Ся­мей­ны аль­бом з до­ма пад знос

Мас­так пра­па­ноў­вае за­ход­няй пуб­лі­цы ўсход­не­еўра­пей­скую экзо­ты­ку — іра­ніч­на асэн­соў­вае не­ка­то­рыя рэ­аліі на­ша­га жыц­ця не­дзе 30-40-га­до­вай да­ўні­ны. Ці­ка­васць да яго ра­бот, лі­чыць Ва­лян­цін, аб­умоў­ле­на тым, што ён ма­люе пра­він­цыю, а пра­він­цыя ёсць па­ўсюль — што ў Ека­ця­рын­бур­гу (та­ды ён быў Свярд­лоў­скам), дзе май­стар на­ра­дзіў­ся, што ў Мін­ску, дзе ён акрэс­ліў­ся ў твор­чым сэн­се, што ў Па­ры­жы ці Нью-Ёрку, якія яму сён­ня не чу­жыя. Пра­він­цы­яна­лізм, на дум­ку мас­та­ка, не по­быт, не лад жыц­ця, а фор­ма ўспры­ман­ня све­ту і свай­го мес­ца ў ім.

Пер­са­на­жы кар­цін Гу­ба­ра­ва за­ся­ро­джа­ны на са­міх са­бе, на сва­ім по­бы­це, на ста­сун­ках у шчы­ль­ным ко­ле сва­якоў і су­се­дзяў. Іх жыц­цё раз­гор­тва­ецца на тле мес­тач­ко­вых кра­яві­даў, дзе на ву­лі­цы час­цей па­ба­чыш ка­ро­ву, чым аўта­ма­біль. Так зва­ны вя­лі­кі свет для іх, зда­ецца, не існуе. Гэ­та ні­бы ілюс­тра­цыі да тэ­зы Мар­кса пра «іды­ятызм сель­ска­га жыц­ця». Тэ­за гэ­тая двух­сэн­соў­ная, бо ў грэ­час­кай мо­ве, ад­куль пры­йшло сло­ва, «іды­ёт» не ла­янка, а вы­зна­чэн­не ча­ла­ве­ка, што жы­ве ад­асоб­ле­на, у ад­ры­ве ад кло­па­таў гра­ма­ды. Зы­ход­на яно ад­па­вя­дае на­ша­му «да­фе­ніст/па­фі­гіст». Та­кіх «іды­ётаў» грэ­час­ка­га ўзо­ру, якім усё абы­я­ка­ва, і ма­люе Ва­лян­цін Гу­ба­раў. Яго ка­лі-ні­ка­лі па­ра­ўноў­ва­юць з Брэй­ге­лем: той для ілюс­тра­цыі сва­іх ду­мак пра ня­змен­ную ча­ла­ве­чую сут­насць шу­каў на­ту­ру ў га­лан­дскай глы­бін­цы. Хі­ба што там, дзе ў Брэй­ге­ля рос­пач, у Гу­ба­ра­ва — не­злас­лі­вая іро­нія. Асаб­лі­ва вы­раз­нае ў гэ­тым сэн­се па­лат­но, дзе ўсход­нес­ла­вян­ская вёс­ка з яе жы­ха­ра­мі пе­ра­не­се­на ў кан­тэкст брэй­ге­леў­ска­га шэ­дэў­ра «Па­ляў­ні­чыя на сне­зе». Ха­ты са сваімі насельнікамі гля­дзяц­ца да­во­лі дзіў­на на тле гор.

Мне, пра­ўда, блі­жэй па­ра­ўнан­не Гу­ба­ра­ва з Мар­ке­сам, які ўва­со­біў у дзе­ся­ці­год­дзя­мі ня­змен­ных рэ­алі­ях ка­лум­бій­скай глы­бін­кі за­ма­ру­джа­ны, спы­не­ны час. Не ве­даю, ці ста­віў са­бе ана­ла­гіч­ную мэ­ту наш мас­так, але па яго­ных па­лот­нах на­сам­рэч мож­на блу­каць, як па ста­рон­ках ся­мей­на­га аль­бо­ма, зной­дзе­на­га на га­рыш­чы до­ма, пры­зна­ча­на­га да зно­су.

Час­та на кар­ці­нах Ва­лян­ці­на Гу­ба­ра­ва мож­на па­знаць, а хут­чэй ад­чуць мін­скія ма­ты­вы, але не сён­няш­нія, ка­лі го­рад на­быў ры­сы сты­лё­вай еўра­пей­скай ста­лі­цы, а мя­жы 1970—1980-х. Сёе-тое з тых рэ­алій за­ха­ва­ла­ся ў Асма­лоў­цы, а Вер­хні го­рад і Тра­ецкае прад­мес­це — сён­ня ста­ліч­ныя брэн­ды. Там і жыт­ло, і арэн­да ма­ла ка­му па кі­шэ­ні. Вось і пад­ума­ла­ся, ча­му май­стар для воб­раз­на­га ўва­саб­лен­ня пра­він­цыі тры­ма­ецца за ўспа­мі­ны, а не шу­кае яе ў, як ка­за­лі ка­лісь, «ка­мен­ных джун­глях» За­ход­няй Еўро­пы.

Мо­жа, ад­на з пры­чын гэ­та­га кры­ецца ў тым, што Ва­лян­цін Гу­ба­раў раз­умее, ча­го ад яго ча­кае за­ход­няя пуб­лі­ка. Яго­ны по­спех на За­ха­дзе з та­го ж шэ­ра­гу, што і Но­бе­леў­ская прэ­мія Свят­ла­ны Алек­сі­евіч. Для там­тэй­шых чы­та­чоў/гле­да­чоў згада­ныя кар­ці­ны і кні­гі — люс­тэр­ка на­шай рэ­ча­існас­ці. Тое, што за два апош­нія дзе­ся­ці­год­дзі шмат ча­го змя­ні­ла­ся ў нас са­міх і ў на­шым ася­род­дзі, не бя­рэц­ца да ўва­гі. Нас там жа­да­юць ба­чыць ме­на­ві­та та­кі­мі, як ма­люе зга­да­ны мас­так і апіс­вае зга­да­ная пі­сь­мен­ні­ца... Бо ім так звык­ла і зруч­на. Той вы­па­дак, ка­лі ку­ль­тур­ны прад­укт на ўнут­ра­ным рын­ку і на экс­парт успры­ма­ецца па-роз­на­му. Мы, гле­дзя­чы на кар­ці­ны Гу­ба­ра­ва, ка­лі-ні­ка­лі сум­на ўсміх­нем­ся. Гэ­та на­шае, але не вы­зна­ча­ль­нае. А ў за­меж­ні­ка ад тых кар­цін на­ра­джа­ецца дум­ка: «Я за­ўжды ве­даў, што яны та­кія!»

А вось у кар­ці­не «Свят­ло да­лё­кай зор­кі» ёсць не­шта ад Брэд­бе­ры: хлоп­чык з ган­ку до­ма, што яшчэ за­ста­лі­ся ў ста­рой Асма­лоў­цы, на­зі­рае за та­кі­мі аб­ло­ка­мі, як іх мож­на па­ба­чыць то­ль­кі з ілю­мі­на­та­ра са­ма­лё­та. Вось тут сап­раў­дны, не­кан’юнктур­ны Ва­лян­цін Гу­ба­раў. Маг­чы­ма, гэ­та яго­ны аўта­пар­трэт.

Пётра ВАСІЛЕЎСКІ