ІІ Ма­ла­дзёж­ны тэ­атра­ль­ны фо­рум кра­ін Сад­руж­нас­ці, Бал­тыі і Гру­зіі

З 2008-га Кан­фе­дэ­ра­цыя што­год ла­дзіць Ла­ба­ра­то­рыю ма­ла­дых рэ­жы­сё­раў СНД, Бал­тыі і Гру­зіі. У 2012-м І Ма­ла­дзёж­ны тэ­ат­ра­ль­­ны фо­рум пры­ня­ла Мал­до­ва, і яго­ным пе­ра­мож­цам зра­бі­ла­ся бе­ла­рус­кая рэ­жы­сёр­ка Ка­ця­ры­на Авер­ка­ва са спек­так­лем «Офіс» Інгрыд Лаў­зунд (На­цы­яна­ль­ны тэ­атр імя Янкі Ку­па­лы). Сё­ле­та кі­раў­нік Ма­гі­лёў­ска­га аб­лас­но­га тэ­атра ля­лек Ігар Ка­за­коў і яго­ны «Гам­лет» па­вод­ле Уі­ль­яма Шэк­спі­ра га­на­ра­ва­ны трэ­цім мес­цам. А пе­рад­усім вы­лу­чы­ла­ся Рэ­на­тэ Кэ­эрд (Кам­па­нія «Nii» і Но­вы тэ­атр Тар­ту, Эсто­нія) з вы­ха­ван­ца­мі сва­ёй сту­дыі і па­ста­ноў­кай «Pure mind». Праз вы­пад­ко­вую гу­ль­ню ла­цін­кі «чыс­ты роз­ум», моў­ле­ны па-эстон­ску, азна­чае «кус­ні мя­не». Ку­са­нуць, угрыз­нуць, цоп­нуць — не­чу­ва­ны, але дзей­сны спо­саб вяр­нуць тэ­атр да па­трэ­баў мас­тац­ка­га жыц­ця, а гле­да­чоў — на яго­ныя спек­так­лі.

«Pure mind» — ві­до­віш­ча так зва­на­га фі­зіч­на­га тэ­атра, збу­да­ва­нае на ад­мет­ным сцэ­ніч­ным ру­ху. Не цу­ра­ецца акра­ба­ты­кі, гім­нас­ты­кі, ба­ру­кан­ня, ад­мыс­ло­вых тэх­нік адзі­на­бор­стваў (пры­да­ецца ўсё). Пра­ва­ка­цый­нае, без адзі­нае рэ­плі­кі аль­бо па­пя­рэ­джан­ня пра тэ­му-пра­бле­му, з вы­клі­кам «чыс­та­му роз­уму» гля­дзе­ль­ні праз аса­цы­яцыі. Пры кан­цы кож­на­га па­ра­дый­на­га шэ­ра­гу Рэ­на­тэ па­кі­да­ла знак-аб­агу­ль­нен­не, ад­бы­ваў­ся пе­ра­ход на но­вы аса­цы­ятыў­ны ўзро­вень, уз­ні­каў но­вы шэ­раг. Пры­кла­дам, па­каз мод па­чы­наў­ся ага­ро­джван­нем пра­сто­ры чыр­во­най стуж­кай (эпі­зод пе­ра­тва­рыў­ся ў эстрад­ны ну­мар), у смеш­ных сук­нях вы­хо­дзі­лі ўдзе­ль­ні­кі не­на­ту­ра­ль­на вя­лі­ка­га рос­ту (па­прос­ту адзін вы­ка­наў­ца тры­маў на пля­чах дру­го­га), па­ры мя­ня­лі­ся, і хут­ка пя­цё­ра ўдзе­ль­ні­каў на­ту­ра­ль­на­га рос­ту і кам­плек­цыі скі­ну­лі адзе­жу. Каб дэ­ман­стра­ваць бя­ліз­ну? Не, каб спа­бор­ні­чаць у ко­ль­кас­ці вы­ха­даў! Бяс­крыў­дны жарт ро­дам з акцёр­ска­га ка­пус­ні­ка не­спа­дзя­ва­на па­су­нуў жан­ра­вую мя­жу, змя­ніў­шы сэнс і ўспры­ман­не ві­до­віш­ча, ка­лі апош­ні ўдзе­ль­нік, ко­ль­кі раз­оў пры­му­ша­ючы ся­бе пад­ымац­ца, стра­ціў пры­том­насць, а з яго­на­га ро­ту пра­біў­ся стру­ме­нь­чык кры­ві...

Мод­ны па­каз пе­ра­ха­пі­ла эстрад­нае шоу, строі па­мя­ня­лі­ся раз­ам з аб­ліч­ча­мі — па­чуц­цё­выя цэ­лу­ло­ідныя мас­кі ахі­ну­лі акцёр­скія тва­ры. По­спех эстрад­ні­каў ува­со­бі­лі стра­ка­тыя па­вет­ра­ныя ша­ры­кі з-пад ка­лас­ні­коў, іх збі­ра­лі і за­піх­ва­лі пад адзе­жу, так што це­лы вы­ка­наў­цаў мя­ня­лі пра­пор­цыі. Але чый­сь­ці ша­рык лоп­нуў, па­ру­шыў ха­ду ві­до­віш­ча, вы­клі­каў за­сму­чэн­не, лоп­нуў дру­гі — ня­ёмкасць, лоп­нуў трэ­ці — шок, і пя­цё­ра вы­ка­наў­цаў да­сту­пі­лі­ся адзін да ад­на­го — ціс­каць, шчы­каць, луп­ца­ваць, так што фі­нал шоу, ка­лі сціс­ну­тае па­вет­ра ша­ры­каў вы­хо­дзі­ла вон­кі, пе­ра­тва­рыў­ся ў ба­ру­кан­не... за пры­за­выя гу­кі.

Эпа­таж і пра­ва­ка­цый­насць Рэ­на­тэ Кэ­эрд ме­лі на мэ­це ачыш­чэн­не спо­са­бу існа­ван­ня на сцэ­не як спо­са­бу за­й­мац­ца (жыць) тэ­атрам — у пры­нцы­пе. Пер­са­наж у фа­ль­бо­ніс­тым ко­ка­не рас­па­чы­наў дзея­нне — ха­цеў вы­тру­сіц­ца з аб­дым­каў цю­лю, але вы­му­ша­ны быў знік­нуць, хі­ба рас­ка­лы­саў­шы лям­ца­вае па­ву­цін­не пад са­фі­та­мі (і яно ўра­чыс­та спус­ці­ла­ся до­лу). Пры кан­цы спек­так­ля — па­сту­по­ва, спак­ва­ля, так што му­зыч­ны шэ­раг су­пра­ва­джэн­ня скру­ціў­ся на ніш­то і чу­лі­ся хі­ба за­соп­лыя ўды­хі-вы­ды­хі, — ён-та­кі вы­луз­нуў­ся і ў ёгаў­скай по­зе раў­на­ва­гі «ўзнёс­ся» пад ка­лас­ні­кі. Трук вы­зва­ліў ме­та­фа­ру. А шчас­лі­вы эпі­лог за­бяс­пе­чы­ла вяд­ро з ва­дою: ма­ла­дыя лю­дзі скі­ну­лі апра­на­хі, за­пэц­ка­ныя пад­час убор­кі сцэ­ны, за­ста­лі­ся ў спод­нім, усцяг­ну­лі шап­кі з ру­ка­ві­ца­мі ды... за­лі­лі коў­зан­ку (па­крыц­цё пля­цоў­кі гэ­та да­зво­лі­ла). І бы­лі як дзе­ці. Сва­во­лі­лі, аб­лі­ва­лі­ся ва­дою, ра­да­ва­лі­ся жыц­цю. Сім­ва­ліч­нае ачыш­чэн­не пе­ра­тва­ры­ла­ся ў вя­сё­лы ры­ту­ал, які на ва­чах угры­заў ды труш­чыў тэ­атра­ль­ную звык­ласць.

Інак­ша­га сме­ху вы­ма­га­ла з гля­дзе­ль­ні «Лю­боў лю­дзей» нашага Дзміт­рыя Ба­гас­лаў­ска­га на па­ка­зе Ма­ла­до­га тэ­атра з Кі­ева (дру­гое мес­ца фо­ру­му — у рэ­жы­сё­ра спек­так­ля Ста­са Жыр­ко­ва). Гэ­тым сме­хам мож­на бы­ло пад­авіц­ца. У ка­бе­ты знік пі­туш­чы муж. Учас­тко­вы, ко­ліш­ні за­ка­ха­ны ад­на­клас­нік, без­вы­ні­ко­ва пра­сіў жанчыну на­пі­саць за­яву на по­шук. Не на­пі­са­ла. Пры­зна­ла­ся, што за­бі­ла му­жа і «то­ль­кі жыць па­ча­ла».

Сцэ­ніч­ную пра­сто­ру вы­зна­чы­лі драў­ля­ныя ва­ро­ты з дзвя­ры­ма і фор­тка­мі мас­тач­кі Юліі За­ву­ліч­най. Дзя­ку­ючы да­сціп­най кан­струк­цыі дзея­нне імкну­ла, спры­яю­чы ру­ху пер­са­на­жаў, чые ду­шы рва­лі­ся вон­кі. Пад­абен­ства па­ко­яў і два­роў та­яса­мі­ла фі­зіч­ны рух з бе­гам на мес­цы, а ўнут­ра­ны... Па-над жыц­цём уяў­най ся­лян­скай глух­ме­ні міг­це­ла ня­кід­кае, але ня­дрэм­нае во­ка тэ­ле­ві­за­ра. Сут­насць та­го, што ад­люс­троў­ваў экран, кра­са­моў­на сім­ва­лі­за­ва­ла пус­тэ­ча, сіл­ку­ючы атмас­фе­ру міс­тыч­на­га аб­сур­ду. Сцэ­на, са­ма менш, ад­люс­троў­ва­ла цы­ві­лі­за­цый­ны ту­пік.

Пад тэ­ле­ві­зар у пля­мы цёп­ла­га свят­ла лёг­ка вы­хо­дзі­лі лю­дзі. Пры­го­жыя, але не­йкія па­шку­ма­та­ныя, пе­ра­кру­ча­ныя (плас­тыч­ныя ад­мет­нас­ці ро­ляў бы­лі трап­на пад­гле­джа­ны ў раз­ма­ітых са­цы­яль­ных сла­ях). Праз па­чуц­ці ды жар­сці яны тор­га­лі­ся і на­ват пра­маў­ля­лі... у рыт­ме пе­ра­клю­чэн­ня ка­на­лаў. Ды так, што іх ча­ла­ве­чыя жыц­ці між­во­лі ад­бі­ва­лі пус­тыя экран­ныя ўзо­ры: лю­боў не скрыў­ля­ла пра­сто­ру, не аку­ль­тур­ва­ла жыт­ло. Сус­трэ­чы Лю­сі і Ко­лі ад­бы­ва­лі­ся ў па­ўзмро­ку: за­бі­ты і зніш­ча­ны муж па­ўста­ваў як жы­вы, бе­да­ваў праз ня­збы­тую пі­туш­часць, быў га­то­вы ле­ка­вац­ца і лі­та­ра­ль­на ўсё ад­мыць — браў у Лю­сі ану­чу і цёр з ёй на­пе­ра­мен­кі пад­ло­гу. Але за­бой­ства ўчы­не­нае, і вы­ра­кам для Лю­сі зра­бі­ла­ся існа­ван­не з дву­ма ка­ха­ны­мі, мёр­твым і жы­вым. Сцэ­ну па­сту­по­ва па­глы­на­ла чар­ноц­це, а ўсце­ша­ную трап­ным вы­ка­нан­нем пуб­лі­ку ва­дак­ру­там за­цяг­ва­ла но­вая дра­ма. Рэй вя­ла асу­джа­насць.

На па­чат­ку дру­го­га акту экран рап­тоў­на па­вя­лі­чыў­ся да па­ме­раў за­дні­ка: пер­са­на­жы спек­так­ля сус­тра­ка­лі Но­вы год пад «Іро­нію лё­су...» Эль­да­ра Раз­ана­ва. Раз­маў­ля­лі ге­роі Бар­ба­ры Бры­льс­кай і Андрэя Мяг­ко­ва: «...бу­дуць ка­заць, што я сус­тра­ка­ла Но­вы год з не­йкім пра­йдзіс­ве­там. — Я ня­шчас­ны ча­ла­век. — Ні­бы­та ня­шчас­ны ча­ла­век не мо­жа быць пра­йдзіс­ве­там». Праз экран­ны ды­ялог рэ­жы­сёр вы­кры­ваў сцэ­ніч­ных пер­са­на­жаў: яны ня­шчас­ныя, бо пра­йдзіс­ве­ты. Яны пра­йдзіс­ве­ты, бо пра­йшлі свой свет, пра­ва­ро­ні­лі, пра­ман­та­чы­лі з га­рэл­кай або кры­мі­на­лам, бо зда­во­лі­лі­ся тэ­ле­ві­за­рам. А той ра­на ці по­зна су­ты­ка­ецца з жыц­цём і не вы­трым­лі­вае. Вы­мы­ка­ецца. І та­ды жыц­цё­вая на­ва­ла аль­бо цвя­рэ­зіць, аль­бо ніш­чыць ад­да­ных гле­да­чоў. Ня­важ­на, што яны ка­за­лі, ад­чу­ва­лі, ад­стой­ва­лі. На­су­нуў­ся ту­пік, дзе трох ня­шчас­ні­каў ме­лад­ра­ма­тыч­на за­хі­ну­ла па­ха­ва­ль­нае пра­сці­рад­ла.

Гу­ля­ючы, клі­каў смерць Ка­лі­гу­ла: ад­на­ймен­ны спек­такль па­вод­ле Аль­бэ­ра Ка­мю прад­ста­віў фо­ру­му рэ­жы­сёр Ві­дас Ба­рэй­кіс (Тэ­атра­ль­ны рух «No Theatre», Літ­ва). Дзею на ка­мер­най сцэ­не вы­зна­чыў доў­гі стол: зда­ва­ла­ся, на ша­на­ва­ныя за­сто­ль­ныя мес­цы за­про­ша­на ўся гля­дзе­ль­ня. Вы­кон­ва­ючы ры­ту­ал гас­цін­нас­ці, артыс­ты час­та­ва­лі ва­дою і ві­наг­ра­дам, як бы пры­чаш­ча­лі, звяз­ва­лі, уво­дзі­лі ў ко­ла да­свед­ча­ных. Не­ўза­ба­ве Ка­лі­гу­ла про­ста не вы­пус­каў з рук пя­ці­літ­ро­вую бут­лю «най­чыс­тай са свід­ра­ві­ны», як хво­ры пра­гнуў і ўпі­ваў­ся, аб­апі­ваў­ся, аб­лі­ваў­ся ёю — ула­дай і сва­бо­дай, якой вы­пра­боў­ваў пад­да­ных. Не­абдым­ная, яна не змяш­ча­ла­ся ў ад­ным ча­ла­ве­ку, імкну­ла вон­кі, раз­дзі­ра­ла з ся­рэ­дзі­ны. Да­ве­дзе­ная, ла­гіч­ная, яна да­зва­ля­ла здзек­вац­ца мэ­та­на­кі­ра­ва­на і пра­ва­ка­ваць вы­тан­ча­на. У тым лі­ку і ўлас­нае за­бой­ства.

На пер­шы вы­хад Ка­лі­гу­ла з’яўвіў­ся аб­са­лют­на го­лы. Пра­йшоў­ся па пе­ры­мет­ры пля­цоў­кі — вы­пра­ба­ваў мя­жу да­пуш­ча­ль­на­га. Ахай­на саб­раў у жан­чын пер­ша­га шэ­ра­гу кай­стры і склаў на стол. Мя­жа ад­су­ну­ла­ся. На ад­лег­лас­ці вы­цяг­ну­тай гля­дац­кай ру­кі Ка­лі­гу­ла па­чаў ду­шыць Цэ­зо­нію. Аль­бо дзяў­чы­ну, якая то­ль­кі што час­та­ва­ла ві­наг­ра­дам? Вы­ха­ва­ная пуб­лі­ка са­чы­ла, як сціс­ка­юцца яго­ныя тон­кія паль­­цы... Пры­зна­юся, што раз­умец­ца з умоў­нас­цю Ба­рэй­кі­са ча­сам бы­ло не­вы­нос­на. Ён пры­ха­ва­на па­цве­ль­ваў, маў­ляў, мяр­куй-вы­зна­чай­ся, чыя ра­цыя, чыя пе­ра­мо­га, чый бок. Зне­ва­жа­ль­на мі­рыц­ца з до­ляй ста­тыс­та, цяр­пець дык­та­та­ра — а ён жа, зда­ецца, не­бла­гі хлоп­чык, яму б да док­та­ра... Што, ізноў ка­го­сь­ці ду­шыць? Аб­урыц­ца? А мож­на? Ме­та­дыч­на, ла­гіч­на, па­сту­по­ва спек­такль за­хоп­лі­ваў кож­ны гля­дац­кі шэ­раг: на тры экра­ны пад­ава­лі­ся вы­явы з ка­мер, так што гле­да­чы ба­чы­лі артыс­таў з роз­ных ра­кур­саў і са­міх ся­бе по­бач. Пля­цоў­ка і гля­дзель­­ня з’ядна­лі­ся. Мя­жа рэ­аль­нас­ці і ўмоў­нас­ці знік­ла. Ад інтэ­рак­тыў­най да­бра­быт­най за­сто­ль­нас­ці па­тхну­ла рэ­аль­най не­бяс­пе­кай: яна мэн­ці­ла, стам­ля­ла, ціс­ну­ла і маг­ла скон­чыц­ца то­ль­кі са смер­цю Ка­лі­гу­лы. Гля­дзель­­ня му­сі­ла яе ча­каць, жа­даць, за­ахвоч­ваць. У тра­ге­дыі апы­ну­лі­ся ўсе. Зда­ецца, па­чат­коў­цаў на мо­ла­дзе­вым фо­ру­ме не бы­ло, але спа­лу­чэн­нем якас­ці мас­тац­ка­га мыс­лен­ня і за­гар­та­ва­нас­цю твор­чай асо­бы ўраж­ва­лі лі­ча­ныя ра­бо­ты. Ад­мет­на — «Дзе­ці го­ла­ду. Свед­чан­ні» На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра імя Мі­хая Эмі­нэс­ку з Кі­шы­нё­ва (Мал­до­ва), вы­кштал­цо­ны вер­ба­цім рэ­жы­сёр­кі Лу­мі­ні­цы Цы­ку.

Па­ва­енны го­лад у Бес­ара­біі (1946—1947) — час­цін­ка са­вец­кай дра­мы, да­ку­мен­та­ль­ная пад­ста­ва для ра­ма­на Аляк­сея Ва­ку­лоў­ска­га. Ла­ка­ніч­ныя дэ­та­лі мас­тач­ка Ка­ры­на Сэ­рэ­ця­ну пе­ра­тва­ры­ла ў зна­кі бя­ды аль­бо ра­та­ван­ня: бруд­ную шы­бі­ну ў рам­цы, ва­ду, бе­лы сця­жок ня­вес­ці­на­га ўбран­ня — пры­сы­па­ную пі­ла­він­нем фа­ту...

Бо­сыя га­ла­да­ры па­ста­лі ў шэ­раг, па­шых­та­ва­лі­ся, па­тап­та­лі пруг­кую драў­ля­ную ка­ру (ёй за­сы­па­лі пля­цоў­ку) — і лі­та­ра­ль­на вы­бух­ну­лі жуд­лі­вы­мі свед­чан­ня­мі лю­дзей на мя­жы га­лод­най смер­ці. З кож­най па­ва­рот­най падзе­яй шэ­раг вы­ка­наў­цаў, ад­бі­ты свет­ла­вой па­ўзай, на­блі­жаў­ся да гле­да­ча. Шэ­раг не апа­вя­даў — ён зда­ваў спра­ваз­да­чу пра пе­ра­жы­тае; ка­лек­тыў­ны роз­ум вы­да­ваў ка­лек­тыў­ны ра­парт. Без кры­каў, скар­гаў і жа­ль­бы, без інтым­ных інта­на­цый і вы­бу­хо­вых эмо­цый. Строй ад­на­вяс­коў­цаў, пад­обны вай­ско­ва­му або апал­чэн­цка­му, на­га­даў хор са ста­ра­жыт­най тра­ге­дыі: асу­джа­ны, вы­ра­ча­ны, за­ўжды га­то­вы для не­ма­ве­да­ма ча­го, ён спа­вя­даў не­йкую эпіч­ную год­насць і (мо праз яе?) кру­там аца­леў на апош­нім ру­бя­жы. Ён не пы­таў­ся пра ві­на­ва­тых, бо на пы­тан­не «што ра­біць» ад­ка­заў — тым, што вы­жыў. Хі­ба збян­тэ­жыў, спы­таў­шы ў фі­на­ле: «А як ця­пер?»

Як сказаў Іосіф Бродскі: «У сап­раўд­най тра­ге­дыі гі­не не ге­рой — гі­не хор». «Жан­чы­ны Троі» Тэ­атра Ка­ра­леў­ска­га квар­та­ла з Тбі­лі­сі так­са­ма паў­ста­лі рэ­штай за­гіб­ла­га тра­ге­дый­на­га хо­ру, які ад­на­віў тра­ге­дыю Еўры­пі­да і свед­чан­ні пра су­час­ную гру­зін­скую вай­ну пры­ёма­мі вер­ба­ці­му і пер­фор­ман­су. Рэ­жы­сёр Да­та Та­ва­дзэ ства­рыў спек­такль-жа­ло­бу, пры­па­доб­не­ны да ней­ка­га най­ноў­ша­га аб­ра­ду па­мі­нан­ня, за­сва­ення, на­та­ван­ня для на­шчад­каў падзей і ахвяр вай­ны; апо­вед тых і пра тых, хто не браў у ру­кі зброі, але па­цяр­пеў праз яе, — жан­чын ахвяр, за­клан­ніц, па­кут­ніц. Як свед­кі, яны згад­ва­лі падзеі ста­ран­на і кры­ху ад­цяг­не­на, на­ма­га­лі­ся ўзна­віць ко­ліш­нія па­чуц­ці («не ба­яла­ся», «ні­чо­га не ад­чу­ла», «не маг­ла ся­бе пры­му­сіць»), здзіў­ля­лі па­ра­ле­ля­мі кла­січ­на­га тэк­сту і най­ноў­ша­га да­ку­мен­та­ль­на­га апо­ве­ду. Пры­кла­дам, жах Андра­ма­хі-ма­ці пе­рад за­бой­ствам ма­ло­га сы­на (да дзі­ця­ці Гек­та­ра ва­раж­не­чая лі­тасць маг­ла вы­явіц­ца хі­ба ў тым, што яго да­зво­ляць па­ха­ваць) пе­ра­ймаў гіс­то­рыю пра на­чны арышт му­жа на­шай су­час­ні­цы (ад збіц­ця да знік­нен­ня і без­вы­ні­ко­вых по­шу­каў яго­най ма­гі­лы). На­ко­ль­кі ўраз­лі­вым пад­ало­ся гэ­тае су­сед­ства кла­сі­кі і да­ку­мен­та, на­сто­ль­кі і ры­зы­коў­ным: пе­рад су­час­ны­мі ма­на­ло­га­мі пра «цяж­кую пра­цу вай­ны» што­раз апош­няе сло­ва за­ста­ва­ла­ся за Еўры­пі­дам. То-бок за дра­ма­тур­гіч­най фор­май, якая без­да­кор­на вы­гу­ка­ла змест.

Пры­клад аб­ыхо­джан­ня з фор­май — по­шу­ку но­ва­га ме­ху для ста­ро­га ві­на — за­свед­чыў этна-мю­зікл «Бос­кая гу­ль­ня» Азер­бай­джан­ска­га дзяр­жаў­на­га на­цы­яна­ль­на­га дра­ма­тыч­на­га тэ­атра з Ба­ку. Срод­ка­мі су­час­на­га тэ­атра рэ­жы­сёр Мі­ка­іл Мі­ка­ілаў ува­со­біў па­эму са ста­ра­жыт­на­га цюр­кска­га эпа­су «Кні­га дзе­да Кар­ку­та».

Ба­ра­да­ты дзя­дзь­ка Кут, ша­ман у вы­гнан­ні, шу­каў сэнс жыц­ця, але па­ў­сюль ба­чыў гі­бен­не ды ска­нан­не. Ён так пры­го­жа і рыт­міч­на скар­дзіў­ся (за­клі­наў-вы­клі­каў), што апы­нуў­ся па-за ча­сам і пра­сто­рай — між аб­ло­ка­мі ды га­ра­мі, дзе ў ка­мя­нях з вы­ява­мі аб­ліч­чаў лі­та­ра­ль­на ад­шу­ка­лі­ся дзве­ры. Праз зна­ро­чыс­тую плас­ты­ку з ка­мя­нёў вы­йшлі ста­ра­жыт­ныя ба­гі з мэ­тай рас­па­вес­ці ча­ла­ве­ку Ку­ту пра лю­дзей. Цёп­лае сцэ­ніч­нае свят­ло па­цвер­дзі­ла, што ба­гі атай­ба­ва­лі­ся ў ча­ла­ве­чых це­лах, а тар (му­зыч­ны інстру­мент) пад­па­рад­ка­ваў іх свай­му рыт­му. Плас­ты­ка, свят­ло і му­зы­ка (та­ра, буб­на і ба­ра­ба­на), а так­са­ма рэ­чы­та­тыў і спе­вы ўтва­ры­лі пра­сто­ру для вя­зь­ма бос­кіх апо­ве­даў і пе­ра­ўва­саб­лен­няў з пер­са­на­жа ў пер­са­наж (Кут тры­маў­ся по­бач, але мя­шац­ца ў падзеі не ры­зы­ка­ваў). Вы­тан­ча­ныя пе­ра­ўва­саб­лен­ні — існая тэ­атра­ль­ная ма­гія — пан­ішчы­лі рэ­шту па­фа­су, які час­ця­ком спа­да­рож­ні­чае эпіч­най лі­та­ра­ту­ры. А спек­такль з уз­рос­та­вай па­знач­кай 12+ асу­джае па­фас на пра­вал...

Так! Ча­ты­ры па­ста­ноў­кі мо­ла­дзе­ва­га фо­ру­му на­ўпрост звяр­та­лі­ся да ма­лод­шых пад­лет­каў. Пры­па­весць «У краі, ад­куль пад­ыма­ецца со­нца» Усма­на Азі­ма па­вод­ле ста­ра­жыт­на­га эпа­су «Алпа­мыш» (Уз­бе­кіс­тан), дзе пад­ле­так за­блы­таў­ся між аб­авяз­кам і жа­дан­нем на­сто­ль­кі, што вы­пра­віў у ахвя­ру ўлас­ную ма­ці. Надзён­на? Ад­нак рэ­жы­сёр Аскар Хал­му­мі­наў на­сто­ль­кі сум­лен­на на­сле­да­ваў тэк­сту, што зга­да­ны па­фас да­вёў да не­па­ра­зу­мен­ня з гле­да­чом-су­час­ні­кам.

Дра­ма з адзна­кай ра­ман­ты­кі «Юнац­тва Муш­фі­кі» Ці­му­ра Зу­ль­фі­ка­ра­ва (Та­джы­кіс­тан), якая бян­тэ­жы­ла пад­лет­ка ко­ль­кі­мі дзя­сят­ка­мі су­пя­рэч­лі­вых пы­тан­няў. Каб хоць на­блі­зіц­ца да ад­ка­заў, ён усвя­дом­ле­на аб­іраў па­між ба­ць­ка­вым ка­ль­янам (за­быц­цём) і ве­рай у сваё асаб­лі­вае пры­зна­чэн­не зра­біц­ца дэр­ві­шам, ахвя­ру­ючы мес­цам пад гра­мад­скім со­нцам (са­цы­яль­ным ста­ту­сам). Але мац­ней­шым за сцэ­ніч­нае пра­чы­тан­не Кур­бан­джа­на Ба­ба­джа­на­ва апы­нуў­ся лі­та­ра­тур­ны пад­му­рак. Ён і вы­зна­чыў по­спех спек­так­ля, над­аўшы яму да­лі­кат­на­га пры­сма­ку ад­ука­цый­нас­ці.

Су­час­ная дра­ма «Смак мё­ду» Шэй­лы Дзі­лэ­ні (Арме­нія) з «дзі­цем без лю­бо­ві й да­бры­ні», дзяў­чы­най-пад­лет­кам Джо. Пра­та­ты­пы пер­са­на­жаў п’есы, па­пу­ляр­най у дру­гой па­ло­ве двац­ца­та­га ста­год­дзя, па-ра­ней­ша­му ад­шу­ка­юцца ў су­сед­нім до­ме. Яго ма­ла­дзей­шыя на­се­ль­ні­кі між­во­лі пра­сту­юць да­ро­гаю ста­рэй­шых, чые слуш­ныя сло­вы не спры­яюць вы­ха­ван­ню. Ма­ці не над­та дбае пра да­чку, да­чка не ўжы­ва­ецца з ма­ці, атрым­лі­вае сваю по­рцыю жыц­цё­вых кух­та­лёў, ця­жар­насць, уцё­кі ка­хан­ка... Каб фі­нал не стра­ціў па­зі­ты­ву, а за­ла — надзеі на леп­шае, рэ­жы­сёр му­сіць па­шчы­ра­ваць. Гор Мар­га­ран і яго­ныя артыс­ты вы­яві­лі ўсё, ча­го ад іх ча­ка­лі, не схі­бі­ла і Мі­ры­ям Ка­зан­чан у ро­лі ма­ла­­дзень­­кай Джо.

Мож­на бы­ло б уз­нёс­ла сцвяр­джаць, што Усход і За­хад мі­ра­люб­на, зыч­лі­ва, за­ці­каў­ле­на сыш­лі­ся на бе­ла­рус­кіх пля­цоў­ках і на­ву­ча­ль­ных вар­шта­тах, але збо­ль­ша­га іх па­ра­зу­мен­ню спры­яла агу­ль­ная тэ­атра­ль­ная шко­ла. Рэ­жы­сё­ры, чый уз­рост, па­вод­ле ўмо­ваў фо­ру­му, не ся­гаў за 35 га­доў, прад­э­ман­стра­ва­лі ўпэў­не­насць і па­зі­тыў­ную амбіт­насць, а ча­сам — за­йздрос­ную пра­фе­сій­насць. Да­свед­ча­нас­ці ба­ль­шы­ні так­са­ма не аспрэ­чыш, а яе жа­дан­не пра­ца­ваць пе­рад­усім сіл­ку­ецца за­пат­ра­ба­ва­нас­цю. Але ўзлу­нан­ню рэ­жы­сёр­скай за­ду­мы і дых­тоў­нас­ці яе ўва­саб­лен­ня не да­дуць ра­ды ні рэ­пер­ту­арныя вы­мо­гі, ні гра­мад­скія па­трэ­бы, ні мод­ная лі­та­ра­ту­ра. Вы­нік на сцэ­не час­ця­ком вы­зна­ча­ецца на­яўнас­цю сва­іх — па­плеч­ні­каў, ад­дан­цаў, ры­зы­кан­таў... І, маг­чы­ма, каш­тоў­насць мін­скіх сус­трэч па­ля­гае якраз у тым, каб ад­но ад­на­му быць сва­імі.

 Жана ЛАШКЕВІЧ