Ілюзія акрыляе

№ 4 (361) 01.04.2013 - 30.04.2013 г

Георгій Скрыпнічэнка пра інтуіцыю і насланнё

/i/content/pi/mast/67/1142/38.jpg
Бег. Змешаная тэхніка. 1967.
Творчы шлях Георгія Скрыпнічэнкі парадаксальны. Знешне — традыцыйны і звычайны: займаўся ў студыі выяўленчага мастацтва слуцкага Дома піянераў і школьнікаў (кіраўнік Уладзімір Садзін), скончыў Мінскае мастацкае вучылішча. Вышэйшай адукацыі ў гэтым спісе няма — Скрыпнічэнку цяжка ўявіць студэнтам тагачаснага тэатральна-мастацкага інстытута: яго спрабавалі выключыць яшчэ з вучылішча. Не за ўзровень — за «крэцінчыкаў», са смехам згадвае сам творца. Скрыпнічэнка выпрацаваў уласную стылістыку без крыніц сілкавання з боку сусветнага мастацкага працэсу. Вольны калажны метад, дзе элементы розных стылістычных моў даволі брутальна, але пераканаўча ўжываюцца адзін з адным. На парадоксе выяў «высякаюцца» метафары, складваюцца, нібы пазл, алегорыі. Хоць твор застаецца рэччу ў сабе, складаным візуальным міфам, куфэркам без ключа, сімвалы часам утвараюцца выразныя, нібы лагатып.

Нядаўна ў мастака прайшлі дзве выставы: адна — жывапісная, рэтраспектыўная, у Нацыянальным мастацкім музеі, другая — графікі, у Музеі сучаснага выяўленчага мастацтва.

У вас з’явілася магчымасць акінуць поглядам ладны кавалак свайго творчага шляху. Якія ўражанні засталіся ад сябе як ад мастака?

— Нічога кардынальнага ўва мне гэтыя паказы не змянілі. Я выдатна сабе ўяўляў, як усё будзе. Хацеў увесь Нацыянальны мастацкі заняць, па перыметры творы развесіць, бо толькі каля сотні работ умясцілася, а мог жа і паўтары сотні, і тысячу выставіць. Вось гэта засмучае. Калегі сказалі, што прэзентацыя выглядала годна. Так атрымалася, што я даволі часта бяру ўдзел у групавых выставах, але персанальную экспазіцыю на радзіме ў такім маштабе зладзіў упершыню. Хоць і ў Манрэалі яна была, і ў Вашынгтоне, іншых месцах... Сябры, наведваючы майстэрню, заўжды ўгаворвалі выставіцца: мы цябе не ведаем, а глядач тым болей. А графіку і ўвогуле амаль ніхто не бачыў. Але выставы праводзіць — не мая справа. Важная толькі праца ў майстэрні.

Што зразумеў пасля выставы... Рэалізаваў тое, што Божанька даў, працаваў шмат і з натхненнем.

Лічу, што падзея адбылася, а самае галоўнае, што цешыць асабліва, — сустрэўся са сваімі сябрамі, якіх шмат-шмат гадоў не бачыў. Удзячны я сваім настаўнікам: Мікалаю Карзову і Уладзіміру Садзіну. Карзоў мяне выцягнуў у мастакі, і братоў Басалыгаў, і Уладзіміра Федаровіча. Мы, яго вучні, паступілі ў Мінскую мастацкую вучэльню, дадому ніхто не вярнуўся. Калі прыязджаў у свой горад, навіны чуў невясёлыя: хтосьці спіўся, хтосьці ў турме. Добра, што ў час з’ехаў. У вучылішча трапіў не з першага разу — на другі, але ўжо на іспытах атрымаў усе пяцёркі. Дырэктар Іван Краснеўскі пахваліў мае ўступныя работы — нацюрморт і гіпс. «Вучыся цяпер», — сказаў. Давялося вучыцца. Паступіў я на аддзяленне манументальнага роспісу. Выкладчыкам быў Іосіф Эйдэльман, выпускнік Львоўскага інстытута. Паралельна ў суседніх майстэрнях выкладалі Леанід Шчамялёў і Альгерд Малішэўскі. Словам ці парадай, асаблівым стаўленнем — іх уплыў на мяне быў вельмі адчувальны. Навучанне цягнулася пяць гадоў.

Гэты перыяд развіцця вучэльні быў такім плённым, што пасля заканчэння можна было рэалізавацца як мастак?

— Мне так хацелася маляваць менавіта тое, да чаго душа ляжала, што не стаў паступаць у тэатральна-мастацкі інстытут. Год сядзеў без грошай, пакуль Міхась Басалыга не ўзяў мяне на працу ў Інстытут тэхнічнай эстэтыкі на аддзяленне прамысловай графікі і ўпакоўкі. Досвед атрымаў даволі цікавы: рабілі этыкеткі і самыя розныя ўпакоўкі. На месяц нам давалі заданне, я яго хутка выконваў, садзіўся ў куточку і «тачыў» сабе аловачкам ці фарбамі сваё. А Міша Басалыга, ніколі не забуду яго словы, усё пакепліваў: «Зноў Жорж сваіх крэцінаў робіць!» Часу было шкада, калі браў ілюстрацыі на заказ, то прасіў, каб не давалі шмат працы, так, рублёў на сто, каб толькі пражыць. Хуценька пракручуся і зноў за сваіх «крэцінаў» бяруся.

«Крэцінчынкі», сюр увогуле — адкуль яны выраслі, як выліліся ў цэласны кірунак у вашай творчасці? Што паўплывала? Літаратура, замежнае мастацтва? На двары быў суровы стыль.

— Інфармацыі не было ніякай, толькі згадваю, што дзесьці ў 1960-я гады выйшла маленькая чорна-белая кніжка з крытыкай буржуазнага мастацтва і з невялікімі, невыразнымі — не разабрацца, што да чаго — ілюстрацыямі. Разглядалі гэтыя карцінкі ўважліва, але што там насамрэч можна было зразумець! Калі я быў на трэцім курсе, пранеслася пагалоска, што ў бібліятэку вучэльні прывезлі кнігу пра Пікаса. Прозвішча такое мы чулі і інтарэс да гэтай навінкі быў велізарны, але дырэктар Краснеўскі не дазваляў яе нам паказваць. Яго жонка якраз была бібліятэкарам у вучылішчы, і мы з Алесем Пятрухнам яе ўпрасілі. Дачакаліся, пакуль дырэктар з’ехаў на нейкае мерапрыемства, і краем вока тое выданне ўбачылі. Краем вока, таму што кнігу хутка ад нас схавалі. Падрабязна і не разгледзелі.

Адкуль гэта ўсё да мяне прыйшло — не ведаю. Нармальныя ж людзі мяне выхоўвалі: маці — хатняя гаспадыня, бацька — старшына, працаваў мастаком у Доме афіцэраў ваеннага гарадка. Прага да мастацтва ў мяне была невынішчальная: у 9 класе застаўся на другі год, бацька адправіў працаваць на будоўлю, дык прывозіў дахаты штотыдзень па 200-300 накідаў. Перакур ці абед — сяду збоку і малюю-малюю.

Пасля я крыху і шкадаваў, што не пайшоў у інстытут. Ён усё ж даваў лепшую школу. А можа, я б сабе здрадзіў.

Вашы калегі малявалі вайну, рабочых і калгасніц. Што ў вас за тэмы былі?

— Я рабіў тое, што мне хацелася рабіць. Не разважаў, куды рухаюся і што гэта за крэціны... Для чаго, адкуль… Каб я чытаў Кафку, Фрэйда ці Эдгара По, то было б зразумела. А так — пра індзейцаў чытаў. Рускую літаратуру чытаў. А сваёй мы і не ведалі.

Магчыма, мог паўплываць рускі сімвалізм?

— У 1963 годзе атрымаў штуршок для творчасці, калі паехалі ў Маскву на трыццацігоддзе МОСХа, паглядзець «бульдозерную выставу». Там мы ўпершыню ўбачылі Пятрова-Водкіна, Фалька... На канікулах ездзілі (адкуль толькі грошы бралі!) і ў Талін, і ў Рыгу, і ў Піцер, і ў Маскву. Іншае мастацтва, але ж усё роўна ішло ад рэалізму. У Прыбалтыцы частка творцаў замежныя акадэміі заканчвалі, гэтыя ўплывы адчуваліся... Але як у мяне сфарміраваўся гэты сюррэалістычны кірунак — не магу сказаць. Выганялі мяне з вучылішча. У 1963—1965 рабіў ужо гэтыя гадасці. Слова «сюррэалізм» не ведаў. Ад кубізму браў — скажаў формы, хоць кубізму як такога ў мяне не было. Па сутнасці, глыбока Пікаса не ведаў. Я не мысляр. У мяне ўсё інтуітыўна адбываецца.

Вас сталі класіфікаваць як сюррэаліста, але ў Саюз мастакоў усё ж прынялі.

— З трэцяга разу. І то як графіка — за ілюстрацыі да кніг і за прамграфіку, якую рабіў у Інстытуце тэхнічнай эстэтыкі. Самае цікавае (не ведаю, добра гэта ці кепска) — я не зацыкліваюся на нейкім адным напрамку, з аднолькавым задавальненнем і сваіх «крэцінаў» раблю, і пішу нацюрморты, краявіды з натуры, калі еду на вёску і працую там. Магу і штукі павыкідваць, выдумляю. А іншым разам раблю так, як у дзяцінстве, як вучыў настаўнік: шукаю суадносіны неба і зямлі, колеравыя спалучэнні. Шмат часу прайшло, а, бывае, цягне на рэалістычны матыў. Не спыняюся на адным кірунку. Нават калі пішу палатно, не ведаю, што туды яшчэ «запхну». Раней было так: некаторыя творы пісаў, засноўваючыся на пэўным вобразе. Меў кропачку, ад якой можна было адштурхнуцца. Але потым гляджу — улева палатно паперла, нешта ўправа павяло... Усё само ідзе, чаму — невядома. Атрымліваю ад гэтага асалоду.

Ці робіце эскізы?

— Рабіў, часам на паперы, часам на палатне прамалёўваў, але паступова ўсё стала ўзнікаць спантанна. Мне падабаецца найбольш сам працэс — што я працую, не гультайнічаю. Не буду хлусіць, у галаве папярэдне нейкі канцэпт маю. Але ідзе пасля так, як ідзе. І не мая справа вырашаць: хто я, куды рухаюся. Сюррэаліст, дадаіст ці рэаліст. Мне падабаюцца тыя мастакі, у творах якіх заўважна — чалавек жыве гэтым: Мадыльяні — геній, Пікаса — геній, Суцін, Веласкес, Караваджа, Русо, Тангі, Вермеер, Рэмбрант... Цудоўна, што людзі па-рознаму глядзяць на свет.

Мастацтва — гэта свой погляд, гэта калі сам сабе тлуміш галаву, што ты геній. І іншым тлуміш галаву. Мастацтва — гэта ілюзія, узнятая на высокі ўзровень. У жыцці ж ты нічога такога не бачыш. Глянь: шэрыя сцены, сумныя дамы...

У сваіх карцінах вы можаце распавесці, што азначае пэўная дэталь? Калі твор сімвалічны, літаратурная аснова звычайна прачытваецца, раскрываецца даволі лёгка; сюррэалістычны твор пабудаваны на метафарах, асацыяцыях. Вось праца, што вісіць на сцяне: чаму птушка дзяўбе апельсін?

— Не магу сказаць. Проста адна форма спалучаецца з іншай. Вось наверсе палатна сімвал — ён зразумелы.

То-бок ёсць пласты, якія вы можаце патлумачыць, а ёсць такія, што нарадзіліся самі сабой?

— Можа быць проста пляма, якая не нясе ніякай інфармацыі: паводле фармальнай кампазіцыі яна мне тут патрэбна. Замест птушкі я мог бы кракадзіла пасадзіць. А ўверсе мэтанакіравана прапісаў гісторыю. Магу яе расказаць, раскрыць гэты сімвал. На іншым баку нейкая пляма патрабавалася, каб на карціне з’явілася раўнавага.

А тое, што ў адной працы прысутнічаюць элементы з розных візуальных моў — рэалістычная выява, дэфармацыя і абстракцыя, — атрымліваецца інтуітыўна? З чаго пачынаеце твор?

— Я паважаю тых мастакоў, якія могуць паясніць кожны свой крок. Сам гэтага не раблю. Я ж не літаратар і не філосаф. У доме творчасці «Сенеж» сустракаўся з Віктарам Піваваравым і Альбінам Бруноўскім. Бруноўскі (геній) кажа: «Я не разумею, адкуль што бярэцца». А Півавараў расказвае пра канцэпцыю і дае філасофскае абгрунтаванне кожнаму жэсту.

Што трэба, каб твор склаўся? У які момант вы адчуваеце, што прыйшоў час спыніць працу над карцінай: калі месца ўжо не стае ці калі ўсё сказана?

— Па-рознаму. Зрабіў, напрыклад, работу, стаіць яна гадоў пяць ці сем, а пасля вяртаюся, дарабляю ці нешта прыбіраю. Маю даволі шмат прац, якія трэба дарабіць. Магу адкласці, схаваць, пасля вярнуцца.

І ў вас ёсць пэўная колькасць недапісаных твораў, да якіх вы час ад часу звяртаецеся?

— Нават у музеі падчас выставы дзве ці тры працы палічыў недаробленымі. Многія мастакі не вяртаюцца да сваіх твораў, маўляў, гэта была экспрэсія, злепак пэўнага стану, што не паўторыцца. Калі я бачу хібу, якую дапусціў трыццаць год таму, абавязкова выпраўлю. Якасць рэчы павінна быць высокай.

Якія ў вас крыніцы натхнення: краявіды, дом у Налібоцкай пушчы? Вы пішаце рэальныя пейзажы, і яны кавалкамі ўваходзяць у вашы творы. Што яшчэ? Гісторыя Беларусі?

— Нацыянальная ідэя дала мне вялікі штуршок, абудзіла моцныя ўнутраныя сілы. Сёння перажываю такі ж стан у Налібоцкай пушчы. Прыбудаваў да хаты майстэрню, даволі сціплую, але вельмі люблю там працаваць. У французскіх Альпах я бачыў найпрыгажэйшыя краявіды — і не пісаў. Не пісаў у Манрэалі. Не таму, што хачу гэтым спекульнуць, маўляў, толькі на радзіме працуецца, — так і ёсць! Імкнуся ў майстэрню, у вёску. Праца кожны дзень. Там я закончыў трыпціх на выставу «Міленіум». Чарнобыльскую работу, дзе жанчыны са скрыўленымі тварамі: маўляў, катастрофа. З жартам, канешне, карціна, але жарты тут сумныя.

Калі пішаце твор на гістарычную тэму, вы даследуеце матэрыял ці будуеце вобраз на асацыяцыях?

— Гісторыю я трохі ведаю, але у лоб не луплю — у асноўным гэта інтэрпрэтацыі. Я імкнуся перайначыць усё па-свойму. 

Аўтар: Алеся БЕЛЯВЕЦ
рэдактар аддзела выяўленчага мастацтва