За­сты­лы ха­ос і шкля­ное ды­хан­не

Тым не менш хлоп­чы­кі бы­лі. Адзін з іх — ску­льп­тар Па­вел Вай­ніц­кі — вы­ра­шыў падзя­ліц­ца сва­імі дзі­ця­чы­мі ўра­жан­ня­мі і да­рос­лым асэн­са­ван­нем той падзеі, якая не­пас­рэд­на па­ўплы­ва­ла на яго жыц­цё. Му­ль­ты­ме­дый­ны пра­ект, што пра­йшоў у По­ла­цкай мас­тац­кай га­ле­рэі, так і на­зы­ваў­ся: «Аса­біс­ты Чар­но­быль». «Мне аса­біс­та най­перш ба­лю­ча за стра­ту лас­ка­вай ра­кі з пяс­ча­ны­мі вы­спа­мі, дзе я плёс­каў­ся дзі­цём пе­рад ка­тас­тро­фай ка­­лісь­­ці... і, ця­пер, за стан зда­роў­я сва­іх улас­ных дзя­цей», — пі­ша аўтар у экс­плі­ка­цыі.

Пра­ект цяж­ка пад­улад­ны ві­да­вой кла­сі­фі­ка­цыі: ён спа­лу­чае са­мыя роз­ныя медыя (мас­тац­кае шкло, інста­ля­цыі, кла­січ­ную му­зы­ку Во­ль­гі Ра­га­вой, шу­ма­вы саўнд-ды­зайн, ві­дэа-арт...), але ўсе яны ні­бы на­ця­тыя на ад­ну ніт­ку, пры­чым не то­ль­кі сэн­са­вую. Вуз­кі скля­пе­ніс­ты ка­лі­дор ко­ліш­ня­га езу­іцка­га ка­ле­гі­ума стаў вы­дат­най пля­цоў­кай для экс­па­зі­цыі.

Знач­ная яе час­тка — звык­лыя для аўта­ра кам­па­зі­цыі з роз­ных «зной­дзе­ных прад­ме­таў». Рэ­чаў, з ад­на­го бо­ку, ба­на­ль­ных па сва­ёй сут­нас­ці, а з інша­га — на­поў­не­ных пэў­най па­чуц­цё­вас­цю (пе­рад­адзе­най іх бы­лы­мі ўлас­ні­ка­мі) і та­ямні­цай. Па­тра­піў­шы ў стэ­ры­ль­ную му­зей­ную пра­сто­ру, усе гэ­тыя па­ла­ма­ныя крэс­лы, не­да­ма­ля­ва­ны не­йкім дзі­цём ма­лю­нак, ста­рыя кру­жэл­кі ды мно­гія іншыя на­се­ль­ні­кі смет­ні­ка вы­гля­да­юць да­во­лі эфек­тна. Ста­ран­ня­мі ску­льп­та­ра яны за­спе­тыя ў адзін з мо­ман­таў бяс­кон­ца­га броў­наў­ска­га ру­ху. Ілю­зію ды­на­мі­кі ўда­ла да­паў­няе і саўнд-ды­зайн Яўге­на Ра­го­зі­на: ве­цер, што вы­ры­ва­ецца з кроп­ка­ва раз­меш­ча­ных ды­на­мі­каў.

— Гэ­та ра­ды­еак­тыў­ны ве­цер мі­ну­ла­га, пры­чым ве­цер з пяс­ком, — удак­лад­няе Па­вел Вай­ніц­кі. — У маі 1986 пяс­ча­ная бу­ра за­спе­ла нас, ка­лі мы з сям’ёй — пры­чым сяс­тра та­ды яшчэ пе­ра­соў­ва­ла­ся ў ваз­ку — ішлі ў гос­ці да ба­бу­лі. «Зві­не­лі» по­тым вель­мі моц­на.

Дру­гім пол­юсам гэ­та­га за­сты­ла­га ха­осу бы­лі да­во­лі ка­мер­ныя ра­бо­ты з та­ко­га да­лі­кат­на­га ма­тэ­ры­ялу, як шкло. У вы­ка­нан­ні Па­ўла Вай­ніц­ка­га іх на­ўрад ці мож­на раз­гля­даць у звык­лай па­ра­дыг­ме дэ­ка­ра­тыў­на-пры­клад­но­га мас­тац­тва. Шкло вы­ка­рыс­тоў­ва­ецца пе­рад­усім як ма­тэ­ры­ял-па­срэд­нік, а яго­ныя фі­зіч­ныя ўлас­ці­вас­ці на­бы­ва­юць ідэй­ны змест. Асаб­лі­ва гэ­та пра­гля­да­ецца ў се­рыі ра­бот «Ды­хан­не» — шкля­ныя пу­хі­ры, што вы­ры­ва­юцца з кла­па­наў ад­газ­ні­каў. Фік­са­цыя не­ча­га ня­бач­на­га і ня­ўлоў­на­га ў цвёр­дым, але ве­ль­мі крох­кім ма­тэ­ры­яле.

Што ха­рак­тэр­на, ад­на­ча­со­ва з выставай у По­ла­цку, ра­бо­та Вай­ніц­ка­га экс­па­на­ва­ла­ся і ў да­лё­кім япон­скім На­тай­іме на Між­на­род­най вы­ста­ве шкла. Пры­чым твор мае на­зву «Чар­но­быль — Фу­ку­сі­ма» і, па сло­вах аўта­ра, ме­на­ві­та та­кая ўва­га да гэ­тай тэ­ма­ты­кі ку­ра­та­раў з да­лё­кіх кра­ёў у пэў­най ме­ры сты­му­ля­ва­ла пры­свя­ціць ёй сваю «пер­са­нал­ку».

Урэш­це пер­спек­ты­ву экс­па­зі­цыі вян­чае экран, на якім бяс­кон­ца пра­екту­ецца зня­тая праз ла­ба­вое шкло аўта­ма­бі­ля да­ро­га — зда­лёк яна мо­жа на­ват пад­ацца сап­раў­днай. У гэ­тай ме­то­ды­цы ёсць пэў­ная ад­сыл­ка да тых ча­соў, ка­лі ства­раў­ся бу­ды­нак ка­ле­гі­ума. Майстры эпо­хі ба­ро­ка так­са­ма лю­бі­лі па­шы­раць аб­ме­жа­ва­ную архі­тэк­тур­ную пра­сто­ру за кошт ілю­зор­ных вы­яўлен­чых дэ­та­ляў: ска­жам, на­ма­ля­ва­на­га на ку­па­ле не­ба. На­вош­та яны гэ­та ра­бі­лі? Маг­чы­ма, каб да­вес­ці: з да­па­мо­гай мас­тац­тва мож­на па­шы­рыць межы бач­на­га — пры­нам­сі ў свя­до­мас­ці гле­да­ча.

Ад­на­ча­со­ва тут пра­чыт­ва­ецца ві­да­воч­ная ме­та­фа­ра не­су­пын­на­га ру­ху: на­ват на аб­язлю­дзе­лых па­сля ава­рыі тэ­ры­то­ры­ях жыц­цё не ста­іць на мес­цы, раз­ві­ва­ючы­ся, што пра­ўда, па­вод­ле іншых, бо­льш на­ту­ра­ль­ных за­ко­наў. «Дзіў­на, але шмат з та­го, што спа­чат­ку зда­ва­ла­ся аб­са­лют­на не­пры­ма­ль­ным, праз час ад­кры­вае не­ча­ка­на па­зі­тыў­ныя ба­кі. Су­час­нае бу­янства рас­лін­нас­ці ў “зо­не ад­чу­жэн­ня”, якое рас­кла­дае рэ­шткі ча­ла­ве­ча­га жыл­ля зва­рот­на на пры­род­ныя эле­мен­ты, вы­му­шае пад­азра­ваць, што для зям­лі по­стчар­но­бы­льс­кі спа­кой — як ле­кі. Зба­вен­не ад раз­бу­ра­ль­най ча­ла­ве­чай дзей­нас­ці і за­га­енне яе сля­доў», — лі­чыць Па­вел Вай­ніц­кі.

У іншым кан­тэк­сце та­кая ідэя пад­ала­ся б над­та пра­ва­ка­тыў­най, але ў плос­кас­ці (аль­бо, да­клад­ней, аб’ёме) су­час­на­га мас­тац­тва яна вы­гля­дае цал­кам да­рэч­най. Бо па­шы­рэн­не меж­аў да­ляг­ля­ду ўсі­мі маг­чы­мы­мі спо­са­ба­мі — ад­на з най­важ­ней­шых яго за­дач. На­пэў­на, гэ­та ты­чыц­ца і сап­раў­ды важ­кіх ды сур’ёзных тэ­маў. Па­вел Вай­ніц­кі за­свед­чыў: звяр­тац­ца да іх з да­па­мо­гай су­час­най мас­тац­кай мо­вы цал­кам маг­чы­ма. Вы­нік атры­маў­ся ня­па­фас­ным, не­ба­на­ль­ным і, у той са­мы час, не­па­вяр­хоў­ным. Пры­чым ён быў на­леж­на ўспры­ня­ты по­ла­цкім гле­да­чом — на ад­крыц­цё лю­дзей пры­йшло ў да­стат­ку. Гэ­та важ­на ха­ця б та­му, што, ня­гле­дзя­чы на на­сы­ча­насць раз­на­стай­ны­мі вы­яўлен­чы­мі срод­ка­мі і вы­раз­ную кан­цэп­цыю, экс­па­зі­цыя па­кі­да­ла ўра­жан­не пэў­най не­да­га­во­ра­нас­ці — пры­чым на­ўмыс­най, раз­лі­ча­най на ўлас­ную інтэр­прэ­та­цыю ўваж­лі­ва­га рэ­цы­пі­ента.

Ілля СІН