Запавет самастойнасці

№ 11 (404) 29.11.2016 - 29.11.2016 г

«Ска­ры­на» Мі­ка­лая Руд­коў­ска­га ў Ма­гі­лёў­скім аб­лас­ным дра­ма­тыч­ным тэ­атры
Мі­ка­лай Руд­коў­скі гля­дзіць на Фран­цыс­ка Ска­ры­ну ад­мет­на — пе­ра­пля­тае кан­тэк­сты сцэ­ніч­ных падзей так, што ўсё свед­чыць пра дзень сён­няш­ні.

Рэ­жы­сёр Саў­люс Вар­нас, вы­сту­па­ючы са­аўта­рам дра­ма­тур­га, вы­ма­гае гля­дац­кіх зруч­нас­цяў, та­му звес­ткі пра тое, дзе і ка­лі на­ра­дзіў­ся, ву­чыў­ся, жа­ніў­ся ды за­сна­ваў дру­кар­ню наш вя­лі­кі су­айчын­нік, на­бы­ва­юць энцык­ла­пе­дыч­ны кшталт. Для акту­аль­най па­ста­ноў­кі ад­мыс­ло­вай не­сю­жэт­най фор­мы пад­ра­бяз­нас­цяў за­над­та, але з тэ­мы зды­ма­ецца па­фас, пры гэ­тым сур’ёз раз­мо­вы з гле­да­чом не губ­ля­ецца. Ства­раць кні­гі — Ска­ры­наў спо­саб па­леп­шыць свет. Ге­рой у вы­ка­нан­ні Іва­на Тру­са — ма­ла­ды, шчы­ра апан­та­ны ідэ­яй кні­гад­ру­ка­ван­ня, але та­кі ра­ман­тыч­на-ўзнёс­лы ды ідэ­аль­на-пра­ві­ль­ны, што мес­ца­мі вы­гля­дае не­рэ­аль­ным. У на­шым ста­год­дзі пад­обны воб­раз ужо сас­та­рэў і яго­ная кан­цэп­цыя не зда­ва­ль­няе. Але як па­ка­заць Ска­ры­ну зям­ным і жы­вым? У па­ста­ноў­цы ён існуе ні­бы­та па-за ча­сам, та­му і сцэ­ніч­ную пра­сто­ру мас­тач­ка Іры­на Ка­мі­са­ра­ва па­кі­дае амаль пус­той, хі­ба пе­ры­ядыч­на з’яўля­ецца бе­лая кан­струк­цыя і аб­ыгры­ва­ецца ў за­леж­нас­ці ад дзея­ння; праз ві­дэ­апра­екцыю ўзні­ка­юць ска­ры­наў­скія гра­вю­ры, уз­буй­ня­юцца сім­ва­лы, па­ла­юць у вог­ніш­чы кні­гі... Падзеі спек­так­ля ахоп­лі­ва­юць і рэ­фар­ма­цыю Мар­ці­на Лю­тэ­ра, і вай­ну Мас­коў­ска­га княс­тва з Вя­лі­кім Княс­твам Лі­тоў­скім, але ў цэн­тры ўва­гі за­ста­юцца ідэі пер­шад­ру­ка­ра. Вы­яўля­ецца, што яны да сён­ня не стра­ці­лі важ­нас­ці. Рэ­флек­сія аб Фран­цыс­ку Ска­ры­ну пе­ра­кі­да­ецца рэ­флек­сі­яй аб су­час­ным све­це.

Брат. Ку­ды? На­вош­та? Рас­ко­ла­ты свет. І як у ім жыць? Як да­лей жыць? Ты ў нас ад­ука­ва­ны. Ска­жы, гэ­та ка­ра ня­бес­ная? Мо­жа, ты­мі, хто не раз­умее, не ве­дае гра­ма­ты, спі­ва­ецца, ляг­чэй кі­ра­ваць?

Док­тар. Я ха­чу, каб лю­дзі чы­та­лі і са­мі ду­ма­лі, раз­ва­жа­лі, на­ват спра­ча­лі­ся, ад­роз­ні­ва­лі да­бро ад зла, улас­ную ісці­ну ад чу­жо­га мер­ка­ван­ня. І ніх­то не на­ва­жыц­ца пад­па­рад­ка­ваць іх сва­ёй во­лі...

Ства­ра­ль­ні­кі пус­ка­юць гле­да­чоў у сва­бод­нае пла­ван­не па ска­ры­наў­скім жыц­ці, ідэ­ях, ма­рах, не на­вяз­ва­юць ба­чан­не падзей, хут­чэй за­пра­ша­юць да ды­яло­гу: пе­рад па­чат­кам спек­так­ля ў фае дэ­ман­стру­ецца ві­дэа — апы­тан­ка жы­ха­роў Ма­гі­лё­ва. Ка­лі гля­дзіш твор пра Ска­ры­ну, трэ­ба быць га­то­вым да та­го, што і Ска­ры­на мо­жа па­гля­дзець на ця­бе… Ста­лы Фран­цыск у вы­ка­нан­ні Аляк­сан­дра Па­лкі­на га­дуе сы­на, рэ­флек­суе, але гэ­так­са­ма апан­та­на ма­рыць пра вы­дан­не кніг. Сус­трэ­ча з ду­ша­мі Мар­га­ры­ты (Юлія Ла­дзік вы­яўля­ла яго­ную му­зу ў бе­лым строі і пу­антах), Бра­та (Ула­дзі­мір Пят­ро­віч), Юрыя Ад­вер­ні­ка (Дзміт­рый Дуд­ке­віч) і Яку­ба Ба­бі­ча (Аляк­сандр Ку­ля­шоў) кан­чат­ко­ва сці­рае з пер­шад­ру­ка­ра «за­бран­за­ве­ласць», ён пе­ра­кі­да­ецца чуй­ным жы­вым ча­ла­ве­кам з ка­хан­нем, бо­лем, злос­цю, лі­тас­цю. Па­вод­ле ства­ра­ль­ні­каў спек­так­ля, Ска­ры­на ўсту­піў у та­емнае бра­тэр­ства, якое да­па­маг­ло яму з кні­гад­ру­ка­ван­нем (пры­свя­чэн­не ў сяб­ры ад­бы­ва­ецца з удзе­лам сап­раў­дна­га пі­то­на), а по­тым — дзе­ля пра­ця­гу дру­кар­скай спра­вы — за­пат­ра­ба­ва­ла жыц­цё сы­на. Пер­шад­ру­кар аб­раў жыц­цё...

Га­лоў­нае ў па­ста­ноў­цы, вя­до­ма, не чар­го­вая вер­сія жыц­ця Ска­ры­ны, а вы­каз­ван­не аўта­раў, што за­клі­ка­юць нас чы­таць і жыць сва­ім ад­умам — як Мар­га­ры­та: «Ця­пер я раз­умею сэнс сло­ваў, сэнс тэк­сту, сэнс пі­сан­ня… Я час­та ду­маю ды раз­ва­жаю... Як смеш­на гу­чыць: я ду­маю... Ця­пер я ма­гу ду­маць са­ма. Не ма­ці, не муж, не спа­вя­да­ль­нік ду­ма­юць за мя­не, а я, я, я! То­ль­кі я са­ма…» Раз­ва­жаць са­ма­стой­на, не зва­жа­ючы на ма­ні­пу­ля­цыі све­ту, — мо так і вы­па­дае ўзбіц­ца на шлях да шчас­ця, які за­па­вёў нам Фран­цыск Ска­ры­на?

Крыс­ці­на СМОЛЬСКАЯ