На раз­ло­мах эпо­хі

Та­ды нам зда­ва­ла­ся, што ма­ла­досць веч­ная... Я па­мя­таю Ва­ло­дзю яшчэ з ле­нін­град­ска­га «ту­ман­на­га юнац­тва», ка­лі ён, аб­ара­ніў­шы ў «Рэ­пін­цы» дып­лом пра ма­ла­дых бу­даў­ні­коў род­на­га Мін­ска, вяр­нуў­ся ў бе­ла­рус­кую ста­лі­цу і па­чаў з на­тхнен­нем рэ­алі­зоў­ваць не­зра­зу­ме­лыя для аб­ыва­це­льс­ка­га по­гля­ду за­дум­кі і пра­екты ў стан­ко­вым і ма­ну­мен­та­ль­ным жы­ва­пі­се. З ары­гі­на­ль­на­га парт­рэ­та Яку­ба Ко­ла­са (у 1952–1953-х мас­так па­спеў па­ма­ля­ваць па­эта з на­ту­ры) па­чаў­ся актыў­ны шлях ма­ла­до­га твор­цы.

Ме­на­ві­та гэ­ты парт­рэт, які да­ўно стаў хрэс­та­ма­тый­ным, ад­кры­ваў вы­ста­ву ў На­цы­яна­ль­ным мас­тац­кім... Я ішоў па му­зей­най га­ле­рэі і ўспа­мі­наў, як прак­тыч­на на ма­іх ва­чах адно за ад­ным з’яўля­лі­ся па­лот­ны Ста­ль­ма­шон­ка. Сва­ёй «экс­тра­ва­ган­тнай» плас­ты­кай і не­звы­чай­нас­цю воб­ра­заў яны бян­тэ­жы­лі не то­ль­кі чле­наў вы­стаў­ка­маў, але і во­пыт­ных пра­фе­сі­яна­лаў. Як мож­на, аб­ура­лі­ся яны, так «пса­ваць воб­раз вя­лі­ка­га пра­ва­ды­ра»? У кар­ці­не га­вор­ка ішла пра на­вед­ван­не Ле­ні­ным і Круп­скай мас­коў­ска­га інтэр­на­та ВХУ­ТЕ­МА­Са 21 лю­та­га 1921 го­да. Мас­так па-дэ­ка­ра­тыў­на­му ярка на­пі­саў гру­пу вя­сё­лых сту­дэн­таў з та­кі­мі ж вя­сё­лы­мі Ле­ні­ным і яго­най жон­кай — без уся­ля­кай па­фас­нас­ці. Ён лік­ві­да­ваў той п’едэс­тал, без яко­га ніх­то з мас­та­коў та­ды не аб­ыхо­дзіў­ся, ка­лі звяр­таў­ся да Ле­ні­ні­яны.

На вы­ста­ве мож­на бы­ло ўба­чыць гэ­тае ды іншыя па­лот­ны та­го і бо­льш по­зня­га ча­су: «Сло­ва пра Бе­ла­русь», «Сла­ву­тас­ці Бе­ла­ру­сі», «На­род­ныя ка­мі­са­ры БССР», парт­рэ­ты Ры­го­ра Шыр­мы, Мак­сі­ма Га­рэц­ка­га, Мак­сі­ма Баг­да­но­ві­ча, Пят­ра Альс­мі­ка, дзе­да Та­ла­ша, якія і сён­ня гля­дзяц­ца су­час­на. Бы­ла прад­стаў­ле­на і час­тка се­рыі парт­рэ­таў маг­нац­ка­га ро­ду ВКЛ — Ра­дзі­ві­лаў. Над тым цык­лам мас­так на­тхнё­на пра­ца­ваў бо­льш за дзе­сяць га­доў. Ста­ль­ма­шо­нак, гэ­ты ня­стрым­ны, энер­гіч­ны ча­ла­век, за­ўсё­ды ў сва­ёй твор­час­ці імкнуў­ся знай­сці не­шта но­вае і ў тэ­ма­ты­цы, і ў воб­раз­на-сты­ліс­тыч­най плас­ты­цы, спа­лу­ча­ючы жы­ва­піс з разь­бой па дрэ­ве, аплі­ка­цы­яй, ка­ла­жам, на­род­ным арна­мен­там, да­баў­ля­ючы тэк­сты на ра­мы кар­цін.

За­ключ­ным акор­дам экс­па­зі­цыі стаў «Аўта­пар­трэт» 1993 го­да. Воб­раз-сім­вал. Воб­раз-рэ­аль­насць. Бег ча­су. Стан ду­шы. Пра­сто­ра веч­нас­ці. Час ад­кры­тых маг­чы­мас­цей. Ахма­таў­скае «Как в про­шед­шем гря­ду­щее зре­ет, так в гря­ду­щем про­шлое тле­ет...» — па­сля­мо­ва да рас­по­ве­ду пра жыц­цё жы­ва­піс­ца. Тут — мас­тац­тва са скла­да­най струк­ту­рай, дзе важ­ную воб­раз­ную ро­лю ад­ыгры­вае і ня­звык­лае дэ­ка­ра­тыў­нае афар­млен­не пад­вой­най драў­ля­най ра­мы з вы­ка­рыс­тан­нем на­ту­ра­ль­ных бя­ро­за­вых ства­лоў...

Дру­гая па­ло­ва вы­стаў­кі бы­ла ка­мер­ная па сваім характары і ўяўляла сабой на­тур­ныя аква­рэ­лі, па­стэ­лі, ма­люн­кі алоў­кам, пя­ром і фла­мас­та­рам, хут­кія за­ры­соў­кі — усё, што ба­чыў мас­так у час ван­дро­вак па Бе­ла­ру­сі і за­меж­ных кра­інах. Сво­еа­саб­лі­вы да­рож­ны вы­яўлен­чы дзён­нік, бо Ста­ль­ма­шо­нак жыў па­вод­ле ла­цін­ска­га афа­рыз­му: «Nulla dies sine linea» (ні дня без лі­ніі).

Ад­ной­чы на пы­тан­не, што ён ду­мае пра бу­ду­чы­ню Бе­ла­ру­сі, Ула­дзі­мір Іва­на­віч ад­ка­заў: «Мы, бе­ла­ру­сы, ру­шы­лі ў вя­лі­кую ды ня­лёг­кую да­ро­гу, каб па­бу­да­ваць не­за­леж­ную дзяр­жа­ву. На кож­ным шля­ху шмат пры­пын­каў і па­ва­ро­таў, бар’ераў ды ўха­баў, і мы па­він­ны іх пе­ра­адо­ль­ваць. Ёсць, ёсць ма­які, што асвят­ля­юць нам да­ро­гу. Яны най­перш у ду­хоў­най пра­сто­ры, вы­праў­ля­юць нас у да­лей­шы шлях, ума­цоў­ва­ючы сі­лы. У бу­ду­чы­ні — да­бро. У бу­ду­чы­ні — на­шы кры­лы. Але трэ­ба ве­даць і лю­біць сваю мі­нуў­шчы­ну, ка­лі яна з’яўля­ецца з пра­жы­тых глы­бінь. Інакш — не­ль­га...»

Хі­ба гэ­тыя муд­рыя сло­вы муд­ра­га мас­та­ка не гу­чаць надзён­на і сён­ня?

Барыс КРЭПАК