цябе: «Рэфлексія такога роду можа быць узгадавана толькі той непаўторнай атмасферай, якую дорыць гэты горад». Што ў гэтых краявідах ад перажытага ўнутры, што ад самога горада?
В.І.: У Пікаса пыталіся, чаму ён малюе такіх жанчын. А ён адказваў: «Я пішу не жанчыну, я пішу карціну». Я -- таксама. Гарадская тэма развіваецца. Сёння гэта можа быць і кавалак сцяны...
А.Б.: Можаш вывесці сваю формулу горада?
В.І.: Вобразы нараджаюцца неўсвядомлена, на ўзроўні ўспрымання. Формула горада... Гарады розныя. Ёсць, напрыклад, Нью-Йорк, які геаметрычна падзелены на кварталы. Гродна мае іншыя краявіды: пакручастыя вуліцы, складаны ландшафт. У мяне адзін гарадскі відарыс вырашаны метафарычна -- як старая карта, як адбітак гісторыі непасрэдна ў краявідзе. Від зверху, падпісаны назвы вуліц… Я сама хацела б жыць за горадам. Вечарам каля хаты пасядзець, з граблямі папрацаваць -- вось дзе сапраўдная работа.Але калі ёсць асоба, дык няважна, дзе яна жыве: у любым месцы знойдзе для сябе куточак і выбудуе ўласнае асяроддзе.