Архі­тэк­тур­ны ма­дэр­нізм са­вец­ка­га ча­су

У раз­мо­ве пры­маюць удзел сам Юрый Гра­даў, яго ка­ле­га Валь­мен Ала­даў, су­пра­цоў­ні­цы ка­фед­ры мас­тац­тваў Во­ль­га Ба­жэ­на­ва і Іры­на Ло­бан. Ма­дэ­ра­тар гу­тар­кі — за­гад­чык ка­фед­ры Ігар Ду­хан.

Ігар Ду­хан: Ка­лі ў 1990-я з бо­ку тэ­арэ­ты­каў і кры­ты­каў архі­тэк­ту­ры, мас­тац­тва і ды­зай­ну ішоў імпу­льс, звя­за­ны з рас­крыц­цём аван­гар­дных, андэг­раў­ндных, нон­кан­фар­міс­цкіх тэн­дэн­цый у са­вец­кай ку­ль­ту­ры, то ў апош­нія га­ды кі­ру­нак дос­ле­даў змяш­ча­ецца. Мы не про­ста на­ноў ад­кры­ва­ем спад­чы­ну 1950—1980 га­доў, але су­адно­сім яе з на­шым ча­сам і ба­чым, што гэ­тая спад­чы­на, асаб­лі­ва 1970—1980-х, па­вод­ле свай­го экс­пе­ры­мен­та­ль­на­га на­пру­жан­ня і ўнут­ра­на­га па­сы­лу бліз­кая да ма­дэр­ніс­цка­га фор­маў­тва­рэн­ня. Па сі­ле твор­чай энер­гіі яна пе­ра­ўзы­хо­дзіць тое, што мы ро­бім сён­ня. Та­кое ад­мыс­ло­вае стаў­лен­не да 1970—1980-х уз­нік­ла най­перш у За­ход­няй Еўро­пе, у пуб­лі­ка­цы­ях і экс­па­зі­цы­ях. Эпо­ха па­сля 1968-га бы­ла ўспры­ня­тая як ма­гут­ны імпу­льс су­час­нас­ці, хут­чэй ма­дэр­ніс­цка­га, чым по­стма­дэр­ніс­цка­га ча­су. Важ­на і нам асэн­са­ваць асаб­лі­вы ха­рак­тар іна­ва­цый­най фор­мат­вор­час­ці, якая ад­бы­ва­ла­ся ў рам­ках са­вец­кай ідэ­ала­гіч­на дэ­тэр­мі­на­ва­най ку­ль­тур­най сі­ту­ацыі. І гэ­та тое, што ро­біць вы­ста­ву Юрыя Гра­да­ва ве­ль­мі акту­аль­най... Бы­ло б ці­ка­ва, каб Юрый Мі­хай­ла­віч рас­ка­заў пра тую атмас­фе­ру, у якой ён фар­ма­ваў­ся ў Мас­коў­скім архі­тэк­тур­ным інсты­ту­це, што ў мно­гім за­ха­ваў дух ВХУ­ТЕ­МА­Са.

Юрый Гра­даў: Мне па­шан­ца­ва­ла ву­чыц­ца ў ад­ным з са­мых прэс­тыж­ных ву­заў СССР, ся­род вы­клад­чы­каў бы­лі моц­ныя архі­тэк­та­ры. На­прык­лад, Ба­рыс Ру­ба­нен­ка, аўтар «Ва­рот Мін­ска» на ву­лі­цы Кі­ра­ва, ён так­са­ма ўдзе­ль­ні­чаў у рас­пра­цоў­цы па­ва­енна­га ге­не­ра­ль­на­га пла­на Мін­ска. На нас уплы­ва­ла са­мо ася­род­дзе, у якім мы існа­ва­лі.

Роз­ныя на­стаў­ні­кі ў вы­ні­ку вы­ха­ва­лі ў нас са­ма­стой­насць. Ні­ко­лі ў жыц­ці я не зве­даў па­чуц­ця стра­ху: за­йма­лі­ся го­ра­да­бу­даў­ніц­твам, пра­мыс­ло­вай і сель­скай архі­тэк­ту­рай. Мы з Ва­ль­ме­нам Мі­ка­ла­еві­чам уме­ем ра­біць усё.

Во­ль­га Ба­жэ­на­ва: Юрый Гра­даў ува­хо­дзіць у дзя­сят­ку дой­лі­даў, якія фар­му­юць, вы­яўля­юць на­цы­яна­ль­ную ідэю. Ка­лі чы­та­еш прэ­су, яму пры­све­ча­ную, сус­тра­ка­еш на­ступ­нае, маў­ляў, ма­ла­ды архі­тэк­тар ехаў з Фрун­зэ і вы­пад­ко­ва спы­ніў­ся не ў Кі­еве, а ў Мін­ску. Ад­нак пры­быц­цё Гра­да­ва ў на­шу ста­лі­цу — не вы­пад­ко­васць. Юрый Мі­хай­ла­віч доў­жыў кла­січ­ную тра­ды­цыю, ужо за­па­чат­ка­ва­ную ў Мін­ску яго на­стаў­ні­ка­мі. Вось «Ва­ро­ты Мін­ска», спра­екта­ва­ныя Ру­ба­нен­кам, іншыя пра­екты, зроб­ле­ныя ста­рэй­шым па­ка­лен­нем май­строў. Тут мож­на пра­са­чыць глы­бо­кую пе­ра­емнасць: Юрый Гра­даў ро­дам з кра­ёў, дзе пра­ца­ваў Ды­яні­сій, але са­мае ці­ка­вае, што ў 1950—1970-я ў Мін­ску дзей­ні­ча­лі не­ка­ль­кі архі­тэк­та­раў з тых жа мясц­ін. Мінск доб­ра вы­трым­лі­вае кла­січ­ную тра­ды­цыю, наш пра­спект яе вы­раз­на дэ­ман­струе.

Ігар Ду­хан: Так, фар­ма­ван­не на­ша­га пра­спек­та звя­за­на з Мас­коў­скім архі­тэк­тур­ным інсты­ту­там, яго ма­гіс­тра­ль­ны архі­тэк­тар — Мі­ка­лай Па­рус­ні­каў, вы­пус­кнік гэ­тай уста­но­вы. Я з за­да­ва­ль­нен­нем вяр­ну­ся да сю­жэ­та з на­цы­яна­ль­най ідэ­яй, але ця­пер мне б ха­це­ла­ся за­даць пы­тан­не і Юрыю Гра­да­ву, і Ва­ль­ме­ну Ала­да­ву, які за­кон­чыў Мас­коў­скі архі­тэк­тур­ны інсты­тут на пяць га­доў ра­ней. Гэ­тыя пяць га­доў бы­лі вы­ра­ша­ль­ны­мі для айчын­на­га дой­лід­ства, та­му што са смер­цю Ста­лі­на змя­ні­ла­ся стра­тэ­гія раз­віц­ця: па­сля пыш­на­га ста­лін­ска­га не­акла­сі­цыз­му па­ўстаў аб­ноў­ле­ны ма­дэр­нізм Хруш­чо­ва. Як гэ­тыя пе­ра­ме­ны ад­бі­лі­ся на пад­рых­тоў­цы ў Мас­коў­скім архі­тэк­тур­ным інсты­ту­це?

Ва­ль­мен Ала­даў: Ве­ль­мі за­ка­на­мер­на, што мы па­ча­лі раз­мо­ву з архі­тэк­тур­най шко­лы. Спра­ва ў тым, што мас­коў­ская шко­ла і ў 1950-х га­дах, і ў 1960—1970-я да­ва­ла са­мае га­лоў­нае: пан­яцце пра архі­тэк­ту­ру як пра вя­лі­кае бу­даў­ні­чае мас­тац­тва, за­сна­ва­нае на пэў­ных за­ко­нах, ство­ра­ных за­доў­га да нас. На­ша архі­тэк­ту­ра грун­ту­ецца га­лоў­ным чы­нам на кла­січ­най кам­па­зі­цыі, на ордэр­най сіс­тэ­ме. Ад­ной­чы мы спы­та­лі цу­доў­на­га дой­лі­да Аляк­сея Душ­кі­на, ча­му яго тво­ры зроб­ле­ны не па­вод­ле кла­сі­кі. «Не, — ад­ка­заў той, — я пра­цую ў кла­сі­цы, у мя­не кла­сі­ка ў во­сях». Ча­му ўзні­кае та­кая ці­ка­васць да той архі­тэк­ту­ры, якая, зда­ва­ла­ся б, ад­ышла ад ка­но­наў, але за­ча­роў­вае наш по­гляд? Архі­тэк­ту­ра Юрыя Гра­да­ва па­бу­да­ва­на па­вод­ле кла­січ­ных за­ко­наў. Сён­ня паў­стае шмат но­вых аб’ектаў, дзе пра іх за­бы­лі­ся, дзе пер­шае і га­лоў­нае жа­дан­не архі­тэк­та­ра — зра­біць «не­як не так». Мне зда­ецца, мы вер­нем­ся да той — архі­тэк­та­ніч­най — архі­тэк­ту­ры. Яшчэ па­спе­ем пе­рад­аць ве­ды і пры­нцы­пы ма­ла­дым сту­дэн­там...

Во­ль­га Ба­жэ­на­ва: Ка­лі гля­дзіш на пра­цы Юрыя Гра­да­ва, ад­чу­ва­еш на­ту­ра­ль­ны пе­ра­ход ад бу­дын­ка да аб’екта, да плас­тыч­най ску­льп­ту­ры. Ве­ль­мі доб­ра пра­цуе лю­бая вось — га­ры­зан­та­ль­ная, вер­ты­ка­ль­ная, лю­бая пра­сто­ра — ад­кры­тая і за­кры­тая.

Гіс­та­рыч­на дой­лід­ства Мін­ска бы­ло га­­ры­зан­та­ль­ным, яно ішло за на­ту­раль­­ным рэ­ль­ефам. Па­сля 1968-га ста­лі ўзні­каць вер­ты­ка­лі. 1968 год за­ход­ні куль­­тур­ны ана­лі­тык Леа Стэй­нберг на­зваў стар­там по­стма­дэр­ніз­му. Для архі­тэк­ту­ры са­цы­яліс­тыч­ных кра­ін і Са­вец­ка­га Са­юза гэ­та азна­ча­ла пры­клад­на тую ж сва­бо­ду плас­тыч­ных і сты­ліс­тыч­ных ра­шэн­няў, як у За­ход­няй Еўро­пе і Аме­ры­цы. Па­шы­рыў­ся спектр тра­ды­цый, да якіх апас­род­ка­ва­на звяр­та­лі­ся дой­лі­ды ў пра­екта­ван­ні жы­лых і гра­мад­скіх бу­дын­каў.

Пры гэ­тым за­ста­ва­лі­ся важ­ны­мі ўсе за­да­чы Афін­скай хар­тыі 1932 го­да, што за­клі­ка­ла да ансам­бле­ва­га бу­даў­ніц­тва га­ра­доў, якія па­він­ны бы­лі быць у ад­­ноль­ка­вай ме­ры і дэ­мак­ра­тыч­ны­мі, і рэ­прэ­зен­та­тыў­ны­мі. Індус­тры­ялі­за­цыя, стан­дар­ты­за­цыя бу­даў­ніц­тва су­пра­ва­джа­лі­ся ў Мін­ску ўзвя­дзен­нем моц­ных па сва­ёй кан­струк­тыў­нас­ці пра­сто­ра­вых ком­плек­саў Па­рка­вай ма­гіс­тра­лі (пра­спект Пе­ра­мож­цаў), Ле­нін­ска­га пра­спек­та ў ра­ёне ву­лі­цы Фі­лі­мо­на­ва (ця­пер пра­спект Не­за­леж­нас­ці).

Ігар Ду­хан: Ха­цеў бы вяр­нуц­ца да пы­тан­ня пра на­цы­яна­ль­ную і рэ­гі­яна­ль­ную архі­тэк­ту­ру. Для Юрыя Гра­да­ва і Ва­ль­ме­на Ала­да­ва ста­яла за­да­ча не толь­­кі асэн­са­ваць па­пя­рэд­нюю ку­ль­тур­ную тра­ды­цыю і мясц­овы лан­дшафт, але й зра­зу­мець, якое тут со­нца, то-бок — пад­крэс­ліць якас­ці мес­ца і зра­біць крок па ства­рэн­ні Мін­ска. У ста­лі­цы на той час існа­ваў гіс­та­рыч­ны цэнтр, за­сна­ва­ны па­вод­ле пры­нцы­паў го­ра­да­бу­даў­ніц­тва ХVІ ста­год­дзя. І ўсе архі­тэк­та­ры, у тым лі­ку тыя, што пры­бы­лі ў Мінск у 1944-м дзе­ля рэ­кан­струк­цыі, раз­уме­лі знач­насць на­ша­га не­вя­лі­ка­га цэн­тра. Гэ­та ёсць у іх за­пі­сах і спра­ва-
з­да­чах. Да­лей — бы­ла се­рыя вя­лі­кіх го­ра­да­фар­му­ючых аб’ектаў Лан­гбар­да. Гэ­ты архі­тэк­тар не­ка­ль­кі­мі ма­гут­ны­мі ма­са­мі сфар­ма­ваў да­ва­енны сі­лу­эт Мін­ска. (Не­здар­ма Лан­гбард па­ўта­раў: «Бе­ла­рус­кая архі­тэк­ту­ра па­чы­на­ецца з мя­не». Да­во­лі ма­дэр­ніс­цкае сцвер­джан­не.) І на­ступ­ны этап раз­віц­ця Мін­ска: па­ва­енная пра­ца вя­лі­кай гру­пы ленінградскіх, мас­коў­скіх і мясц­овых архі­тэк­та­раў, дзе мас­коў­скія за­да­ва­лі тон, да­мі­на­ваў Мі­ка­лай Па­рус­ні­каў са сва­ёй кан­цэп­цы­яй. Вось тры архі­тэк­тур­ныя лан­дшаф­ты, у якія па­він­ны бы­лі ўвай­сці і Юрый Гра­даў, і Ва­ль­мен Ала­даў. Мне зда­ецца, што пе­ра­лі­ча­ная па­сля­доў­насць воб­ра­заў мае не­пас­рэд­ныя ад­но­сі­ны да фар­ма­ван­ня на­цы­яна­ль­най архі­тэк­ту­ры, на­цы­яналь­­на­га воб­ра­за мес­ца.

Во­ль­га Ба­жэ­на­ва: Важ­ны акцэнт у края­ві­дзе Мін­ска — плош­ча Яку­ба Ко­ла­са, спра­екта­ва­ная Юры­ем Гра­да­вым. Мне бы­ло ці­ка­ва чы­таць яго раз­ва­гі пра зме­ны лан­дшаф­ту, які там сап­раў­ды ве­ль­мі моц­на пе­ра­йнач­ваў­ся, што та­ды бы­ло надзвы­чай сме­ла. Юрый Мі­хай­ла­віч па­ру­шыў ра­ней­шы рэ­ль­еф, пад­няў час­тку плош­чы, дзе сён­ня ста­іць по­мнік Яку­бу Ко­ла­су, вы­дзе­ліў зя­лё­ную зо­ну, па­са­дзіў бя­роз­кі, елкі. Ця­пер гэ­та ўспры­ма­ецца як ка­ва­лак жы­вой пры­ро­ды Бе­ла­ру­сі.

Юрый Гра­даў мае істот­ную якасць: умее слу­хаць інша­га. І іншым для яго, архі­тэк­та­ра, з’яў­ля­ецца пры­ро­да як най­вя­лік­шая асно­ва на­цы­яна­ль­най ку­ль­ту­ры. Гра­даў ашчад­на ста­віц­ца да та­го, што зра­бі­лі і ро­бяць яго ка­ле­гі. Ску­льп­тар Азгур ства­рыў вя­ліз­ны ма­ну­мент, які, зда­ецца, цяж­ка бы­ло б не­ку­ды ўпі­саць, але ён «сеў» на за­пра­екта­ва­най Гра­да­вым плош­чы — по­бач з тон­кай бя­роз­кай, по­бач з ва­дой. Плош­ча вы­дат­на ўпі­са­ла­ся ў ма­гіс­тра­лі Мін­ска. У гэ­тым умен­ні чуць пры­ро­ду, а ство­ра­нае ра­ней ад­чу­ваць як гіс­то­рыю, і ёсць пра­ява на­цы­яна­ль­на­га. Рэ­ль­еф зям­лі — гэ­та тыя фор­мы і межы, якія да­зва­ля­юць вы­явіць пры­га­жосць пры­ро­ды, а архі­тэк­тар спры­яе за­ма­ца­ван­ню гэ­тых рыт­маў, тым са­мым пад­крэс­лі­вае асаб­лі­вас­ці на­шай ку­ль­тур­най пра­сто­ры. Ка­лі мы ка­жам пра на­цы­яна­ль­нае, ма­ем на ўва­зе не арна­мент, а тое, што вы­яўляе су­вязь твор­цы з зям­лёй. «Гле­ба­вы» пад­ыход ува­со­біў­ся ў мно­гіх па­ка­лен­нях еўра­пей­скіх май­строў. Гле­ба, якая да­зва­ляе звя­заць Мінск з пес­няй, з вёс­кай, дзе ты вы­рас, дзе жы­ла ба­бу­ля...

Ігар Ду­хан: Архі­тэк­ту­ра — тое вя­лі­кае мас­тац­тва, якое ро­біць гле­бу і зям­лю ад­кры­тымі, вы­яўле­нымі. Яна пад­крэс­лі­вае рэ­гі­яна­ль­ныя асаб­лі­вас­ці свят­ла праз свят­ла­це­не­вую пра­сто­ру, праз ко­лер. Вы вы­най­шлі но­выя воб­раз­на-плас­тыч­ныя га­ры­зон­ты бе­ла­рус­ка­га дой­лід­ства. Ка­лі вы ўпер­шы­ню ўба­чы­лі Мінск, як ад­нес­лі­ся да го­ра­да і як вы ста­ві­це­ся да яго ця­пер?

Юрый Гра­даў: Я ехаў не ў Мінск, а да вя­лі­кай ва­ды. У мя­не бы­ло жа­дан­не вый­сці на шы­ро­кі пра­стор, ту­ды, дзе ёсць ра­ка. Бо я на­ра­дзіў­ся ў рэ­гі­ёне, дзе шмат ва­ды. Пер­шае ўра­жан­не — пра­спект, цэнтр го­ра­да. Бы­ло ві­да­воч­на, што ён ад­быў­ся, аўра пра­спек­та су­маш­таб­ная пра­сто­ры. Успры­няў яго як эта­лон вы­со­ка­га мас­тац­тва.

У архі­тэк­ту­ры лан­цу­жок ча­су не­раз­рыў­ны, мы зной­дзем су­пер­су­час­ныя ра­шэн­ні і ў ста­ра­жыт­нас­ці. Ка­лі фар­ма­ваў сваю вы­ста­ву, шу­каў, што ў мя­не га­лоў­нае, якое ўсё аб’ядноў­вае. Я не ба­чу мя­жы па­між роз­ны­мі ма­імі пе­ры­яда­мі, бо са­мае істотнае для архі­тэк­та­ра — каб яго аб’екты вы­трым­лі­ва­лі вы­пра­ба­ван­не ча­сам. І яшчэ ад­на рэч, што лу­чыць мае пра­цы, — па­ва­га да пры­ро­ды, да ланд­шаф­ту, да ася­род­дзя, у якім пра­цу­еш. Важ­на ўвай­сці з пры­ро­дай ва ўза­ема­да­чы­нен­не. Не пад­на­ча­ліць яе, а зра­біць га­лоў­ным ге­ро­ем. Та­му, на­прык­лад, пом­нік Янку Ку­па­ле зня­ты з па­ста­мен­ту. Да­рэ­чы, то­ль­кі та­ды на­ро­дзіц­ца твор ма­ну­мен­та­ль­най ску­льп­ту­ры, ка­лі ў яго за­ду­ме ўдзе­ль­ні­чае архі­тэк­тар.

Вось уні­ка­ль­ная ску­льп­тур­на-плас­тыч­ная кам­па­зі­цыя «Астра­ном» на плош­чы Зо­рак у цэн­тры Ма­гі­лё­ва. Ску­льп­тар Ула­дзі­мір Жба­наў спа­чат­ку не ўспры­няў ідэю Трон­на­га за­ла, а пры­бя­ры­це за­раз тое, што на­во­кал: губ­ля­ецца пра­сто­ра, ансамбль раз­бу­ра­ецца.

Ігар Ду­хан: Ха­тын­скі ансамбль сён­ня ўспры­ма­ецца як цал­кам аван­гар­дны твор. Вос­тра вы­стрэ­ль­вае воб­раз, ад­ра­зу схоп­лі­вае ця­бе. Інтэн­сіў­ны на­строй, асаб­лі­вае гус­тое па­вет­ра.

Юрый Гра­даў: Мы ўзя­лі за асно­ву гіс­та­рыч­ную пра­ўду. Кож­ны эле­мент там на сва­ім мес­цы, кож­ны мае воб­раз­ны па­ча­так. Рух­ну­лая стра­ха хля­ва пе­ра­тва­ры­ла­ся ў воб­раз на­шэс­ця. Гэ­та стра­ха на­ша­га агу­ль­на­га до­ма. Мес­ца па­ха­ван­ня — воб­раз па­мя­ці. Пер­шы зруб но­вай ха­ты: ад­бы­ла­ся тра­ге­дыя, але рэ­спуб­лі­ка пра­цяг­вае жыць. По­мнік ба­ць­кі з сы­нам — воб­раз па­кут.

Маё сён­няш­няе пра­чы­тан­не «Ха­ты­ні»: сім­ва­ліч­ны храм, дзе ку­пал — не­ба, сце­ны — лес, які ака­ляе ха­тын­скую па­ля­ну, лан­дшафт па­ўта­рае ў мі­ні­яцю­ры пры­ро­ду Бе­ла­ру­сі. Зва­ні­ца — 26 зва­ноў на ха­тын­скім по­лі. Іка­нас­тас — тры бя­роз­кі. Бы­лі пра­па­но­вы па­ста­віць тут кап­ліч­ку, каб прад­стаў­ні­кі ўсіх кан­фе­сій маг­лі ад­даць да­ні­ну за­гі­ну­лым, але я лі­чу гэ­та ня­пра­ві­ль­ным. Там ня­ма не­йкай ад­ной кроп­кі для ўскла­дан­ня кве­так, кож­ны мо­жа пры­йсці па­кла­ніц­ца ў лю­бое мес­ца.

У ха­тын­скім ме­ма­ры­яль­ным ансам­блі па­ру­ша­ны звы­чай­ны сцэ­нар. Мо­жа, та­му ён сён­ня гля­дзіц­ца су­час­ным: мы ад­кры­ва­ем по­мнік у ку­ль­мі­на­цый­най кроп­цы — у мес­цы тра­ге­дыі. Бы­лі раз­мо­вы, што не­ль­га праз ку­ль­мі­на­цыю два разы пра­вес­ці, што мы па­чы­на­ем і вяр­та­емся да гэ­тай кроп­кі на­пя­тас­ці...

Ігар Ду­хан: Ха­тынь як храм... Гэ­та разу­мен­не хра­ма на эта­пе фар­ма­ван­ня ві­зан­тый­скай архі­тэк­ту­ры, свет як храм, храм як свет. З тых аб’ектаў, якія Юрый Гра­даў ра­біў у рам­ках ме­ма­ры­яль­най тэ­мы, па­вод­ле экс­прэ­сіў­ных якас­цяў мне най­бо­льш ці­ка­вы ком­плекс «Ка­цю­ша». Гэ­та ме­тад пра­цы су­час­на­га мас­тац­тва, ка­лі ма­шы­на, зброя ста­віц­ца на па­ста­мент — як рэ­плі­кі рэ­аль­ных аб’ектаў.

Юрый Гра­даў: Ста­яла за­да­ча ўве­ка­ве­чыць пер­шы залп «Ка­цю­шы». Трэ­ба бы­ло зра­біць по­мнік хут­ка і з вы­ка­рыс­тан­нем про­стых ма­тэ­ры­ялаў. Мы за­ка­ва­лі ма­шы­ну ў ме­тал, ко­лы і шкло за­кры­лі і па­фар­ба­ва­лі ў бе­лы ко­лер. Ма­шы­на пе­ра­тва­ры­ла­ся ў твор. Знай­шлі воб­раз ба­та­рэі — вы­ка­рыс­та­лі бе­тон­ныя апо­ры. Ця­пер жа, на жаль, усё пе­ра­фар­ба­ва­лі ў зя­лё­ны ко­лер.

Іры­на Ло­бан: У Юрыя Мі­хай­ла­ві­ча шмат аб’ектаў, сап­са­ва­ных чу­жы­мі «ўдак­лад­нен­ня­мі». Цэ­лас­ная за­ду­ма аказ­ва­ецца раз­бу­ра­най, твор пра­чыт­ва­ецца зу­сім па-інша­му…

Юрый Гра­даў: Так, вы­ста­вач­ны па­ві­ль­ён — бы­лы па­ві­ль­ён ВДНГ. З’яві­ла­ся ідэя зра­біць яго на тры мет­ры ні­жэй і вы­вес­ці трох­мет­ро­выя фер­мы на стра­ху. Гэ­та бы­ла не­звы­чай­ная ідэя, бо на­ват Цэнтр Па­мпі­ду, дзе ка­му­ні­ка­цыі вы­ве­дзе­ны вон­кі, з’явіў­ся па­зней. Але Ула­дзі­мір Ка­роль ска­заў, што ніх­то ні­дзе фер­мы не па­каз­вае, іх ха­ва­юць. Вось і сха­ва­лі.

З «Ня­мі­гай» — свая гіс­то­рыя. Стан­цыі маг­ло не быць, бо тра­пі­лі на рас­коп. Ра-
зам з «Мет­рап­ра­ектам» знай­шлі ра­шэн­не: зра­бі­лі два ўзроў­ні. Не­йкія ўсклад­ня­ючыя аб­ста­ві­ны да­па­ма­га­юць знай­сці ары­гі­на­ль­ныя ра­шэн­ні.

Ігар Ду­хан: Дзя­ку­ючы пра­цы вя­лі­кай ко­ль­кас­ці яркіх май­строў архі­тэк­ту­ра Бе­ла­ру­сі ў 1970—1980-я бы­ла ве­ль­мі вы­раз­най. Існа­ва­ла раз­умен­не та­го, што дой­лід­ства — вы­со­кае мас­тац­тва. І гэ­та тая якасць, якая сён­ня імклі­ва зні­кае і з пра­фе­сій­на­га асэн­са­ван­ня, і з гра­мад­ска­га.

Стан­цыі мет­ро, зроб­ле­ныя Юры­ем Мі­хай­ла­ві­чам у су­аўтар­стве, вы­гля­да­юць ве­ль­мі ярка на фо­не са­вец­кай архі­тэк­ту­ры мет­ра­па­лі­тэ­на 1980—1990-х га­доў. «Ня­мі­га» надзвычай ці­ка­вая ў пла­не но­вай на­цы­яна­ль­най тра­ды­цыі: ад­бы­ва­ла­ся ства­рэн­не тон­ка­га воб­ра­за гіс­та­рыч­на­га Мін­ска.

Во­ль­га Ба­жэ­на­ва: У ча­сы, ка­лі Юрый Гра­даў ства­раў свае зна­ка­мі­тыя аб’екты, архі­тэк­тар быў рэ­жы­сё­рам, сцэ­ног­ра­фам і акцё­рам ад­на­ча­со­ва. Яму ад­во­дзі­ла­ся пэў­ная пра­сто­ра, якую ён за­хоў­ваў, вы­яўляў. Су­час­ны дой­лід аб­ме­жа­ва­ны не­йкай кроп­кай. Час Юрыя Гра­да­ва быў шчас­лі­вым: май­стар мог рас­па­ра­джац­ца пра­сто­рай як дэ­мі­ург. У Ха­ты­ні пра­сто­ра вы­яўле­на не­звы­чай­на, на мя­не найбольш уздзей­ні­чаюць кар­ка­сы па­кі­ну­тых да­моў. Пра­ца з пус­та­той — вы­шэй­шы пі­ла­таж. Як мож­на арга­ні­за­ваць пус­тэ­чу так, каб яна пра­маў­ля­ла, пры­чым пра­маў­ля­ла на­сто­ль­кі глы­бо­ка, што ста­ла сім­ва­лам Бе­ла­ру­сі як парт­ызан­скай кра­іны? Мне ў не­йкай сту­пе­ні не так важ­ная се­лі­ха­наў­ская скульп­ту­ра. Я там і так шмат раз­умею для ся­бе надзвы­чай важ­на­га. Раз­умею краі­ну, якая зма­га­ецца і пе­ра­ма­гае, якая змаг­ла вы­ста­яць. Пра­ца з ка­рун­ка­мі архі­тэк­ту­ры ўраж­вае. 
Усюды. Пра­маў­ляе аб’ём і тое, што па­між. Юрый Гра­даў прад­стаў­ляе кла­січ­ную тра­ды­цыю ў сва­ім імкнен­ні да ансам­бле­вас­ці, воб­раз­нас­ці, плас­тыч­нас­ці. У 1960-я ад­быў­ся вы­бух ці­ка­вас­ці да іко­ны — зна­ка­ва­га мас­тац­тва, якое ўме­ла пра­маў­ляць пус­та­той, це­нем, уме­ла вы­бу­доў­ваць кам­па­зі­цыі так, што мож­на бы­ло да­цяг­нуц­ца да не­ба. Ця­пер гэ­та вы­гля­дае ве­ль­мі су­час­на. Архі­тэк­ту­ра — знак, і ў твор­час­ці Юрыя Гра­да­ва ме­на­ві­та гэ­та дае ёй пра­ва не то­ль­кі фун­кцы­яна­ваць, але ад­ухаў­ляць і ўпры­гож­ваць Мінск, шы­рэй — на­шу зям­лю.

Ігар Ду­хан: Ка­лі мы га­во­рым пра іко­ну, то раз­ва­жа­ем пра рэ­чы­ва асаб­лі­ва­га ро­ду, якое блі­жэй за ўсё да пла­то­наў­ска­га пан­яцця «хо­ры». Юрый Гра­даў у архі­тэк­ту­ры ства­рае ікон­ную пра­сто­ру.

Час пад­агу­ль­ніць... Мы ўсе пра­йшлі праз эпо­хі по­стма­дэр­ніз­му і по­стпос­тма­дэр­ніз­му. Мы ўсе бы­лі ў гэ­тым пе­ры­ядзе ве­ль­мі ўзбу­джа­ны­мі. Нам зда­ва­ла­ся важ­ным і ці­ка­вым тое, што раз­бу­ра­ла дыс­курс та­та­ль­нас­ці, пэў­ныя стэ­рэ­аты­пы, у тым лі­ку ў архі­тэк­ту­ры. Мно­гія з нас у эпо­ху по­стма­дэр­ніз­му бы­лі за­ча­ра­ва­ны сво­еа­саб­лі­вай фраг­мен­тар­нас­цю, пры­ват­ным, якое пе­ра­ва­жа­ла гла­ба­ль­нае. Мы па­мя­та­ем, як кры­ты­ка­ваў­ся ансамбль як ка­тэ­го­рыя і стра­тэ­гія мас­тац­тва архі­тэк­ту­ры. Не­ка­то­рыя са­мыя ва­го­мыя аспек­ты дой­лід­ства за­ста­юцца істот­ны­мі. Архі­тэк­ту­ра пе­ра­во­дзіць нас з сі­ту­ацыі фраг­мен­тар­нас­ці і па­ўся­дзён­нас­ці ў цал­кам іншы слой быц­ця. Яшчэ адзін чын­нік зда­ецца мне важ­кім: дой­лід ва­ло­дае ўні­ка­ль­най здо­ль­нас­цю да сін­тэ­зу, ядна­ючы ў сва­ім твор­чым акце стыль жыц­ця, пра­сто­ру, ідэ­ало­гію. Ён міс­тыч­ным чы­нам усё пе­ра­плаў­ляе і ў вы­ні­ку вы­дае ка­рот­кі, сціс­ну­ты, зна­ка­вы, кам­пак­тны арт-аб’ект. Не ве­даю, ці здо­ль­ны на гэ­та не­хта, акра­мя мас­та­ка. Вы­ста­ва тво­раў Юрыя Гра­да­ва па­каз­вае: архі­тэк­ту­ра — адзін з важ­ней­шых склад­ні­каў, што ро­бяць на­шае жыц­цё асэн­са­ва­ным, іншым. Нам трэ­ба зра­зу­мець, як у су­час­ных фор­мах гэ­тае мас­тац­тва мо­жа — ужы­ву тут не­тры­ві­яль­нае сло­ва — ад­ра­дзіц­ца.