Зусім нядаўна ўвасобілася даўняя мара Такатошы — у нашым тэатры ён станцаваў Базіля ў балеце «Дон Кіхот». Кагадзе саліст шкадаваў, што яму ніколі не сыграць эталонных прынцаў. Але ён стаўся і Маленькім прынцам — у аднайменным балеце Глебава, і Прынцам у спектаклі «Шчаўкунок, альбо Яшчэ адна Калядная гісторыя» Чайкоўскага. Гэтыя ролі ён выканаў у пастаноўках Аляксандры Ціхаміравай. Менавіта харэографка зрабіла яму прапанову, ад якой Такатошы не змог адмовіцца, — стаць яе асістэнтам у нядаўняй прэм’еры «Санетаў». Ён здолеў. І цяпер у яго новая праца ў гэтай іпастасі — разам з Аляксандрай Ціхаміравай ён рыхтуе балет «Ор і Ора», прэм’ера яго пройдзе ўлетку.
Будучы вядучы майстар сцэны беларускага Вялікага тэатра нарадзіўся за тысячы кіламетраў ад Мінска — у японскім горадзе Осака. Сястру Тамомі і братоў Хірамаса і Такатошы бацькі заўсёды называлі Тома, Хіра і Така. Такатошы малодшы ў сям’і. Гавораць, малодшыя дзеці — самыя любімыя...
Шчыра кажучы, я б з такой думкай не пагадзіўся. Мой бацька гуляў у рэгбі на аматарскім узроўні і вельмі хацеў, каб мы, яго сыны, таксама займаліся гэтым відам спорту. Я пачаў вучыцца рэгбі гадоў з пяці, але да вынікаў, якія паказваў старэйшы брат, мне было вельмі далёка. Хірамаса вышэйшы за мяне, мацнейшы і нерэальна хутка бегаў. Зразумела, бацька больш увагі надаваў менавіта брату, а не мне. І я выдатна разумеў: не здолею не толькі яго апярэдзіць, у мяне няма шанцаў нават дацягнуцца да яго ўзроўню. А калі ў мяне не атрымалася быць з братам на роўных, вырашыў: неабходна штосьці мяняць.
У той час, калі ў сям’і Мачыяма нарадзіўся малодшы сын, у Японіі быў неверагодна папулярны сумаіст Таканахана Кодзі. Менавіта таму дзіцяці далі імя Такатошы: частку імя легендарнага спартсмена злучылі з часткай імя бацькі Тошыхіка, каб сын вырас здаровы і моцны.
Гэтай нашай сямейнай традыцыі — перадаваць нашчадкам частку імя продкаў — ужо больш за 1000 гадоў. Наш род бярэ свой пачатак ад воінаў-самураяў, вышэйшага саслоўя. І ў нас ёсць генеалагічнае дрэва дынастыі. Пачынаюць яго практычна самыя першыя імёны вялікіх воінаў нашага дома, якія былі ўпісаны сюды 1300 гадоў таму. І мы з дзяцінства ведаем гісторыю, ганарымся сваёй сям’ёй і прозвішчам. Імёны ў спіс уносяць не тады, калі нарадзіўся чалавек. Напрыклад, нядаўна я ажаніўся (летам 2016 года Такатошы Мачыяма і Яна Штангей, вядучая балерына Вялікага тэатра Беларусі, сталі мужам і жонкай. — АБ.). І калі дзядуля як галава сям’і палічыць, што я зрабіўся дастаткова самастойным, то маё імя дададуць у гэты спіс. Але пакуль вырашаецца, ці варты такога гонару. Дарэчы, калі хтосьці спатыкнуўся, парушыў закон ці сямейныя традыцыі, яго імя адразу ж выкрэсліваецца з дрэва. Так, я згодны, што гэта жорстка. Але такія нашы правілы. Неабходна да ўсяго ставіцца сур’ёзна — так нас выхоўвалі.
Бацька сям’і Мачыяма займаўся міжнародным бізнэсам і быў пастаянна ў раз’ездах. Здаецца, толькі сёння ён гуляў са сваімі хлопцамі ў рэгбі, а наступным ранкам яго ўжо няма: з’ехаў на месяц у Штаты ці ў Ганконг.
Цяпер разумею, чаму ён так сур’ёзна, можна нават сказаць — жорстка нас выхоўваў. У яго проста не было часу. Тое, што звычайна бацькі спрабуюць данесці да сваіх дзяцей дзень пры дні, бацька хацеў укласці ў нас у тыя тыдні ці нават вечары, калі ў яго атрымлівалася быць дома. Смешна ўспомніць: калі мы даведваліся, што, напрыклад, сёння прыязджае бацька, мы страшэнна хваляваліся і нервова думалі, пра што маглі забыць, што не зрабілі? Баяліся? Напэўна, так.
Памятаю, аднойчы ў жыцці хацеў яго падмануць. Напярэдадні Новага года, 31 снежня, па тэлевізары, як правіла, паказвалі самыя розныя забаўляльныя дзіцячыя праграмы, якія я ніяк не хацеў прапусціць. Падышоў да бацькі і спытаў, ці можна пераключыць канал, каб паглядзець фільм. Бацька адказаў: «Да пачатку перадачы яшчэ гадзіна. За гэты час ты зробіш хатняе заданне. Тады і прыходзь». А я разумеў: ніяк не паспець! І я ляпнуў: «А я ўжо зрабіў». «Прынось!» — коратка сказаў бацька. «Не магу, ужо аднёс сшыткі ў школу...» — не здаваўся я. «У школу, якая зачынена...» — з гэтымі словамі бацька прайшоў у мой пакой і ўбачыў, што я, зразумела, нічога не выканаў. Далейшая мая ўпартасць не мела сэнсу. Але сапраўднае пакаранне мяне чакала наперадзе. За тое, што падмануў бацьку, я павінен быў выканаць 500 вельмі цяжкіх сілавых прыёмаў. Уяўляеце? 500! У той час, калі іншыя святкавалі Новы год, у мяне была вельмі складаная трэніроўка. Адзіны перапынак, які мне даў бацька, — гэта час на ежу. Паеў, перакусіў — і ўсё, наступныя падыходы. Больш ніколі ў жыцці я не спрабаваў нават схітраваць у прысутнасці бацькі. І ведаеце, цяпер рады, што мяне выхавалі менавіта так, а не інакш. Хоць, думаю, да сваіх дзяцей буду ставіцца крыху па-іншаму.
Калі Такатошы сказаў бацьку, што хоча займацца балетам, а не рэгбі, той адказаў: «Не! Няскончаную справу кідаць нельга!» Хлопец павінен быў завяршыць курс навучання рэгбі і толькі потым вырашаць: працягваць займацца гэтым спортам ці не.
У школе рэгбі мне заставалася вучыцца яшчэ цэлыя два гады! І тады маці прыняла рашэнне: я буду займацца рэгбі і вучыцца танцам... адначасова.
Мая маці незвычайна любіць дзяцей! Менавіта таму працуе выхавальніцай у дзіцячым саду. Калі маці падыходзіць да заплаканага дзіцяці і гаворыць з ім — той у момант перастае плакаць і пачынае ўсміхацца. Як у яе гэта атрымліваецца — не разумею дагэтуль. А калі мы нарадзіліся, маці для сябе вырашыла: калі дзеці будуць прыходзіць з сада ці школы, яна абавязкова павінна іх сустракаць. Так і было. Мы вярталіся дадому, а там заўжды была маці. У Японіі, як правіла, у балетныя класы ходзяць дзеці з больш чым забяспечаных сем’яў. Наша сям’я была выключэннем. Калі хлопцы пад’язджалі да танцавальнай школы на «Ферары», «Бэнтлі» ці «Мэрсэдэсе», я падкочваў на маміным ровары, які ззаду і спераду быў «упрыгожаны» кошыкамі для прадуктаў. Гэтую розніцу адчуваў пастаянна. Але маці заўсёды казала: «Той, у каго шмат грошай, не смяецца столькі, як мы». І сапраўды, мы заўжды былі вельмі вясёлай сям’ёй і шмат жартавалі.
У першыя гады навучання Такатошы часам прыходзіў у танцавальны клас увесь у пяску і гразі, таму што толькі-толькі ў яго скончылася трэніроўка па рэгбі. А хлопец яшчэ вучыўся ў агульнаадукацыйнай школе і... удзельнічаў у мюзіклах. Так, спяваў, танцаваў і іграў на сцэне як драматычны акцёр! Акрамя таго, некалькі разоў на тыдзень неабходна было бегчы на дадатковыя заняткі, каб удасканальваць веды па некаторых школьных прадметах.
Адзіная думка круцілася ў галаве: трэба паспець, трэба паспець! Не ведаю як, але ўсё атрымлівалася. Я ўжо казаў, што ў Японіі заняткі ў балетнай школе — вельмі дарагая забава. Але мала хто ў далейшым спрабуе звязаць сваё жыццё з мастацтвам. Я глядзеў балет і разумеў — хачу быць прафесіяналам. Ты танцуеш на сцэне — і можаш прымусіць гледача ўсміхнуцца ці заплакаць. Гэта так здорава! «Выдатная праца!» — думаў, яшчэ не здагадваючыся, у якой ступені цяжкая гэта прафесія. Асабліва для японца...
Глядзеў запісы балетаў, у якіх удзельнічаў Міхаіл Барышнікаў, і разумеў: так, існуе шмат выдатных артыстаў, але параўнаць каго-небудзь з ім немагчыма! Гэта іншы ўзровень, іншая катэгорыя, нешта нерэальнае! Аднойчы хтосьці ў гутарцы кінуў заўвагу: «Барышнікаў так танцуе, бо ў яго была добрая школа». — «Якая?» — «Ваганаўскае вучылішча». Тады мне было 15 гадоў. Праз год я паехаў у Пецярбург.
Неяк у рукі Такатошы трапіў часопіс, дзе ён убачыў аб’яву: «Акадэмія рускага балета імя Агрыпіны Ваганавай аб’яўляе набор жадаючых». Бацька быў у ад’ездзе — і малады чалавек вырашыў звярнуцца па дапамогу да дзядулі.
Я растлумачыў: хачу паспрабаваць сябе ў гэтай школе, але для паездкі неабходны грошы. І дзядуля прымусіў скласці падрабязны бізнэс-план. У ім я апісаў усё: якая сума патрэбна на пераезд, начлег, абеды. Але і гэтага было недастаткова, мне давялося дадаць назвы станцый метро, дзе буду садзіцца і выходзіць, разлічыць адлегласць і маршрут, калі неўзабаве прыйдзецца скарыстацца паслугамі таксі. Толькі дзясятая версія плана паездкі была ўхвалена галавой сям’і, я атрымаў неабходную суму, паехаў і... здаў уступныя экзамены ў Акадэмію. Вярнуўся ў Осаку, паведаміў бацьку пра маё жаданне вучыцца ў Пецярбургу і тут жа пачуў рашучае «Не!». «Дакажы вынікам тут, у Японіі, што сапраўды варты таго, каб за тваё навучанне плацілі немалыя грошы!» — сказаў бацька. (Такатошы Мачыяма як іншаземец мог паступіць толькі на платнае аддзяленне. — АБ.) І я стаў рыхтавацца да балетнага конкурсу, прыняў у ім удзел і перамог — атрымаў спецыяльны прыз журы. Гэтая ўзнагарода давала магчымасць бясплатнай стажыроўкі ў амерыканскім Х’юстане. Але я хацеў вучыцца толькі ў Пецярбургу. І праз два месяцы паехаў у Расію.
Пецярбург не падаўся юнаку з Осакі іншай планетай. Такатошы з дзяцінства прывык падарожнічаць. Прычым часам абсалютна самастойна. Ён мог трэсціся ў старэзным аўтобусе восем гадзін, накіроўваючыся з Осакі ў Токіа, каб убачыць балетны праект Ніны Ананіяшвілі. А мог па просьбе бацькі паляцець з Японіі ў Кітай, каб перадаць важныя дакументы. І гэта ў 8 гадоў!
Бацька лічыў, што, калі мы, дзеці, вырасцем, свет зменіцца кардынальным чынам: межы будуць умоўныя. Таму веданне некалькіх моў успрымалася як неабходнасць. Але ў Пецярбургу па першым часе былі праблемы менавіта з мовай: я размаўляў па-японску, а ўсе астатнія па-руску. Не ведаў элементарных рэчаў: «так», «не». Не разумеў лічэнне, у галаве не ўкладвалася, як «адзін» пераўтвараецца ў «раз». Чаму?.. (Усміхаецца.) Самае простае аказвалася для мяне самым цяжкім. Сказаць «Прывітанне!» было пакутай, бо ў японскай мове няма гукаў «р» і «в». Выкладчыкі мне штосьці казалі, але я іх не разумеў! Таму вывучыць рускую мову было неабходнасцю.
У класе мяне перадусім уразіў рост навучэнцаў. Калі займаўся ў Японіі, то быў вышэй за ўсіх. А вось калі прыехаў у Піцер, дык на ўроках мае вочы ўпіраліся ў грудзі суседа-аднакурсніка (усміхаецца) — у класе сабраліся выключна высокія хлопцы! І калі мы пачалі займацца ля станка, адпрацоўвалі мах назад, я прыкінуў адлегласць паміж намі, каб не атрымаць нагой па лбе. І ўсё ж такі не разлічыў...
Скончыўшы Акадэмію, Такатошы цвёрда ведаў: балет — гэта яго жыццё. Але што рабіць далей? Зноў прасіць фінансавай дапамогі ў бацькоў для далейшай стажыроўкі? 19-гадовы Мачыяма не мог сабе гэтага дазволіць.
Яшчэ ў Японіі пазнаёміўся з танцорам з Беларусі, праўда, з Музычнага тэатра. Патэлефанаваў, і ён падказаў: «Едзь у Вялікі! Якраз цяпер там ідзе набор маладых артыстаў балета». Трэба было вырашаць — і я паехаў у Мінск. Па дарозе шмат пра што думаў, узгадваў асцярогі бацькоў, якія наогул не ўяўлялі, дзе краіна знаходзіцца. А калі прызямліўся, першае, пра што падумаў: як тут чыста і спакойна!.. Аказваецца, у беларускім тэатры мяне ўжо ведалі, дакладней, хтосьці з педагогаў прысутнічаў на адным з урокаў у Піцеры і адзначыў менавіта мяне. У рэпертуары тэатра — шмат спектакляў, дзе можна сябе паказаць, тут велізарная сцэна і вялікая рэпетыцыйная зала. Больш за тое, мне паабяцалі праз 2-3 месяцы стаўку саліста, на гэтыя грошы я мог жыць без дапамогі родных. Увогуле тут было ўсё, каб рэалізаваліся мае чаканні.
Ці пашкадаваў я, што застаўся ў Мінску? Ні разу! Адзіная думка, якая часам наведвае: чаму я ўсё ж такі выбраў балет? Добра вучыўся і мог бы заняцца ўласным бізнэсам, нядрэнна б зарабляў. Акрамя таго, заўсёды думаў, што праз свой выгляд і рост ніколі не змагу танцаваць партыі прынцаў. Хіба Маленькага... Але потым гэтыя думкі змяніліся іншымі. Магу падараваць гледачам задавальненне ў вобразах, якія, магчыма, ніхто так не ўвасобіць на сцэне, як я. Таму лічу, што знайшоў сваю нішу.
Пачынаў Такатошы Мачыяма, артыст балетнай трупы ўжо беларускага тэатра, з японскага танца ў «Шчаўкунку» ў пастаноўцы Валянціна Елізар’ева. Потым былі Блазан у «Лебядзіным возеры», Нуралі ў «Бахчысарайскім фантане», Залаты Бажок у «Баядэрцы».
Чамусьці ўсе думаюць, што самая любімая мая роля — гэта Блазан у «Лебядзіным». Не зусім так. Асаблівымі назаву Драсельмеера ў балеце «Шчаўкунок» Елізар’ева, Базіля ў «Дон Кіхоце» і Мадэста Аляксеевіча ў «Анюце». У апошнім спектаклі дамінуе некласічная харэаграфія Уладзіміра Васільева, якую кожны артыст павінен зрабіць «смачнай», іншага слова і не падбяру. Менавіта тады твор зайграе! У класіцы важна, каб правільна былі пастаўлены спіна, корпус, плячо, рукі. Тут жа — наадварот, усё па-іншаму! Не раблю ў «Анюце» высокіх скачкоў, не выконваю складаныя кручэнні, але кожны раз чую гучныя апладысменты гледачоў! Гэта нешта неверагоднае!
Пра ролю Базіля ў «Дон Кіхоце» я марыў, бадай, з дзяцінства. Ніколі не забуду: калі быў хлопцам, папрасіў маці купіць мне білет на праект Ніны Ананіяшвілі, у якім прымаў удзел зорка балета Ангель Карэла. Ехаў у нязручным аўтобусе паўдня з Осакі ў Токіа — і ўсё ж такі ўбачыў Ангеля ў маім любімым балеце Мінкуса! Дагэтуль для мяне партыя Базіля дасканалая. Легендарны Тэцуя Кумакава (самы малады саліст у гісторыі Каралеўскага балета ў Англіі цяпер заснаваў уласную трупу, ужо ў Японіі. — АБ.), а яго заўжды параўноўвалі з Міхаілам Барышнікавым, быў проста цудоўны ў гэтым вобразе! Тут найбольш складаныя танцавальныя элементы трэба выканаць лёгка, быццам яны не патрабуюць ніякіх намаганняў. А якая прыгожая музыка, каларыт гарачай Іспаніі і столькі страсці! Заўсёды хацеў станцаваць Базіля. І мне гэта ўдалося. Мара ажыццявілася...
На этапе падрыхтоўкі спектакля «Санеты» (прэм’ера адбылася летась 1 снежня) харэографка Аляксандра Ціхамірава прапанавала Такатошы стаць яе асістэнтам.
Спачатку ідэя мне вельмі спадабалася, падумаў: калі ты камусьці штосьці распавядаеш, паказваеш, нават робіш заўвагі, то абавязкова ў рабочым працэсе сам знойдзеш нюансы, што папоўняць твой уласны акцёрскі набытак і абавязкова спатрэбяцца ў далейшым. У якой ступені гэта цяжка, сур’ёзна і адказна, усвядоміў толькі пасля першага ўрока. «Я не вытрымаю!» — праносіліся ў галаве думкі. Але калі згадзіўся, значыць, працу трэба давесці да канца. Тым больш Аляксандра Уладзіміраўна сказала: «Я табе давяраю». Гэта надзвычай прыемныя словы, яны абавязваюць. Падвесці не мог. Трэба сказаць, мне вельмі дапамаглі ўсе вядучыя салісты — без іх падтрымкі, мабыць, не здолеў бы. І спектакль прайшоў як мае быць. Ці хваляваўся? Ды мяне трэсла — так перажываў. Пасля прэм’еры многія падыходзілі, віншавалі і запытваліся: «Ты задаволены?» Мог адказаць толькі: «Страшэнна стаміўся». Калі-небудзь пакіну танцаваць, але ўпэўнены: менавіта гэты неацэнны вопыт дапаможа, калі буду думаць, што ж рабіць далей.
Такатошы Мачыяма ставіцца да сябе, мабыць, як кожны артыст — самакрытычна. Задаволеным роляй не бывае ніколі. Здзіўляецца: а гэта магчыма?
Часам артысты гавораць: танцую — і атрымліваю задавальненне. Ведаеце, такога стаўлення да прафесіі ў мяне не было ніколі. Гэта праца, любімая, але ўсё ж такі праца. Галоўнае для мяне — увасобіць на сцэне максімальна ярка і выразна жыццё персанажа, якога танцую сёння. Але вось паклоны — іншая справа. Толькі тут бачу і чую, атрымалася ў мяне роля сёння ці не. Гучаць апладысменты, крыкі «брава», прыносяць кветкі — і я шчаслівы!
Не ведаю, чаму я апынуўся ў балеце, што гэта: лёс ці выпадак?.. Таленавіты я ці не — вырашае глядач. І Юрый Антонавіч Траян, які дае мне партыі або не. (Усміхаецца.) Таму проста глядзіце — і ацэньвайце!
Алена Балабановіч