...І хай усё скрозь дна пра­ва­ліц­ца

«Чай­ка» Пі­ні­гі­на «ста­но­віц­ца на кры­ло» і вы­прос­твае га­нар­лі­вую спі­ну па­сту­по­ва. У дэ­ка­ра­цы­ях лі­тоў­ска­га мас­та­ка Ма­ры­юса Яцоў­скі­са пра­гля­да­ецца ві­да­воч­ны мі­ні­ма­лізм — стэ­ры­ль­ны і ха­лод­ны; тэм­пе­ра­мен­тная му­зы­ка Андрэя Зуб­ры­ча, на­адва­рот, на­гад­вае эма­цый­ную кла­січ­ную шко­лу мі­ну­ла­га ста­год­дзя. Зоя Бе­лах­вос­цік (Арка­дзі­на), Вік­тар Ма­на­еў (Со­рын), Аляк­сандр Пад­абед (Дорн), Ва­лян­ці­на Гар­цу­ева (Ні­на) ігра­юць па­вод­ле кла­січ­на­га ка­но­ну. Не­йкую до­лю ўзбу­джа­нас­ці і псі­ха­дэ­ліч­на­га па­чат­ку спакваля ўно­сіць Аляк­сандр Ка­зе­ла, вы­ка­наў­ца ро­лі Трэп­ле­ва.

Мес­ца­мі на­су­пе­рак рэ­жы­сёр­скай кан­цэп­цыі ўзні­ка­юць не­ча­ка­ныя гэ­гі. Тут во Медзвя­дзен­ка ме­рае кры­лы, што па­кі­ну­ла па­сля ня­ўда­ла­га вы­сту­пу За­рэч­ная — ня­ўжо і ён ма­рыць пра сцэ­ну? Там во Дорн ка­рас­ка­ецца па дра­бі­нах і ло­віць ра­дыё­антэ­най «ва­ро­жыя» га­ла­сы, ні на хві­лі­ну не ад­цяг­ва­ючы­ся ад та­го, што ад­бы­ва­ецца на­во­кал.

Рэ­жы­сёр­ская кан­цэп­цыя пі­ні­гін­скай «Чай­кі» тлу­ма­чыц­ца ў пер­шым акце — пад­час да­чна­га спек­так­ля ў сцэ­не ма­на­ло­гу Ні­ны За­рэч­най, чы­та­ным на фо­не апа­ка­ліп­тыч­най ві­­дэа­ін­ста­ля­цыі, якой са свай­го ноў­тбу­ка, ма­быць, кі­руе Трэп­леў, се­дзя­чы на пад­ло­зе. Трэп­леў, вар­та за­ўва­жыць, лы­сы, але во­чы га­раць. Трэ­ба звык­нуць і асвой­тац­ца.

Вы­яўля­ецца, што да ма­на­ло­гу, які ў Іскан­дэ­ра Са­ка­ева быў перакручаны і пе­ра­тво­ра­ны ў фарс (ка­лі не ў фарш), Мі­ка­лай Пі­ні­гін ста­віц­ца пад­крэс­ле­на су­р’ёз­на і кры­ху сум­на. Ка­лі ў па­пя­рэд­ніх пра­цах дэк­ла­ра­ва­ны рэ­жы­сё­раў пе­сі­мізм не ад­чу­ваў­ся, дык у «Чай­цы» ён пра­сяк­нуў па­вет­ра. Вы­дае, Пі­ні­гін і на­праў­ду ве­рыць, што «ўсе жыц­ці, здзейс­ніў­шы свой сум­ны круг», ра­на ці по­зна згас­нуць. І ве­ра гэ­тая мае до­лю кра­на­ль­нас­ці. Ка­лі ж вы гля­дзі­це на рэ­чы больш апты­міс­тыч­на і спра­вяд­лі­ва лі­чы­це, што блі­жэй­шыя пя­ць­сот га­доў апа­ка­ліп­сіс ма­тух­не Зям­лі не па­гра­жае, вам бу­дзе скла­да­на ўбу­да­вац­ца ў рэ­жы­сёр­скую сіс­тэ­му ка­арды­нат. А што? На­ва­ко­ль­нае ася­род­дзе за­бру­дзі­лі, пар­ні­ко­вы эфект на­блі­зі­лі, мір­ны атам ашчэ­рыў­ся зу­сім не мір­на. Прад­чу­ван­не апа­ка­ліп­сі­су ў «Чай­цы» — стры­жань спек­так­ля. Яно тлу­ма­чыць і не­ка­то­рыя ўсхлі­пы, і ма­то­ры­ку пер­са­на­жаў, пе­ра­бо­ль­ша­ную ў асоб­ных сцэ­нах. А мо галоўны апа­ка­ліп­сіс ужо над­ышоў? Ці гэ­та про­стыя маг­нэ­са­выя бу­ры? А мо апа­ка­ліп­сіс у тым, што ма­ці не жа­дае зра­зу­мець і па­шка­да­ваць сы­на, а сын не­ўза­емна за­ка­ха­ны ў тую, якая за­ка­ха­ла­ся ў інша­га? Та­ды ўжо ўсё ад­но — хай усё скрозь дна пра­ва­ліц­ца, бо з гэ­ты­мі лю­дзь­мі ні­якай ра­ды не да­сі.

Ня­гле­дзя­чы на чор­ную ме­лан­хо­лію, рэ­жы­сёр акуратна вы­ву­джвае з п’е­сы ўвесь на­яўны гу­мар. Як за­ўжды, кра­нае сва­ім за­поз­не­ным ка­хан­нем да док­та­ра Дор­на Па­лі­на Андрэ­еўна (мне да­вя­ло­ся ўба­чыць вы­ка­нан­не Юлі­яны Міх­не­віч). Як каш­тоў­нае зел­ле ня­се сваю мі­зан­тро­пію змроч­ная і ўзла­ва­ная Ма­ша (Вік­то­рыя Чаў­лыт­ка) — насамрэч яна, вя­до­ма, про­ста за­ка­ха­ла­ся ў Трэп­ле­ва, а ён яе не за­ўва­жае. Ці знай­шоў што­сь­ці но­вае ў Тры­го­ры­не артыст Ра­ман Пад­аля­ка? Яго­ны Тры­го­рын у ме­ру інтэ­лі­ген­тны, у ме­ру пры­нцы­по­вы. Да яко­га мы і пры­звы­ча­ілі­ся.

«Чай­ка» — той рэ­дкі спек­такль, які трэ­ба гля­дзець аб­авяз­ко­ва. І на два скла­ды вы­ка­наў­цаў, каб па­ра­ўнаць. Над­та ўжо роз­ныя па сва­іх інды­ві­ду­аль­нас­цях артыс­ты, за­ня­тыя ў ім. Тры­го­ры­ны Ра­ма­на Пад­аля­кі і Па­ўла Хар­лан­чу­ка бу­дуць зу­сім роз­ны­мі. Як і Дор­ны Аляк­сан­дра Пад­абе­да ды Іга­ра Сі­го­ва. Як Па­лі­ны Андрэ­еўны Юлі­яны Міх­не­віч і Але­ны Сі­да­ра­вай.

«Чай­ка» дае на­го­ду для раз­ваг. Па­сля ра­мон­ту, рэ­кан­струк­цыі і рэ­стаў­ра­цыі гэ­ты спек­такль стаў ба­дай пер­шым у шэ­ра­гу са­мых сур’ёзных з рэ­пер­ту­ару. Пер­шым ся­род вя­лі­кіх ансам­бле­вых тво­раў («Пан Та­дэ­вуш», «Дон Жу­ан»), дзе ве­ль­мі шмат за­ле­жыць ад звык­ла­га па­чуц­ця лок­ця. І «Мес­тач­ко­вае ка­ба­рэ», і «Ноч на Ка­ля­ды», і «Ліс­та­пад. Андэр­сен» збо­ль­ша­га за­ду­ма­ны як акцёр­скія ка­ла­жы ці рон­да на за­да­дзе­ную тэ­му ды лёг­ка раз­бі­ра­юцца на склад­ні­кі. «Чай­ка» — іншая. Не пад­хо­піць артыст па­трэб­ную інта­на­цыю, спуд­луе — і ўтво­рыц­ца эма­цый­ная яма, на якую так про­ста лат­ку не па­ста­віш...

Ня­гле­дзя­чы на тое, што гар­ні­ту­ры пер­са­на­жаў вы­тры­ма­ны, як той ка­заў, «у ду­ху», трак­тоў­ку п’есы мож­на зра­зу­мець і гэтак: дзея­нне ад­бы­ва­ецца ў іншас­ве­це. Так бы мо­віць, ужо па­сля Апа­ка­ліп­сі­су. А ўсе ка­пя­лю­шы­кі і фа­ль­бон­кі — хі­ба згад­кі пра мі­ну­лае, пра цу­доў­ныя дні на ле­ціш­чы. Мо­рак і на­слан­нё. Бо на­праў­ду жы­во­га ў гэ­тым спек­так­лі ма­ла. Мне зда­ецца, ані­во­дная праца Пі­ні­гі­на па сту­пе­ні не­га­тыў­най энер­ге­ты­кі не на­блі­жала­ся настолькі да лі­тоў­ска­га тэ­атра: гэ­та Чэ­хаў без свят­ла ў кан­цы ту­нэ­ля. Змроч­ны, без вы­йсця.

Чэ­ха­ва на­зы­ва­юць па­чы­на­ль­ні­кам п’е­сы аб­сур­ду. З гэт­кай вер­сі­яй «Чай­кі» дра­ма­тур­га мож­на на­зваць і па­чы­на­ль­ні­кам по­ста­па­ка­ліп­тыч­най лі­та­ра­ту­ры — зга­да­ем шко­лу «па­ўднё­вай го­ты­кі» раз­ам з Кор­ма­кам Ма­кар­ці, Фла­не­ры О’Ко­на­рам, Тэ­не­сі Уі­ль­ямсам, Тру­ма­нам Ка­по­тэ. У Чэ­ха­ва з імі шмат агу­ль­на­га — і ў тэ­мах, і ў рас­крыц­ці ха­рак­та­раў. Амаль ва ўсіх п’е­сах Уі­ль­ямса і Чэ­ха­ва лю­дзі, якія апы­ну­лі­ся ў ад­ной за­мкнё­най пра­сто­ры, па­чы­на­юць вы­яўляць не леп­шыя якас­ці сва­іх ха­рак­та­раў (спа­чат­ку стам­ля­юцца — а по­тым ад­бы­ва­ецца вы­бух). «Чай­ка» Пі­ні­гі­на ўпі­са­на ў гэ­ты ку­ль­тур­ны кан­тэкст. Яна па­стаў­ле­на для гле­да­ча двац­цаць пер­ша­га ста­год­дзя, які, вя­до­ма, і Ка­по­тэ, і Уі­ль­ямса чы­таў.

Мяр­кую, спек­так­лю не за­шко­дзі­ла б трош­кі ха­осу. І ў гэт­кім Чэ­ха­ве не­як зу­сім ма­ла рус­ка­га. А мо і не па­він­на быць? Ён ідзе на вы­дат­най бе­ла­рус­кай мо­ве — пе­ра­клад Ма­ры­ны Каз­лоў­скай, а ўсе ахво­чыя мо­гуць ска­рыс­тац­ца сін­хро­нным перакладам на англій­скую. Пра­ўда, на прэ­м’ер­ным па­ка­зе ні­вод­на­га за­меж­ні­ка ў слу­хаў­ках я не за­ўва­жыў. Мо­жа быць, яны яшчэ пад­цяг­нуц­ца.

Хо­чац­ца, каб тэ­атр пра­цяг­нуў аб­ра­ную лі­нію. Апа­ка­ліп­сіс? Не­ка­му­ні­ка­бе­ль­насць? На­пра­мі­лы бог. Мы то­ль­кі па­ра­ду­емся. До­сыць нам ка­ба­рэ, шоу, рэ­кан­струк­цый і іншых гу­лі­каў. Вы­ма­га­ем су­р’ёз­ных, хоць і пе­сі­міс­тыч­ных, спек­так­ляў, і хай усё скрозь дна пра­ва­ліц­ца. Урэш­це, рэ­жы­сёр­скі пе­сі­мізм так­са­ма аплач­ва­ецца.

Валянцин ПЕПЯЛЯЕЎ