Аль­тэр­на­ты­ва зма­ган­ню з вет­ра­ка­мі

Пра­ект, які стаў для мя­не ад­ным з сап­раў­дных ад­крыц­цяў мі­ну­ла­га го­да, з’явіў­ся на свет у той час, ка­лі твор­чая пра­сто­ра, зда­ва­ла­ся б, не­зва­рот­на падзя­лі­ла­ся на дроб­ныя ата­мі­за­ва­ныя су­пол­кі-ту­соў­кі. Пры­чым гэ­та сім­бі­ёз не то­ль­кі роз­ных гра­няў мас­тац­тва, але і да­во­лі роз­ных лю­дзей. Яўген Го­ран — ма­ла­ды па­эт, які пі­ша пе­ра­важ­на па-рус­ку. «Aortha» (aka Дзміт­рый Ла­дзес) — элек­трон­ны пра­ект, які ства­рае му­зы­ку на асно­ве за­пі­саў, зроб­ле­ных у на­ту­ра­ль­ным ася­род­дзі (field recording). І Дзі­на Да­ні­ло­віч — вя­до­мая фа­тог­раф­ка і ку­ра­тар­ка што­га­до­вай «Ана­то­міі».

Што ж іх лу­чыць?

Яўген Го­ран: На­ша зна­ёмства па­ча­ло­ся з уз­аем­ных «лай­каў» у са­цы­яль­ных сет­ках. Я пі­саў тэк­сты, Дзі­ма — му­зы­ку. Па­ба­чыў­шы яго­ны жы­вы вы­ступ, я зра­зу­меў, што гэ­тая му­зы­ка ідэ­аль­на пад­ыхо­дзіць да ма­іх тэк­стаў. Вось па­куль што і ўся гіс­то­рыя.

Дзміт­рый Ла­дзес: У гэ­тым суп­лё­це трох ві­даў мас­тацт­­ва кож­ны з іх на­бы­вае но­выя не­звы­чай­ныя кан­тэк­сты. Вель­­мі здо­ра­ва, што эстэ­тыч­на мы не­па­доб­ныя — у ад­ва­рот­ным вы­пад­ку атры­ма­ла­ся б не­йкая таў­та­ло­гія. Але ка­лі інды­ві­ду­аль­ныя пра­кты­кі на­слой­ва­юцца, ураў­на­важ­ва­юць ад­на ад­ну аль­бо на­ват усту­па­юць па­між са­бою ў пэў­нае су­праць­с­та­янне, вы­нік ку­ды ці­ка­­вейшы.

А што пер­шас­нае ў гэ­тым трыумві­ра­це?

Дзі­на Да­ні­ло­віч: Тут ня­ма падзе­лу на пер­шас­нае і дру­гас­нае: мы ро­бім цэ­лас­ны сін­тэ­тыч­ны прад­укт. Пры­бліз­на як у кі­но, дзе ёсць рэ­жы­сёр, апе­ра­тар, мас­так па кас­цю­мах... Мы ўтрох ні­бы рас­па­вя­да­ем ад­ну і тую са­мую гіс­то­рыю, але кож­ны на сва­ёй мо­ве. І ў вы­ні­ку не­йкім ча­ра­дзей­ным чы­нам усё скла­да­ецца да­во­лі гар­ма­ніч­на.

На­пэў­на, мы доб­ра ад­чу­ва­ем ад­но ад­на­го, і ме­на­ві­та та­му па­між на­мі не ўзні­кае кан­­фліктаў.

Дміт­рый Ла­дзес: Гэ­та ве­ль­мі ня­ўстой­лі­вая фор­ма, і ме­на­ві­та та­кія ня­зму­ша­насць і спан­тан­насць пры­но­сяць асаб­лі­вае за­да­ва­ль­нен­не ад пра­цэ­су. Урэш­це, пра­ект не ка­мер­цый­ны, і та­му мы мо­жам са­бе да­зво­ліць ні­чо­га не пла­на­ваць ды пра­соў­вац­ца на­пе­рад без кан­крэт­ных ары­енці­раў.

Ча­сам уз­ні­кае ўра­жан­не, ні­бы му­зы­ка, лі­та­ра­ту­ра, ві­зу­аль­нае мас­тац­тва існу­юць у нас, бы па­ра­ле­ль­ныя пра­мыя. Ні­бы­та ідуць у ад­ным на­прам­ку, але... ні­ко­лі не пе­ра­ся­ка­юцца.

Дзі­на Да­ні­ло­віч: Мы яркі пры­клад та­го, што лю­дзі, якія на­ле­жаць да роз­ных кам’юні­ці, мо­гуць плён­на па­між са­бой су­пра­цоў­ні­чаць. Уво­гу­ле для мя­не дзіў­на, ка­лі тыя ці іншыя пра­екты ства­ра­юцца па прын­цы­пе пры­на­леж­нас­ці да ад­ной ту­соў­кі. Та­ды ўзні­кае мно­га аса­біс­та­га, у са­мым дрэн­ным сэн­се сло­ва. Мас­та­ка А я не за­пра­шу, бо з ім не сяб­рую, з мас­та­ком В я сяб­рую бо­лей, чым з мас­та­ком С, і та­му па­ве­шу яго­ныя тво­ры блі­жэй да цэн­тра... Я не ўтры­рую, але ка­жу пра кан­крэт­ныя рэ­чы, якія да­во­дзі­ла­ся на­зі­раць на ўлас­ныя во­чы. Гэ­та аку­рат тыя аса­біс­тыя ста­сун­кі, якія пе­ра­шка­джа­юць вы­бу­доў­ваць зда­ро­вы пра­фе­сій­ны пра­цэс і ра­біць не­шта сут­нас­нае. Важ­ны та­лент, а агуль­ную мо­ву мож­на знай­сці з лю­бым ад­экват­ным ча­ла­ве­кам.

Дзміт­рый Ла­дзес: Для мя­не гэ­та вы­йсце з зо­ны кам­фор­ту і ла­ман­не пра­ві­лаў гу­ль­ні, пры­ня­тай у на­шай пра­сто­ры. Мне не хо­чац­ца існа­ваць у ге­та, якім, па сут­нас­ці, з’яўля­ецца кож­ная ту­соў­ка са «сва­іх» па­этаў або му­зы­кан­таў. Гэ­та про­ста сум­на.

Яўген Го­ран: Ка­лі ты ва­рыш­ся ва ўлас­ным са­ку, ве­ль­мі цяж­ка рас­ці і на­бы­ваць но­вы дос­вед.

Але ж не­за­леж­ныя твор­цы вель­мі час­та хаў­ру­су­юцца ў ту­соў­кі пе­рад­усім та­му, што ра­зам не­як пра­сцей вы­жы­ваць...

Яўген Го­ран: Доб­ра, што ў нас ёсць маг­чы­масць ні ад ка­го не за­ле­жыць. Ра­ней і сап­раў­ды трэ­ба бы­ло на­ле­жаць да той ці іншай ту­соў­кі — пры­нам­сі дзе­ля та­го, каб мець маг­чы­мас­ці не­дзе вы­сту­паць. Але сён­ня ты мо­жаш да­зво­ліць са­бе быць ні да ка­го не пры­вя­за­ным, ра­біць не­шта сваё, і яно бу­дзе зна­хо­дзіць вод­гук, збі­ра­ючы аншла­гі на тых не­вя­лі­кіх пля­цоў­ках, на якія на­ша дзея, улас­на ка­жу­чы, і раз­лі­ча­ная.

Яшчэ па­ра­ўна­ль­на ня­даў­на арт-пра­цэс за­звы­чай апіс­ваў­ся з да­па­мо­гай бі­нар­ных апа­зі­цый: «тра­ды­цы­яна­ліст-на­ва­тар», «дзяр­жаў­ны-не­за­леж­ны»... Сён­ня пер­шая па­ра ўжо, зда­ецца, стра­ці­ла акту­аль­насць, ды і ў дру­гім вы­пад­ку ні­бы ўсё да гэ­та­га ідзе. А вы, да­рэ­чы, з яко­га ла­ге­ра?

Яўген Го­ран: Шчы­ра ка­жу­чы, ні­ко­лі пра гэ­та не за­дум­ваў­ся. Мы не­як са­мі па са­бе.

Дзі­на Да­ні­ло­віч: На­ўрад ці вар­та тра­ціць энер­гію на ба­ра­ць­бу ды кан­флік­ты ўнут­ры арт-ася­род­дзя. І так да­во­дзіц­ца зма­гац­ца — з чы­ноў­ні­ка­мі, якія не раз­уме­юць мас­тац­тва, з бра­кам гро­шай, з са­мім са­бою, з веч­на дрэн­ным над­вор’ем... На­вош­та штуч­на вы­дум­ляць сі­ту­ацыю і вы­дат­коў­ваць свае сі­лы на глуп­ства?

Дзміт­рый Ла­дзес: Пра­сцей зма­гац­ца «су­праць», чым «за» — за ства­рэн­не пра­сто­ры, кан­тэк­сту, арт-рын­ку і г.д. Ка­лі ты б’ешся з вет­ра­ка­мі, дык ад па­чат­ку ра­зуме­еш, што ні­ко­га не пе­ра­мо­жаш, але пры гэ­тым ма­еш ду­жа ге­ра­ічны вы­гляд. А вось ка­лі ты сціп­ла ро­біш ней­кі кан­крэт­ны твор­чы пра­дукт, твой імідж ку­ды менш пры­ваб­ны. Да та­го ж з ця­бе по­тым бу­дуць і пы­таць. Та­му пра­сцей за ўсё ка­заць, ні­бы ні­чо­га ў нас на­огул ра­біць не­маг­чы­ма. Ды, ад­па­вед­на, ні­чо­га і не ра­біць.

Яўген Го­ран: Але ж мы — ро­бім...

Дзміт­рый Ла­дзес: Да­рэ­чы, што да на­ва­тар­ства... Я лі­чу ся­бе цал­кам тра­ды­цый­ным му­зы­кан­там, бо тое, чым за­йма­юся, бя­рэ свае ка­ра­ні яшчэ ў па­чат­ку ХХ ста­год­дзя. І ве­ль­мі дзіў­на, што ка­му­сь­ці «па­ля­выя за­пі­сы» да­сюль зда­юцца не­йкай экзо­ты­кай.

А ўлас­на, ча­му «па­ля­выя за­пі­сы»? У ча­сы, ка­лі элек­трон­на­му му­зы­кан­ту да­ступ­ны вя­ліз­ныя біб­лі­ятэ­кі сэм­плаў, з якіх, бы з кан­струк­та­ру, мож­на ра­біць што за­ўгод­на, гэ­та пад­аец­ца не­йкім «рэ­тра-вы­бры­кам».

Дзміт­рый Ла­дзес: «Па­ля­выя за­пі­сы» — гэ­та мой твор­чы ме­тад. Ён вы­ні­кае з ма­ёй дзіў­най лю­бо­ві ўслу­хоў­вац­ца ў тыя гу­кі, якія я чую на ву­лі­цы. Маг­чы­ма, у гэ­тым на­ват ёсць не­шта хва­ра­ві­тае, але хут­чэй — про­ста інды­ві­ду­аль­ная асаб­лі­васць. Па­ра­ўна­ль­на ня­даў­на я ўсвя­до­міў, што на­сам­рэч з’яўля­юся аўды­ялам, яко­га гра­мад­ства і ад­ука­цыя гвал­там пе­ра­ву­чы­лі ў ві­зу­ала — пры­бліз­на гэ­так, як леў­шу­ноў у нас пе­ра­раб­ля­юць на пра­ўшу­ноў.

У тых гу­ках, якія іншыя ўспры­ма­юць за аўды­яль­нае смец­це, мне чу­ецца сап­раў­дная му­зы­ка. Улас­на, гэ­та і ёсць му­зы­ка — чар­га­ван­не гу­каў і ці­шы­ні. Про­ста трэ­ба ўмець услу­хоў­вац­ца, зна­хо­дзіць у ёй свой рытм і... урэш­це, мець уяў­лен­не. І мне ці­ка­ва пра­ца­ваць ме­на­ві­та з та­кім ма­тэ­ры­ялам, а не з га­то­вы­мі сэм­пла­мі, за­пі­са­ны­мі не­йкі­мі не­вя­до­мы­мі для мя­не лю­дзь­мі ў стэ­ры­ль­ных умо­вах сту­дыі. Тут важ­нае са­мо да­чы­нен­не да ма­тэ­ры­ялу, які ты бя­рэш на­ўпрост з на­ва­ко­ль­най рэ­ча­існас­ці, з не­йка­га мо­ман­ту «тут і ця­пер». Для мя­не гэ­та жы­выя гу­кі.

Ёсць та­кі ген­дар­ны стэ­рэ­атып: ад­люс­троў­ваць у сва­ёй твор­час­ці інтым­ныя па­чуц­ці па­суе то­ль­кі дзяў­ча­там...

Дзміт­рый Ла­дзес: Спа­дзя­юся, нам удас­ца яго па­ру­шыць і да­вес­ці, што муж­чы­на так­са­ма мае пра­ва га­ва­рыць пра тое, што ён ад­чу­вае.

Яўген Го­ран: Я імкну­ся пі­саць пра тое, у чым кам­пе­тэн­тны. Ёсць ты і жыц­цё, ёсць ты, тваё жыц­цё і не­хта яшчэ... І гэ­та­га да­во­лі вуз­ка­га тэ­ма­тыч­на­га ка­лі­до­ра мне цал­кам да­стат­ко­ва. У мя­не ні­ко­лі на­ват дум­кі не ўзні­ка­ла на­пі­саць тэкст на са­цы­яль­ную тэ­му.

А хі­ба лі­ры­ка — гэ­та не бур­жу­азная «па­пса»?

Яўген Го­ран: Мая пры­яце­ль­ка Інэ­са Кур’ян пе­ра­кла­да­ла кні­гу «І ў ге­це бы­ло ка­хан­не», якая рас­па­вя­дае пра аса­біс­тыя па­чуц­ці ў Вар­шаў­скім ге­та. Ад­па­вед­на, жу­дасць рэ­ча­існас­ці і ка­хан­не — усё ж не ўза­ема­вык­лю­ча­ль­ныя рэ­чы. Та­му я не раз­умею, ча­му мас­так не мо­жа ка­заць пра аса­біс­тае і з якіх ча­соў гэ­тая пра­бле­ма­ты­ка рап­там ста­ла дроб­най і бур­жу­азнай?

Мно­гія лі­чаць, што га­лоў­ная фун­кцыя су­час­на­га мас­тац­тва — біць па ба­лю­чых мес­цах гра­мад­ства. А вы ж ні­ко­га не б’яце...

Дзі­на Да­ні­ло­віч: Пад­обныя па­про­кі бы­лі і на ад­рас вы­стаў­кі «Ана­то­мія». Хто­сь­ці лі­чыць, што яна не­акту­аль­ная, бо там ня­ма фо­та, здат­ных ша­ка­ваць: інва­лі­даў, бам­жоў і г.д. Пра­бач­це, але мне ха­це­ла­ся зра­біць вы­каз­ван­не тро­хі на іншую тэ­му.

Ты ўста­еш ран­кам, та­бе не­шта ба­ліць, у гра­мад­скім тран­спар­це па­ру­ша­юць тваю аса­біс­тую пра­сто­ру... Штод­ня мы пе­ра­жы­ва­ем не­йкія ма­ле­нь­кія тра­ге­дыі, мы па­він­ны з не­чым зма­гац­ца. Ня­ўжо гэ­та не з’яўля­ецца важ­най для мас­тац­тва тэ­май? Іншая спра­ва — як пра гэ­та апа­вя­даць: ло­зун­га­мі, ба­на­ль­ны­мі фра­за­мі аль­бо шу­каць сваю інтым­ную мо­ву.

А як жа та­ды на­ша спрад­веч­нае па­мкнен­не ад­па­вя­даць за­меж­ным трэн­дам у су­час­ным мас­тац­тве?

Дзі­на Да­ні­ло­віч: Усе яны — та­кі са­мы шоу-біз­нэс, як і поп-му­зы­ка. Гэ­та ра­шэн­ні га­ле­рэй, буй­ных гу­ль­цоў арт-рын­ку і г.д. Не­ль­га ка­заць, што ча­ла­век, які вы­каз­ва­ецца на вос­тра­са­цы­яль­ную тэ­му, — па вы­зна­чэн­ні шчы­ры мас­так. Шчы­расць — гэ­та, на­пэў­на, усё ж тро­хі іншае.

Яўген Го­ран: І ме­на­ві­та шчы­расць для нас — са­мае га­лоў­нае.