V між­на­род­ны фо­рум тэ­атра­ль­на­га мас­тац­тва «ТЭ­АРТ»

№ 11 (392) 01.11.2015 - 01.01.2005 г

Вяр­шы­ні тэ­атра­ль­ных фэс­таў
«Бе­лая ве­жа» збы­ла па­ры­ван­ні і на­т­хнен­не па­чат­коў­ца, але кі­раў­ні­ка за­ха­ва­ла — ды­рэк­та­ра Брэс­цка­га аб­лас­но­га тэ­атра дра­мы Аляк­сан­дра Ко­за­ка.

Ён за­ўжды вы­бі­раў спек­так­лі на свой густ і ры­зы­ку (амаль кож­ны трэ­ці быў зна­ка­вым), зва­жаў на доў­га­тэр­мі­но­вую пра­цу з гле­да­чом — і да­мог­ся не­звы­чай­на­га вы­ні­ку. Гля­дзе­ль­ні, бо­льш вы­ха­ва­най і пад­рых­та­ва­най за бе­рас­цей­скую, у кра­іне ня­ма. Яна апа­ноў­ва­ла цэн­тра­ль­ную га­рад­скую плош­чу, каб пі­ль­на­ваць жыц­цё вя­лі­ка­га каб­за­ра (спек­такль Львоў­ска­га ду­хоў­на­га тэ­атра «Увас­кра­сен­не» ў па­ста­ноў­цы Ярас­ла­ва Фе­да­ры­шы­на), шча­мі­ла­ся на ма­лую сцэ­ну дзе­ля двух вы­ка­наў­цаў спек­так­ля «Ма­ру­чэ­ла» Тэ­атра «Nikoli» з Кра­ка­ва ў сты­ліс­ты­цы ня­мо­га кі­но і фі­ль­маў Фе­дэ­ры­ка Фе­лі­ні, жу­ры­ла­ся з «Сул­та­нам Бей­бар­сам» (Ка­зах­скі ака­дэ­міч­ны тэ­атр імя Мух­та­ра Аўэ­за­ва) па стра­ча­най ра­дзі­ме і ві­та­ла надзвы­чай­ную ба­явую плас­ты­ку ма­соў­кі...

Спек­такль «Ю» «Не­вя­лі­ка­га дра­ма­тыч­на­га тэ­атра» з Санкт-Пе­цяр­бур­га фес­ты­ва­ль­ныя за­ўсёд­ні­кі вы­лу­чы­лі ад­ным з най­леп­шых.

Мас­тац­кі кі­раў­нік тэ­атра Леў Эрэн­бург (прыз фэс­ту ў 2014 го­дзе «За леп­шую рэ­жы­су­ру») вя­до­мы сва­імі кід­кі­мі па­ста­ноў­ка­мі з за­глыб­лен­нем у псі­ха­ло­гію пер­са­на­жаў, рэ­зкай арыт­мі­яй дзея­ння і моц­ны­мі акор­да­мі фі­на­ль­на­га ўзды­му. Дзея­нне «Ю» Во­ль­гі Му­хі­най ад­бы­ва­ла­ся ў са­вец­кай ка­му­нал­цы, чые ня­прос­тыя па­бы­то­выя ўмо­вы ад­па­вя­да­лі скла­да­на­му ўнут­ра­на­му жыц­цю пер­са­на­жаў: усе яны лю­бяць, але не за­ўжды раз­уме­юць, ка­го ме­на­ві­та. Эма­цый­на-па­чуц­цё­вая вяр­шы­ня спек­так­ля — Жан­чы­на (Хе­ль­га Фі­лі­па­ва); яе пер­шы вы­хад вы­клі­каў гля­дац­кую гід­лі­васць, а фі­на­ль­ны — за­хап­лен­не. Лі­хую ча­сі­ну акру­жэн­ня, па­ло­ну, са­вец­кіх ла­ге­раў ёй асвет­лі­ла ка­хан­не, над­аўшы мо­цы ды ня­злом­нас­ці.

По­спех па­ста­ноў­кі Роў­нен­ска­га му­зыч­на-дра­ма­тыч­на­га тэ­атра «Апош­ні тэр­мін» па­вод­ле Ва­лян­ці­на Рас­пу­ці­на ў рэ­жы­су­ры Ула­дзі­мі­ра Пет­ры­ва (прыз фэс­ту ў 2014 го­дзе «За леп­шы спек­такль ма­лых фор­маў») не змог бы прад­ка­заць ніх­то. Ён су­пра­ва­джаў­ся аўтэн­тыч­ны­мі ўкра­інскі­мі пес­ня­мі і быў па­бу­да­ва­ны як пес­ня, да­ючы шы­ро­кую пра­сто­ру для акцёр­ска­га са­ма­вы­каз­ван­ня па­вод­ле за­ко­наў усход­нес­ла­вян­ска­га псі­ха­ла­гіч­на­га тэ­атра.

Вяр­шы­няй ле­таш­няй «Бе­лай ве­жы» зра­бі­ла­ся «Кні­га Ёва» («Гран-пры» фес­ты­ва­лю) тэ­атра «Meno Fortas» у па­ста­ноў­цы Эймун­та­са Ня­кро­шу­са, дзе за ча­ла­ве­ка зма­га­лі­ся Бог і Д'ябал, пры гэ­тым Бог вы­явіў­ся агрэ­сіў­ным, а Д'ябал — вы­на­ход­лі­вым. На сцэ­не вя­ла рэй скла­да­ная сіс­тэ­ма ме­та­фар: вя­лі­кі крыж укры­ваў ге­роя, вуз­кая бра­ма пра­чы­ня­ла шлях у рай. Кож­нае вы­пра­ба­ван­не ста­ві­ла пе­рад пе­рад Ёвам пра­бле­му вы­ба­ру на экзіс­тэн­цый­ным уз­роў­ні. Ён страч­ваў ба­гац­це, да­бра­быт, рых­та­ваў­ся ахвя­ра­ваць дзе­ць­мі... Дзе па­кла­дзе­на мя­жа ча­ла­ве­ча­му цяр­пен­ню і стой­кас­ці? Артыст Рэ­мі­гі­юс Віл­кай­ціс зра­біў­ся вар­тым па­плеч­ні­кам вя­лі­ка­га Ня­кро­шу­са: яго­нае вы­ка­нан­не за­зна­ла ўплыў тэ­атра аб­сур­ду і ад­на­ча­со­ва яго мож­на бы­ло ад­нес­ці да вы­шэй­шых да­сяг­нен­няў тэ­атра псі­ха­ла­гіч­на­га. Гран­ды­ёзнасць мас­тац­кай ідэі і яе ма­гут­нае ўва­саб­лен­не пры­му­сі­лі схі­ліць га­ла­ву пе­рад лі­тоў­скім тэ­атрам.

Ле­таш­ні «ТЭ­АРТ», дых­тоў­на апра­ца­ва­ны ча­сам, з’явіў­ся най­са­лід­ней­шым між­на­род­ным тэ­атра­ль­ным фо­ру­мам, чые спек­так­лі-ўзо­ры апы­ну­лі­ся ад­но ў між­на­род­най пра­гра­ме. На­цы­яналь­ны сла­вен­скі тэ­атр ве­ль­мі здзі­віў мін­ска­га гле­да­ча ўва­саб­лен­нем аван­гар­дыс­цкай п’есы Ста­ніс­ла­ва Віт­ке­ві­ча «Ша­лёны ла­ка­ма­тыў», гіс­то­ры­яй за­­хо­пу цяг­ні­ка дву­ма кры­мі­на­ль­ны­мі суб’екта­мі з глы­бін­най ба­ра­ць­бой да­бра і зла, жор­сткас­ці і ча­ла­ве­ча­га спа­чу­ван­ня. Вя­лі­кі рэ­за­нанс вы­клі­каў спек­такль Лі­епай­ска­га тэ­атра (Лат­вія) па­вод­ле Ма­ры­ны Кра­пі­ві­най «Ста­ван­гер (Pulp people)» у па­ста­ноў­цы Кан­стан­ці­на Ба­га­мо­ла­ва, вя­до­ма­га «раз­бу­ра­ль­ні­ка кла­січ­на­га тэ­атра» і май­стра эпа­та­жу. Ня­гле­дзя­чы на пан­аван­не не­нар­ма­тыў­най лек­сі­кі, агрэ­сіў­ную дэ­ман­стра­цыю сэк­су­аль­ных сім­ва­лаў, па­вы­ша­ную ўва­гу да ніз­кіх пра­яў люд­скай на­ту­ры, рэ­жы­сёр па­тра­піў ства­рыць аб­агу­ле­ны воб­раз су­час­на­га све­ту, дзе асоба ад­чу­жа­на ад сва­ёй ча­ла­ве­чай сут­нас­ці. Праз агід­нае, якім рэ­жы­сёр час-по­час злоў­жы­ваў, у сцэ­ніч­ным тво­ры ўзнік­ла натуральная пра­га пры­га­жос­ці і люд­скас­ці, па­цвяр­джа­ючы не­абход­насць існа­ван­ня су­час­на­га тэ­атра са звыш­за­да­чай зма­ган­ня за ча­ла­ве­чую год­насць.

Най­ярчэй­шы экс­пе­ры­мент, які мож­на лі­чыць сцэнічнай іна­ва­цы­яй, — спек­такль да­цка­га тэ­атра «Атэль Пра­Фор­ма» па­вод­ле ра­ма­на Ула­дзі­мі­ра На­бо­ка­ва «Смех у цем­ры». У ім пан­а­ваў гук (не му­зы­ка!) — кро­каў, ка­пя­жу, аўта­ма­бі­ль­на­га ру­ха­ві­ка; па­сля ава­рыі кож­ны жэст і кож­ны гук ста­ва­лі асоб­ны­мі мас­тац­кі­мі зна­ка­мі. П’еса (Мо­генс Ру­каў) і ўва­саб­лен­не (ідэя і рэ­жы­су­ра Кір­стэн Дэ­ль­хо­льм) пры­му­сі­лі за­ду­мац­ца аб не­рэ­алі­за­ва­ных маг­чы­мас­цях сцэ­ны, аб не­вы­чэр­пнас­ці тэ­атра як ві­да мас­тац­тва.

Ма­гі­лёў­скі «М.art.кан­такт» вя­до­мы на тэ­атра­ль­най пра­сто­ры СНД як ма­ла­дзёж­ны і экс­пе­ры­мен­та­ль­ны кон­курс. Ся­род най­леп­шых пра­па­ноў дзя­ся­та­га фо­ру­му (2015 год) — га­рэз­лі­вы, іскрыс­ты спек­такль Дра­ма­тыч­на­га тэ­атра імя Аляк­сан­дра Вен­гер­кі (Бе­лас­ток) «Шэк­спір» па п’есе Да­ны Лу­ка­сін­скай, дзе пы­тан­не існа­ван­ня Шэк­спі­ра су­се­дзі­ла­ся з кры­ва­жэр­ны­мі ўспа­мі­на­мі ка­ра­ле­вы Лі­за­ве­ты, па­лі­тыч­ныя інтры­гі — з жыц­цём су­час­на­га тэ­атра і на­ват псеў­да­по­шу­ка­мі «ге­ні­яў рэ­жы­су­ры»... Вы­на­ход­лі­васць рэ­жы­сё­ра Ага­ты Бі­зук, арга­ніч­насць акцё­раў і па-май­стэр­ску ўжы­тыя пры­ёмы тэ­атра пе­ра­жы­ван­ня ўтва­ры­лі глы­бо­кую пра­бле­ма­ты­ку па­ста­ноў­кі, якая зда­ла­ся ажур­най, лёг­кай, вы­тан­ча­най.

У тэ­атры «На Лі­цей­ным» (Санкт-Пе­цяр­бург) інсцэ­ні­за­ва­лі апо­весць Іва­на Бу­ні­на «Мі­це­ва ка­хан­не», што са­мо па са­бе ня­прос­та. Але рэ­жы­сёр Андрэй Сі­дзе­ль­ні­каў пе­ра­ўтва­рыў кла­січ­ную про­зу ў яркую, ды­на­міч­ную дзею з да­клад­ны­мі акцэн­та­мі. Спек­такль за­вяр­шаў­ся тра­гіч­на (і гэ­та вы­клі­ка­ла не­пры­няц­це мно­гіх ма­ла­дых гле­да­чоў), але з пра­фе­сій­на­га пун­кту гле­джан­ня стаў­ся мас­тац­кім да­сяг­нен­нем.

Най­леп­шым быў на­зва­ны спек­такль у рэ­жы­су­ры Вя­час­ла­ва Ча­ба­та­ра «Ад­ной­чы мы ўсе бу­дзем шчас­лі­выя» Тэ­атра­ль­на­га цэн­тра імя Усе­ва­ла­да Ме­ерхо­ль­да (Мас­ква): дзве дзеў­чы­нё­хі, ад якіх со­рак пяць хві­лін не­магчыма ад­вес­ці ва­чэй. Аляк­сан­дра Ку­зен­кі­на — да­лі­кат­ная, жа­ноц­кая — і Анас­та­сія Про­ні­на — рэ­зкая, бес­кам­пра­міс­ная — бліс­ку­ча дэ­ман­стра­ва­лі здольнасці акцёр­скай тран­сфар­ма­цыі і ўза­ема­дзе­яння.

Не­ўза­ба­ве но­выя і най­ноў­шыя спек­так­лі па­вя­дуць рэй на айчын­ных фо­ру­мах і за­ва­ююць сім­па­тыі. Але бу­дзь­ма ўдзяч­ны­мі гэ­тым — за пад­трым­ку і да­ска­на­лен­не на­шых мас­тац­кіх ары­енці­раў.

Вадзім САЛЕЕЎ