Ску­льп­ту­ра ў мет­ро

Мет­ро — аб’ект да­стат­ко­ва кра­са­моў­ны, які «чы­та­ецца» не то­ль­кі з пун­кту гле­джан­ня эстэ­ты­кі, але і ідэ­ало­гіі. Наш мет­ра­па­лі­тэн не мае адзі­на­га архі­тэк­тур­на­га сты­лю, бо ства­раў­ся ў роз­ных дзяр­жа­вах. Да­вай­це па­чнем з пер­шых стан­цый... Што вы­зна­ча­ла аб­ліч­ча мет­ро 1984 го­да? Якія архі­тэк­тур­ныя ары­енці­ры і па­за­мас­тац­кія за­да­чы там ві­да­воч­на ўва­со­бі­лі­ся?

— На пер­шы план вы­йшла ідэ­ала­гіч­ная фун­кцыя, што пра­яві­ла­ся ў вя­лі­кай коль­кас­ці зна­каў са­вец­кай сіс­тэ­мы. Фак­тыч­на ж ні­чо­га не мя­ня­ла­ся з 1934 — го­да ад­крыц­ця мас­коў­ска­га мет­ро — і да 1984-га. Ства­раў­ся не­йкі храм, пэў­ная сак­ра­ль­ная пра­сто­ра. Пра­сто­ра для но­ва­га са­вец­ка­га ча­ла­ве­ка...

Наш мет­ра­па­лі­тэн ішоў за мас­коў­скі­мі ўзо­ра­мі?

— Так, па­куль Са­вец­кі Са­юз быў акту­аль­ным як не­йкая па­ра­дыг­ма. У ма­ну­мен­та­ль­ным мас­тац­тве тады быў рас­­паў­сю­джа­ны так зва­ны бры­гад­ны  пад­­рад, бо ў сац­рэ­аліз­ме зу­сім не важ­ны аўтар з яго ўлас­ным ба­чан­нем све­ту.

А што ці­ка­ва­га ў на­шых пер­шых стан­цы­ях з эстэ­тыч­на­га пун­кту гле­джан­ня?

— Чым да­лей ад цэн­тра, тым ці­ка­вей. Ска­жам, «Усход» — цал­кам не­йтра­ль­ная пра­сто­ра. Та­кая стан­цыя мо­жа быць у Ло­дзі ці ў Мі­ла­не.

І гэ­та доб­ра? Ці па­він­на вы­ра­шэн­не пра­сто­ры мет­ра­па­лі­тэ­на, яго знакі-сім­ва­лы-вы­явы на­мя­каць, у якой кра­іне і для яко­га гра­мад­ства ства­ра­ла­ся гэ­тая архі­тэк­ту­ра?

— Бы­ло б ня­бла­га, каб та­кія зна­кі існа­ва­лі. На­прык­лад, пры­ля­та­еш у Бар­се­ло­ну — і ад­ра­зу ў аэ­ра­пор­це ця­бе сус­тра­кае вя­ліз­ная ма­за­іка Ху­ана Мі­ро, і ў мет­ро ба­чыш тво­ры, якія ро­бяць Бар­се­ло­ну Бар­се­ло­най. Тое ж са­мае мо­жа існа­ваць і ў Мін­ску, ка­лі вы­рас­це не­йкі аўтар ці з’яўвіц­ца гру­па аўта­раў, што па­чнуць пра­ца­ваць па­вод­ле ма­дэр­ніс­цка­га вы­зна­чэн­ня, дзе твор­ца — цэ­лы сус­вет са сва­ім эстэ­тыч­ным ко­дам... Па­куль аўтар не на­ра­джа­ецца, усё ве­ль­мі ана­нім­на і ад­но­ль­ка­ва.

Што мо­жа­це ска­заць пра «Ня­мі­гу»?

— А на «Ня­мі­гу» трап­ляе мас­так-аб­страк­цы­яніст Ле­анід Хо­ба­таў. Там змяш­чаецца дэ­ка­ра­тыў­ны твор, які ад­сы­лае да на­шай гіс­то­рыі і не­пас­рэд­на да Ня­мі­гі. Да та­го ж там пра­цу­юць Ле­анід Ле­він і Юрый Гра­даў, яны ра­бі­лі Ха­тынь, аб’ект да­стат­ко­ва спрэч­ны з пун­кту гле­джан­ня са­цы­яліс­тыч­на­га рэ­аліз­му. «Ня­мі­га» ад­кры­ва­ецца ў 1990 го­дзе, ужо бліз­кі раз­вал СССР. На мой по­гляд, гэ­та пер­шая стан­цыя, якая за­яўляе пра тое, што мы — у Мін­ску. Хоць ёсць яшчэ «Плош­ча Яку­ба Ко­ла­са».

З яе вы­раз­ным са­вец­кім этнаг­ра­фіз­мам...

— Стан­цыя ўпры­го­жа­на дэ­ка­ра­тыў­най пліт­кай з сю­жэ­та­мі, якія пра­слаў­ля­юць леп­шыя тра­ды­цыі сац­рэ­аліз­му і ад­на­ча­со­ва ад­сы­ла­юць да твор­час­ці Яку­ба Ко­ла­са. І сам Ко­лас за­фік­са­ва­ны ў вы­гля­дзе ве­лі­зар­на­га «мон­стра» на ад­на­ймен­най плош­чы.

Дру­гая лі­нія актыў­на бу­ду­ецца ўжо ў но­вай кра­іне, ад­нак якія на­звы — «Пер­ша­май­ская», «Пра­ле­тар­ская», «Парт­ызан­ская»! Ма­ла­акту­аль­ныя пан­яцці, на­паў­няць іх ня­ма чым. Мо­жа, та­му гэ­тыя стан­цыі та­кія без­абліч­ныя?

— Яны пра­ектаваліся ў са­вец­кі пе­ры­яд, а мы з яго ўсё яшчэ вы­хо­дзім. Я згод­ны з фі­ло­са­фам Бен­джа­мі­нам Коў­пам, які на­ве­даў Мінск і за­вяр­шыў свой арты­кул, пры­све­ча­ны да­сле­да­ван­ню га­рад­ской пра­сто­ры, апі­сан­нем ста­туі ра­бо­ча­га. Ра­бо­чы ста­іць на стан­цыі мет­ро «Пра­ле­тар­ская» на тым ба­ку, дзе ня­ма вы­ха­да. Быц­цам бы так і за­ду­ма­на — па­вод­ле но­ва­га кан­цэп­ту­аль­на­га зна­чэн­ня: сац­рэ­алізм на тым ба­ку, дзе ня­ма вы­ха­да!

Стан­цыі гэ­тай лі­ніі сап­раў­ды без­абліч­ныя — «Спар­тыў­ная», «Кун­цаў­шчы­на», «Аўта­за­вод­ская». Па­мя­та­еце, як вы­гля­дае «Аўта­за­вод­ская»? Я — не.

Атрым­лі­ва­ецца, ван­дру­ючы пад зям­лёй, мож­на шмат ча­го да­ве­дац­ца пра гіс­то­рыю Бе­ла­ру­сі...

— Так, пры­нам­сі пра раз­віц­цё яе ма­ну­мен­та­ль­на­га мас­тац­тва...

За­раз бу­ду­ецца трэ­цяя лі­нія, і пе­рад тым, як вы­кла­лі афі­цый­ныя пра­екты, на ад­ным з інтэр­нэт-пар­т­а­лаў ад­быў­ся ці­ка­вы раз­гляд двух ва­ры­янтаў афар­млен­ня стан­цыі мет­ро «Вак­за­ль­ная». Адзін з іх на­ле­жыць ску­льп­та­ру Іва­ну Арці­мо­ві­чу, дру­гі — архі­тэк­та­ру Аляк­сан­дру Якуб­цу. У пер­ша­га — тэ­ма Ша­га­ла і ад­кры­ты ку­пал, ні­бы ў не­ба. Та­кі сім­ва­ліч­ны ўва­ход у Мінск. У дру­го­га — бо­льш фун­кцы­яна­ль­нае вы­ра­шэн­не пра­сто­ры. Вы­нік ака­заў­ся прад­ка­за­ль­ным: мас­так і яго сме­лыя воб­ра­зы не пра­йшлі. Як усё ж твор­цу па­тра­піць у мет­ро? Як у вас атры­ма­ла­ся?

— Я пры­йшоў са сва­імі ідэ­ямі да архі­тэк­та­ра, што пра­екта­ваў стан­цыі, пас­ля — у ды­рэк­цыю па бу­даў­ніц­тве мет­ра­па­лі­тэ­на. Мая пра­па­но­ва на стан­цыі «Ба­ры­саў­скі тракт» вы­клі­ка­ла шок. Гэ­та да­во­лі ма­дэр­ніс­цкая рэч, струк­ту­ры, якія звяз­ва­юцца ў ву­зел. За асно­ву ўзя­ты трос, ме­на­ві­та з яго і ства­ра­ла­ся кам­па­зі­цыя. Пра­ектан­ты за­сум­ня­ва­лі­ся. Дык ча­му ў нас ні­чо­га не ад­бы­ва­ецца? Усе ва ўсім сум­ня­юцца.

Ску­льп­тар Аляк­сандр Про­ха­раў пад­рых­та­ваў аль­тэр­на­тыў­ны ва­ры­янт — і гэ­та не пра­йшло. Урэш­це мас­тац­кі кам­бі­нат зра­біў там не­йкую ча­кан­ку.

Па­сля, ка­лі бу­да­ва­лі «Гру­шаў­ку», мя­не па­клі­каў архі­тэк­тар. Пра­па­на­ва­лі пры­нес­ці тое, што я лі­чу па­трэб­ным па­ста­віць на стан­цыі.

Ваш аб’ект не быў за­пла­на­ва­ны на эта­пе пра­екта­ван­ня?

— І не трэ­ба бы­ло яго пра­екта­ваць. Гэ­та не эле­мент ды­зай­ну, а аўта­ном­ны мас­тац­кі твор. У «Ма­лі­наў­цы» тое ж са­мае.

То-бок у «Ма­лі­наў­цы» стан­цыя пра­екта­ва­ла­ся без ва­шых ка­лон?

— Так, яна маг­ла б існа­ваць і без гэ­тых ка­лон.

І вас гэ­тая сі­ту­ацыя за­да­ва­ль­няе, ка­лі вы інста­лю­еце свой аб’ект? А раптам твор мастацтва парушыць ней­кую архі­тэк­тур­ную за­ду­му? Улас­на ка­жу­чы, ён і па­ві­нен па­ру­шаць, вы­клі­каць зме­ны ў арга­ні­за­цыі пра­с­то­ры.

— Ка­ло­ны, якія я афор­міў, да­зва­ля­юць зра­зу­мець роз­ні­цу па­між той пра­сто­рай, дзе існуе твор, і той, дзе яго ня­ма. На «Гру­шаў­цы» і ў «Ма­лі­наў­цы» ве­ль­мі роз­ніц­ца аўра ка­ля аб’екта і ў яго ад­сут­нас­ці.

Атрым­лі­ва­ецца, для вас мет­ро — ні­бы га­ле­рэя, маг­чы­масць вы­ста­віць пра­цу?

— Так, гэ­та аль­тэр­на­тыў­ная вы­ста­вач­ная пля­цоў­ка. Я не ішоў дэ­ка­ра­ваць мет­ро і ўзгад­няць сваю ра­бо­ту з не­йкі­мі кан­струк­цы­ямі, з ага­ро­джа­мі і пе­ра­крыц­ця­мі, якія спра­екта­ваў «Мінск­мет­рап­ра­ект».

Для вас твор, які змяш­ча­ецца ўнут­ры, мя­няе пра­сто­ру сам па са­бе — як аўта­ном­ны аб’ект?

— На «Гру­шаў­цы» — гэ­та маё аса­біс­тае ад­чу­ван­не, з якім мо­гуць не зга­джац­ца на­вед­ні­кі і ды­рэк­цыя па бу­даў­ніц­тве мет­ра­па­лі­тэ­на, — увесь вес­ты­бюль зроб­ле­ны для та­го, каб экс­па­на­ваць мой твор. Тое ж і ў «Ма­лі­наў­цы». Ка­лі мы за­вяр­шы­лі пра­ект, бы­ло ад­чу­ван­не, што та­кіх ка­лон-аб’ектаў ма­ла. За­кан­чва­ецца гэ­ты пер­пен­ды­ку­ляр, у якім існуе мас­тац­тва, і па­чы­на­ецца мэй­нстрым. Ты ад­ыхо­дзіш ад тво­ра — гэ­та­га пер­пен­ды­ку­ля­ра — і не­шта губ­ля­еш...

Па афармленні станцыі «Ма­лі­наў­ка» маю па­ру пы­тан­няў. Зра­зу­ме­ла, пра­ца на мя­жы кі­чу...

— Ка­неш­не, гэ­та спе­цы­яль­на так зроб­ле­на.

Але тры па­ру­шэн­ні гус­ту, тры змяш­чэн­ні раў­на­ва­гі — тры кі­ча­выя аб’екты: на­клей­кі, ка­ло­ны і над­піс — гэ­та за­над­та. Іншая справа — «Грушаўка», на якой размешчана ма­ну­мен­та­ль­ная ску­льп­ту­ра гру­шы ля цэн­тра­ль­на­га вы­ха­да, дзе ра­ней мог быць брон­за­вы Ле­нін. І я пе­ра­жы­ваю гэ­тыя пе­ры­пе­тыі на­шай гіс­то­рыі з вя­лі­кім уз­ру­шэн­нем: «Гэ­та не Ле­нін!»...

А на «Ма­лі­наў­цы» мя­не спра­бу­юць па­гру­зіць у не­йкую по­стса­цы­яліс­тыч­ную, пра­він­цый­ную рэ­аль­насць.

Лін­гвіс­тыч­на ўсё ве­ль­мі пе­ра­ка­­наль­­на: вёс­ка ў га­ло­вах нашых га­ра­джан — шпа­ле­ры ў кве­тач­ку, плот і дрэ­вы да­во­лі бру­та­ль­най фор­мы, але ка­лі на ця­бе, ні­бы цэг­ла, зваль­ва­юцца глы­бы такой ві­зу­аль­най актыў­нас­ці!

— Ка­лі ў вас уз­ні­кае та­кое ўра­жан­не, то гэ­та не то­ль­кі лін­гвіс­тыч­на пе­ра­ка­на­ль­на, але свед­чыць пра тое, што я цу­доў­на ва­ло­даю ві­зу­аль­най мас­тац­кай мо­вай, як і здо­ль­нас­цю ства­раць кан­цэп­ты, і ма­гу за­даць вам гэ­та пы­тан­не: хто мы ёсць? Мас­тац­тва — не про­ста ўпры­га­жэн­не. Мы не па­він­ны за­бы­ваць пра тое, што ад­бы­ва­ла­ся да нас і хто мы та­кія. Я фар­му­люю пы­тан­не, каб ча­ла­век змог аца­ніць ся­бе з усіх ба­коў, для ка­го­сь­ці гэ­та звык­ла, а для ка­го­сь­ці — не. Не­хта су­пра­ціў­ля­ецца, на­зы­вае кі­чам, а не­хта пры­хо­дзіць у экс­таз­нае за­хап­лен­не, як пер­шыя ві­зі­цё­ры стан­цыі. Ёсць, на­прык­лад, мас­так Се­ра, які раз­рэ­заў Нью-Ёрк сва­ёй «На­хі­ле­най аркай», і ка­му­сь­ці з мяс­цо­вых жы­ха­роў бы­ло не­кам­фор­тна, бо твор пе­ра­шка­джаў, а хто­сь­ці за­хап­ляў­ся пра­сто­рай мас­тац­ка­га аб’екта. Гэ­та ад­на з за­дач мас­тац­тва, і ка­лі яна вы­ра­ша­ецца, як у «Ма­лі­наў­цы», на­прык­лад, то мі­ма яго не про­йдзеш, не за­ўва­жыў­шы.

Усё ж мет­ро — мес­ца падзем­нае, траў­ма­тыч­нае. Хі­ба не за­да­ча мас­та­ка — ства­раць тут зо­ну кам­фор­ту?

— Гэ­та пра­мая за­да­ча архі­тэк­та­раў. Я не архі­тэк­тар і не пра­цую ў пра­ектным інсты­ту­це. Лю­бым мас­тац­кім тво­рам я імкну­ся ста­віць пы­тан­ні, пры­му­шаць пе­ра­жы­ваць роз­ныя эмо­цыі, і, як ба­чу, гэ­та ад­бы­ва­ецца... Іна­чай тое быў бы не мас­тац­кі твор, а про­ста доб­ры ды­зайн.