У беларускім ігравым кінематографе толькі апошнія некалькі гадоў пачало штосьці асэнсоўвацца і рухацца ў бок творчасці. Але хваляй ідзе наступнае выпрабаванне: рэчаіснасць патрабуе ўсё большай камерцыялізацыі і самаакупнасці праектаў.
У савецкая часы я ніяк не магла зразумець, чаму наша сістэма кіравання кінематографам не рабіла цвярозы аналіз уласнай дзейнасці. Потым зразумела, чаму. Усім было ўтульна існаваць у дзяржаўна-планавых межах, якія забяспечвалі аўтарам, вытворчаму і адміністрацыйнаму персаналу «Беларусьфільма» ўтульнае існаванне. Таму фільм добрай якасці падаваўся амаль як шэдэўр, сярэдні — як добры, дрэнны — як сярэдні. Самазадаволенасці ў тыя часы спрыяла і «мядзведжая паслуга» з цэнтра. Нашых кінематаграфістаў так любілі, што галоўны рэдактар часопіса «Советский экран» Даль Арлоў, калі прыехаў на семінар у Мінск, публічна выдаў адну са стратэгічных таямніц савецкай кінакрытыкі: «Мы ацэньваем беларускія фільмы на парадак вышэй, чым яны заслугоўваюць».
Цяпер, у складаных творча-вытворчых умовах тым больш патрэбны самааналіз дзейнасці ўсіх структур, што маюць дачыненне да беларускага кіно. Больш за тое, неабходна пралічваць і рызыку. Асобныя прыкметы гэтага можна ўбачыць у тым, што нарэшце адбыліся два дэбюты. Значыць, студыя зрабіла праверачны крок у кадравую будучыню. Дзіцячая стужка «Неверагодныя перамяшчэнні» (рэжысёр Аляксандр Анісімаў, аўтар сцэнарыя Рыта Шаграй) мае свае мастацкія плюсы. У ёй дасціпна вымалеваны вобразы няўклюдаў-езуітаў, а сама камічная лінія ўвасоблена з пэўным густам і артыстычным азартам. Выглядаюць цікавымі акцёрскія работы. Аднак мастацкай кандыцыі фільм не дасягае. У чым прычына — павінны спытаць сябе самі кінематаграфісты.
Калі да гэтай дзіцячай карціны стаўленне спакойнае, дык да дэбюту Аляксандры Бутар, рэжысёра стужкі «Белыя росы. Вяртанне», як кажуць, дыханне няроўнае. Тут адчувалася стаўка «Беларусьфільма» на творчы і глядацкі поспех. Вектар правільны. Маркетынгавая тактыка, напэўна, грунтавалася на трывалай памяці гледачоў пра першакрыніцу Ігара Дабралюбава і Аляксея Дударава, на меладраматычна-камедыйнай абалонцы фабулы, сучаснасці некаторых сацыяльных канфліктаў і патрыятычнасці асобных персанажаў. Нарэшце, на ўдзеле артыстаў, з якіх самым прыцягальным быў Мікалай Карачанцаў з яго драматычным лёсам. Аўтар гэтых радкоў не лічыць хібам факт сюжэтнай «неадэкватнасці» папярэдніх «Белых росаў» і працягу фільма (як цяпер кажуць — сіквела). Атрымалася, на мой погляд, іншае. Так бы мовіць, «пераапыленне» новай кінааповесці Аляксея Дударава і навацый, якія прыўнесла Аляксандра Бутар з творчымі паплечнікамі. У Дударава адчувалася цэласнасць дзеяння, пэўная паэтычна-сюррэалістычная афарбоўка (у прыватнасці, у новай кінааповесці ёсць сны Андрэя Ходаса і Ірыны-Кобры як падсвядомае памкненне да сваіх каранёў і настальгічнага мінулага абодвух). Падабаліся мне і выразна апісаныя ўяўленні маладога бізнесоўца пра сінтэтычнага бусла ў сінтэтычным гняздзе: яны ўспрымаюцца як сімвал апашлення, нават абняслаўлення паэтычнага народнага вобраза. У фільме прысутнічаюць і некаторыя іншыя эпізоды, якія можна лічыць раўназначнай мастацкай заменай. Напрыклад, фінал — убачаная з вышыні птушынага палёту вёска ля возера, якая сімвалізуе Беларусь (у вёсцы стваральнікі фільма збіраюць усіх персанажаў, і сярод іх — перавыхаваны нахабнік-бізнесовец: тыповая казка з хэпі-эндам). У кінааповесці Дударава таксама прысутнічае казачная абалонка (дзеянне адбываецца напярэдадні Новага года, калі можна чакаць цудаў). Але ў рэшце рэшт атрымаўся мастацкі гібрыд з традыцыйнай драматургіі і рэжысёрскага жадання надаць стужцы больш сучаснае аблічча (замест патрыярхальнасці) і дынамічны рытм, што адпавядае сённяшняму кліпаваму мысленню масавага гледача. Магчыма, у гэтым адчуваецца і мастакоўская інерцыя рэжысёркі, якая раней працавала ў тэлевізійным фармаце. З аднаго боку, у фільме відавочная драматургічная перанасычанасць (ёсць неабавязковыя другарадныя лініі), ад якой можна было б пазбавіцца. З іншага — стала больш працяглай лінія адносін Андрэя Ходаса са Струкам, але для кантраснасці вобразаў не хапае мастацкай дакладнасці: Віктар Манаеў (Струк) залішне мітуслівы, а Юозас Будрайціс — залішне статычны.
Увогуле ў карціне бачны рэжысёрскі рацыяналізм, а дудараўская эмацыйная пульсацыя знікла (у кінааповесці яна таксама па-мастацку не бязгрэшная). Таму, як кажуць, па нулях. Прытым бачна: Аляксандра Бутар валодае кінематаграфічным алфавітам.
У пэўнай дазіроўцы маркетынгавы разлік кінастудыі і стваральнікаў спраўдзіўся. Па дадзеных «Кінавідэапраката» Мінгарвыканкама фільм «Белыя росы. Вяртанне» паглядзелі 4 тысячы 318 гледачоў (пракат доўжыўся месяц у чатырох сталічных кінатэатрах). Упершыню пасля «Анастасіі Слуцкай» выказана няхай не рэкордная, але ўсё ж цікавасць да ігравога беларускага фільма.
Але гэта не той поспех, пра які трэба эйфарычна крычаць. Гэта толькі невялікі крок да сапраўднага кінематографа, які мы адзначылі сёлета на Мінскім міжнародным кінафестывалі «Лістапад».
МЕРКАВАННІ:
Людміла Саянкова
Нягледзячы на тое, што ў нас адсутнічае нацыянальнае кіно як падзея і як працэс, на апошнім кінафестывалі «Лістапад» уразіла асобная праграма нацыянальнага конкурсу. Айчыннае кіно было прадстаўлена ў выглядзе не адной стужкі, чыю прэм’еру іншым разам штучна прымацоўвалі да пэўнай даты, а 6 ігравымі фільмамі, 10 дакументальнымі, 7 анімацыйнымі. Упершыню быў увасоблены такі прынцып падбору: не абмяжоўвацца карцінамі, на якіх пазначаны лагатып «Беларусьфільм», а звесці ў адзінае творы розных аўтараў з розных краін, у якіх акрэсліўся «беларускі след». Таму ў праграму ўвайшлі стужкі, зробленыя ў Расіі, Амерыцы, Францыі.
Яшчэ задоўга да фестывалю дакументальная карціна «Скрыжаванне» (рэжысёр Анастасія Мірашнічэнка) успрымалася як падзея. «Мастацтва» пісала пра яе сёлета ў № 3. Падзеяй стаў гэты кінатвор і на «Лістападзе»: у нацыянальным конкурсе ён прызнаны лепшым дакументальным фільмам. Карціна пра Валерыя Ляшкевіча, немаладога таленавітага мастака, які жыве ў Гомелі без мінімальных побытавых выгод. Беларускі Пірасмані, што праводзіць вольны час на вакзале, спіць дзе давядзецца, жыве ад выпадковага продажу работ. Стужка магла б стаць сацыяльным абвінавачваннем або шчымлівай меладрамай. А насамрэч зрабілася гімнам у гонар чалавечай годнасці і прыгажосці, волі і таленту. Што тычыцца іншых акалічнасцей, дык фільм зрабіў унёсак у больш-менш прыстойнае сацыяльнае забеспячэнне далейшага жыцця мастака: яго карціны сталі больш актыўна прадавацца, збіраюцца грошы на дом, дзе ён нарэшце зможа спакойна жыць і працаваць. Гэта той самы выпадак, калі можна казаць пра канкрэтныя маральна-культурніцкія якасці стужкі, зробленай маладым аўтарам.
Наталля Агафонава
Беларускае кіно сюрпрызаў не прынесла. Ніякіх: ні пазітыўных, ні негатыўных. Яно па-ранейшаму застаецца ў цісках самавыжывання (з фінансавага пункту гледжання) і самакатавання (з пункту гледжання творчага). Традыцыйна за год 2-3 анімацыйных і столькі ж дакументальных фільмаў трапляюць на паверхню з агульнага кароткага спісу. Нашае кіно цалкам адмежавалася ад нашай актуальнай рэчаіснасці і бадзяецца ў вузкім коле бяспечных тэм ды аднастайных стылявых формул.
Вольга Мядзведзева
Самай значнай падзеяй года ў айчынным кiнематографе, на маю думку, было ўключэнне ў праграму Мінскага міжнароднага кінафестывалю «Лiстапад» конкурсу нацыянальнага кiно. Але ўражанні засталіся амбiвалентнымі. З аднаго боку, вельмi важна адчуваць сябе часткай сусветнага кантэксту, каб цвяроза ўяўляць уласныя здабыткi i недахопы. З другога боку, рабiць гэта трэба, каб «не было пакутліва балюча...» Безумоўна, хочацца ганарыцца не толькi айчыннай дакументалiстыкай i анiмацыяй. I справа не столькi ў самiх фiльмах, прадстаўленых на конкурсе, колькі ў тым, што нашы кiнематаграфiсты былi нібы адсунутыя на ўзбочыну «Лiстапада» (цырымонiя закрыцця нацыянальнага конкурсу сцiпла прайшла ў кiнатэтры «Перамога»). Хоць мелi поўнае права ўзняцца на галоўную фестывальную сцэну, а гледачы — ганарыцца айчыннымі творцамi i беларускай экраннай культурай.
Антаніна Карпілава
На працягу доўгага часу кульмінацыяй года застаецца кінафестываль «Лістапад», які сёлета натхніў надзвычай моцнай праграмай ігравых і дакументальных стужак. У межах апошняга фэсту ўпершыню прайшоў конкурс нацыянальнага кіно, які пацвердзіў нязменнасць сітуацыі ў беларускім сінематографе. У нас моцныя дакументалістыка і анімацыя, а з ігравым кіно па-ранейшаму праблемы. Стужка «Скрыжаванне» пра бяздомнага мастака з Гомеля была прызнана лепшым дакументальным фільмам на нацыянальным конкурсе. Але карціна сур’ёзна прагучала і ў еўрапейскай кінапрасторы, атрымаўшы ўзнагароды на Варшаўскім міжнародным кінафестывалі і ў Екацярынбургу, на форуме кінадакументалістаў «Расія». Радуюць і аніматары. Працягваецца паспяховае фестывальнае жыццё фільма «Ронда-капрычыёза» Ігара Воўчака — самага асобаснага ў творчай біяграфіі рэжысёра. Ірына Кадзюкова адзначыла юбілей прэм’ерай выдатнай стужкі «Шапэн» з цыклу «Казкі старога піяніна». Падзеяй года стаў юбілей і рэтраспектыва майстроў дакументалістыкі Міхаіла Жданоўскага і Юрыя Гарулёва. На жаль, наша неігравое кіно панесла вялікую страту: пайшоў з жыцця Уладзімір Дашук, прадстаўнік славутай дынастыі.
Сёлета беларускі кінематограф адзначае свой 90-гадовы юбілей, і гэта нагода для сур’ёзных разважанняў пра яго будучыню.