Бер­лін­скі раз­мах і мін­скія ма­ры

№ 2 (383) 01.02.2015 - 28.02.2015 г

Алесь Ро­дзін пра та­та­ль­насць арт-пра­цэ­су
Сце­ны і пад­ло­га май­стэр­ні Але­ся Ро­дзі­на — ні­бы пра­цяг яго па­лот­наў: рэ­чы і ўра­жан­ні зні­тоў­ва­юцца тут у аб­ры­віс­ты апо­вед. Лі­та­ра­ль­на ба­чыш: каб зра­зу­мець твор­цу, трэ­ба на­ве­даць яго пра­цоў­нае мес­ца. Зрэш­ты, яно ў мас­та­ка не ад­но, дый го­рад у яго — не адзін: свет і ван­дроў­кі ўтва­ра­юць су­цэ­ль­ныя пра­сто­ры яго кар­цін, акцый і — як высвет­лі­ла­ся — на­ват фа­таг­ра­фій...

Як ва­шая жыц­цё­вая бі­ягра­фія су­па­дае з твор­чай? Што зму­шае вас пе­ра­мяш­чац­ца па роз­ных кра­інах?

— Я скон­чыў наш Тэ­атра­ль­на-мас­тац­кі інсты­тут у 1972 го­дзе. Час — са­вец­кі, мас­тац­тва — ідэ­ала­гі­за­ва­нае, інфар­ма­цыі пра раз­віц­цё сус­вет­на­га арт-пра­цэ­су бы­ло ня­шмат, а нас ці­ка­ві­ла, што ад­бы­ва­ла­ся на За­ха­дзе. Адзі­ная да­ступ­ная кры­ні­ца — андэг­раў­ндная ку­ль­ту­ра Мас­квы і Пі­це­ра. Тэ­атр на Та­ган­цы, Ман­дэ­льш­там, Сал­жа­ні­цын, яко­га мы чы­та­лі ў ру­ка­пі­се... Му­зы­ка. У вы­ні­ку мя­не ад­ной­чы за не­йкі не­фар­мат­ны твор ледзь не ад­лі­чы­лі з інсты­ту­та...

Яшчэ пад­час ву­чо­бы ў нас скла­ла­ся свая су­пол­ка — Алесь Ма­рач­кін, Вік­тар Мар­ка­вец, Аляк­сандр Грын­берг і я. Май­стэр­ню ме­лі ў пад­ва­ле, у бам­бас­хо­віш­чы, ад­ной­чы яе на­ват за­та­пі­ла. Сваю пер­шую андэг­раў­ндную вы­ста­ву мы зла­дзі­лі ў Жо­дзі­на, у цэ­ху, які не пра­ца­ваў. Я па­ка­заў там свае ра­бо­ты, у тым лі­ку «Ме­га­по­ліс», жы­ва­піс на анты­мі­лі­та­рыс­тыч­ныя тэ­мы. Сты­ліс­тыч­на гэ­та бы­ло да­лё­ка ад та­го, ча­му нас ву­чы­лі. Кры­ху па­зней, на­пры­кан­цы 1970-х, па­чаў вы­стаў­ляц­ца мой сяб­ра Ва­ле­рый Мар­тын­чык са сва­ім ко­лам, па­ўста­лі су­пол­кі, та­кія як «Фор­ма». У гэ­тым шэ­ра­гу не­фар­ма­ль­ных прэ­зен­та­цый на­шае ме­рап­ры­емства, маг­чы­ма, бы­ло пер­шым. Па­сля па­ка­заў твор на фан­тас­тыч­ную тэ­му «Ма­шы­на ча­су» і на афі­цый­най пля­цоў­цы пад­час ма­ла­дзёж­най экс­па­зі­цыі.

Пра­ца­ваў у мас­тац­кім кам­бі­на­це, кры­ху вы­кла­даў у мас­тац­кай шко­ле, але не ўпі­саў­ся ў гэ­тую сіс­тэ­му: за­над­та во­ль­на пад­ыхо­дзіў да арга­ні­за­цыі ву­чэб­на­га пра­цэ­су... У сва­ім інсты­ту­це я два га­ды ву­чыў­ся на ды­зай­не, перш чым пе­ра­вёў­ся на жы­ва­піс, і ў ад­ной за­мо­ве для мас­тац­ка­га кам­бі­на­та па-свой­му вы­ра­шыў аздаб­лен­не пра­сто­ры. Гэ­та не спа­да­ба­ла­ся пры­ёмнай ка­мі­сіі, я зво­ль­ніў­ся, але ад­на­ча­со­ва пад­аў за­яву на ўступ­лен­не ў Са­юз мас­та­коў.

У 1996-м Мі­ко­ла Па­ўлоў­скі, які жыў у Па­ры­жы, за­пра­сіў мя­не на фес­ты­валь у фран­цуз­скі го­рад Рыс Аран­жыс. На гэ­тай во­ль­най пля­цоў­цы сус­тра­ка­юцца мас­та­кі, тэ­атра­лы, му­зы­кі. Га­ды тры я там удзе­ль­ні­чаў. Па­сля пра­па­на­ва­лі зла­дзіць вы­ста­ву ў Ні­дэр­лан­дах, ча­ты­ры ці пяць га­доў я ту­ды пры­язджаў. По­тым па­клі­ка­лі ў Бер­лін, у «Та­хе­лес», па­ка­заў­ся там уда­ла. І... пры­пы­ніў­ся на 12 год. У мя­не бы­ло па­мяш­кан­не на ты­ся­чу квад­рат­ных мет­раў. Хоць існа­ва­ла вя­лі­кая кан­ку­рэн­цыя, на са­бе яе не ад­чу­ваў.

Што гэ­та за ты­ся­ча мет­раў — вы­ста­вач­ная за­ла ці пра­цоў­нае мес­ца?

— «Та­хе­лес» — не­ка­лі буй­ны ка­мер­цый­ны цэнтр, адзін з са­мых вя­лі­кіх у Еўро­пе, на па­чат­ку ХХ ста­год­дзя за­ймаў цэ­лы квар­тал. Мас­та­кі з’яві­лі­ся ў ім, ка­лі руй­на­ва­ла­ся Бер­лін­ская сця­на. Дзяр­жа­ва па­ста­ві­ла­ся да гэ­та­га да­во­лі ста­ноў­ча і да­зво­лі­ла за­няць той бу­ды­нак у цэн­тры Бер­лі­на, ка­ля Бран­дэн­бур­гскай бра­мы. У га­ды Дру­гой сус­вет­най вай­ны амаль усё бы­ло раз­бу­ра­на, за­ха­ваў­ся то­ль­кі ён. Ка­лі я ту­ды пры­ехаў, «Та­хе­лес» пра­ца­ваў ужо ка­ля дзе­ся­ці год і пе­ра­тва­рыў­ся ў сво­еа­саб­лі­вую ле­ген­ду. Та­му і ту­рыс­таў бы­ло за­ўсё­ды шмат.

Што да па­мяш­кан­ня, якое я за­ймаў... Там бы­ла мая вы­ста­ва, там жа і пра­ца­ваў. Вя­ліз­ная май­стэр­ня і ад­на­ча­со­ва — за­ла, дзве­ры ад­чы­ня­лі­ся ў дзе­сяць га­дзін ра­ні­цы, а за­чы­ня­лі­ся ў дзве га­дзі­ны но­чы...

А жы­лі дзе?..

— У «Та­хе­ле­се» я меў яшчэ пяць па­мяш­кан­няў і ад­но ў Бер­лі­не, але не бы­ло ча­су ту­ды ездзіць. Пры­звы­ча­іўся ма­ля­ваць і днём і ноч­чу, ня­гле­дзя­чы на на­вед­ні­каў. Ноч­чу ў Бер­лі­не ўсё то­ль­кі па­чы­на­ецца. Ту­рыс­ты жа­да­юць хле­ба і ві­до­віш­чаў, та­му пад ноч — па­сля рэ­ста­ра­на — аб­авяз­ко­вай бы­ла экс­кур­сія ў «Та­хе­лес». Там мож­на бы­ло ўба­чыць пер­фор­ман­сы, спек­так­лі і вы­ста­вы з усіх кут­коў све­ту. За­йсці ў лю­бую май­стэр­ню, дзе пра­ца­ва­лі твор­цы з роз­ных кра­ін. Усе сяб­ра­ва­лі. Мне ве­ль­мі пад­абаў­ся гэ­ты ня­спын­ны рух.

Не бы­ло псі­ха­ла­гіч­ных пра­блем пры та­кой па­ста­яннай ад­кры­тас­ці свай­го твор­ча­га пра­цэ­су?

— Не, так і па­він­на быць, «Та­хе­лес» гэ­тым браў. У Бер­лі­не ве­ль­мі шмат га­ле­рэй, со­тні, мнос­тва з іх зна­хо­дзі­ла­ся не­па­да­лёк, але на­вед­ва­лі­ся яны то­ль­кі на ад­крыц­цях. Што та­кое га­ле­рэя? Стэ­ры­ль­ная пра­сто­ра. У «Та­хе­ле­се» на­тоўп быў за­ў­сё­ды. Лю­дзей цяг­ну­ла ні­бы маг­ні­там. Інта­рэс да гэ­та­га ле­ген­дар­на­га мес­ца пад­агра­ваў­ся дру­кам і тэ­ле­ба­чан­нем.

Вы вы­ра­шы­лі не­шта пад­обнае зра­біць у Мін­ску. Пра­вя­лі два фес­ты­ва­лі...

— Так, зла­дзі­лі іх са Зміт­ром Юрке­ві­чам, ма­ім сяб­рам-ад­на­дум­цам, ён пра­быў у «Та­хе­ле­се» ка­ля ся­мі год.

У ва­шых па­мяш­кан­нях там жыў?

— Яму шмат для жыц­ця не трэ­ба. І мне шмат не трэ­ба. Га­лоў­нае, каб бы­лі пэн­дзлі і мес­ца, дзе вы­ста­віц­ца. Фес­ты­валь «Дах-9», які мы зра­бі­лі ў 2009-м, на­зы­ваў­ся «Ахвя­ры мас­тац­тва». Год рых­та­ва­лі­ся — у Бер­лі­не і Мін­ску. Зра­бі­лі ма­кет, на якім па­зна­чы­лі ўсе зо­ны — вы­ста­вач­ную, тэ­атра­ль­ную, му­зыч­ную. Вы­дат­на, што наш Па­лац мас­тац­тва — шмат’ярус­ны. Мы вы­ка­рыс­та­лі ўсе пра­сто­ры, лі­чым, што атры­ма­ла­ся на­рма­лё­ва. Дзя­ку­ючы гэ­та­му інтэ­рак­тыў­на­му пры­нцы­пу ад­кры­тай арт-пля­цоў­кі на­ро­ду бы­ло шмат. Змі­цер вы­дат­на звяр­стаў пра­гра­му, аб’­екты ра­бі­лі ў ча­ты­ры ру­кі — мно­га інста­ля­цый, амаль усё за­ду­ма­нае рэ­алі­за­ва­лі. Асаб­лі­ва раз­ліч­ва­лі на мо­ладзь, та­му бы­лі гра­фі­ці ў два­ры, тэ­атр з На­ві­нак, пластычны тэатр «InZhest». Ка­лі мы на на­ступ­ны год ра­бі­лі «Дах-10», то ад­чу­лі: ка­лі гэ­тыя пры­нцы­пы інтэ­рак­тыў­нас­ці і ад­кры­тас­ці за­хоў­ва­юцца, то ці­ка­васць пуб­лі­кі не змян­ша­ецца.

У 2011-м ужо не ста­лі пра­во­дзіць фес­ты­валь?

— Та­ды бы­ла скла­да­ная сі­ту­ацыя з «Та­хе­ле­сам», і мя­не па­пра­сі­лі, каб я быў у Бер­лі­не. Мы ла­дзі­лі шмат дэ­ман­стра­цый, флэш­мо­баў і акцый у роз­ных мес­цах, ча­су не ха­па­ла. Да са­ма­га кан­ца мы ду­ма­лі, што не­йкім чы­нам ад­ва­юем мес­ца, хоць да­мо­ва скон­чы­ла­ся ў 2008 го­дзе.

Пе­ра­мог біз­нэс?

— Так, што тут па­ро­біш. Я лі­чу гэ­та вя­лі­кай стра­тай для Бер­лі­на, га­рад­скія ўла­ды маг­лі б па­спры­яць, але сас­ту­пі­лі інта­рэ­сам бан­ка. У гэ­тых спра­вах шмат не­да­ка­за­на­га і не­зра­зу­ме­ла­га. «Та­хе­лес» быў сэр­цам го­ра­да. Ну і што сён­ня ўяў­ляе са­бой Бер­лін — да­мы як да­мы. На мес­цы «Та­хе­ле­са» — чор­ная дзір­ка. Інфрас­трук­ту­ра ва­кол ру­шыц­ца — рэ­ста­ра­ны, ка­вяр­ні, га­ле­рэі за­кры­ва­юцца. Му­зей Пер­га­мон — ад­на з буй­ней­шых кро­пак — за­чы­не­ны на рэ­кан­струк­цыю. І што ра­біць у гэ­тым Бер­лі­не?

«Та­хе­лес» жа не про­ста так уз­нік, ён з’я­віў­ся на зло­ме дзвюх сіс­тэм і ад­ыграў сваю ро­лю. Час пра­йшоў, у га­рад­скіх ула­даў знік­ла не­абход­насць у гэ­тым мес­цы.

У мас­та­коў за­ста­ла­ся?

— Так, мас­та­кі лю­бяць та­кія фар­ма­ты...

Ці маг­лі б вы ў Мін­ску пад­трым­лі­ваць пад­обны пра­цэс ня­спын­най твор­час­ці? Ка­лі б рап­там уз­нік ме­цэ­нат, вы­ку­піў бу­ды­нак?..

— Ка­неш­не, та­кі дос­вед для Мін­ска ве­ль­мі не­абход­ны. Ту­тэй­шыя га­ле­рэі, Цэнтр су­час­ных мас­тац­тваў — усё вы­дат­на, але не тое. Па­він­на быць не­шта не­фар­мат­нае, што пры­ваб­лі­ва­ла б ту­рыс­таў. Вя­лі­кіх гро­шай для та­кіх арт-лоф­таў не трэ­ба, мас­та­кі здо­ль­ныя са­мі вы­жы­ваць.

Вы ўпэў­не­ны, што ў нас зной­дуц­ца лю­дзі для та­кой пер­ма­нен­тнай твор­час­ці?

— Без­умоў­на, бы­ло б дзе. Ка­лі ня­ма мес­ца, то ні­чо­га і не ад­бы­ва­ецца. Сто­ль­кі будынкаў без гас­па­да­роў, па­куль да іх ру­кі дой­дуць. За­пус­ці­лі б ту­ды мас­та­коў, за­клю­чы­лі б да­мо­ву...

Ёсць жа Цэн­тр су­час­ных мас­тац­тваў. Даволі вялікая прастора...

— Цу­доў­на, хай пра­цу­юць, але ж мой во­пыт та­кі: то­ль­кі арт-пра­сто­ра, збу­да­ва­ная па­вод­ле ўзо­ру «Та­хе­ле­са», мо­жа стаць мак­сі­ма­ль­на актыў­ным мес­цам, здо­ль­ным пры­ва­біць і на­ша­га гле­да­ча, і ту­рыс­таў, згру­па­ваць вы­сіл­кі мно­гіх аўта­раў.

Як вам сён­ня — без «Та­хе­ле­са»?

— Тут у мя­не так­са­ма ёсць свой ася­ро­дак. Бер­лін­скі пе­ры­яд — вы­ключ­ная падзея май­го жыц­ця. За­раз я па­ві­нен ад­ысці ад та­го, што са мной там ад­бы­ва­ла­ся. Той энер­ге­ты­кі мне хо­піць на не­ка­ль­кі год. А мо­жа — і на ўвесь час...

Ця­пер вы бо­льш у Мін­ску зна­хо­дзі­це­ся?

— За­пра­ша­юць шмат ку­ды на фес­ты­ва­лі, усё для мя­не пра­цяг­ва­ецца, але ўжо ў іншым фар­ма­це...

Як на­ра­дзіў­ся ваш су­мес­ны са Зміт­ром Юрке­ві­чам пра­ект пра Та­дэ­ву­ша Рэ­йта­на?

— Змі­цер Юрке­віч і я звя­за­ныя з Ба­ра­на­ві­ча­мі: Змі­цер там жыў, я — на­ра­дзіў­ся. Га­доў пяць та­му ён на­пат­каў ся­дзі­бу Рэй­та­наў, яна яго за­ці­ка­ві­ла, ён па­йшоў у архі­вы, ура­зіў­ся гіс­то­ры­яй і саб­раў шмат ма­тэ­ры­ялаў. Та­дэ­ву­ш Рэ­йта­н вы­кры­ваў прад­ажнасць Со­йма, дзе амаль усе бы­лі куп­ле­ны і то­ль­кі не­ка­то­рыя, у тым лі­ку Рэ­йтан, зма­га­лі­ся су­праць раз­ва­лу Рэ­чы Па­спа­лі­тай. Мы ла­дзі­лі суб­отні­кі, да нас да­лу­ча­лі­ся сяб­ры з га­зе­ты «Ку­ль­ту­ра», зра­бі­лі па­ру фес­ты­ва­ляў, на якія пры­еха­ла не­ча­ка­на шмат лю­дзей. Там мы раз­гар­ну­лі вы­ста­ву па ўсім пе­ры­мет­ры.

Тво­ры, што атры­ма­лі­ся ў вы­ні­ку раз­віц­ця пра­екта, да­во­лі не­ча­ка­ныя па­вод­ле сты­ліс­ты­кі і жан­ру...

— Гэ­та ілюс­тра­тыў­ныя рэ­чы, з эле­мен­та­мі гра­фі­ці, зроб­ле­ныя на ма­тэ­ры­яле на­кшталт шоў­ку. За­раз пла­ну­ем кры­ху да­даць ко­ле­ру...

Хут­кая кам­пак­тная фор­ма...

— Ян Ма­тэй­ка сваю кар­ці­ну пра Рэ­йта­на па­ўта­ра го­да пі­саў, а ў нас сто­ль­кі ча­су ня­ма: сё­ле­та вы­ра­ша­ецца лёс ся­дзі­бы. Упэў­не­ны: яна па­він­на за­ста­вац­ца пад юрыс­дык­цы­яй дзяр­жа­вы, важ­на зра­біць там му­зей...

Вось гэ­тыя аб’­екты, што ў вас у май­стэр­ні, — час­тка не­йка­га пер­фор­ман­са?

— Я на­зы­ваю іх кен­тур­ны­мі, яны зроб­ле­ны на пад­ста­ве ста­ра­жыт­ных раз­лі­каў на­ву­коў­цаў. Фор­ма мае ча­ты­ры ку­ты, вер­х­нія — антэ­ны, ніж­нія скі­ра­ва­ны ўглыб зям­лі, у ся­рэ­дзі­не збі­ра­ецца энер­гія. Рас­па­чаў пра­цу з імі ў Пу­нь­ках, дзе на­ра­дзіў­ся Язэп Драз­до­віч: гэ­тыя аб’­екты збі­ра­лі інфар­ма­тыў­ную энер­ге­ты­ку. По­тым я з імі пра­ца­ваў ка­ля Мір­ска­га і Ня­свіж­ска­га за­мкаў, ван­дра­ваў па еўра­пей­скіх га­ра­дах. Ка­лі я пры­но­шу іх у май­стэр­ню, яны ад­да­юць мне сэн­са­вую і ко­ле­ра­вую энер­ге­ты­ку і ўво­дзяць мя­не ў стан кам­па­зі­цый­най фор­мат­вор­час­ці.

Яны да­юць мне ад­чу­ван­не ко­ле­ра­ва­га ад­роз­нен­ня кра­ін, дзе я з імі ван­дра­ваў. На­прык­лад, Га­лан­дыя бліз­кая да бла­кіт­ных ко­ле­ра­вых дыс­крэ­цый, Бру­сэль — па­між жоў­тым і вох­рыс­тым, Гер­ма­нія ўспры­ма­ецца ў пур­пур­на-за­ла­тым апя­рэн­ні.

На­пры­кан­цы гу­тар­кі звер­нем­ся ўсё ж да жы­ва­пі­су. Ва­шы тво­ры ўяў­ля­юць са­бой фраг­мен­ты пэў­най бяс­кон­цай та­­таль­най струк­ту­ры. Як ства­ра­юцца та­кія па­лот­ны?

— Гэ­ты фар­мат я па­чаў рас­пра­цоў­ваць у «Та­хе­ле­се». Там увесь свет пра­хо­дзіў пе­рад ва­чы­ма — лю­дзі з роз­ных кут­коў са сва­імі апо­ве­да­мі...

Тво­ры сіл­ка­ва­лі­ся гэ­ты­мі ка­му­ні­ка­цы­ямі, вы­рас­та­лі з ад­кры­тай май­стэр­ні?

— Так. Вось па­лат­но «Мая па­літ­ра». Фраг­мен­ты ўспа­мі­наў, ура­жан­няў, тут і мін­скія бу­дын­кі, і сус­вет­ныя ка­тас­тро­фы...

То-бок жы­ва­піс для вас — пра­цэ­су­аль­ная рэч...

— Так, вось, на­прык­лад, ехаў у Бер­лі­не на ро­ва­ры, тра­піў у не­вя­лі­кую ава­рыю, за­на­та­ваў. На гэ­тай жа кар­ці­не і сі­ту­ацыя з «Та­хе­ле­сам»: ад­бі­ра­юць пэн­дзаль, тут жа мае пад­арож­жы. Ура­жан­ні мо­гуць быць і фан­тас­тыч­на­га кштал­ту, з глы­бінь пад­свя­до­мас­ці...

Што пра вас пі­са­ла бер­лін­ская прэ­са?

— Я вам пад­ару мой каталог, але я яго не чы­таў. Та­му не ве­даю, як мя­не кла­сі­фі­ку­юць, бо ка­лі па­са­дзяць у не­йкую скрын­ку, то вы­лез­ці з яе ве­ль­мі скла­да­на. Сён­ня я та­кі, а што да­лей бу­дзе, не ве­даю, мо­жа, пры­йду да та­та­ль­на­га ад­маў­лен­ня, да край­ня­га мі­ні­ма­ліз­му, інста­ля­цыі ці ві­дэа бу­ду ра­біць. У «Та­хе­ле­се», на­прык­лад, у мя­не бы­ла вы­ста­ва фа­таг­ра­фій. Та­кім чы­нам — шлях...

Фо­та Сяр­гея Жда­но­ві­ча.

 

 

Аўтар: Алеся БЕЛЯВЕЦ
рэдактар аддзела выяўленчага мастацтва