Чаму ўнук вядомага беларускага кампазітара Рыгора Пукста, сын выкладчыкаў музыкі ў пэўны момант навучання па класе кларнета ў ліцэі пры кансерваторыі вырашае сысці ў Мінскае мастацкае вучылішча?.. Якім чынам да музыканта акадэмічнай традыцыі прыйшла музыка «сюррэалістычнага гвалту»? Калі музыка становіцца мастацкім сродкам? Выявіць гэтыя і іншыя «выспы сэнсаў у багне рэальнасці» спрабуем разам з паэтам, музыкам і мастаком Сяргеем Пукстам.
Забыць тое цяжка
— Ліцэй — гэта даволі жорсткая музычная ідэя, — распавядае Сяргей пра сваё лёсавызначальнае рашэнне пакінуць ліцэй пры кансерваторыі. — Насамрэч, калі не збіраешся станавіцца музыкантам-салістам, пасля восьмага класа ў падобнай установе рабіць няма чаго, на маю думку. Вырашыў сысці ў Мінскае мастацкае вучылішча проста таму, што стаміўся ад гэтай бясконцай муштры... Сышоў і сышоў. І не памыліўся, бо тыя чатыры гады, якія правёў у вучылішчы, — аб’ектыўна мае самыя шчаслівыя ў жыцці.
Які гэта быў час?
— З 1986 па 1991 год. Часы поўнай анархіі, якая панавала тут. Цалкам дзіўны момант у нашай гісторыі, калі можна было амаль усё. Да ўсяго мне пашчасціла і на сакурснікаў: разам са мной вучыліся Андрэй Дурэйка, Максім Тымінько, Аляксандр Камароў — яны потым з’ехалі за мяжу і здолелі зрабіць там кар’еру. На пару курсаў маладзейшыя Антон Слюнчанка і Віталь Дзегцяроў, вядомая зараз «An Angelico group»... Словам, атачэнне выбітнае. Варта сказаць, што я вучыўся на сумнай дрэваапрацоўцы, а яны — на іншых аддзяленнях, але тады ў студэнтаў была цудоўная магчымасць перасякацца і ўзбагачацца рознымі ўплывамі. Тое вялікая радасць, якой, здаецца, сучасныя навучэнцы пазбаўленыя. Вучылішча разнесена па горадзе — і гэта я лічу вялікай трагедыяй.
Хто з выкладчыкаў найбольш паўплываў на цябе?
— У нас працавала выдатная кагорта маладых мастакоў: да прыкладу, Ігар Цішын, Наталля Залозная, што былі ў мастацкім плане вельмі прасунутыя і, да ўсяго, маглі адстаяць сваіх вучняў на праглядах. Гэта вельмі важна, калі спрабуеш зрабіць штосьці не ў акадэмічнай традыцыі, а цябе папікаюць Санкт-Пецярбургскай акадэміяй, маўляў, вось гэта ўзровень — Часнакоў, Іваноў, а вы... Але, дзякуючы падтрымцы такіх педагогаў, мастакі прабіваліся і далей ужо спакойна «пераплаўлялі» Маціса, Пікаса, Філонава, Малевіча, творчасць якіх тады толькі адкрывалася. І нават здаралася так, што вучні ў гэтай новай інфармацыйнай плыні, якая рынула з усіх бакоў, знаходзілі больш, чым настаўнікі.
Напэўна, больш за ўсё на мяне паўплывалі заняткі Алы Блізнюк. Менавіта праз яе я пачаў сур’ёзна займацца паэзіяй. Але цікава, як увогуле адбываліся заняткі. Мы прыходзім на яе ўрок «кампазіцыя», і Ала Аляксандраўна дае нам заданне, да прыкладу, сачыняць вершы. Трохрадкоўі. Хоку і танку. Наступным разам мы мусім спяваць. Хор — такая форма. І ты разумееш, што ўсё гэта і ёсць кампазіцыя. Што абсалютна ўсё з’яўляецца формай. І гэтая выснова моцна падштурхоўвала да творчасці.
Яшчэ Ала Аляксандраўна казала, што ўсе мы — выключна геніі. А Леанарда да Вінчы — дурань. «Чаму?» — пытаемся. «Хто ж у ХV стагоддзі вынаходзіць парашут!», — адказвае яна. Калі табе ў 14-15 гадоў кажуць такія натхняльныя (няхай трошкі і абсурдныя) рэчы, — горы зварочваюцца!
Забыць тое цяжка. І за гэта я Але Аляксандраўне моцна ўдзячны.
Хачу ўзгадаць ваш сумесны з Максімам Тымінько, Аляксандрам Камаровым і Дзмітрыем Ласём гурт «Кароль пчол», заснаваны менавіта тады...
— Так, але гэта была з’ява не толькі ды нават не столькі музычнага кшталту. Мы рабілі перформансы, акцыі, як тое цяпер называецца, але ўсё гэта — проста некантраляваная прага творчасці. Узнаўляю культавыя падзеі тых часоў: «пераплыццё Ла-Маншу» — калі хлопцы на бочках пераплывалі Свіслач, а я праводзіў іх на кларнеце на адным беразе і сустракаў на іншым. Малявалі партрэт англійскай каралевы на плітах ля кінатэатра «Кастрычнік», хоць гэта ўжо, здаецца, было не ў рамках дзейнасці гурта. Залатыя часы: публіка ўспрымала нашыя выбрыкі цалкам нармальна, з цікаўнасцю. Памятаю, калі малявалі партрэт каралевы, пачаўся дождж і выйшаў дырэктар кінатэатра. «Ну, усё», — падумалі. А ён пытаецца: «Можа, вам дапамога патрэбная?» Што і гаварыць: іншы час, іншая энергія...
Мяркую, тыя гады дазволілі мне іначай асэнсаваць музыку — вылучыць яе мастацкае вымярэнне, не толькі меладычнае, гарманічнае. Момант паўзаў, фактур, розных скрыгатанняў... Калі б я застаўся выхаваны ў выключна акадэмічнай манеры, магчыма, ніколі не зразумеў бы Тома Уэйтса. Музыка ствараецца з чаго заўгодна і можа быць чым заўгодна — вось тая выснова, да якой я прыйшоў праз той шчаслівы час.
Сюррэалістычны гвалт
Чытала ў інтэрв’ю, што на той перыяд для цябе стала архіважна стварыць у музыцы штосьці сваё, ні да чаго не падобнае. Але ці магчыма гэта ў ХХ стагоддзі?
— Так, немагчыма. Але я пра гэта не ведаў. І тое надзвычай важна, таму што веданне часам вельмі перашкаджае. Напрыклад, я не магу слухаць музыку Антона Веберна, Чарльза Айвза, якіх вельмі люблю, бо ўсё, да чаго я цягнуўся, імкнуўся, яны ўжо артыкулявалі, сфармавалі. Але мне не трэба ведаць, што яны, умоўна кажучы, ужо дайшлі да маёй мэты. Ты мусіш прайсці гэты шлях сам.
Пісьменніку не варта ведаць, што ён нікому не патрэбны. Творцу неабходна даваць няпоўную інфармацыю, каб ён узбудзіўся і пачаў пісаць. А раптам яго прарве і ў яго атрымаецца? Калі ты адчуваеш у сабе штосьці і інтуітыўна рухаешся ў патрэбным кірунку, не варта ведаць людзей, блізкіх па творчых задачах, па духу. Гэтае веданне «засмечвае каналы», замаруджвае, спыняе. А спыняцца нельга, бо ніхто не ведае, што выйдзе ў выніку.
Тады ж да цябе і прыйшла думка менавіта ў сваёй музычнай творчасці спалучыць панк і сюррэалізм?
— Складана вызначыць, калі гэта адбылося насамрэч... Сюррэалізм быў, на мой погляд, выключанай з савецкага кантэксту з’явай, яго востра не хапала. Зараз часцей выкарыстоўваюць ягонае палітычнае вымярэнне, але мяне цікавіў бессэнсоўны, на мяжы абсурду складнік сюррэалізму... Тая ж «шырокая метафара» Марынэці. Але я не буду раскрываць усю тэхналогію.
Акрамя таго, у тыя часы я моцна захапляўся Маякоўскім, які менавіта на жывапісе будаваў цэлы шэраг сваіх вершаваных вопытаў. Вялікае ўздзеянне аказалі абсурдысты: той жа Аляксандр Увядзенскі, у яго шмат ідзе хутчэй ад сэрца, чым ад галавы, я лічу яго больш высокім паэтам, чым іншых творцаў яго кола, бліжэйшым да Бога. Усё гэта ў мяне ўтрапёна «варылася». І вось я прыйшоў да мастацкай задачы стварыць вершы і музыку, якія былі б цалкам незалежныя адзін ад аднаго. Сёння я разумею, што гэта проста ўзаемавыключныя рэчы, але тое была ідэя фікс, якую мне хацелася данесці, — каб словы не абкрадалі тэкст, а тэкст не абкрадаў словы. І я пісаў верш, што бездакорна глядзеўся б на паперы, а потым на яго сачыняў музыку, якая мусіла б гэтаксама добра слухацца і ў адрыве ад тэксту. Прызнацца, даволі пакутлівы працэс, але мне ўдалося стварыць некалькі цудоўных песень. Некалькі, ды ўсё ж такі ўдалося (смяецца).
А што датычыцца сюррэалістычнага гвалту...
— Тэрмін, шчыра кажучы, я прыдумаў, каб апісаць адметнасць маёй ідэі. Паняцце складанае, але гвалт для мяне тут — аўтарская воля, якая, тым не менш, можа і не быць зразумелай гледачу, мае ўнутраныя пабудовы ён можа і не адчуць. Але той гвалт — у пэўнай ступені мульцяшны, бессэнсоўны менавіта як гвалт, і сюррэалістычнасць тут падкрэслівае эстэтычны аспект майго выказвання.
Што прывяло цябе да думкі выкарыстоўваць крык у песні?
— На гэты прыём мяне натхніла колькі год таму адна мілая жанчына. Яна спытала мяне пасля канцэрта ў бібліятэцы імя Янкі Купалы, чаму ж я спяваю так інтымна. Маўляў, мне трэба выкарыстоўваць голас паўнавартасна. Яе заўвага і падштурхнула мяне да таго, што ўвогуле ў музыцы неабходна задзейнічаць больш дынамічны дыяпазон. Пасля мастацкага вучылішча я асабліва адчуў сябе свабодным, і самае цікавае — крык надзвычай добра пасябраваў з мікрафонам. Але, вядома, мой прыклад — не адзіны. За гэтым прыёмам цэлая рок-традыцыя нефармальных гуртоў: ад «Fugazi» да «The Jesus Lizard». Я ўспрымаю свой голас у дадзеным выпадку як інструмент, пэўны элемент саўнд-дызайну, калі можна так яго пазначыць. Крык патрэбны мне для кампазіцыйных задач, а як яго трактуюць крытыкі — іншая справа.
Неабходныя выспы
Падаецца, яшчэ адна важная адметнасць музыкі праекта «Сяргей Пукст» (кажу так таму, што зусім нядаўна з’явіўся і «Георгій Дабро») — эмацыйная і сэнсавая інтэнсіўнасць. І тут дарэчы ўзгадаць мастака Фрэнсіса Бэкана, якога, ведаю, ты вельмі любіш. Падсілкоўваешся ягонымі ідэямі?
— Так, ён мне вельмі падабаецца. Магчыма, яго жывапіс праламляецца ў маёй творчасці, але, гаворачы дэтальна, мяне захапляе ў карцінах Бэкана менавіта кантраснасць. Калі ёсць роўныя зафарбаваныя часткі на яго палотнах і раптам — такі «інтэнсіўны клубок», як ён гэта ўмее. Калі існуе нечаканы паварот, інтрыга, вось гэтае цёплае і халоднае... Тое адразу запальвае.
У цэлым хачу сказаць, што калі бачыш дакладна выказаную, выражаную думку, штосьці фармальна істотнае, яно становіцца для цябе пунктам зруху. Ты нібыта намацваеш выспу ў багне рэальнасці, якая дапамагае табе адштурхнуцца і рушыць далей, фармаваць уласную асобу, сваю творчасць. Прынцыпова істотныя рэчы — неабходны імпульс, які дазваляе рабіць, да прыкладу, уласную музыку, мастацтва. І мне падаецца, што чым больш такіх прыкладаў навокал, тым больш плённая глеба для нараджэння чагосьці новага.
Хто гэтыя «выспы» ў тваім выпадку, акрамя Бэкана?
— Вядома, Сяргей Пракоф’еў. Творца настолькі ўцямны, ясны, дакладны па думцы, крыштальны, што ўвесь час у яго вучышся. Хто яшчэ? Шуберт, венгерскі авангардыст Лігеці... Іх нямала, тых, хто мяне прымушае трымацца. Але, паўтаруся, я люблю гэтых майстроў не праз тое, што яны, як прынята казаць, «духоўныя», а таму ясныя, дакладныя мастакі і музыкі; я бачу іх жывую і крыштальную думку.
Музыка сышла
Не стрымаюся спытаць: а што тады стала штуршком для стварэння праекта «Георгій Дабро», які працуе не з высокай культурай, як Сяргей Пукст, а з нізкай — у жанры постшансон?
— Як ёсць моманты, якія ўзбуджаюць ува мне ўсё лепшае, гэтаксама ў рэальнасці ёсць пункты, якія правакуюць на ўсё горшае. Па сутнасці, на стварэнне Георгія мяне падштурхнула татальнае падзенне музычнай культуры. Нават у нефармальнай музыцы я сёння чую поп-матывы — адно сыграныя на электрагітарах. Самы ж вялікі раздражняльнік — гэта шансон, таму мне захацелася «прайсціся» менавіта па ім.
Цяпер песні адразу пішуцца для рэстаранаў. Навокал татальная карпаратыўная культура, якая становіцца нормай. Раней эстрадная песня гэтаксама магла выконвацца ў рэстаранах. Возьмем «Соловьиную рощу» Льва Лешчанкі — яна цалкам пасуе да падобнага кшталту ўстаноў. Але ж першапачаткова кампазіцыя пісалася менавіта для сцэнічнага ўвасаблення. Сёння ўсё цалкам наадварот. Калі чуеш тую ж Алену Ваенгу, адразу разумееш, што гэта — выключна рэстаранная песня, якая чамусьці гучыць у Крамлёўскім палацы. Але асноўная аўдыторыя такіх твораў — людзі, што ядуць і п’юць, балююць. Прыклад Ваенгі далёка не адзіны. Музыка сышла нават не ведаю куды — і такое становішча паўсюль. А Георгій Дабро выкрывае гэтую сітуацыю.
Прызнаюся, «Георгій» выклікае ў мяне асацыяцыі з работамі Сіндзі Шэрман, сусветна вядомым фатографам, якая працавала з масавай свядомасцю. Дакладней з яе праектам «Безыменныя кінакадры», серыяй фатаграфій — «кінакадраў» — з нібыта існуючых фільмаў. На іх мастачка захавала сябе ў розных абліччах, тыповых для кіно, медыя таго часу. Тых кінастужак, вядома, «не існавала ў прыродзе», але наведнікі выставы былі ўпэўненыя, што глядзелі ўсе гэтыя фільмы. Вось так і Георгій Дабро бачыцца мне да болю знаёмым выканаўцам, які спявае тое, што ты ўжо калісьці чуў і, магчыма, нават любіў. Савецкія хіты, дваравыя песні, вось зараз ужо хіп-хоп. Такое суцэльнае настальжы, выяўленае нашым цьмяным музычным падсвядомым. Цікава, да якой менавіта музычнай спадчыны ты звяртаешся?
— Да самай распаўсюджанай, так. Гэта савецкая эстрада, 70-я, 80-я... Зараз з’явіліся і 90-я. У песнях Георгія шмат музычнай інерцыі. Нібыта ты адпусціў душу — такую вельмі непатрабавальную, непрыдзірлівую, — і яна заспявала. І тая інерцыйнасць уласна і высмейваецца. Але, з іншага боку, гэта прадукт выключна чыстай любові, бо ўсё ж такі я вас усіх люблю.
Новы альбом у жанры «рускі рок»
Вярнуся да твайго асноўнага калектыву «Pukstband», які зараз перайменаваны ў «PUPKORN». Георгій Дабро не адцягвае ўсе сілы? Застаецца штосьці на работу ў старым гурце?
— Так, застаецца. Мы акурат рыхтуем новым альбом, ён мусіць выйсці ўжо налета. Ёсць матэрыял, ёсць магчымасць усё дапрацаваць. Вызначаецца і пэўны фартэпіянны альбом, але, магчыма, ён натуральным чынам увойдзе ў музыку «Pukstband».
А перайменаваў я свой гурт, таму што стаміўся ад узнаўлення сябе ў назве. Хочацца пайсці далей, распачаць новы этап.
І чаго чакаць ад новай работы?
— Я вырашыў працаваць у жанры «рускі рок» і «песні для дзяўчат». Шчырыя, душашчыпальныя песні, часта пра суіцыд. Вечныя тэмы, як кажуць (усміхаецца).
Калі падобнае гучыць ад Сяргея Пукста, разумееш, што «песнямі для дзяўчат» не абыдзецца...
— Натуральна, гэта будзе мой варыянт і падобных песень, і рускага року. Як існуе мой варыянт шансону.
Табе ўдаецца працаваць у дзвюх культурах: мадэрн — уласна творчасць Сяргея Пукста, і постмадэрн — Георгій Дабро. Гэта пацвярджае маю думку, што ты не толькі музыкант, але і таленавіты мастак, сродак выразу якога — менавіта музыка...
— Не ведаю, магчыма. Гэта ўсяго толькі тэрміналогія. Я трошкі рэтраград і, нягледзячы на тое, што сёння роля мастака зведзена да ролі простага чалавека, лічу, што аўтар мусіць, а лепш можа... заставацца тайнай. І часам ён не павінны нічога нікому тлумачыць.
Дар'я АМЯЛЬКОВІЧ