Для нямецкамоўных краін гэты твор не менш папулярны, чым «Яўген Анегін» у свеце рускамоўным. Ставіцца паўсюдна, у самых розных інтэрпрэтацыях, з максімальнай фантазіяй, якія пераносяць філасофскую казку Моцарта — Шыканедэра ў самыя нечаканыя часы і прасторы. Таму рашэнне Беларускай оперы запрасіць у Мінск для ўвасаблення новай «Флейты» пастановачную каманду «адтуль» — пісьменнае і абгрунтаванае. Нягледзячы нават на тое, што ў постсавецкіх краінах склаліся ўласныя традыцыі інтэрпрэтацыі гэтага опуса, які ставіцца дастаткова часта, у тым ліку і сам Мінск неаднойчы звяртаўся да «Флейты». Запрашэнне лагічна адпавядае і правядзенню ў Беларусі Аўстрыйскага культурнага сезона: аўстра-нямецкая каманда прадэманстравала ўласнае бачанне знакамітай казкі.
Нямецкі рэжысёр Ханс-Іахім Фрай — асоба вядомая: ён шмат ставіў у тэатрах Масквы, Пецярбурга, Уладзівастока, Улан-Удэ, і ў Мінску гэта яго другая праца. Для вялікай моцартаўскай оперы-загадкі Фрай прапанаваў яркае фантазійнае рашэнне — перш за ўсё яно захапляе візуальным кампанентам. Ужо на гуках уверцюры глядач бачыць разгорнутае ва ўсім люстэрку сцэны зорнае неба, дзе сярод астральных аб’ектаў выгінаецца гіганцкі жахлівы змей — той самы, ад якога праз некалькі хвілін будзе ўцякаць Таміна, якога перамогуць Тры пані — фрэйліны Царыцы ночы, і якога так спалохаецца Папагена. Расхінаецца заслона, і мы дзівімся малюнку фантастычнага лесу. Далей — болей. Валадарка цемры выходзіць са ствала гіганцкага чароўнага дрэва, а яе палац ахоўвае велізарная рэптылія. Войска Царыцы нагадвае ці то насельнікаў каменнага веку, ці то амазонак, ці то робін гудаў ранняга Сярэднявечча. Злыдні-змоўшчыкі Манастатаса — нібы жахлівыя оркі. Наогул у спектаклі дастаткова пераклічак са знакамітымі сагамі кшталту «Уладара пярсцёнкаў» і «Гульні тронаў».
У якой ступені падобныя алюзіі дарэчныя і кангруэнтныя менавіта моцартаўскай музыцы, стылістыцы зінгшпіля — кожны глядач вырашае для сябе сам, але ўвогуле падобны падыход успрымаецца нармальна і не выклікае пратэсту. Фрай падзяляе прастору оперы на тры «царствы», на тры светы — згушчаны змрок Царыцы ночы, канцэнтрацыя зла і адмоўнай энергіі; светлы, сонечны, зіхатлівы свет Зарастра, дзе шмат залатога выпраменьвання, але ёсць і таямнічы паўзмрок у храме мудрасці, усталяваным, нібы знакамітая бібліятэка, стэлажамі з кнігамі; свет «міжзем’я» — айкумена простых людзей і простых пачуццяў, зялёны лес, дзе жывуць істоты тыпу Папагена і Папагены. Такі трохузроўневы падзел выключна лагічны і, нягледзячы на прастату, адсылае да глыбокіх філасофскіх канцэпцый светабудовы, што існуе і ў рэлігійных сістэмах, і ў філасофскіх поглядах розных народаў і краін.
Музычна новая «Флейта» вырашана з улікам моцартаўскай стылістыкі, і гэта, безумоўна, радуе. Гук паветраны, лёгкі, пластычны, інакш кажучы, моцартаўскі — ён уласцівы і спевам салістаў, і хору, і ігры аркестра. Але калі казаць пра дэталі, то тут, на жаль, атрымалася далёка не ўсё. Часцяком падводзілі духавікі, прычым не толькі медзь, але і драўляныя. Не заўсёды былі гамагенныя струнныя групы. Маэстра Манфрэд Майрхофер часам траціў кантроль над партытурай — здараліся дробныя, але неаднаразовыя разыходжанні паміж сцэнай і ямінай. Відавочная асінхроннасць назіралася з хорам.
Значна вышэй за калектывы оперы выявілі сябе салісты. Кастынг цалкам мясцовы, і ён відавочна парадаваў. Прывабным па гуку і юным, трапяткім па вобразе паўстаў Юрый Гарадзецкі (Таміна). Спявак прадэманстраваў сапраўды моцартаўскае гучанне ў вельмі каварнай партыі. Выдатнае валоданне голасам і ўражлівы тэмбр паказала Ірына Кучынская (Паміна). Стыхіяй камічнага зачараваў Андрэй Кліпо (Папагена). Увогуле ўдалым атрымаўся выступ і Маргарыты Ляўчук: віртуозная роля Царыцы ночы ёй скарылася, нават нягледзячы на няўдалыя верхнія ноты ў першай арыі. Партыя Зарастра аб’ектыўна нізкаватая для высакароднага баса Андрэя Валенція, хоць у астатнім і вакал, і вобраз заслугоўваюць толькі суперлатываў. Добры ансамбль вылучаў спевы Трох пані (Анастасія Масквіна, Алена Золава, Кацярына Міхнавец).
Рэдкай вынаходлівасцю вылучаюцца касцюмы: яны складаныя, мудрагелістыя, але заўсёды лёгка пазнаюцца і публіка дакладна іх ідэнтыфікуе. Некаторыя адрозніваюцца высокім эстэтызмам, як, напрыклад, «венецыянская» парчовая сукенка высакароднага Таміна ці чорны, у стразах, са срэбнай каронай бліскучы ўбор галоўнай чарадзейкі оперы ў першай дзеі (у другой Царыца ночы паўстане ў больш брутальным выглядзе — з пакручастымі рагамі на лбе замест кароны). Фантазія мастака Хартмута Шаргхофера не перастае здзіўляць на працягу пастаноўкі дасціпнасцю і парадаксальнасцю. Але ў тым няма празмернай знарочыстасці візуалізацыі, што ў выніку робіць відэааблічча спектакля гарманічным.
Было бачна, што артысты добра папрацавалі над нямецкай мовай (спяваюць на ёй, а вось размоўныя дыялогі вядуць па-руску), хоць у гэтым накірунку ёсць яшчэ куды расці. Пры ўсіх «але» радасна заўважыць, што і сцэнічна, і музыкальна моцартаўскай стылістыкай авалодалі.
Беларуская опера атрымала цікавы, займальны спектакль у свой і без таго дастаткова багаты рэпертуар.
Аляксандр МАТУСЕВІЧ