Тэатр без чарнавікоў

Мож­на па-роз­на­му ста­віц­ца да спек­так­ля «Дзя­ды» па­вод­ле па­эмы Ад­ама Міц­ке­ві­ча, па­ра­ўноў­ваць яго з па­ста­ноў­кай у Бе­ла­рус­кім дзяр­жаў­ным тэ­атры ля­лек, але пе­рад­усім ён знач­ны і ці­ка­вы тым, што з’я­віў­ся сво­еча­со­ва, над­аў но­вы імпу­льс бе­ла­рус­ка-лі­тоў­скім тэ­атра­ль­ным су­вя­зям, вы­веў на аль­тэр­на­тыў­ную сцэ­ну ма­ла­дое па­ка­лен­не артыс­таў: у ім не­ча­ка­на рас­кры­ла­ся артыс­тка Свят­ла­на Ані­кей; ка­лек­цыю пры­зоў за фес­ты­ва­ль­ныя па­ка­зы па­поў­ніў акцёр Ра­ман Пад­аля­ка; ад­ну са сва­іх апош­ніх знач­ных ро­ляў у гэ­тым спек­так­лі вы­ка­наў ку­па­ла­вец Сяр­гей Краў­чан­ка... Вы­біт­ны тэ­атра­ль­ны кам­па­зі­тар Фаў­стас Ла­тэ­нас ізноў на­пі­саў вы­дат­ную му­зы­ку — для «Дзя­доў». Ужо сё­ле­та 11 са­ка­ві­ка спек­такль па­ба­чаць у Мі­ла­не. Ці ўспры­муць іта­ль­янцы сіс­тэ­му ко­даў, за­кла­дзе­ную рэ­жы­сё­рам Ра­му­не Ку­дзма­най­тэ? Мяр­кую, так. Тэ­мы зям­лі, про­дкаў, па­мя­ці — асно­ват­вор­ныя ў іта­ль­янскай ку­ль­тур­най тра­ды­цыі. І ка­лі «за­гад­ка­вая рус­кая ду­ша» для еўра­пей­цаў — фе­но­мен ужо цал­кам звык­лы, дык у «Дзя­дах» яны мо­гуць ад­крыць для ся­бе «за­гад­ка­вую ду­шу літ­ві­на»...

Па­куль «Дзя­ды» рых­ту­юцца ска­раць Іта­лію, по­ўную за­лу Па­ла­ца куль­­ту­ры пра­фса­юзаў у Мін­ску на­ма­га­ецца саб­раць чар­го­вая прэ­м’е­ра Тэ­атра Ч — «Ма­тух­на Ку­раж і яе дзе­ці» ў па­ста­ноў­цы рэ­жы­сё­ра Мі­ха­іла Ла­шыц­ка­га. «Хро­ні­ка ча­соў Трыц­ца­ці­га­до­вай вай­ны» зра­бі­ла­ся «му­зыч­най ка­ме­дыяй пра вай­ну» — ры­зы­коў­ны вы­бар для лю­бо­га тэ­атра!

Бер­та­ль­да Брэх­та, па-мой­му, у на­шай ста­лі­цы не ігра­лі з ча­соў «Трох­гра­шо­вай опе­ры» Ба­ры­са Лу­цэн­кі ў На­цы­я­на­ль­ным тэ­атры імя М.Гор­ка­га. У не­йкі мо­мант на­ват зда­ло­ся, што Брэхт — ма­тэ­ры­ял ад­пра­ца­ва­ны. Усё, што мож­на, з яго да­ста­лі і Ба­рыс Лу­цэн­ка, і Ва­ле­рый Ра­еўскі, і Юрый Лю­бі­маў… Іх гра­ніч­на вос­трыя тэ­атра­ль­ныя па­мфле­ты ззя­лі эзо­па­вай рэ­жы­сёр­скай мо­вай, трап­ля­лі ў са­мы нерв ча­су: на­мёк ва­жыў бо­льш за сло­ва. Ці бліз­кі Брэхт сён­няш­ня­му гле­да­чу? Не ве­даю.

Мі­ха­іл Ла­шыц­кі ўва­саб­ляе гіс­то­рыю ма­тух­ны Ку­раж, але аўта­ру ні­чым не пя­рэ­чыць. Як і ў экра­ні­за­цыі Сяр­гея Ко­ла­са­ва «Да­ро­гі Ган­ны Фір­лінг» з бліс­ку­чай Люд­мі­лай Ка­сат­кі­най, мы ба­чым лах­ма­ны, фур­гон, га­лаў­ныя ўбо­ры, якія цал­кам маг­лі ад­па­вя­даць гіс­та­рыч­на­му пе­ры­яду Трыц­ца­ці­га­до­вай вай­ны. Не­ка­то­рая ўмоў­насць да­пуш­ча­на рэ­жы­сё­рам у гар­ні­ту­рах вай­скоў­цаў, але і тым да­лё­ка да фэшн-пра­ва­ка­цый Джо­на Га­ль­яна. Усё пэў­на-пра­ўдзі­ва і сты­ліс­тыч­на вы­ве­ра­на. І гле­да­чы пры­ма­юць умо­вы гу­ль­ні — на­ват з мік­ра­фо­на­мі, без якіх сён­ня, з лёг­кай ру­кі Кан­стан­ці­на Ба­га­мо­ла­ва, не аб­ыхо­дзіц­ца, ма­быць, ні­во­дзін спек­такль з жы­вой му­зы­кай (у му­зы­кан­тах — а яны, як гэ­та ця­пер ро­біц­ца, мес­цяц­ца про­ста на сцэ­не — мож­на пры­знаць, на­прык­лад, зна­ёмы тан­дэм Мі­ха­ся Зуя і Зміт­ра Еся­не­ві­ча)... Ка­ра­цей, на сцэ­не ве­се­ла, гуч­на, му­зыч­на, але... на­вош­та? На­вош­та ад­ным гэ­та па­каз­ваць, а іншым — гля­дзець? Рэ­жы­сёр спра­буе рэ­ані­ма­ваць «эпіч­ны тэ­атр»? Але ў спро­бе пад­обнай рэ­ані­ма­цыі мро­іцца іра­ніч­ная ўсмеш­ка Ча­шыр­ска­га Ка­та... Цал­кам ве­ра­год­на, што рэ­жы­сёр тры­мае ў кі­шэ­ні ду­лю. Хоць за­бі­це, але не раз­умею: ка­му яна ад­ра­са­ва­ная? За­ўсёд­ні­кам Тэ­атра Ч? Тэ­атра­ль­ным кры­ты­кам? Бу­фет­ні­цам?

Ня­гле­дзя­чы на тое, што Але­на Сі­да­ра­ва ўпер­шы­ню гра­ла Брэх­та (пра гэ­та вы­біт­ная артыс­тка На­цы­яна­ль­на­га тэ­атра імя Янкі Ку­па­лы пуб­ліч­на пры­зна­ла­ся на­пя­рэ­дад­ні прэ­м’е­ры), най­скла­да­ны воб­раз ма­тух­ны Ку­раж актры­са ўва­саб­ляе ўпэў­не­на і ня­зму­ша­на, лёг­ка пе­ра­хо­дзіць ад по­шлас­ці і пе­ра­бо­ль­ша­най экза­ль­та­цыі сва­ёй ге­ра­іні да смут­ку і ле­ту­цен­нас­ці. Але... Сі­да­ра­вай ня­ма на ка­го аб­апер­ці­ся. Ма­ла­дзей­шыя парт­нё­ры, зда­ецца, не ве­да­юць ні бэк­граў­нду апо­ве­да раз­ам з яго­ным сцэ­ніч­ным лё­сам, ні тра­пя­тан­ня пе­рад аўта­рам не ад­чу­ва­юць: яны ўва­хо­дзяць у Брэх­та­ву ра­ку з пыр­хан­нем і віс­ка­тан­нем ма­ла­дых шча­ню­коў і ніх­то з іх, на жаль, па-акцёр­ску не за­па­мі­на­ецца...

Мо дзе­сь­ці тут і па­ля­гае га­лоў­ная пра­бле­ма су­час­ных бе­ла­рус­кіх спек­так­ляў па­вод­ле кла­сі­кі? Знік­лі пі­етэт да аўта­ра, лёг­кая сму­га ко­ліш­ня­га зна­ёмства з тво­рам і яго па­пя­рэд­ні­мі ўва­саб­лен­ня­мі. А без іх да­ўняя гіс­то­рыя на сён­няш­няй сцэ­не не ча­руе. Спы­таў не­як ма­ла­до­га артыс­та Анто­на Бе­льс­ка­га са ста­ліч­на­га гор­каў­ска­га тэ­атра — ён якраз рых­та­ваў ро­лю Чац­ка­га, — чыя трак­тоў­ка «Го­ра ад роз­уму» яму блі­жэй? Сяр­гея Юрска­га, Але­га Мен­шы­ка­ва? Акцёр з чыс­тым сум­лен­нем ад­ка­заў, што ні­якіх вер­сій не гля­дзеў: каб яны на яго не ўплы­ва­лі...

Пры ўсіх на­яўных мі­ну­сах (а яны не­паз­беж­ныя, ка­лі на пра­екце сус­тра­ка­юцца акцё­ры з роз­ных тэ­атраў) но­вы спек­такль Тэ­атра Ч асвя­жае мас­тац­кі кра­явід. Тэ­атр крэс­ліць сваю ад­мет­ную лі­нію — «Ма­тух­на Ку­раж...» ідзе ў пе­ра­кла­дзе вы­дат­на­га бе­ла­рус­ка­га па­эта Ге­на­дзя Бу­раў­кі­на, зон­гі гу­чаць ба­дзё­ра... але трош­кі ня­ўцям­на: усіх ню­ансаў пе­ра­кла­ду ча­сам не да­чуць, ча­сам не зра­зу­мець, што так­са­ма ад­бі­ва­ецца на агу­ль­ным ура­жан­ні...

На­пэў­на, бы­ло б ла­гіч­на, каб Тэ­атр Ч, не ма­ючы свай­го бу­дын­ку, хоць бы рэ­гу­ляр­на аран­да­ваў ад­ну і тую ж пля­цоў­ку. Пра­ктыч­на ўсе пры­ват­ныя тэ­атры сяк-так за­ма­ца­ва­лі за са­бой не­йкія сцэ­ны: гэ­та хоць на ка­рот­кае імгнен­не дае ад­чу­ван­не тэ­атра-до­ма. У Тэ­атра Ч ужо ёсць свой гля­дач, і свая сцэ­на ства­ра­ла б ад­мыс­ло­вы мік­рак­лі­мат — той, які то­ль­кі на ка­рысць спек­так­лю... Час ван­дроў­ных тэ­атраў мі­нуў.

Ужо ўвес­ну кам­па­нія прадзю­са­ра Андрэя Чор­на­га ўра­зіць мін­скіх тэ­атра­лаў спек­так­ля­мі Ка­мы Гін­ка­са «Скрып­ка Рот­шы­ль­да» і «Лэ­дзі Мак­бет на­ша­га па­ве­та» — Тэ­атр Ч пра­цяг­вае сваю спра­ву. І цал­кам маг­чы­ма, што па­сля та­го, як ад­гры­мяць па­фас­ныя «зор­ныя» гас­тро­лі, прэ­зен­туе но­вы ўлас­ны спек­такль. Ізноў не­рво­вы, ізноў ад­кры­ты для трак­то­вак, ізноў з пад­вой­ным дном і «зор­ка­мі» бе­ла­рус­кай сцэ­ны. Мне зда­ецца, Тэ­атр са­с­пеў для та­го, каб ад­ысці ад ва­ры­яцый кла­сі­кі, хоць са­бе і ў аб­ліч­чах Міц­ке­ві­ча ці Брэх­та, ды ры­зык­нуць на­поў­ні­цу і па­ста­віць су­час­на­га бе­ла­рус­ка­га аўта­ра з но­вай дра­май — Па­ўла Пра­жко, Андрэя Ку­рэй­чы­ка, Дзміт­рыя Ба­гас­лаў­ска­га ці яшчэ ка­го... Як па мне, дык Тэ­атр Ч пад­бі­ра­ецца да іх усё блі­жэй. Га­лоў­нае, каб на­бы­ты ку­раж не знік.

Валянцін ПАПЯЛЯЕЎ