Дачны тэатр Косці Траплёва

Се­зон та­му да п’есы амаль ад­на­ча­со­ва звяр­ну­лі­ся ста­ліч­ныя дра­ма­тыч­ныя ка­лек­ты­вы, а пры кан­цы сё­лет­ня­га «Чай­ка» да­ля­це­ла да Гро­дзен­ска­га аб­лас­но­га тэ­атра ля­лек. Ві­даць, Нё­ман пры­йшоў­ся птуш­цы да­спа­до­бы не менш за воз­ера, аб чый бе­раг, як хва­лі, раз­бі­ва­лі­ся жыц­ці чэ­хаў­скіх пер­са­на­жаў. «Чай­ка», па­стаў­ле­ная Але­гам Жуг­ждам, не пы­ль­нае чу­ча­ла, не стра­шыд­ла-му­тант, не ка­ме­дыя і не тра­ге­дыя, а «да­чны тэ­атр Кан­стан­ці­на Трап­лё­ва». Та­му мно­гія пы­тан­ні, што ўзні­ка­юць пад­час пра­гля­ду, мож­на бы­ло б ад­ра­са­ваць ме­на­ві­та гэ­та­му ге­рою ў вы­ка­нан­ні Аляк­сан­дра Раць­­ко, кап­рыз­лі­ва­му, інфан­ты­ль­на­му, які да­стае з ча­ма­да­на-куф­ра смеш­ныя, не­да­рэч­ныя ля­ль­кі-ро­лі і раз­дае іх пры­сут­ным. Не­ка­то­рыя атрым­лі­ва­юць на­ват па дзве, як Іван Да­брук. І на­ўрад ці гэ­та вы­пад­ко­васць, бо ўва­саб­лен­не ім дзвюх су­пра­ць­лег­лас­цяў, Па­руч­ні­ка ў ад­стаў­цы (Шам­ра­еў) — ты­ра­на, што кан­тра­люе не толь­­кі сваю сям’ю, але і гас­па­да­роў ма­ёнтка, — і На­стаў­ні­ка (Медзвя­дзен­ка) — не­да­рэ­кі, здат­на­га хі­ба на­ра­каць на лёс, — пад­крэс­лі­вае пад­абен­ства жыц­цяў Жон­кі (Па­лі­на Андрэ­еўна ў вы­ка­нан­ні Свят­ла­ны Баб­роў­скай) і Да­чкі (Ма­ша Аляк­сан­дры Літ­ві­нё­нак) пер­ша­га. Жан­чы­ны ад­но­ль­ка­ва ня­шчас­ныя ў сва­ім ня­спраў­джа­ным ка­хан­ні і аб­рыд­лым ся­мей­ным жыц­ці, та­му ня­ма асаб­лі­вай роз­ні­цы, які муж по­бач — ты­ран ці ану­ча.

Воб­раз­нае ра­шэн­не не­вя­лі­кіх план­шэт­ных ля­лек «тэ­атра Трап­лё­ва» яркае, з па­зна­ва­ль­ны­мі ры­са­мі. Ка­лі Актры­са (Арка­дзі­на) — дык у эле­ган­тным ту­але­це, ка­лі Бе­лет­рыст (Тры­го­рын) — дык з пя­ром у ру­цэ, Ма­ла­дая дзяў­чы­на (За­рэч­ная) — у мат­рос­цы, Док­тар (Дорн) — з сак­ва­яжам і за­ўваж­ным пад­абен­ствам да Анто­на Па­ў­ла­ві­ча. Ён, да­рэ­чы, га­лоў­ны «ад­каз­ны» за нё­ман­скую «Чай­ку», бо спек­такль, па сут­нас­ці, удум­лі­вае і не па­збаў­ле­нае лёг­кай іро­ніі пра­чы­тан­не рэ­жы­сё­рам чэ­хаў­ска­га тэк­сту з да­лі­кат­на рас­стаў­ле­ны­мі ўлас­ны­мі акцэн­та­мі, спа­лу­чэн­нем ка­міч­на­га і тра­гіч­на­га.

Ка­ме­дыю на ча­ты­ры акты Алег Жуг­жда пе­ра­тва­рае ў да­стат­ко­ва кам­пак­тны двух­га­дзін­ны спек­такль без антрак­ту, што да­зва­ляе за­ха­ваць атмас­фе­ру ды на­строй па­ста­ноў­кі, вы­ра­ша­най у эстэ­ты­цы ня­мо­га кі­но (мас­тач­ка — Ла­ры­са Мі­кі­на-Пра­ба­дзяк). Да чац­вёр­та­га акту з’яўля­ецца не­ка­то­рая стом­ле­насць, уз­моц­не­ная за­па­во­ле­нас­цю дзея­ння, якое вы­бу­хае тэм­пе­ра­мен­там акцёр­скай ігры ў чэ­хаў­скім фі­на­ле і не­ча­ка­нас­цю яго рэ­жы­сёр­ска­га вы­ра­шэн­ня. У апош­нім, без­умоў­на, апе­ля­цыя да «Чай­кі» Ба­ры­са Аку­ні­на, што да­да­ло спек­так­лю дэ­тэк­тыў­ных но­так і пе­ра­тва­ры­ла да­чны тэ­атр Трап­лё­ва ў да­чную кі­нас­ту­дыю. Дэ­тэк­тыў­насць — гэ­та, хут­чэй, лёг­кая пра­ва­ка­цыя, гу­ль­ня з гле­да­чом, які па­прос­ту не мо­жа сур’ёзна ўспры­маць і счыт­ваць сэн­сы, зра­зу­ме­лыя су­час­ні­кам Чэ­ха­ва. Яны ад­ышлі раз­ам з эпо­хай, чый крох­кі, эле­ган­тны воб­раз утва­рае сцэ­наг­ра­фія. Пры­чал, су­хі трыс­нёг у бі­то­нах і сло­іках, пляск ва­ды ў шкле і ме­та­ліч­ных ван­нач­ках ды шыр­мы з вы­тан­ча­ным ма­люн­кам, быц­цам зроб­ле­ным туш­шу, — вось «дэ­ка­ра­цыя», у якой так пры­емна бы­ло ба­віць час, спя­ваць ра­ман­сы і гу­ляць у жыц­цё. І ў кі­нош­ным за­кан­чэн­ні «Чай­кі», зда­ецца, пра­гля­дае іра­ніч­нае стаў­лен­не рэ­жы­сё­ра не да эпо­хі, ге­ро­яў аль­бо тэк­сту Чэ­ха­ва, а да штам­паў, які­мі яны аб­рас­лі. Да імкнен­ня ары­гі­на­ль­на інтэр­прэ­та­ваць кла­сі­ку — як да са­ма­мэ­ты. Ну не­ль­га ж сур’ёзна ўспры­маць вы­ка­рыс­тан­не «Liebestod» Ваг­не­ра ў афар­млен­ні ме­лад­ра­ма­тыч­на-дэ­тэк­тыў­на­га кан­ца, дзе Ні­на (Тац­ця­на Еўтух) за­бі­вае Кос­цю і кі­да­ецца ў воз­ера. Вы­ка­рыс­тан­не зна­ка­мі­тай ме­ло­дыі як ува­саб­лен­не тэ­мы ка­хан­ня (зга­да­ем, што яго ў «Чай­цы» пяць пу­доў) і смер­ці, у кі­не­ма­тог­ра­фе з’ява ня­рэд­кая. Пад­крэс­ле­ная тэ­атра­ль­насць за­вяр­шэн­ня гіс­то­рыі так­са­ма пе­ра­кон­вае ў лёг­кай пра­ва­ка­тыў­нас­ці рэ­жы­сёр­скай за­ду­мы. Бо ў рэ­шце рэшт не­ча­ка­ны па­ва­рот падзей — то­ль­кі эфек­тны ход, а сэнс і каш­тоў­насць спек­так­ля, зда­ецца, у іншым…

Вя­до­ма, за­бой­ства не да­дае па­ста­ноў­цы бо­льш сэн­саў, чым па­ў­ста­ла з рэ­жы­сёр­ска­га пра­чы­тан­ня ўлас­на чэ­хаў­ска­га ма­тэ­ры­ялу. Трап­лёў за­стрэ­ліў­ся. Ча­му? Аб­са­лют­на зра­зу­ме­ла. Рэ­плі­ка Бра­та Актры­сы (Со­ры­на ў вы­ка­нан­ні Ва­сі­ля Пра­ба­дзя­ка), быц­цам ад­ра­са­ва­ная пля­мен­ні­ку, які ся­дзіць у за­ле і на­зі­рае за апош­няй дзея­й пры­ду­ма­на­га (ужо не ім, а жыц­цём) спек­так­ля, рас­стаў­ляе ўсё па сва­іх мес­цах. «Ча­ла­век, які жа­даў». Так на­зы­вае ся­бе Со­рын. Жа­даў быць лі­та­ра­та­рам — не стаў, жа­даў ажа­ніц­ца — не ажа­ніў­ся, жа­даў жыць у го­ра­дзе, а па­мі­рае ў вёс­цы. Ва ўсім гэ­тым бач­ны і лёс Трап­лё­ва, рас­ча­ра­ва­на­га ў сва­ім лі­та­ра­тур­ным та­лен­це і по­шу­ку но­вых фор­маў: стра­ціў апош­нюю надзею на шчас­це з Ні­най, мар­нуе сваю ма­ла­досць раз­ам са ста­рым дзя­дзь­кам-маянткоў­цам. Та­му і вы­ра­шае ўсё пры­пы­ніць. Ён вяр­тае ля­лек — Ні­ну і ўлас­ную — у ча­ма­дан, бо ўжо га­то­вы апус­ціць за­сло­ну ў да­чным тэ­атры­ку…

Алег Жуг­жда, як рыб­ку з воз­ера, змог вы­ву­дзіць з тэк­сту «Чай­кі» тое, што сха­ва­на ў Чэ­ха­ва па­між рад­коў. А маг­чы­мас­ці тэ­атра ля­лек най­леп­шым чы­нам пад­ышлі для вы­яўлен­ня ад­шу­ка­ных сэн­саў. Ня­яўнае пра­сту­пае і праз да­мі­ноў­ную ігру жы­вым пла­нам, і ў вы­бу­до­ве ад­но­сі­наў па­між акцё­ра­мі і ля­ль­ка­мі. Вось Актры­са (Ла­ры­са Мі­ку­ліч) пе­ра­вяз­вае га­ла­ву свай­му сы­ну. Не­жа­дан­не ба­чыць, чуць рэ­аль­на­га ча­ла­ве­ка пад­аец­ца ў гэ­тай сцэ­не ве­ль­мі про­ста: Ла­ры­са Мі­ку­ліч і Аляк­сандр Ра­ць­ко ся­дзяць спі­на­мі ад­но да ад­на­го, на ад­лег­лас­ці, а звяр­та­юцца да ля­лек. Кла­пат­лі­вая ма­ці... спа­ві­вае ля­ль­ку-Трап­лё­ва, бы не­маў­ля, па­ра­лі­зу­ючы яго­ную во­лю, пе­ра­тва­ра­ючы ў інфан­ты­ль­на­га хлоп­чы­ка, каб по­тым, ка­ме­нь­чык за ка­ме­нь­чы­кам, кі­даць у ван­нач­ку, гэ­тае воз­ера дзі­ця­чых крыў­даў, аб­раз­лі­выя сло­вы. Гэ­так­са­ма вы­яўля­юцца ад­но­сі­ны па­між Бе­лет­рыс­там (Тры­го­рын у вы­ка­нан­ні Ві­та­ля Ля­во­на­ва) і Актры­сай: яна, пяш­чот­на пра­маў­ля­ючы, апан­та­на луп­цуе па пры­ча­ле ля­ль­кай-ры­бай з ча­ла­ве­чым тва­рам. Бяз­во­ль­ны Бе­лет­рыст як тая ры­бі­на — трап­ляе на за­зу­бень ліс­лі­вас­ці і на­па­лу жар­сці ды пад­па­рад­коў­ва­ецца мац­ней­шай во­лі.

Актры­са — цэнтр ма­ле­нь­ка­га да­чна­га тэ­атры­ка, пры­ма, якая ма­ла­дзіц­ца і не збі­ра­ецца зда­ваць па­зі­цыі, хоць час ві­да­воч­на бя­рэ сваё, ко­ль­кі ні за­ймай­ся гім­нас­ты­кай у не­да­рэч­ным па­ла­са­тым кас­цюм­чы­ку, што не­ча­ка­на кан­трас­туе з ка­рун­ка­вым убо­рам ляль­­кі-Арка­дзі­най. Ла­ры­са Мі­ку­ліч не ба­іцца быць смеш­най і не­пры­го­жай у па­во­дзі­нах і па­чуц­цях (у ад­роз­нен­не ад сва­ёй ге­ра­іні). По­бач з яе яркай ра­бо­тай і шэ­ра­гам уда­лых ува­саб­лен­няў іншых вы­ка­наў­цаў без­умоў­ным по­спе­хам зда­ецца вы­ка­нан­не Аляк­сан­драй Літ­ві­нё­нак ро­лі Да­чкі Па­руч­ні­ка. Ка­лі ў бо­ль­шас­ці ро­ляў пе­ра­ва­жае адзін ма­тыў (шка­да­ван­не ся­бе, інфан­ты­лізм, за­хоп­ле­насць, апа­тыч­насць), то воб­раз, ство­ра­ны актры­сай, атрым­лі­ва­ецца бо­льш скла­да­ным. Ме­на­ві­та ёй рэ­жы­сёр да­вя­рае хі­ба не адзі­ную сап­раў­дную пра­яву па­чуц­цяў, ка­лі эле­гіч­ную сцэ­ну ў са­дзе з чы­тан­нем Ма­па­са­на і свец­кі­мі раз­мо­ва­мі раз­ры­вае рос­пач­ны крык, апраў­да­ны аб­ыя­ка­ва-бу­дзён­ным «На­гу ад­ся­дзе­ла». Ён гу­чыць рэ­хам кры­ку чай­кі, да­клад­ней, ча­ек, па якіх на па­чат­ку стра­ля­юць пер­са­на­жы-муж­чы­ны. Ця­гам дзея­ння ро­біц­ца зра­зу­ме­лым: па­ля­ван­не на ча­ек — па­ля­ван­не лю­дзей ад­но на ад­на­го.

Чай­ка не то­ль­кі Ні­на, хоць пры кан­цы спек­так­ля з’яўля­ецца чу­ча­ла птуш­кі з яе тва­рам, а кож­ны з удзе­ль­ні­каў да­чна­га тэ­атра Трап­лё­ва. Кож­на­га не­хта пад­стрэ­ліў, зла­маў­шы жыц­цё ад ня­ма ча­го ра­біць, ад не­жа­дан­ня чуць і раз­умець, а не іграць ро­лю. Блі­жэй да фі­на­лу Актры­са спя­вае апош­нія рад­кі ра­ман­су «Чай­ка» (му­зы­ка Яўге­на Жу­ра­коў­ска­га, сло­вы Але­ны Бу­ла­ні­най), на­пі­са­на­га пад ура­жан­нем ад п’есы: «Нет жиз­ни, нет ве­ры, нет счас­тья, нет сил». Іх сап­раў­ды ня­ма ні ў ко­га з ге­ро­яў. І гэ­тая ня­ста­ча жа­дан­ня шу­каць вы­йсця, пры­маць ра­шэн­ні, вы­праў­ляць уз­ае­ма­адно­сі­ны — акту­аль­ная і жы­вая. Лю­дзі пра­цяг­ва­юць іграць ро­лі, не хо­чуць чуць ад­но ад­на­го і ся­бе са­міх. У гэ­тую сум­ную без­вы­ход­насць, і пра­ўда, вар­та бы­ло да­даць іро­ніі ды пе­ра­тва­рыць тра­ге­дыю на бе­ра­зе воз­ера ў гу­ль­ню, пры­го­жую кі­нас­туж­ку з веч­ным сю­жэ­там пра ка­хан­не і смерць, дзе гу­чыць «Liebestod», а па­сля апла­дыс­мен­таў усе жы­выя і з усмеш­ка­мі вы­хо­дзяць на па­клон.

Кацярына ЯРОМІНА